كەشەلى بەرى قازاقستاندىق الەۋمەتتىك جەلىنى سايقىمازاق ءارتىس ساشا بارون كوەن جارىپ تۇر. قازاق قوعامى ءۇشىن بورات دەگەن اتپەن تانىمال بۇل كەيىپكەر بۇعان دەيىن «بورات» ءفيلمى ارقىلى اتىن شىعارسا، ال قازىر ەكىنشى فيلمىنەن بولەك، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تۋىن قورلاۋ ارەكەتىمەن جۇرتتىڭ نازارىن وزىنە بۇردى.
بوراتقا قاتىستى كەشەگى كۇنى الەۋمەتتىك جەلىنى ءدۇر سىلكىنتكەن ۆيدەوعا توقتالۋدان گورى، سول ۆيدەوعا قاتىستى الەۋمەتتىك جەلىدەگى بىرقاتار پىكىرلەردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.
قازاقستاننىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ابزال ساپاربەكۇلى: «ماعجان اتامىز الىستاعى باۋىرىما دەگەن جىردى وسى تۇرىك اعايىنعا بوسقا ارناماسا كەرەك. ارينە تۇرىك جۇرتى باسقا ەلدىڭ ۇلتتىق سيمۆولدارىنا قۇرمەتپەن قارايتىن حالىق. الايدا تۋىسقان، باۋىر، دوس حالىقتىڭ نامىسىن ءوز نامىسىنداي كورەتىن ءمارت حالىق»، دەپ جازىپ، ەل نازارىنا قىسقاشا عانا بەينەروليكتى ۇسىندى.
ال شىمكەنتتىك نياز داۋلەت: «مەملەكەتتىگىمىزدى ايقىنداپ، تانىتىپ تۇراتىن نىشانىمىز.
- ءولىپ بارا جاتساڭدا تۋىڭ جىعىلماسىن دەگەن حالىقپىز.
ۇلىبريتانيا - كورولدىك مەملەكەت. تۋى بار، قادىرى جوق نەمەسە ولار ءۇشىن ءبارىبىر كومپلەكس جوق. تۋىنان ءتۇرسي (ترۋسي) تىككەن ەل.
ساشا كوەن (شوشقالار رەنجىپ قالماسىن) - دەنى ساۋ ەمەس كلوۋن
قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز، ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز.
ەلىمىزدەن قۇت-بەرەكە قاشپاسىن دەپ، جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ نايزاسىنا جىلقىنىڭ قىلىن تاققان ەلمىز.
دۇشپان باسىنباعان ەلمىز، باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان ەلمىز.
دوسىمىزدى ساقتاي بىلگەن ەلمىز، ءدام-تۇزىن اقتاي بىلگەن ەلمىز.
بىراق اسقاقتاعان حان بولسا – حان ورداسىن تاپتاي بىلگەن ەلمىز.
اتادان ۇل تۋسا – قۇل بولامىن دەپ تۋمايدى، انادان قىز تۋسا – كۇڭ بولامىن دەپ تۋمايدى، ۇل مەن قىزىن جاتقا قۇل مەن كۇڭ ەتىپ وتىرا المايتىن ەلمىز.
سەن تەمىر بولساڭ، ءبىز كومىرمىز – ەرىتكەلى كەلگەنبىز، قازاق-قالماق بالاسىن تەلىتكەلى كەلگەنبىز.
تانىمايتىن جات ەلگە — تانىسقالى كەلگەنبىز، تانىسۋعا كونبەسەڭ – شابىسقالى كەلگەنبىز.
سەن قابىلان بولساڭ، مەن ارىستان – الىسقالى كەلگەنبىز، تۇتقىر سارى جەلىممەن جابىسقالى كەلگەنبىز.
ءبىتىم بەرسەڭ – ءجونىڭدى ايت، بەرمەسەڭ – تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت!”
بۇل سوزدەردى ايتقاندا قازىبەك بي بابامىز 14 جاستا ەكەن. تسەۆان رابداندى (جاۋىز جوڭعار قونتايشىسى) دالباسالاتىپ قويعان ەكەن سوندا.
ءرامىزىمىزدى قورلاپ، مەملەكەتتىگىمىزدى تاپتاعان، ۇلتىمىزدىڭ ابىرويىن توككەن فيلم ءتۇسىرىلىپتى. الدىندا شىقتى. الگى كلوۋن وينايدى.
قازىبەك بي بابامىزداي ءبىر وعلاننىڭ بولماعانى ما؟ وكىنىشتى.
ءبىز الدە ىشىمىزدەن ءبىر ءبىرىمىزدى تالاپ جۇرە بەرەمىز بە؟
قازىر بايىرعى شاق ەمەس، اتقا قونىپ، قايقى قىلىش اسىنىپ جولعا شىعاتىن. ءيا، باقساق مۇمكىن ءبىزدىڭ ەموتسياعا بەرىلىپ، ءبىر ويران ۇيىمداستىرۋىمىز كەيبىر جىمىسقى الەمدىك ساياسي ويىنشى لوببيستەر ءۇشىن قاجەت بولىپ وتىرعان دا شىعار»، -دەپ بۇل ماسەلەنى حالىقارالىق دەڭگەيدە شەشۋدى سۇراپ ەرلان قارين، باتىرحان قۇرمانسەيىت اعالارىنا سۇراۋ سالدى.
تانىمال جۋرناليست اسحات سادىرباي: «ءبىز مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قۇرمەتتەي̆مىز. وزگە ءبىر ەلدىڭ تەنتەگىنىڭ ءفيلمىن جارنامالاۋعا اتسالىسقىم كەلمەي̆دى. تەنتەكتى تەنتەك دەگەن ساي̆ىن بوركى قازانداي̆ بولادى. ولارعا كوڭىل اۋدارىپ، باسسىزدىققا باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى جوق. تۋدى مازاق ەتكەنى ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرسىن. زاڭ عانا ورنىنا قويادى دەپ وي̆لاي̆مىن».
قىزىلوردالىق دميتيري پوپوۆ-تىڭ: «موجنو شۋتيت ناد كەم ۋگودنو ي ناد چەم ۋگودنو، نو نە ناتسيونالنىمي سيمۆولامي سترانى. ني ودنو گوسۋدارستۆو ۆ ميرە، كاكيم بى ون پرودۆينۋتىم نە بىل، نە پوتەرپيت نادرۋگاتەلستۆو ناد سۆويم ناتسيونالنىم فلاگوم. شۋتكي، شۋتكامي، نو تو چتو وني دەلايۋت، ەتو ۋجە پەرەبور، پرياموە وسكوربلەنيە تسەلوي سترانى ي ناتسي»، -دەگەن جازباسىنا ماليك ادەنوۆ: «يا توجە نا پەرۆىي فيلم بوراتا زليلسيا، ناس پوزوريت. نو پروشلو ۆرەميا، ناش ۆلاست وپوزوريلا، ۋنيزيلو ناشۋ سترانۋ تاك چتو بوراتۋ ي نە سنيلوس. تاك چتو ەتو ەرۋندا چتو ون تۆوريت»، -دەپ جاۋاپ جازدى.
داستان مىرزا: «بوراتقا نەسىنە رەنجيسىزدەر، دوستار؟التىن ساندىقتىڭ ۇستىندە جالاڭبۇت وتىرعان ەلمىز. ول راس. سۋرەتكەردىڭ قيالىنا شەك بار ما، بىرەۋدىڭ جوباسى بولسا دا استىرتىن تۇردە سونى جەتكىزىپتى. الدە شىندىقتىڭ اششى بولارىن بىلمەپ پە ەدىڭىزدەر؟»
قۋانىش ەدىلحانتەگى: «وكىنىشكە وراي بوراتتىكى دۇرىس سياقتى، بىراق ونىڭ مازاعى ءبىر ادامعا، سول ورناتقان سيستەماعا عانا باعىتتالعان-اۋ دەپ ويلايمىن. ءبىز، قازاق حالقى، ۇيالاتىنداي ەش ورنىمىز جوق، ۇيالسا بۇكىل الەمگە ءوز ەلىن مازاق ەتكىزىپ قويعان توپاستار ۇيالسىن.
ايتپەسە ءبىزدىڭ نە كۇنامىز بار - ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاعانىمىز جوق، ەشكىمگە زيانىمىز تيگەن جوق، قايتا باسقالاردى باۋىرىمىزعا تارتقاننان باسقا. ال ەل باسقارىپ وتىرعانداردىڭ، راسىندا دا بورات مازاقتايتىنداي تۇستارى كوپ. اۋسترالياداعى تەڭىز جاعالاۋىنداعى الىپ ەسكەرتكىشتى قاراڭىز، ءبارى سوعان تابىنىپ جاتىر. سولاي ەكەنى وتىرىك ەمەس قوي - بۇكىل كوشە، اۋەجاي، مەكتەپ، جوو، ءتىپتى قالاعا شەيىن قاپتاپ كەتتى ەمەس پە؟»
فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى بوراتقا قاتىستى پىكىرلەر سانالۋان. ءبىرى نازارعا الماۋدى ايتسا، ەندى ءبىرى نامىستى تاپتاتپاۋعا شاقىرۋدا. قالاي دەسەك تە، قازاقتىڭ كوك تۋىنىڭ تابانعا تاپتالىپ، مازاققا اينالۋى ەشكىمدى دە بەي-جاي قالدىرماعانى ءسوزسىز. الەۋمەتتىك جەلى ۋلاپ-شۋلاپ، ۋاقىت وتە باسىلادى، ءىس وسىمەن بىتەدى مە؟ ءارى قالاي بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى قالاي تابىلادى؟ ازىرگە بەلگىسىز. بەلگىسىز بولاتىنى، ماقالا جاريالانعان وسى مينۋتتارعا دەيىن قازاق بيلىگى تاراپىنان رەسمي مالىمدەمە جاسالمادى.
ينتەرنەت يىرىمدەرىنەن ءتۇرلى مەملەكەتتەردە رامىزدەردى قورلاۋعا قاتىستى بولعان وقيعالار تىزبەگىن تاۋىپ الدىق. مىسالى، يزرايلدە مەملەكەتتىك تۋدى قورلاعان ادام ءۇش جىلعا قاماۋعا الىنىپ، 60 مىڭ شەكەل ايىپپۇل تولەيدى ەكەن. ءيزرايلدىڭ ەكى تۋىنا قىزىل بوياۋ جاققانى ءۇشىن راملە ادەل ءاماسيستى تەل اۆيۆ سوتى «مەملەكەتتىڭ تۋىن قورلاۋ-سول مەملەكەتتىڭ حالقىن قورلاۋ» دەپ ايىپتاپ، جازاعا تارتىپتى.
يسپانيادا ازىلكەش دانيەل ماتەو ءازىل باعدارلاما بارىسىنداعى قويىلىمدا يسپان مەملەكەتتىك تۋىمەن مۇرنىن سۇرتكەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلعان ەكەن. مولدوۆانىڭ ەكى كوشە سىپىرۋشىسى قوقىس تاسۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك تۋدى قولدانعانى ءۇشىن ءبىر جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. ۇلىبريتانيادا Pink Floyd توبىنىڭ گيتاريستى دەۆيد گيلمور بىرىككەن كورولدىكتىڭ تۋىنا سۇيەنگەنى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلسا، اقش-تىڭ جاڭا ورلەان شتاتىندا ۋيليام مامفورد دەگەن ادام تۋدى وتقا جاققانى ءۇشىن ءولىم جازاسىنا كەسىلىپتى. ايتسە دە، بۇل وتكەن عاسىردا بولعان وقيعا دەسەدى. بىراق امەريكاندىقتار جازانىڭ وسى ءتۇرىن قايتا قولدانۋ كەرەگىن ءجيى كوتەرىپ جۇرگەن كورىنەدى. ءانشى پاۋلينا رۋبيو سۋرەتكە ءتۇسۋ كەزىندە مەكسيكانىڭ تۋىن جامىلعى رەتىندە قولدانعانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلعان.
باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا، تۇركيا ءوزىنىڭ تۋىنا اسا قۇرمەتپەن قارايتىن جانە وزگەلەردەن دە سونى تالاپ ەتەتىن بىردەن ءبىر ەل. تۇرىك دەلەگاتتارى وزدەرى بارعان كەز كەلگەن ەلدە تۇركيانىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ قاي جەردە، قالاي ءىلىنىپ تۇرعانىنا دەيىن تەرەڭ ءمان بەرەدى ەكەن. ەگەر تۇرىكتىڭ تۋى ءتيىستى ورنىندا تۇرماسا، تۇرىك دەلەگاتتارى كەلگەن جەرىنەن تەرىس بۇرىلىپ شىعىپ كەتە بەرەدى دەيدى بىلەتىندەر.
جوعارىدا ءسوز ەتكەن وقيعالار ءاربىر ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءرامىزىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزعا يە ەكەنىن ايعاقتاپ بەرسە كەرەك ءتى.
2019 esquire.kz سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا بورات:«قازاقستان ومىرىمدە ەستىمەگەن، مەن بىلمەيتىن ەل بولعاندىقتان، سول ەلدى فيلمىمە تاڭداپ الدىم. پوستكەڭەستىك ءبىر ەلدەگى كەيبىر جاعدايلاردى ءوز شىعارمامدا نەگە كورسەتپەسكە؟ مەن قازاقستاندى مازاق ەتكەن جوقپىن. مەنىڭ ويدان قۇراپ، ويلاپ تاپقان ەلىم راسىمەن دە جەر بەتىندە بار دەپ ويلايتىن ادامدارعا كۇلكىم كەلەدى جانە مەنىڭ مازاق ەتەتىنىم دە سول ادامدار»، -دەيدى.
بالكىم، بورات راسىمەن دە ميى جەتكەن دۇنيەنى جاساپ، ەلگە فيلم دەگىزىپ ۇسىنعان بولار. الايدا قازاقتىڭ مەملەكەتتىك تۋىن جەلبىرەتىپ قويىپ، جۇيكەگە سالماق سالاتىن بەينەروليك تۇسىرۋىنە، فيلم تۇسىرۋىنە ادامي اقىلى جول بەرمەۋگە ءتيىس ەدى. ارينە، ەگەر بوراتتا ادامي اقىل بار بولسا...
راۋانا ديماشقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
