Belarýs oppozıııasynyń jetekshisi Svetlana Tıhanovskaıa Aleksandr Lýkashenkony bılikten ketirýge baǵyttalǵan jalpyulttyq ereýil «endi ǵana bastaldy jáne barǵan saıyn aýqymy keńeıe beredi» dep málimdedi, dep habarlaıdy Azattyq radıosy. Belarýsıadaǵy bılik pen halyqtyń arasyndaǵy teke-tires nemen aıaqtalady?
26 qazanda elde myńdaǵan jumysshy, stýdent, zeınetker oppozıııa sherýin qoldap, kóshege shyqqan. «Búgin batyldyq tanytyp, ereýilge shyqqan árbir belorýspen maqtanamyn» degen Tıhanovskaıa «eldegi barlyq adam kóshedegi narazylyqqa qosylýy tıis» dedi. Sondaı-aq ol «Jalpyulttyq ereýilge qosyl. Bul rejımdi qulatýdyń jalǵyz joly jáne belorýs halqy, bárimiz, birigip, jańa ári erkin, qaýipsiz memleket quramyz» dep málimdedi.
Qazirgi tańda Belearýsııa elindegi narazylyq jańa satyǵa kóterilgen tárizdi. Halyqaralyq sarapshy Jumabek Sarabekovtiń Belarýsııadaǵy qalyptasqan jaǵdaıǵa baılanysty pikirin bilgen edik.
– Tymazdyń 9 bastap Belarýs halqy Lýkashenkonyń otstavkasyn talap etip, mıtıngke shyǵyp jatyr. Al 26 qazannan bastap Svetlana Tıhanovskaıa halyqty jalpyulttyq narazylyqqa shaqyryp otyr. Oppozıııanyń ýltımatým jasaýy qanshalyqty nátıje beredi?
– Áý bastan Svetlana Tıhanovskaıanyń ýltımatýmyn Lýkashenkonyń oryndamaıtyny belgili bolatyn. Qazannyń 26-nan bastap Belarýsııadaǵy saıası daǵdarys odan ári ýshyǵa beredi. Sebebi Svetlana Tıhanovskaıanyń shtaby «ereýil jalpyulttyq sıpat alady» dep málimdegen bolatyn. Budan bólek belarýs azamattaryna memlekettik zaýyt shyǵaratyn ónimderden bas tartý týraly úndeý tastaldy. Bul qadam eldiń ekonomıkalyq jaǵdaıyn ýshyqtyryp, salyqtyń túsimin azaıtady. Sondyqtan da jaqyn arada qaqtyǵys jańa deńgeıge kóteriledi.
Shyny kerek qazirgi saıası daǵdarystan shyǵýdyń joly qandaı degen óte kúrdeli suraq bolyp otyr. Buǵan deıin bılik pen oppozıııanyń arasynda dıalog qurýǵa qandaıda bir keńistik bolǵan. Alaıda qazannyń 26-nan keıin ózara til tabysý múmkindigi azaıdy. Aldaǵy ýaqytta ortaq kompramıske kelý qıyn bolyp ketti. Mysaly Tıhanovskaıanyń shtaby aıtqan sózinen qaıta almaıtynyn, al Lýkashenko bılikti bermeıtinin ashyq aıtyp otyr. Bir sózben aıtqanda, Belarýsııadaǵy saıası daǵdarysty kelissózder arqyly sheshýdiń múmkindikteri azaıyp kele jatyr. Árıne, bul ókinishti.
– Halyq radıkaldyq jolǵa kóshkende ǵana bılikti ala ma? Máselen Qyrǵyzstanda bir túnde másele sheshildi. Al Belarýsııadaǵy mıtıng tym uzaqqa sozylyp ketti. Halyqtyń mádenıetti túrde narazylyq tanytýy jaqsy. Biraq aldaǵy ýaqytta halyqtyń áreketi radıkaldyq baǵytqa aýyspaı ma?
– Naqty qaı baǵytta oqıǵanyń órbeıtinin dóp basyp aıtý qıyn. Biraq qandaıda bir qantógiske aparmaıdy dep oılaımyn. Bılik te, oppozıııa da óziniń jaýapkershiligin túsiný kerek. Biraq eger Belarýs bıligi kelissózden tolyqtaı bas tartsa, azamattar kúresti kúsheıte túsedi. Naqtyraq aıtsam bılik pen qoǵam arasyndaǵy qaqtyǵys bolyp, kóterilistiń radıkaldanýy múmkin. Eger halyqpen ortaq til tabysýǵa umtylmaıtyn bolsa, buǵan bılik kináli bolady. Bul birinshi deńgeı. Ekinshi deńgeıde Mınsktiń geosaıası jaǵdaıyna áser etedi. Búgingi tańda Evopalyq odaq pen Batys memleketteri oppozıııany qoldaıtynyn ashyq aıtyp otyr. Aldaǵy ýaqytta da basyp janshý saıasaty jalǵasa beretin bolsa, onda Mınskke baǵyttalǵan sankııalar da kúsheıe beredi.
– Lýkashenko bıliktiń ońaı jolmen bermeıtinin ańǵartty. Halyq qazir óte mádenıetti túrde óziniń pozıııasyn bildirip jatyr. Qyrǵyzstanda Aq úıdi basyp alǵan sekildi rezıdenııany basyp alýmen bul másele sheshile me?
– Árıne bul daǵdarystyń kúshpen sheshiletinin joqqa shyǵara almaımyz. Daǵdarystyń qyzýy kóterilip, qaqtyǵys radıkaldanýy múmkin. Biraq oǵan deıin aparmaý kerek.
– Aparmaý kerek degendi Lýkashenko ketý kerek dep túsinemiz be, joq álde halyq basylý kerek dep pe?
– Daǵdarysty sheshýdiń ártúrli mehanızmderi bar. Mehanızmniń biri konstıtýııalyq reformany júzege asyrý. Birinshiden bılik oppozıııanyń ókilderin qatysýmen reformany júzege asyrý kerek. Ekinshiden, saıası daǵdarystan shyǵýdyń birden bir joly qaıta prezıdenttik saılaý ótkizý. Ol týraly prezıdent Lýkashenkoda aıtqan bolatyn. Qaıta saılaýdyń naqty merizimin oppozıııamen birlesip otyryp sheshý kerek. Jaǵdaı qansha qıyndasa da máseleni kelissózder arqyly sheshýdiń joly áli de bar.
– Saıası daǵdarysty sheshýdiń bir joly saılaýdy qaıta ótkizý dep otyrsyz. Al saıası tutqyndardy bosatý týraly ne aıtasyz?
– Saıası tutqyndardy bosatý belgili bir deńgeıde iske asyryldy. Biraq qazir ereýilshiler munymen shektelip otyrǵan joq. Tutqyndardy bosatý belgili bir deńgeıde dıalogqa kómektesedi. Biraq daǵdarysty sheshýdiń basty formýlasy emes. Qarsylyqtyń basty sebebi prezıdent saılaýynyń nátıjesimen kelispeý boldy.
– Pikir bildirgenińizge rahmet.
Serik Joldasbaı
