گۇلجان كازيموۆا اڭگىمەلەرى

باقتا

باق ىشىندەگى بىراياق سوقپاقپەن ءوتىپ بارا جاتقام. كەنەت ميىمنىڭ ءبىر قىرتىسىندا ىزىڭ پايدا بولدى. باسىمدى شايقاپ قويامىن. كەتەر ەمەس، ءبىر ساتتە ىزىڭ ساپ تيىلدى دا اينالام گۋىلدەپ قويا بەردى. جاپىراقتار شۋ-شۋ ەتىپ،  ءبىر - بىرىمەن سويلەسىپ جاتىر. گۇلدەر سىڭعىرلاپ كۇلىپ قويا بەردى. الدىمداعى قايىڭنىڭ ءيىلىپ تۇرعان بۇتاعى سويلەپ كەتتى:

- مىنا ءبىر بۇتاقشامنىڭ باسىنداعى جاپىراعىما قۇرت ءتۇستى. ورمەلەپ باسقا جاپىراق-جۇرەكتەرىمە دە شاباتىن بولدى-اۋ، جۇلىپ الىپ تاستار پەندە بولا ما، مىنا جىگىتتە بۇرىلىپ اۋىرۋ جاپىراقتى جۇلىپ تاستاي سالسا  بولاتىن ەدى.

ءبارى ءبىتتى. جىنداندىم! مەنىڭ ەسىم اۋىستى. بىراق،  قولىمدى سوزىپ، بۇتانىڭ الگى ايتقان قۇرت تەسكەن جارىراعىن جۇلىپ الىپ تاستادىم.

- جانىڭا جاماندىق بەرمەسىن، جىگىتىم. راحمەت.

- وقاسى جوق.

ءتىرىمىن. سول باقتا كەلەمىن. ەسىم دە ورنىندا. جىندانباعان دا سياقتىمىن. تابيعاتتىڭ ءتىلىن ءتۇسىنىپ، داۋىسىن ەستىپ كەلەمىن. بۇل نە قىلعان كەرەمەت...

- لالاگۇل، لالاگۇل، كەشە كۇننىڭ قانداي ىستىق بولعانىن بىلسەڭ عوي. مەنىڭ قاۋىزىم ءتىپتى تەز اشىلدى.

- بۇگىن دە جامان ەمەس، مەن دە قاۋىزىمدى اشتىم عوي.

تراتۋار جيەگىنە ەگىلگەن ەكى لالاگۇل سويلەسىپ جاتتى.

- كەشە، كەشكىسىن ەكى عاشىق ءبىزدىڭ تۇسىمىزعا كەلىپ ۇزاق-ۇزاق سۇيىستى عوي. سونداي ادەمى، جاراسىمدى.

- ءيا، ساعان، گۇل جۇلىپ بەرەيىن دەپ بىزگە تاپ-تاپ بەردى ەمەس پە.

- ابىروي بولعاندا، قىزدىڭ اقىلى بار ەكەن. “مەنى شىنىمەن جاقسى كورسەڭ گۇلدى ۇزبەشى، وسە بەرسىن. ءوسىپ تۇرعانىندا عانا ادەمى عوي گۇل دەگەن. ءۇزىپ بەرسەڭ ءولىپ قالادى”-دەپ الگى ەسەرسوقتى ارەڭ توقتاتتى عوي.

- مەن دە قورىقتىم. قىز دا ونىڭ ىعىنا جىعىلىپ، “ۇزسەڭ ءۇز” دەپ قاراپ تۇرسا، بۇگىنگى تاڭدى كورە الماس ەدىك.

مەن ءالى ءالبىپ ءجۇرىپ كەلەم.

سول قاپتالدا تۇرعان قايىڭ ەمەنگە ءتىل قاتتى.

- ءاي، ەمەن، ءدىنىڭ قاتتى-اۋ سەنىڭ، كەشەگى ەكى ەركەكتىڭ اڭگىمەسىن

سوسىن ايتامىن دەپ ەڭ، ءالى تىم-تىرىسسىڭ عوي.

- سەن قىزىعار ەشتەڭە جوق. “كوررۋپتسيا” باياعى. ءبىرى باعىنىستى، ەكىنشىسى باسقارۋشى مەكەمەنىڭ باستىقتارى. كىشىسى ايتادى: - ءاي، سەن باستىق بولىپ كەلگەلى بەس اي بولدى، بەس ايدىڭ ىشىندە قالتاڭا  5 ميلليون تەڭگە جاسادىڭ مەن ارقىلى، نە دەگەن تويىمسىز كەڭىردەك سەنىكى، ەندى مەنەن ءبىر تيىن الا المايسىڭ. جەتەر! اناسى، باستىعى: “جاپ اۋزىڭدى، بۇگىننەن باستاپ سەن بوسسىڭ، قايدا بارساڭ، وندا بار، كەت اكەڭنىڭ...”-دەپ بۇرىلىپ جۇرە بەردى. “سەندەي اراممەن جۇمىس ىستەگەننەن، بوس جۇرگەنىم ارتىق. مەنىڭ دە تۇكىرگەنىم، تۇكىرگەن!” –دەپ اناۋ ايقايلادى. بار بولعانى وسى.

قايىڭ مەن ەمەن كەيىندەپ  قالا بەردى.

- السىرەپ بارام، ءولىپ بارام، كەشەدەن بەرى ماعان سۋ قۇيعان ەشكىم جوق. باعباندار بىزگە دۇرىس قارامايدى، از عانا سۋدى قاندىرماي توپىراق بەتىنە شاشا سالىپ تايىپ تۇرات،  ىلعالدىڭ ءبارى توپىراقتىڭ بەتىنە عانا ءسىڭىپ، مەنىڭ تامىرىما سۋ بارمايدى. سونى ۇقپايتىن نەتكەن  ادامدار ۇعىمسىز. قۇيار سۋىن قاندىرىپ ءبىر قۇيمادى. جاڭبىر دا جاۋماي، قاڭسىتتى-اۋ مىنا كۇن.

- ايتپا، رايحان گۇل، سۋ جەتپەي السىرەگەننىڭ ۇستىنە ءيىسى قولقاڭدى جاراتىن گازدىڭ يىسىنەن اپپاق قاۋىزدارىم سارعايىپ كەتتى. ءبۇيتىپ ءومىر سۇرگەنىم بار بولسىن. وسىلاي قينارى بار، نەسىنە وسىرەدى بىزدەردى.

قاراسام استرا گۇلى ەكەن.

- سونى ايتام، سۋدى قويشى، جاڭبىر ءبىر جاۋار، مىنا قالانىڭ گازدى، لاس اۋاسى جاندى قىينادى. ادامزاتىنا از دا بولسىن  سەبىمىز ءتيسىن دەپ بار لاستىقتى ءوزىمىزدىڭ بويىمىزعا جيىپ جاتىرمىز. ولار سول جاقسىلىقتى سەزەر ەمەس، تىم بولماسا سۋدى دا جارىتىپ ىشكىزبەيدى.

باقتان اتىپ شىقتىم. گۇلدەر مەن اعاشتاردىڭ، جاپىراقتاردىڭ سىبدىر-سىبدىر اڭگىمەسى باسىمدى زەڭىتىپ جىبەردى. باق ءىشى گۋ-گۋ وسەك.

- وسى اناۋ باقتىڭ ىشىندەگى وسىمدىكتەر نەمەنەگە جاق-جاق بولىپ جاتادى، بىلمەيمىن. كۇتىمى جوق مەن دە ەشكىمگە رەنجىمەي، قۋراپ، جايىما تۇرمىن عوي. قۋشىيعان جامان اعاش دەپ قيىپ تاسماعاندارىنا راحمەت. شىركىن، ءبىر كۇن بولسا دا جارىق دۇنيەگە نە جەتسىن.

باقتىڭ سىرتىندا قاراۋسىز، كۇتىمسىز جالعىز ءوسىپ تۇرعان بۇتاقتارى سىيدىيىپ،  ءار جەرىنەن قىلتيعان بىرەر جاپىراعى بار قارا تال وسىلاي دەپ قالدى. ونىڭ سوڭعى سوزىمەن مەن  ىشتەي كەلىستىم....

 

تاعدىر

 

تاۋ قويناۋىندا ورنالاسقان شاعىن اۋىلدىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىك كۇيبەڭى قايناپ جاتقان شاق. ارۋ كۇن ءوز مىندەتىن تەزىرەك اياقتاعىسى كەلگەندەي ەلەۋسىز عانا باتىسقا قاراي جانتايا باستاپتى.

سوناۋ توعايى قالىڭ ورنالاسقان قاباقتىڭ استىڭعى جاعىندا بۇرالا اققان جىڭىشكە وزەن شاڭى بۇرقىراعان اۋىلعا وزىنشە ءسان بەرىپ تۇر. وزەندى بويلاي قاباقتىڭ ۇستىندە ورىن تەككەن تاپال، قازاقى ءۇيدىڭ قاقپاسى ايقارا اشىلىپ، قولىمەن كوزىن كولەگەيلەي قارا كەمپىر شىقتى. جاسى كەلىپ قالسا دا ەڭسەسىن تۇسىرمەي، كەۋدەسىن شالقاق ۇستاعان قارت  انانىڭ، جاسىندا سىندى  بولعانى بايقالادى.

- الگى، قاراسان كەلگىر قايدا ءجۇر ەكەن؟

جان-جاعىنا بارلاي كوز جىبەرىپ ۇزاق تەسىلگەن بالقيا اپا جولدىڭ ار جاعىندا باعانانىڭ تۇبىندە قاسىنىپ، سۇيسىنە ۇيكەلەنىپ تۇرعان كوك قۇناجىندى كوردى دە سوعان قاراي اياڭدادى.

جالعىز قۇناجىننىڭ جارىتپاي بەرەتىن ءبىر كەسە ءسۇتىن ساۋىپ الىپ، شايىن دەمدەپ، الاسا ۇستەلگە داستارحان جايىپ بولعاسىن نەمەرەسىن توستى.

- بار بولعىر، الگى قاناشتاي قايدا ءجۇر؟ تۇقىمىڭ وسكىردىڭ، تاڭ بوزىنان اۆتوبۋسقا شىعاتىنى قايدا… كۇدايدىڭ كۇنى تۇرا ما، باتىپ بارادى. الگى شامادانىن دا سالعان جوق. ءاي، وسى قالاعا بارىپ، وقۋ وقىپ جارىتا قويماس… قۇلىنىم، باعى جانىپ بىردەڭەسىنە ءىلىنىپ كەتسە ەكەن،-دەپ كۇبىرلەي وتىرىپ جانارىنا لىقسىپ كەلىپ قالعان جاستى جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن سۇرتە بەردى…

اۋىزعى دالىزگە كىرە بەرگەن قاناش ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرعان شەلەكتى سالدىر ەتكىزىپ قاعىپ ءوتتى.

- اپا-اۋ، ورىن تاپپاعانداي شەلەكتى اياق استىنا قويعانىڭىز نە؟

- ءجا، جارايدى، جامان شەلەككە اياعىڭ سىنىپ قالماعان شىعار بىلايىراق قويا سال، ۇمىتىپ كەتىپپىن دە باياعى. ءوزىڭ قايدا ءجۇرسىڭ، ەرتەڭ جول جۇرەسىڭ، دۇرىستاپ تاماق تا ىشكەن جوقسىڭ، قازانعا ەت سالايىن دەپ ەدىم، ونى دا سالدىرمادىڭ، كەل ىستىق ءشاي ءىش،-دەپ نەمەرەسىنىڭ الدىنا كەسەنى جىلجىتتى.

- كلاستاستارعا بارىپ قوشتاسىپ قايتتىم، كەشكە قالسام تاعى دا الاڭداپ جانىڭنان شىعاراسىڭ با؟…

اپالى-نەمەرەلى ەكەۋى ءار نارسەنى اڭگىمەلەپ ءشاي سوراپتاپ ۇزاق وتىردى. ءشايدان سوڭ جولعا شىعار نەمەرەسىنىڭ ونى-مۇنىسىن جوندەپ ءتۇن ورتاسىندا توسەگىنە قيسايدى. باسى جاستىقتا، كوزى جۇمۋلى بولسا دا، كوكىرەگى وياۋ، ءتىپتى ۇيقى كەلەر ەمەس. وتكەن-كەتكەن ەسىنە ورالىپ، انانىڭ كوز الدىنا جاستاي قارا جەر قۇشاعىنا ەنگەن، كوزدەن كەتىپ، كوكىرەگىندە كومەسكى تارتا باستاعان جالعىز پەرزەنتى عالياشتىڭ بەينەسى ەلەس بەرگەندەي بولدى.

«نارەستەڭ ەر جەتتى، امان-ەسەن جەتكىزدىم. الاڭداماي ۇيىقتا، جارىعىم، كۇنىم»، - دەپ كۇبىر ەتتى…

ۇيقىسىز جاتقان قارت انانىڭ ساناسىنا بۇدان 18 جىل بۇرىنعى كورىنىس كينو لەنتاسىنداي قايتا ورالدى.

…كۇندەگى ادەتىنشە تاڭەرتەڭنەن ءۇيدىڭ تاۋسىلماس كۇيبەڭىمەن جۇرگەن بالقيا تۇسكى شايعا وتىرعان. كەنەت، كەسەدەگى شايدى اۋزىنا اپارا بەرە كىلت توقتادى. كەسەنى جەرگە قويار-قويماستان جاس بالاداي ەسىككە قاراي دالبالاقتاپ تۇرا جۇگىردى. الاسا قاقپانىڭ سىرتىنا قاعىلعان پوشتا جاشىگىن قولى سيماعاسىن توڭكەرە سالدى. ويلاعانىنداي قىزىنان كەلگەن حات سۋسىپ تۇسە بەردى.

بۇرناعى جىلى ونجىلدىقتى بىتىرگەن جالعىز قىزى عالياش وقۋعا بارماق بولىپ استاناعا كەتكەن. باعى جانبادى ما، الدە دايىندىق ناشار ما، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر العاشقى ەمتيحاننان قۇلاعان جاس قىز ساتسىزدىگىنەن ۇيالدى ما، اۋىلعا قايتپاي قالدى. قالاعا جۇمىسقا ورنالاسقان. ۇيدە سوپايىپ جالعىز باسى قالسا دا «قاتارىنان قالماسىن، جۇمىس ىستەپ ىسىلسىن، ءتۇبى جات جۇرتتىق قىز جاتتىعا بەرسىن»، -  دەگەن ويمەن قىزىنا قايت دەي قويماعان. ەندى مىنە، سول جالعىزدان كەلەر حاتتى توسىپ، پوشتانى كۇنىنە ءتورت تەكسەرمەسە بىردەڭەسى ۇمىت قالعانداي ادەت تاپقان. قوماقتىلاۋ كەلگەن كونۆەرتتى جايعاسىپ وتىرىپ الىپ بىراق اشتى. سول جاعىنا قاراي جانتايتا يرەكتەپ جازاتىن قىزىنىڭ جازۋى وزگەرىپ كەتكەنىنە تاڭدانعان انا حاتقا ءۇڭىلدى:

«سالاماتسىز با، بالقيا اپاي؟ عالياشتان حات كۇتىپ، زارىعىپ جۇرگەن بولارسىز. بۇل حاتتى سىزگە جازىپ وتىرعان قىزىڭىزدىڭ قۇربىسى زيفا دەگەن بالاڭىز. قانشا جاسىرىپ-جاپقانمەن جازباسقا بولمادى. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن باسىنان باستايىن.

عالياش ەكەۋمىز وقۋعا بارعان جىلى تانىسىپ ەدىك. از ۋاقىت ىشىندە دوستاسىپ، اعايىن-تۋعان جوق ۇلكەن قالادا ءبىر-بىرىمىزگە اپالى-سىڭلىدەي بولىپ كەتتىك. ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ بارىپ فابريكاعا جۇمىسقا ورنالاستىق. سودان بەرى ەكى جارىم جىل بولدى بىرگەمىز. قۋانىش-قايعىمىز دا ورتاق. ەندى، مىنە، اياق استىنان مەنىڭ جان قۇربىن باقىتسىزدىققا ۇشىرادى. مۇنى جازۋ ماعان وڭايعا ءتيىپ وتىرعان جوق…

وتكەن كۇزدە عالياش ءوزىنىڭ ءبىر جىگىتپەن تانىسقانىن،وزىنە ۇناپ تا قالعانىن سىر قىلىپ ايتقان ەدى. ولار ءجيى كەزدەسىپ ءجۇردى.. جان دوسىمنىڭ ومىرىنە وزگەرىس بولىپ ەنگەن العاشقى ماحابباتىنىڭ باقىتتى بولۋىن قالاپ ەدىم… بىراق، تاعدىر شىركىن ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان جاس قىزعا دەگەن بۇرالاڭ جولىن كەيىنگە ساقتاپتى. عالياشتىڭ جانىم دەپ سۇيگەنى ارسىز ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ شىقتى. انە ۇيلەنەمىز، مىنە ۇيلەنەمىز دەپ ءجۇرىپ ارسىز ويى ىسكە اسقاننان كەيىن ءىز-ءتۇسسىز جوق بولدى. عالياش ونى جانىنداي ءسۇيىپ ەدى. سوندىقتان بولار، ارسىز جاندى جاۋاپقا تارتقىزۋ تۋرالى ايتقانىمدا، ءوزىن قورلاعان، ارىن اياققا سالىپ تاپتاعان جىگىتتى زار ەڭىرەپ وتىرىپ اقتاپ الىپ شىقتى. سۇيگەن جۇرەك قاشاندا كەشىرىمشىل ەكەن. سودان بەرى كوپ ۋاقىت ءوتتى. اياعىنىڭ اۋىر ەكەنىن سىزگە بىلدىرمەسكە اۋدەلەستىك. «ءوز قولىممەن ىستەگەندى قانداي قيىندىق بولسا دا ءوزىم كوتەرەمىن، ونسىز دا جارىم كوڭىل انامدى ايايمىن، مەنىڭ جاعدايىمدى ەستىسە نە بولارىن بىلمەيمىن، امان-ەسەن بوسانعاسىن ءوزىم بىردەڭە ەتىپ تۇسىندىرەرمىن» دەگەن سوڭ ءبارىمىز وسىعان توقتاعانبىز.

بۇگىن عالياش تولعاتىپ اۋرۋحاناعا ءتۇستى. جاعدايى اۋىر، ەس-ءتۇسسىز جاتىر. دارىگەرلەر دە جارىتىپ ەشتەڭە ايتار ەمەس. سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي دەيدى. جالعىز نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن. كەلىڭىزشى اپاي، ءسىز كەلسەڭىز ءبارى جاقسى بولاتىنداي كورىنەدى دە تۇرادى، كۇتەمىن».

حاتتى وقىپ بولعان انا ەسەڭگىرەپ وتىرىپ قالدى. كوز الدى تۇماندانىپ، دەمدە الا كولەڭكە تارتقان بولمەدە جالعىز وتىرعان انانىڭ كوزىنەن ءبىر تامشى دا جاس شىقپادى. جاسىنان قايعى-قاسىرەت پەن بەينەتتى كوپ كورگەن جۇرەگى ىشتەي عانا قان جىلاپ وتىر ەدى.

حات كەلىسىمەن قۇستاي ۇشىپ پەرزەنتىنە جاتكەنىمەن تاعدىر شىركىن ءوز دەگەنىن ىستەپ تىندى. اسا اۋىر  جاعدايدا بوسانعاننان كەيىن، قاتتى قانسىراعان عالياش اۋرۋحانادا بەس كۇن جاتىپ ومىرمەن ماڭگى قوشتاستى. ءبىر باقىتسىز قىرشىن ءومىردى جەر قوينىنا بەرىپ، تاعدىردىڭ دەگەنىنە كونبەي، شىرقىراي جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان ەكىنشى جاس ءومىردى قۇشاعىنا قىسىپ انا اۋىلىنا قايتتى. كىشكەنتاي قىزىل شاقا نارەستەنى جالعىز جانىنا مەدەت تۇتقان بالقيا سودان بەرى ون سەگىز جىلدى ارتقا سالىپتى…

اۋىل شەتىندەگى بۇزىلعان تامنىڭ الدىنا تاڭ بوزىنان كەلىپ توقتاعان اۆتوبۋسقا اۋدانعا قاراي سابىلعان جۇرت تالاسا-تارماسا ءمىنىپ جاتىر. ەلدىڭ وتىرىپ بولۋىن كۇتىپ تۇرعان قاناش اپاسىن قۇشاقتاپ بەتىنەن ءسۇيدى. ەس بىلگەلى جانىنان ۇزاپ شىعىپ كورمەگەن اپاسىن ءبىرتۇرلى قيا الماي تۇر.

- قۇلىنىم، بارا حات جاز، تۇندە كوپ جۇرمە، جانىم، اقىلىڭ بار ەدى عوي، - دەپ بالاشا ايمالاپ، اقىل-كەڭەسىن ءۇيىپ-توگىپ تۇرعان اپاسىنا كوز توقتاتقان قاناش تاڭىرقاي قارادى. جايشىلىقتا جاپ-جاس كورىنەتىن اپاسى ءبىر تۇندە قارتايىپ كەتكەندەي. ەندى ايالداسا انا جانارىندا مولدىرەپ ەرنەۋىنەن اسىپ كەتۋگە شاق تۇرعان ءمولدىر جاستىڭ لىقسىپ شىعارىپ سەزگەن قاناش لىپ ەتىپ اۆتوبۋسقا ەنىپ كەتتى…

اۆتوبۋس ارتىنان ۇزاق تەسىلە قاراعان قارت انا يەگى كەمسەڭدەي

بەلىن جازا تىكتەلدى دە، اۋىل سىرتىنداعى قورىم زيراتقا قاراي اياڭداپ كەتىپ بارا جاتتى…

 

امەڭگەر

         اسكەرگە اتتاناردان ءبىر كۇن بۇرىن سابىر قارويعا قاراي قۇستاي ۇشتى. اكەسىنە كومەكشى بولىپ جۇرگەن ايزاتتىڭ تاڭعى التىدا قوي ورگىزىپ شىعارىن جاقسى بىلەدى. قارويدىڭ جازىعى بىتكەسىن باستالاتىن ۇلكەن جوتانىڭ بيىگىنە شىعىپ الىپ سوناۋ الىستا ساعىممەن بىرگە اعاراڭداعان قوي اۋىلعا تاعاتسىزدانا كوز تىگەدى. الدەن ۋاقىتتا كورىندى-اۋ كۇتكەن سالت اتتى. الدىندا ءبىر قورا قويى بار ايزات مالدى اسىقتىرماي ءجايلاپ قايىرىپ كەلەدى. اندا-ساندا تابىننان جىراق شىققان قوزى-لاقتى «حايت-حايت» دەپ قايىرىپ قويادى. تاڭعى جاڭعىرىق قىزدىڭ نازىك داۋىسىن  الىسقا ءىلىپ الا جونەلەدى. الدىنداعى جوتاعا كوزى تۇسكەن ايزاتتىڭ قۋانىشتان ءجۇزى بال-بۇل جانىپ شىعا كەلدى. سابىر! سابىرى عوي اناۋ! ءدال ءوزى! وزدەرى بەلگىلەگەن كەزدەسەتىن ءدوڭنىڭ ۇستىندە تۇر. قولىن بۇلعايدى. مايماڭداي جايىلعان مالدىڭ جۇرىسىنە شىدامى تاۋسىلعان قىز تابىندى جوتاعا قاراي قيالاتا دەدەكتەتە ءتۇستى.

جوتادان جۇگىرىپ تۇسكەن سابىر ايزاتتى اتتان كوتەرىپ الدى. كوپتەن كورىسپەگەن ەكەۋدىڭ شولىركەگەن ىستىق، البىرت ەرىندەرى ءبىرىن-ءبىرى اسىعا-اپتىعا ايمالاسىپ، ىستىق سۇيىسكە كومىلە بەردى. سابىردى ابدەن ساعىنعان ايزات دەنەسىن قاۋسىرا سيپالاپ، ءۇيىرىپ اكەتكەن قارۋلى قولدىڭ ىرقىنا كونە بەردى. مامىردىڭ تاڭعى سامالى ەكەۋدىڭ بويىنداعى لاپ ەتە تۇسكەن قۇشتارلىق سەزىمنىڭ وتىن ۇرلەي ءتۇستى. لاززاتقا بولەنىپ، شيىرشىق اتقان قوس دەنە كوك  شالعىنعا ايمالاسا قۇلادى… قىز ۇستىندەگى جۇقا جەيدەنى ەپتى قيمىلمەن سىپىرىپ تاستاعان سابىر شالقاسىنان جاتقان قىزدىڭ كەۋدەسىندە ءدىرىل قاعا ءبىر كوتەرىلىپ، ءبىر باسىلعان تىعىرشىقتاي قوس اناردى ەسسىز قۇمارلىقپەن ەمىنە ايمالايدى. جىگىتتىڭ ءار قيمىلىن جان-تانىمەن سەزىنىپ، ۇيىپ بارا جاتقان دەنەسىن يگەرە الار ەمەس. ءاربىر مۇشەسى تويات تابا الماي «…تاعى، تاعى» دەگەندەي جىگىتتىڭ ءار قيمىلىنا جاۋاپ قاتا باستادى. وسى ساتتە جىگىت ءجايلاپ قانا قىز دەنەسىنە بويلاپ ەنە بەردى… عاجايىپ ءتاتتى دۇنيە ەسىگىنە ەنە بەرگەن قىز ءتانىن نايزاعايداي ءبىر جارقىل وسىپ ءوتتى. جانىن كوزىنە كورسەتىپ وسىپ وتكەن جارقىلدىڭ نە جارقىل ەكەنىن ۇعىپ ۇلگىرمەگەن قىز ءتاتتى تۇڭعيىققا قايتا ەنىپ جۇرە بەردى. الدەن ۋاقىتتا قىز ءتانى جىگىت بويىنان بولىنگەن ىستىق تولقىندى سەزىنە، ونىمەن بىرگە بۇلكىلدەي جونەلگەن ءوز ءتانىنىڭ ءلاززاتىن ءۇزىپ العىسى كەلمەگەندەي  تالىقسي كوزىن جۇمدى…

 

                           ******

 

بايلانىستىڭ ناشارلىعى ما، الدە اۋدان مەن قوي اۋىلدىڭ شالعايلىعى ما، سابىر اسكەرگە كەتكەلى  ءۇش اي وتسە دە ءالى حات جوق. ورنالاسىپ ۇلگىرمەگەن شىعار، العاش بارعاندارعا «كارانتين» دەگەن بولادى، سونىسىنان شىعا الماي جاتقان بولار دەپ ءوزىن-ءوزى جۇباتىپ قويادى.

كەشە قوي اۋىلعا تولشىلەر كەلدى. بەس جىگىتتىڭ بىرەۋى سابىردىڭ اعاسى قانات. ەكەۋى سونشالىق ۇقساس. سابىردى ساعىنعان قىز كەيدە ءشاي ۇستىندە قاناتقا ەلجىرەي قاراپ قاتىپ قالاتىن. كوز الدىندا ۇمىتىلماس ءلاززات سىيلاپ كەتكەن سابىردىڭ الاۋلاعان ءجۇزى كەلەدى. سول كەزدە بويىن ەسسىز قۇشتارلىقتىڭ تولقىنى بيلەپ، ماڭدايىنان سۋىق تەر بۇرق ەتە قالادى. دەنەسىن، اسىرەسە كىندىگىنەن تومەن ۇيىتىپ كەتكەن بەلگىسىز ءبىر سەزىمدى ارەڭ ىركىپ الادى. قاناتتىڭ ءوزىن ءجيى جاعالاي باستاعانىن سەزىپ ءجۇر. سىلتاۋ تاۋىپ مۇنىمەن ءجيى كەزدەسىپ قالادى. ال، سابىردان حات جوق. قاناتتان سۇراۋعا باتپايدى. الىس قوي اۋىلدا جاتقان ول دا اۋدان جاقتاعى ومىردەن بەيحابار، نە ايتار دەيسىڭ دەپ قىز جۇرەگى مۇڭايا قالادى.  ماۋسىمنىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ قىز جۇرەگىنە الدەبىر كۇدىك كىردى. ايدىڭ العاشقى اپتاسى اياقتالىپ قالدى… اياعى اۋىرلاپ قالماسا ەتتى… ەكى كۇن بويى جۇرەگى اينىپ ودان سايىن ساسا باستادى. تاڭەرتەڭگى اسقا قاراي الماي لوقسي جونەلگەن بۇگىنگى جايى بار ءۇمىتىن ءۇزىپ تىندى…

ەندى قايتپەك؟ اكەسى سەزسە ات باۋىرىنا سالىپ سابايدى، ءدىنى قاتتى ادام. اۋىل اراسىندا جيىلەپ كەتكەن مۇنداي جايدى ەستىپ جۇرگەن اناسى ەسكىلىكتى تاربيە العان، ايەل بالانىڭ وڭ جاقتا وتىرىپ بالا تاپقانى سۇيەككە تاڭبا، «ات اتاتتىرىپ، سۇيەك سىندىردى» دەگەن جامان اتاق سول دەپ وتىراتىن. شەشەسى كەشپەيدى بۇل قىلىعىن. ابدەن باسى قاتقان ايزات بىرەسە سابىردى كىنالايدى، بىرەسە، جىگىتكە توقتاۋ ايتا الماي دەگەنىنە كونە بەرگەن ءوزىنىڭ ەسسىزدىگىن قارعاپ، جەر-جەبىرىنە جەتەدى. بولار ءىس بولدى، بوياۋى ءسىڭدى… قالايدا ءبىر ارەكەت ەتۋ كەرەك… الدىرىپ تاستاۋعا بەيكۇنا شارانانىڭ وبالىنان قورقادى. كارتەيگەندە اكە-شەشەسىن اينالاداعى قويشىلاردىڭ سالپى ەتەك ايەلدەرىنىڭ وسەگىنە جەم ەتىپ تىرىدەي ولتىرەرىن ويلاسا ءومىر سۇرگىسى كەلمەيدى. ىستەرگە امالى جوق، شاراداي باسى شاقشاداي بولدى.

ەش نارسە ويلاپ تابۋعا قابىلەتى جوق ايزات بەي-ءجاي وتىر. وسى كەزدە مارقايىپ قالعان قوزىنى قۇشاقتاپ مال قورادان شىعىپ كەلە جاتقان قانات بۇعان قولىن بۇلعادى. قانات! سالى سۋعا كەتكەن قىز قارمانارعا قارا تاپقانىنا قۋانىپ كەتتى. ءوزىن ەكى وتتىڭ ورتاسىنا تاستاپ كەتكەن سابىردى قيا الماي جىلاي دا جىلاي وتىرىپ، ۇياتىن ويلاعان ايزات ءبىر شەشىمگە كەلدى.

 

******

 

وزىنە ۇناتىپ قالعان كىسىدەي ەلجىرەپ قارايتىن ايزات جاقىنداپ كەتسە قۇبىجىق كورگەن ەلىكتەي ەدىرەيە قالاتىن. سوڭعى كەدە وزىنە ءبىرتۇرلى جىلىلىق تانىتقانداي ما قالاي… قىزدىڭ بۇل قىلىعى قاناتتى ۇمىتتەندىرىپ جىبەردى. سۇيكىمدى قارا تورى قىزدى بىردەن ۇناتىپ قالدى. تابيعاتى تۇيىق جىگىت سەزىمىن بىلدىرۋگە يمەنە بەرگەن. قىزدىڭ وزىنە كەت ءارى ەمەس ەكەنىن سەزدىرگەلى بەرى بويىندا باتىلدىق پايدا بولدى. قوزىلاردى قاراۋدى ۇمىتىپ، ولار ۇيلىعىپ جەتەۋى بىردەي ءولىپ تىنعان ءبىر ءتۇن ءبارىن شەشتى. ارادا اپتا وتكەسىن اۋىلعا اتپەن بارىپ قايتقان قاناتپەن ىلەسىپ كەلگەن اكە-شەشەسى ايزاتقا قۇدا ءتۇسىپ قايتتى.

***             ****           ***

اسكەري دايىندىقتا بولىپ، ءۇش ايدان كەيىن عانا حات جازۋعا رۇحسات العان سابىر العاشقى ەكى حاتتىڭ ءبىرىن ايزاتقا ارنادى. ۇيدەگىلەرگە مەكەن-جايىن ءبىلدىرىپ حابار جىبەردى. ارادا از ۋاقىت سالىپ ۇيدەن كەلگەن حاتتىڭ ىشىنەن شىققان اعاسى قاناتتىڭ ۇيلەنۋ تويىنا تۇسكەن سۋرەتىن كورىپ توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. ءوزىنىڭ حاتىن اسىعا كۇتىپ ءجۇر دەپ سەنگەن قالىڭدىعى تۋعان اعاسىنا ايەل بولىپ جاتسا، مۇنان اسقان سولدات ءۇشىن سوققى بار ما… نە بولعانىن بىلگىسى كەلىپ ايزاتقا حات جازۋعا قانشا وقتالسا دا ونىڭ ءوز ۇيىنە باراتىنىن، حاتتىڭ اعاسىنىڭ دا قولىنا تيەرىن ويلاپ، ول ويىنان ەرىكسىز باس تارتتى. قاناتتىڭ  وڭدى ەكەنى راس، تەك ءوزىن ايىرباستاۋعا باسقا ەركەك كىندىك تاۋسىلعانداي جان-تانىمەن سۇيگەن ءالى دە بولسا ۇمىتا الماس ايزاتتىڭ تۋعان اعاسىن تاڭداعان قىلىعىنا تۇسىنە الماي كۇيىنەدى.

شىتىرمانى كوپ اسكەري ءومىر جىگىت جۇرەگىنىڭ جاراسىن جازا باستادى دەگەنمەن دە سۇيگەنىن باسقاعا قيا الماس قايران كوڭىل ءالى دە قينالىپ كەتەدى. ەكى جىل كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىقتى. قايتۋعا ەكى اپتاداي عانا ۋاقىت قالدى. وسى تۇستا ەلدەن جەتكەن قارالى جەدەل حات سابىردى ۋاقىتى بىتپەي اسكەر قاتارىنان بوساتتى. «اعاڭ قايتىس بولدى، تەز جەت» دەگەن بەس ءسوز جۇرەگىنە شانشۋداي قادالدى. قاناتىم! جان اعام! وكپەگە، ءتىپتى قىزعانىشقا دا قيىپ جىبەرگەن تەتە وسكەن اعاسىن ولىمگە قيا الماي ۇزاق جىلادى. ءدال شىعارار كۇنى، جانازاسىنىڭ ۇستىنە جەتكەن سابىر «باۋىرىمداپ» بوزداپ كەلىپ كيگىزگە ورالعان اعاسىنىڭ مايىتىنە وكىرە قۇلادى. بۇل كورىنىس جانازاعا جينالعان جۇرتتىڭ كوڭىلىن بوساتىپ، كوزىنە جاس الماعان پەندە بولمادى. ءمايىتتىڭ جانىندا وتىرعان ايزات سول ساتتە تالىپ ءتۇستى. سىلق ەتىپ قۇلاپ بارا جاتقان جاس كەلىنشەكتى بايقاعان سابىر جاس جۋعان جانارى تۇماندانىپ دەمەي بەرگەن. بىلق-سىلق ەتكەن جاس دەنەنى كوتەرىپ الىپ ۇلارداي شۋلاپ جىلاعان ەلدىڭ اراسىمەن الىپ ءوتىپ، ۇيگە كىرە بەرىستەگى توسەككە شالقاسىنان جاتقىزدى. كەلىنشەكتىڭ ايزات ەكەنىن سوندا بارىپ تانىدى. ناشاتىر ءسپيرتىن يىسكەتكەسىن سەلك ەتىپ كوزىن اشقان ايزات «سابىر» دەپ كۇبىر ەتتى دە قايتا تالىقسىپ كەتتى…

 

******

 

قاناتتىڭ قىرقىن بەرىپ زيرات باسىنا  بارىپ قايتقان كوپتىڭ سوڭىندا ءىلبىپ كەلە جاتقان ايزات ءوز ويىمەن ارپالىسۋدا. ءوزىنىڭ ار-ۇياتىن ءۇنسىز كوتەرىپ العان قاناتتىڭ بايىپتى، اقىلدى ءجۇزى مەن سابىردىڭ كۇن سايىن كورەتىن جاۋاپ كۇتكەن سۇراۋلى ءجۇزى كەزەك الماسىپ جانىنا مازا بەرەر ەمەس. ۇيلەنگەننەن كەيىن جەتى ايدا توعىز ايلىق بالپاناقتاي ۇل تۋعان بۇنىڭ جانىن قيناپ باسى ارتىق ءبىر سۇراق قويماپ ەدى، جارىقتىق. كەشكىسىن، ۇيىقتاپ جاتاقن ءسابيدىڭ جۇزىنە ءۇڭىلىپ، وزىنە ۇقساستىق ىزدەۋمەن بولاتىن. ارمان قاناتقا قاتتى ۇقساپ تۋدى. تەك، ءسابيدىڭ يەگىندەگى تەرەڭ ويىق پەن وڭ جاق بەتىندەگى تەرەڭ شۇڭقىر ايزاتتا دا، قاناتتا دا جوق ەدى. ول ەكەۋى دە ارمانعا اينىماي قونعان سابىردىڭ بەلگىلەرى بولاتىن. بۇل ۇقساستىقتى سابىردىڭ ءوزى دە بايقاعان سىڭايلى. وتكەندە ەسىك الدىندا ويناپ وتىرعان ارماندى الدىنا الىپ، ونىڭ يەگىندەگى ويىق پەن بەتىندەگى شۇڭعىلدى سيپاپ، ءدال سونداي ءوز بەتىندەگى بەلگىنى باسىپ كورىپ ويلانىپ وتىرعان ۇستىنە تۇسكەن-ءدى. ءوزىن بايقاپ قالعان سابىرعا جۇمباقتاۋ جىميىپ باس يزەپ وتە بەردى.

قانات قايتقالى بەرى ارمان دا سابىردىڭ قوينىنان شىعار ەمەس. ءسابي جۇرەگى سەزە مە، كىم ءبىلسىن، وتكەن جولى تەلەۆيزور كورىپ وتىرعان سابىردى «پاپالاپ» بارىپ الدىنا شىعىپ وتىرىپ الدى. ەشتەڭەدەن حابارى جوق قارتتار «ە، قۇلىنىم-اي، سابىردى پاپاسىنا ۇقساتىپ ءجۇر-اۋ، الدا، قارعام-اي» دەپ كۇرسىنىپ، كوز جاستارىن سىعىپ-سىعىپ الدى. ءبىرى قاينى، ءبىرى جەڭگە بولىپ سۇيىسكەن ەكى جۇرەك ءبىر شاڭىراق استىندا ەكى بۇرىشتا اح ۇردى.

كوزدەن كەتىپ، كوڭىلدەن سۋىعان، ەكى جىل سەرىك بولعان قانات كەلىنشەك ءۇشىن ۇمىت بولا باستادى. ونىڭ ەسەسىنە كوز الدىندا جۇرگەن سابىر كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقىدان ايىردى. قاناتپەن وتكەن ەكى جىلدا ايەل بولىپ سابىر سىيلاعان العاشقى  توسەك ءلاززاتىنداي سەزىمدى  سەزىنىپ كورگەن ەمەس. كەيدە سابىردىڭ ىستىق قۇشاعى تۇسىنە ەنىپ، تۇسىندە عانا راحات تاباتىن. ءوزىنىڭ سابىردى ءالى دە ەسسىز سۇيەتىنىن جارىقتىق كۇيەۋى ءتىرى كۇنىندە مويىنداپ، قاينىسىنىڭ كەلەر ۋاقىتى جاقىنداعان سايىن بويىن ءبىر قورقىنىش بيلەپ الاتىن. ءىنىسى مەن ايەلىنىڭ اراسىنداعى بۇل بايلانىستان بەيحابار بولسا دا قۇداي سولاي شەشتى مە، الدە ماڭدايىنا جازعان عۇمىرى كەلتە بولدى ما، ايتەۋىر قانات از عانا قينالىپ بۇل ومىردەن باز كەشتى. ءبىر-اق اپتادا اۋزى-مۇرنىنان قان كەتىپ ومىردەن ءوتتى دە كەتتى. اۋداندا مۇنداي جاس ولىمدەر كوبەيىپ كەتتى. ءبىر جاعى سەمەيدىڭ پوليگونى، ءبىر جاعى مىنا ءتيىپ تۇرعان تارباعاتاي تاۋلارىنىڭ ار جاعىنداعى قىتايدىڭ «لوبنور» دەگەن اتوم پوليگونىنىڭ اسەرى دەيدى جۇرت. كىمدى قانداي تاعدىر كۇتىپ تۇرعانىن ءبىر اللا بىلەدى. ال ءوزى بۇگىن، ەكى اتتام جەردە، قابىرعانىڭ ار جاعىندا جاتقان سابىردىڭ ىستىق دەمىن اڭساپ، بويىن جايلاپ العان قۇمارلىقپەن الىسۋدا. ءلاززات اڭساپ سانسىراعان ايەل ساناسى اندا-ساندا سەلت ەتىپ كومەسكىلەنە باستاعان كۇيەۋىنىڭ ارۋاعىنان كەشىرىم دامەتىپ: «كەشىر، قانات، كەشىر» دەپ كۇبىرلەپ كەتەدى…

اتا-ەنەسى بۇگىن تاڭعى سالقىنمەن ات ارباسىن جەگىپ كورشى اۋىلداعى كىشى قىزدارىنا كەتتى. بۇگىندە جانار-جاعار مايدىڭ تاپشىلىعىنان اۋىلداعى جۇرتتىڭ ءبارى تەمىر تۇلپارلارىن قاڭتارىپ قويىپ، كوبىنە ات-اربامەن جۇرەتىن بولعان. ەكى اۋىلدىڭ ورتاسىنا جاستار اتتى جەگىپ الىپ تاكسي رەتىندە دە اقشا تاۋىپ ءجۇر. تەحنيكانىڭ دامۋ شەگىنە جەتكەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ اياعىندا شالعايداعى قازاق اۋىلدارىندا وسىنداي ءجايلار بولىپ جاتادى.  قارتتاردى  اتتاندىرىپ سالىپ سيىرىن ساۋىپ، مالدى  ءۇيدىڭ سىرتىنا ورگىزىپ جىبەردى دە، جانتايا تۇرماق بولىپ ءوز بولمەسىنە قاراي وتە بەرە سول جاقتاعى سابىر جاتقان بولمەنىڭ ەسىگىنەن قالاي ەنگەنىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. كەۋدەسىن جالاڭاشتاپ تاستاپ تاڭعى ءتاتتى ۇيقى قۇشاعىندا جاتقان سابىردىڭ ءوزى جاقسى كورەتىن يەگىندەگى ويىقتى سيپاماققا قولىن اپارا بەردى. سول ساتتە سابىر كەلىنشەكتىڭ بىلەگىنەن ۇستاي الدى.  قارۋلى قولدىڭ قارىمىنا قارسىلىق جاساۋدى ويلاماعان ايزات ەرىندەرىن اشىپ، كوزىن جۇما بەردى. ەندى ءبىر ساتتە جالىنداپ جاتقان جىگىتتىڭ قۇشاعى مەن تولىقسىعان كەلىنشەكتىڭ شيىرشىق اتقان دەنەسى سەزىم تولقىنىنداي بولعان كوك تورعىن كورپەنىڭ استىندا بىرەسە اساۋ تولقىنداي تۋلاپ، بىرەسە ءجاي عانا بۇلكىلدەپ جاتتى… ابدەن تويات تاۋىپ شارشاعان، ۇعىسقان ەكەۋ ءبىر-بىرىنە ەركەلەي جىميىسىپ، قۇشاقتارىن قايتىپ ايىرماستاي قاۋسىرا ءتۇستى. اداسىپ تابىسقان قوس جۇرەك، بىرگە سوعىپ،  بىرگە تىنىستاپ جاتتى…

 

وسكار ۋايلد. باقىتتى حانزادا

----------------------------------------------------------------------------

پەرەۆود ك. چۋكوۆسكوگو

وسكار ۋالد. يزبراننوە. م.، پروسۆەششەنيە، 1990

OCR بىچكوۆ م.ن.

----------------------------------------------------------------------------

 

قالانىڭ ۇستىنەن قاراپ، بيىك تۇعىردا باقىتتى حانزادانىڭ ءمۇسىنى تۇر. حانزادا  باستان اياق تازا التىن قابىرشاقتارمەن اپتالعان. كوزىنىڭ ورنىندا تازا ساپفير، ال

قىلىشىنىڭ تۇتقاسىنا قىپ-قىزىل رۋبين ورناتىلعان.

ەلدىڭ ءبارى حانزاداعا قاراپ تاڭ قالاتىن-دى.

- كەرەمەت، فليۋگەر-قوراز سياقتى! – دەپ، ونەردى باعالاۋدىڭ بىلگىرى بوپ كورىنۋگە جانتالاسقان قالالىق كەڭەسشى يەك قاقتى -  دەسەك تە...ارينە...ادامدارعا فليۋگەردىڭ پايداسى كوبىرەك تيەدى،- دەپ ءسوزىن دەمدە «تۇزەتىپ» جىبەردى، ءوزىن ونەر اتاۋلىنى تەرەڭ ۇعىنا بىلەتىن بىلگىرلەر ساناتىنا قوسۋدى كوكسەپ جۇرگەن ول.

- باقىتتى حانزاداعا ۇقساپ باق، بالام!-دەپ اقىلىن ايتىپ جاتتى اسپانداعى ايدى اپەر دەپ جەر تەپكىلەگەن ۇلىنا اقىلشى اناسى.

- باقىتتى حانزادا ەشقاشان تەنتەكتىك جاسامايدى!

تاعدىردىڭ تالكەگىن كوپ كورگەن قاڭعىباس مۇسىكن دا كەرەمەت مۇسىنگە تەلمىرە قاراپ:

- ومىردە ءبىر باقىتتى جاننىڭ بارىنا شۇكىر، -دەدى مۇرىنىنىڭ استىنان مىڭگەرلەپ.

- ءيا، ول قۇتتى پەرىشتە سەكىلدى!- دەپ تاڭداي قاعىستى سوبوردان توپتالىپ شىققان بىرىڭعاي اق شاڭقاداي الجاپقىش پەن اشىق-كۇلگىن قاتىرما جاعا تاققان جەتىمدەر مەن قاراۋسىز قالعان بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى.

- پەرىشتەنى ءومىرى كورمەگەن سىزدەر ونى قايدان بىلەسىزدەر، - دەپ تاڭدانا ءۇن قاتتى  ەسەپ ءپانىنىڭ مۇعالىمى.

- و، ءبىز پەرىشتەنى تۇسىمىزدە كورەمىز! - دەپ بالالار شۋ ەتە ءتۇستى. ەسەپ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بارلىعىن قاباعىن تۇيە، تۇكسيە شولىپ ءوتتى، وعان بالالاردىڭ ءتۇس كورەتىنى ۇنامادى.

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە، ءتۇن قاتا، قالانىڭ ۇستىنەن قارلىعاش ۇشىپ بارا جاتتى. ونىڭ قۇربىلارى  ءبىر اپتا بۇرىن مىسىرعا ۇشىپ كەتكەن. بۇل قالىپ قويعان-دى. ويتكەنى شىنارداي تىك وسكەن قۋرايعا ولەردەي عاشىق ەدى. اينالشىقتاپ...قيىپ كەتە الماي...ايالداي بەرگەن-ءدى. سوناۋ...ەرتە كوكتەمنىڭ ءبىر عاجايىپ كۇنىندە ساپ-سارى جىندى كوبەلەكتى تىرقىراتا قۋىپ ءجۇرىپ شىنارداي تىك بىتكەن قۋرايدىڭ سىمباتىن كورىپ، ءبىر ورنىندا قاناتىن قاعىپ ۇشا الماي...اۋاعا تاڭىلىپ، تاڭدانا قاتىپ قالدى.

- مەن ساعان عاشىق بولسام قايتەدى؟،- دەپ تىكە ساۋال تاستادى، نە نارسەدە تۋراشىلدىقتى سۇيەتىن قارلىعاش. قۋراي وعان جاۋاپ رەتىندە باسىن ءيدى.

قۋرايدىڭ يىلگەنىن كورىپ قارلىعاش بىرەسە جوعارى كوتەرىلىپ، بىرەسە سۋ بەتىندە كۇمىس جولاق قالدىرا قاناتىمەن سۋدى سىزا تومەنگە قۇلديلاپ، ونى اينالا ۇزاق ۇشتى. سەزىمىن ءسويتىپ جەتكىزدى. جازى بويى وسىلايشا جالعاسا بەردى.

- بۇل نە قىلعان ماحاببات!  - دەدى قالعان قارلىعاشتار پىش-پىشتاي سىبىرلاسىپ – قۋرايدىڭ تۇگى جوق، جالاڭاش نەمە عوي...ءارى قاسىندا قارا ورمانداي قاپتاعان تۋىستارى قانشاما.

راسىندا دا وزەن ماڭى قاۋلاي، قالىڭ وسكەن قۋراي ەدى.

سوسىن كۇز كەلدى دە قارلىعاشتار جىلى جاققا ۇشىپ كەتتى.

ولار ۇشىپ كەتكەندە قارلىعاش جەتىمسىرەپ، ءوزىنىڭ قۋرايعا بايلانىپ قالعان كوڭىلىن اۋىرسىنا قالدى.

- مەنىڭ قۋرايىم، قۇتتى ءبىر مىلقاۋ سەكىلدى، ءبىر اۋىز ءسوز الا المايسىڭ، ءتىپتى، ءوزى قايقاڭداي ما...ءۇپ ەتكەن جەلدىڭ بارىمەن بىردەي «امپەي-جامپەي» سەكىلدى مە،-دەپ قارلىعاش قۋرايدى كىنالاي ءتىل قاتتى.

شىنىندا دا، جەل ءۇپ ەتسە بولدى قۋراي جەلگە باس ۇرىپ، ءيىلىپ اۋرەگە تۇسەدى.

- ول ۇيدەن شىقپاسا شىقپاسىن، ال، مەن ساياحاتتى سۇيەم عوي! جۇبايىمنىڭ دا ساياحاتتى سۇيگەنى جامان بولماس ەدى!

- سونىمەن، مەنىمەن بىرگە ۇشاسىڭ با، جوق پا؟،- دەپ سۇرادى. قۋراي تەك باسىن شايقادى: ونىڭ كىندىگى توپىراققا ماڭگىلىك بايلانعان بولاتىن-دى!

- اح، سەن مەنىڭ سەزىمىممەن ويناپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي! – دەپ قارلىعاش ايقاي سالدى – قوش بول وندا، مەن پيراميدالار ەلىنە ۇشتىم!

ءسويتتى دە قاناتىن سەرمەپ-سەرمەپ جىبەردى دە...ۇشا جونەلدى.

كۇنى بويى ۇشقان ول تەك ءتۇن قاتا قالاعا جەتتى.

"قاي جەرگە بارىپ قوناقتاسام ەكەن؟ – دەدى قارلىعاش ويلانا. – قالا مەنى بار سالتاناتىمەن قارسى الۋعا دايىن بولار!؟"

كەنەت، ونىڭ كوزى بيىك كولوننا ۇستىندەگى مۇسىنگە ءتۇستى.

- مىنە، تاماشا! وسى كەرەمەت جەرگە ورنالاسايىن، تازا اۋاسى دا مولىنان.

قارلىعاش باقىتتى حانزادانىڭ اياعىنىڭ استىنا قوناقتادى.

- مەنىڭ تۇنگى ءجايىم التىننان سوعىلعان! – دەدى پاڭدانا جان-جاعىنا كوز سالعان ول.

باسىن قاناتىنىڭ استىنا تىعىڭقىراپ ۇيىقتايىن دەپ جاتىر ەدى، كەنەت اۋىر تامشى «تىرس» ەتىپ ۇستىنە تامىپ ءتۇستى.

- قىزىق!، - دەدى قارلىعاش تاڭىرقاپ - اسپاندا شوكىمدەي دە بۇلت جوق، جۇلدىزدار جاپ-جارىق، تاپ-تازا، ال جاڭبىر قايدان جاۋىپ تۇر؟ ەۆروپانىڭ سولتۇستىگىندە كليمات وتە جامان. مەنىڭ قۋرايىم جاڭبىردى جاقسى كورۋشى ەدى، الايدا ول سونشالىقتى ءوزىمشىل.

تاعى ءبىر تامشى تامىپ ءتۇستى.

- مىنا مۇسىننەن پايدا جوق ەكەن، جاڭبىردان دا جاسىرى المايتىن بولدى. ەسىم باردا شاتىرداعى قۇبىرلاردىنىڭ بىرىنەن ورىن تابايىن، -دەپ قارلىعاش ۇشۋعا جينالا باستادى.

قاناتىن جايعانشا بولماي تاعى ءبىر تامشى «تىرس» ەتە ءتۇستى.

جوعارىعا كوز جىبەرگەن قارلىعاشتىڭ نە كورگەنىن بىلسەڭىز عوي!

باقىتتى حانزادانىڭ كوزدەرى جاسقا لىق تولىپ تۇر ەدى. كوزىنەن اققان دومالاق-دومالاق تامشىلار التىن جالاتقان جۇزىنەن تومەن قاراي لىقسىپ اعىپ جاتتى.

. اي جارىعىمەن نۇرلانعان ءجۇزى سونشالىقتى ادەمى. قارلىعاشتىڭ جانى اشىپ كەتتى.

- سەن كىمسىڭ؟ – دەپ سۇرادى.

- باقىتتى حانزادامىن.

- نەگە جىلايسىڭ؟ سەنىڭ كوز جاسىڭنان مالمانداي سۋ بولدىم عوي.

- مەن ءتىرى كەزىمدە، جۇرەگىم سوعىپ تۇرعاندا كوز جاسىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەدىم،- دەپ جاۋاپ قاتتى ءمۇسىن - مەن Sans Souci (فرانتسۋز تىلىنەن اۋدارعاندا «ۋايىمسىزدىقتى» بىلدىرەدى) سارايىندا ەشقانداي ۋايىمسىز، مۇقتاجدىق كورمەي ءومىر ءسۇردىم. ول سارايعا قايعى-قاسىرەتتىڭ باس سۇعۋىنا بولمايتىن. كۇندىز مەن باقتا سەرۋەندەدىم، ال كەش بولسا ۇلكەن زالدا بيلەيتىنمىن. باق بيىك قورشاۋلارمەن قورشالعاندىقتان ونىڭ ار جاعىندا نە بوپ جاتقانىنان مۇلدە بەيحابار ەدىم. ويتكەنى ءوزىمنىڭ اينالام عاجايىپتارعا تولى، نە ىشەم...نە كيەم دەمەدىم!  ەگەر باقىت دەگەن تەك راحاتتانۋدان تۇراتىن بولسا...مەن شىنىمەن باقىتتى ەدىم! ماڭايىمداعىلار ماعان «باقىتتى حانزادا» دەپ ماداق ايتاتىن! باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ...ومىردەن ءوتتىم. جانىم ۇشىپ، ءتانىم سۋىعاننان كەيىن مەنى وسىندا، بيىك تۇعىرعا قوندىردى. تۇعىردىڭ بيىكتىگى سونداي بۇل بيىكتەن قالاداعى حالقىمنىڭ بار قايعى-قاسىرەتى مەن قايىرشىلىق ءومىرى الاقانداعىداي كورىنەدى. ولاردىڭ بەيشارا ءومىرىن كورىپ، جۇرەگىم قۇرىشتان قۇيىلسا دا...كوز جاسىمدى تىيا الار ەمەسپىن.

ء"ا، سەنىڭ تۇرعان بويىڭ التىن ەكەن عوي!" - دەدى قارلىعاش ىشتەي، بۇل ويىن داۋىستاپ ايتا الماعاندى، ويتكەنى ول سونشالىق سىپايى بولاتىن.

- انە...اناۋ الىستا...جىڭىشكە كوشەنىڭ بويىندا قاراشا ءۇي تۇر، - دەپ ءمۇسىن ءوزىنىڭ ۇياڭ دا اۋەزدى داۋىسىمەن ءسوزىن جالعاپ – ءبىر تەرەزەسى اشىق، ستول باسىندا وتىرعان ايەلدى كورىپ تۇرمىن. ءجۇزى شارشاڭقى، ءاجىم باسقان قولدارى ينەمەن ءجيى ءپىسىپ الاتىندىقتان قىپ-قىزىل، ويتكەنى ول تىگىنشى. حانشايىمنىڭ قۇربىلارىنىڭ بىرىنە جاقىندا وتەتىن بي كەشىندە كيەتىن جىبەك كويلەگىنە كەستەلەپ جىلتىرگۇل تىگۋدە. بۇرىشتاعى كەرەۋەتتە ونىڭ اۋرۋ بالاسى جاتىر. ىستىعى كوتەرىلىپ جاتقان بالاپانى اپەلسين سۇرايدى. بىراق، اناسىنىڭ قولىندا ەشتەڭە جوق...تەك كەشەدەن قالعان قارا سۋ عانا بار. كىشكەنتاي ءسابي جىلاپ جاتىر. قارلىعاشىم، كىشكەنتاي عانا قۇسىم مەنىڭ، قىلىشىمنىڭ تۇتقاسىنداعى ءرۋبيندى شوقىپ الىپ، اپارىپ بەرشى! مەنىڭ اياقتارىم تاس تۇعىرعا ماڭگىلىك بايلانعان، ورنىمنان قوزعالا الار ەمەسپىن.

- بىلەسىڭ بە، مەنى مىسىردا دوستارىم توسىپ وتىر، - دەدى قارلىعاش.  -  قۇربىلارىم ءنىل وزەنىنىڭ ۇستىنەن اينالا ۇشىپ، ادەمى لالاگۇلدەرىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ جۇرگەن بولار. جاقىندا ولار ۇلى پاتشانىڭ مازارىنا تۇنەۋگە بارادى. عاجايىپ قابىردىڭ ىشىندە ۇلى پاتشانىڭ ءوزى دە ماڭگىلىك دامىلداپ جاتىر.بىلەسىڭ بە، ول ساپ-سارى ماتامەن قاپتالىپ حوش ءيىستى شوپتەرمەن سىلانعان. موينى كۇلگىن-جاسىل ءتۇستى نەفريتتەن ورىلگەن شىنجىرمەن ورالعان، ال قولدارى كۇزگى جاپىراق سياقتى سارعايىپ كەتكەن.

- قارلىعاشىم! قارلىعاشىم، كىپ-كىشكەنتاي قۇسىم مەنىڭ. وسىندا ءبىر تۇنگە قالشى، مەنىڭ ەلشىم بولشى ءبىر تۇنگە! كىشكەنتاي ءسابيدىڭ سۋ ىشكىسى كەلەدى، ال اناسى سونشالىق مۇڭدى.

- بالالاردى ونشا جاقسى كورمەيمىن. وتكەن جازدا، مەن وزەن جاعاسىندا تۇرعاندا، ديىرمەنشىنىڭ مەيىرىمسىز بالالارى مەنى ۇنەمى تاسپەن اتاتىن. ارينە، ماعان جەتۋ قايدا...ءبىز قارلىعاشتار، سونداي قاعىلەزبىز! ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ اتا-بابامنىڭ ەپتىلىكتەرىمەن اتى شىققان. دەسە دە، ولاردىڭ قىلىعى ادەپتىلىككە جاتپايدى.

باقىتتى حانزادانىڭ سونشالىقتى قاتتى كۇيزەلىسىنە شىداماعان قارلىعاشتىڭ  جانى اشىپ كەتتى.

- مۇندا وتە سۋىق ەكەن! دەسە دە... سەنىڭ جانىڭدا قالايىن، تىلەگىڭدى ورىندايىن، - دەدى.

- راحمەت، مەنىڭ كىشكەنتاي قارلىعاشىم،- دەپ قۋانا ءتىل قاتتى باقىتتى حانزادا.

قارلىعاش ونىڭ قىلىشىنىڭ تۇتقاسىنداعى ءرۋبيندى شوقىپ الىپ شاتىرلاردىڭ ۇستىمەن ۇشا جونەلدى. اپپاق ءمارماردان ويىلعان پەرىشتە بەينەلى شىركەۋ قوڭىراۋلارىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ ءوتتى. كورول سارايىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ بارا جاتىپ مۋزىكا ءۇنىن ەستىدى. بالكونعا سۇلۋ بيكەش پەن ونىڭ عاشىعى شىقتى.

- جۇلدىزدار قانداي عاجايىپ، ال ماحاببات سەزىمى ودان دا عاجاپ! – دەدى عاشىعى

- مەنىڭ كويلەگىم سارايدىڭ بي كەشى باستالعانشا تىگىلىپ بىتەتىن شىعار، مەن ونى اسىل تاستارمەن كەستەلەۋگە بۇيىرعام. بىراق، تىگىنشىلەر سونداي جالقاۋ!–دەپ جاۋاپ قاتتى بيكەش.

وزەن ۇستىمەن ۇشىپ كەلە جاتقان قارلىعاش كەمە دىڭگەكتەرىنەن جارقىراعان وتتاردى كوردى. گەتتو ۇستىنەن ۇشقان ول ءوزارا مامىلە جاساپ، مونەتالارىن مىس بەزبەنمەن ولشەپ جاتقان ەۆرەيلەردى بايقادى. مىنە، قاراشا ۇيگە دە جەتتى-اۋ، ايتەۋىر. جەتە سالا سىعالاپ ەدى، قاتتى شارشاعان اناسى تەرەڭ ۇيقىعا كەتىپتى، بالاقاي بولسا دەنە قىزۋىنان وتتاي جانىپ، الاسۇرىپ جاتىر ەكەن. قارلىعاش اۋىز ۇيگە ەنىپ، ءرۋبيندى ستول ۇستىندە جاتقان تىگىنشىنىڭ ويماعىنىڭ جانىنا قويدى. سوسىن بالاقايدىڭ ۇستىنەن ءۇنسىز عانا قالىقتاي ۇشىپ، قاناتىمەن جەلپىپ، سالقىن سامال ەستىردى.

- قانداي تاماشا سالقىن اۋا! مەن ەندى جازىلامىن! – دەدى دە بالاقاي ءتاتتى ۇيقىعا كەتتى.

باقىتتى حانزاداعا قايتا ۇشىپ جەتكەن قارلىعاش كورگەن-بىلگەنىن ءبارىن بايان ەتتى.

- ەڭ قىزىعى، دالا سۋىق، سالقىن بولسا دا مەن ءتىپتى دە توڭعان جوقپىن، - دەپ تاڭدانا اياقتادى اڭگىمەسىن.

- ويتكەنى، سەن جاقسى ءىس تىندىردىڭ! – دەپ ءتۇسىندىردى باقىتتى حانزادا.

ساناسى ون سان ويمەن شىرمالىپ جاتىپ قارلىعاش ءبىر ساتكە مىزعىپ كەتتى. ويتكەنى ويلانا باستاسا بولدى قارلىعاشتى ۇيقى باساتىن.

تاڭ اتا ول سۋعا شومىلۋ ءۇشىن وزەنگە ۇشىپ كەلدى.

- قىزىق! قىستىڭ ورتاسىندا قارلىعاشتىڭ ۇشىپ جۇرگەنى اقىلعا سيمايتىن، تۇسىنىكسىز قۇبىلىس، - دەپ باسىن شايقادى ءدال سول مەزەتتە كوپىردەن ءوتىپ بارا جاتقان  ورنيتولوگيا پروفەسسورى.

بۇل تۋرالى ول جەرگىلىكتى گازەتكە ماقالا دا جازدى. ماقالا ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن سوزدەرگە تولى بولعاندىقتان ونى ەشكىم ءجوندى تۇسىنە دە بەرمەدى.

"بۇگىن تۇندە ەشتەڭەگە دە قاراماي مىسىرعا ۇشام! وسىلاي دەپ ويلاعان قارلىعاش ءوز ويىنان ءوزى قۋانىپ كەتتى.

ول بارلىق ەسكەرتكىشتەردى ارالاپ شىقتى، سوڭىندا شىركەۋ قوڭىراۋىنىڭ ۇستىنە قوناقتاپ ۇزاق وتىردى.

قايدا بارسا دا سۋىق تورعايلار «نەعىلعان بوتەن قۇس!»، «قايدان جۇرگەن بوتەن» دەپ شىرىلداپ مازاسىن الدى. ءبىر جاعىنان ولاردىڭ بۇنى «شەتەلدىك اقسۇيەك» دەپ اتاپ جاتقانى جانىنا جاعىپ-اق ءجۇر.

سۇتتەي جارىق اي تۋعاندا قارلىعاش باقىتتى حانزاداعا قايتا ورالدى.

- مىسىرعا ۇشام، ول جاققا تاپسىراتىن شارۋاڭ جوق پا ەدى؟ ءداپ قازىر ۇشقالى تۇرمىن،-دەدى داۋىستاي ءتىل قاتىپ.

- قارلىعاشىم! كىپ-كىشكەنتاي دوستىم مەنىڭ! ەندى ءبىر تۇنگە قالساڭشى، وتىنەمىن،-دەپ جالىنا ءۇن قاتتى باقىتتى حانزادا.

- مىسىردا مەنى قۇربىلارىم كۇتىپ قالدى. ەرتەڭ ولار ءنىلدىڭ ەكىنشى تابانىنا ساپار شەگەدى. ول جاقتا سۋدىراعان قامىستاردىڭ اراسىندا سۋسيىرلار جاتادى، ۇلى ءمارمار تۇعىردا مەمنون قۇداي وتىرادى. ول ءتۇنى بويى جۇلدىزدارعا قاراپ، تاڭ شاپاعىن كورە سالا، قۋانا داۋىستاپ، قارسى الادى. تال تۇستە جولبارىستار وزەنگە سۋاتقا باس قويادى. ولاردىڭ كوزدەرى جاپ-جاسىل، ال ىرىلداعان داۋىستارى سارقىرامانىڭ گۇرىلىن باسىپ كەتەدى-اۋ، شىركىن!

- قارلىعاشىم! قارلىعاشىم! كىپ-كىشكەنتاي دوستىم مەنىڭ! اناۋ، الىستا، قالانىڭ شەتىندەگى مانساردتان بوزبالانى كورىپ تۇرمىن. ستولعا ەڭكەيىپ الىپ، قاعازدارعا ءۇڭىلىپ وتىر. الدىندا ستاقانداعى فيالكا گۇلدەرى سولىپ قالعان. ەرىندەرى الشاداي، قىپ-قىزىل. قوشقىل قىزىل شاشتارى بۇيرا-بۇيرا، ال باداناداي كوزدەرى تىم ارمانشىل! ءوزىنىڭ تەاتر ديرەكتورىنا ارناپ جازىپ جاتقان پەساسىن اياقتاۋعا اسىعىپ وتىر، بىراق قاتتى جاۋراعان، ءارى ءنار تاتپاعاندىقتان السىرەپ قالدى. وشاقتاعى وتى دا سونۋگە اينالدى، اشتىقتان وزەگى تالىپ مىنە...مىنە...قۇلاپ تۇسەتىندەي...،- دەپ ءۇن قاتتى باقىتتى حانزادا.

جۇرەگى مەيىرىمگە تولى قارلىعاش:

- جاقسى، تاڭعا دەيىن قالايىن! ەكىنشى ءرۋبينىڭ قايدا ەدى؟ -, دەپ سۇرادى ول باقىتتى حانزادادان.

- وكىنىشكە قاراي مەندە باسقا رۋبين جوق،- دەپ مۇڭايا ءتىل قاتتى، - قالعانى - مەنىڭ كوزدەرىم عانا. ولار مىڭداعان جىلدار بۇرىن ءۇندى ەلىنەن اكەلىنگەن وتە سيرەك كەزدەسەتىن ساپفيردان. بىرەۋىن شوقىپ ال دا، اپارىپ بەرشى. زەرگەرگە ساتىپ ازىق پەن وتىن السىن. ءسويتىپ، ءوزىنىڭ پەساسىن اياقتاسىن.

- سۇيكىمدى حانزادا، مەن بۇلاي ىستەي المايمىن!، - دەپ قارلىعاش جىلاپ  جىبەردى.

- قارلىعاشىم! قارلىعاشىم! كىپ-كىشكەنتاي دوستىم مەنىڭ! مەنىڭ  سوڭعى تىلەگىمدى ورىنداشى!

لاجى قالماعان قارلىعاش باقىتتى حانزادانىڭ كوزىندەگى ءساپفيردى شوقىپ الدى دا اقىننىڭ ۇيىنە قاراي ۇشا جونەلدى. اقىننىڭ ۇيىنە ۇشىپ كىرۋ وعان ەش قيىنعا سوققان جوق، ويتكەنى ءۇيدىڭ شاتىرى تەسىك بولاتىن. شاتىردان ەركىن ەنگەن ول بولمەگە قونىپ دامىلدادى. بوزبالا قولىمەن بەتىن باسىپ وتىرعان، قاعىلعان قاناتتىڭ سۋسىلىن ەستىگەن دە، ەلەگەن دە جوق. تەك باسىن كوتەرگەندە سولىپ قالعان فيالكانىڭ تۇبىندە جاتقان ءساپفيردى كوزى شالدى. قۋانىپ كەتكەن ول:

- دەسە دە، مەنى باعالايتىندار بار ەكەن! بۇل مەنىڭ بەيمالىم تابىنۋشىلارىمنىڭ بىرىنەن بولار! ەندى پەسامدى اياقتايتىن بولدىم!

ونىڭ ءجۇزى باقىتتان بال-بۇل جانىپ شىعا كەلدى.

ال، تاڭەرتەڭ ەرتە قارلىعاش كەمەجايعا تارتتى. ۇلكەن كەمەنىڭ دىڭگەگىنە قونىپ، تومەندە تەڭىزشىلەردىڭ كەمە تۇمسىعىنان ارقانمەن تارتىپ الدەبىر جاشىكتەردى شىعارىپ جاتقانىن بايقادى. جاشىك جوعارى كوتەرىلە باستاعاندا ولار، جارىسا:

- بەلسەندىرەك! بەلسەندى قيمىلدايمىز! – دەپ ءبىراۋىزدان ايقايلاپ جاتتى.

- مەن مىسىرعا ۇشىپ بارام!. قارلىعاشتىڭ قۋانا جەتكىزگەن حابارىنا ەشكىم نازار اۋدارعان دا جوق.

تەك كەش باتىپ، اي تۋعاندا عانا قارلىعاش حانزاداعا قايتىپ ورالدى. الىستان وراعىتا ۇشىپ:

- مەن سەنىمەن قوشتاسۋعا كەلدىم! – دەپ ايقايلادى.

- قارلىعاشىم! قارلىعاشىم! كىپ-كىشكەنتاي دوستىم مەنىڭ! تاڭڭعا دەيىن ايالداساڭ قايتەدى، - دەپ جالىنا ءۇن قاتتى باقىتتى حانزادا.

- قىس كەلدى عوي. سۋىق قار جاۋادى. ال مىسىردا پالمانىڭ جاسىل جەلەگىن كۇن ساۋلەسى قىزدىرىپ، كولەڭكەسىن قولتىراۋىندار پانالاپ، ەرىنە، جان-جاقتارىنا قاراپ جاتقان شىعار-اۋ... مەنىڭ قۇربىلارىن باالبەك شىركەۋىنە ۇيا سالىپ، كوگىلدىر كوگەرشىندەر ولاردىڭ جانىندا، تاماقتارى بۇلكىلدەپ ءبىر-بىرىنە ەمىرەنىپ وتىرعان بولار...سۇيكىمدى حانزادا، مەن قالا المايمىن! بىراق، سەنى ەشقاشان ۇمىتپايمىن! كوكتەم تۋعاندا مەن ساعان مىسىردان وزىڭدە بولعان رۋبيننەن دە قىپ-قىزىل، كوزىڭدە بولعان ساپفيردەن دە كوگىلدىر تاس اكەلىپ بەرەمىن!- دەدى قارلىعاش.

- تومەندە، الاڭدا سىرىڭكە ساتىپ كىشكەنتاي قىز بالا تۇر. سىرىڭكەلەرىن كارىز تەسىگىنە ءتۇسىرىپ الدى، ولار ەندى پايدالانۋعا دا جارامايدى. اقشاسىز ورالسا اكەسى ونىڭ جانىن شىعارادى. ءوزى جىلاپ تۇر، قاراشى! قولىندا قولعابى، اياعىندا ناسكيى دە جوق، جالاڭباس...مەنىڭ ەكىنشى كوزىمدى شۇقىپ الىپ، كىشكەنتاي قىزعا بەرشى. اكەسى سوندا ونى سابامايدى.-دەپ تاعى دا جالبارىنا ءتىل قاتتى حانزادا.

- ەندى ءبىر تۇنگە قالا المايمىن، - دەپ ءۇن قاتتى قارلىعاش، - سەنىڭ كوزىڭدى دە شوقىمايمىن! مۇلدە كورسوقىر بولىپ قالاسىڭ عوي!

- قارلىعاشىم! قارلىعاشىم! كىپ-كىشكەنتاي دوستىم مەنىڭ! مەنىڭ سوڭعى تىلەگىمدى ورىنداشى، - دەپ جالىندى باقىتتى حانزادا.

امالى قالماعان قارلىعاش حانزادانىڭ كوزىنەن تاستى شوقىپ الدى دا كىشكەنتاي قىزدىڭ قولىنا اپارىپ تاستاپ جىبەردى.

- قانداي ادەمى اينەك! –دەپ تاڭقالا داۋىستاپ جىبەرگەن قىز ءماز بولىپ ۇيىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى. قارلىعاش حانزادانىڭ قاسىنا قايتا ورالدى.

- ەندى مۇلدە سوقىر بوپ قالدىڭ، مەن سەنىڭ جانىڭدا ماڭگىلىككە قالامىن.

- جوق، سۇيكىمدى قارلىعاشىم، - دەدى باقىتسىز حانزادا، - سەن مىسىرعا ۇشۋعا ءتيىسسىڭ!

- مەن سەنىڭ جانىڭدا ماڭگىلىككە قالامىن، - دەدى دە قارلىعاش ونىڭ اياعىنىڭ استىندا وتىرىپ، قالعىپ كەتتى.

ەرتەسىندە ول كۇنى بويى حانزادانىڭ يىعىندا وتىرىپ، ءوزىنىڭ الىس ەلدەردەن كورگەن-بىلگەنىن: ءنىلدىڭ تاياز جەرىندە قاز-قاتار تۇرىپ الىپ، تۇمسىقتارىمەن التىن بالىق اۋلاپ جەيتىن قىزعىلت فلومينگالار تۋرالى، ءشول دالانى جايلاعان كونە سفينكس تۋرالى، تۇيەنىڭ قومىندا،  لاعىل تاسپيىعىن اسىقپاي تارتىپ، ءجايلاپ جۇرسە دە الەمدەگى بولىپ جاتقان جاڭالىقتىڭ ءبارىن بىلەتىن كوپەس تۋرالى، اي تاۋىنىڭ قاپ-قارا كومىردەي، بىراق تەك حرۋستالعا عانا تابىناتىن پاتشا تۋرالى، جيىرما ءدىندار ءتاتتى پىراندىكتەرمەن عانا تاماقتاندىراتىن، پالما اعاشىنىڭ تۇبىندە ۇيىقتايتىن ۇلكەن جاسىل جىلان تۋرالى، وزەندە ۇلكەن جاسىل جاپىراققا ءمىنىپ الىپ جۇزە ءجۇرىپ  ۇنەمى كوبەلەكتەرمەن شايقاتىن پيگمەيلەر تۋرالى اڭگىمەلەۋمەن بولدى.

- مەيىرىمدى قارلىعاشىم، سەنىڭ اڭگىمەڭ تاڭعاجايىپ، الايدا، عالامداعى ەڭ تاڭدانتىراتىن دۇنيە ول ادامداردىڭ قاسىرەتى. قاسىرەتتىڭ شەشىمىن قايدان تابارسىڭ؟ مەنىڭ قالامدى ءبىر اينالىپ ۇشىپ ءوتىپ، نە كورىپ، نە بىلگەنىڭدى ماعان ايتىپ بەرسەڭ قايتەدى، - دەپ سۇرادى باقىتتى حانزادا.

ۇلكەن قالانىڭ ۇستىنەن قالىقتاي ۇشىپ وتكەن قارلىعاش كەڭ شاتىرلاردا شايقالاقتاعان بايلاردى، ولاردىڭ تابالدىرىعىندا وتىرعان كەدەيلەردى كوردى. قاراڭعى لاشىقتاردا اشتىقتان ابدەن جۇدەگەن بالالاردىڭ قاراڭعى كوشەگە تەلمىرگەن مۇڭدى جۇزدەرىن كوردى. سۋىق كوپىردىڭ استىندا جىلىنا الماي ءبىر-ءبىرىن قاۋسىرا قۇشاقتاعان ەكى كىشكەنە بالانى بايقادى.

- تاماق ىشكىمىز كەلەدى! – دەپ، سەلكىلدەپ قايتا-قايتا قايتالايدى بۇرىسكەن قوس مۇڭلىق.

- مىنا جەرگە جاتۋعا بولمايدى! – دەپ ولارعا پوليتسيا ايقايلاپ كوپىر استىنان قۋىپ جاتتى.

قوس مۇڭلىق ەرىكسىز سىركىرەگەن جاڭبىردىڭ استىنا قايتا شىقتى.

حانزاداعا قايتا ورالىپ كەلگەن قارلىعاش كورگەن-بىلگەنىنىڭ ءبارىن قالدىرماي بايانداپ بەردى.

- ادامدار، باقىت دەگەن تەك التىندا دەپ ويلايدى. مەن التىنمەن اپتالعانمىن، ۇستىمدەگى جاپسىرىلعان بار التىندى ءۇزىپ الىپ كەدەي-كەپشىكتەرگە تاراتىپ بەرشى، - دەدى باقىتتى حانزادا.

قارلىعاش باقىتتى حانزادا قاپ-قارا بالشىعى مەن قالايى قاڭقاسى شىقانشا ۇستىنە جاپسىرىلعان بارلىق التىن قابىرشاقتى سىدىرىپ الدى. تازا التىننان قۇيىلعان التىن قابىرشاقتارىن كەدەيلەرگە جۇزدەرى جىلىنىپ، بالالاردىڭ بەتتەرىندە كۇلكى ويناعانشا تاراتا بەردى...تاراتا بەردى.

- بىزدە جەيتىن نانىمىز بار!، - دەپ ولار قۋانا الاقايلادى.

سوسىن قاپالاقتاپ قار جاۋدى، قار سوڭىنان شىڭىلتىر اياز كەلدى. كوشە كۇمىستەي جىلتىراپ، شاتىرلاردان تومەنگە قاراپ سالبىراعان ۇزىندى-قىسقالى مۇزدار اينەك قانجارعا ۇقساپ كۇن كوزىمەن جالت-جۇلت ەتەدى; جىلى توندارىنا ورانىپ، قىزىل شاپكىلەرىن باسا كيگەن بالالار مۇز ايدىنىندا كونكي تەۋىپ ءماز.

قارلىعاش بايقۇس، ابدەن جاۋراپ توڭسادا حانزادانى تاستاپ كەتە المادى. ويتكەنى ونى وتە جاقسى كورىپ قالعان ەدى. ول بۇرسەڭدەي شوقالاقتاپ توقاش دۇكەنى ماڭىنان نان قالدىقتارىن تەرىپ جەپ، قاناتتارىن اندا-ساندا ارەڭ قاعىپ، تىم قۇرىسا وسىلاي جىلىنۋعا تىرىسادى. اقىرى ول ءوزىنىڭ جان ءتاسىلىم ەتەتىن ۋاقىتىنىڭ دا كەلىپ جەتكەنىن ۇقتى.

ونىڭ شاماسى سوڭعى رەت حانزادانىڭ يىعىنا كەلىپ قونۋعا عانا جەتكەندەي...

- قوش بول، مەيىرىمدى حانزادام! قولىڭنان سوڭعى رەت ءبىر رەت سۇيۋىمە رۇقسات بەرەسىڭ بە؟،- دەدى ارەڭ سىبىرلاپ.

- مەن سەنىڭ مىسىرعا ۇشاتىنىڭا وتە قۋانىشتىمىن!  راسىندا، سەن مۇندا تىم ۇزاعىراق ءجۇرىپ قالدىڭ. الايدا، مەنىڭ قولىمنان ەمەس، ەرىنىمنەن سۇيۋگە ءتيىسسىڭ. ويتكەنى مەن سەنى سۇيەمىن،- دەپ قۋانا جاۋاپ قاتتى باقىتتى حانزادا.

- مەن مىسىرعا ەمەس، ولىلەر مەكەنىنە كەتەمىن. ءولىم مەن ۇيقى ەكەۋى اعايىندى ەمەس پە ،-دەپ قينالا ءۇن قاتتى  قارلىعاش.

باقىتتى حانزادانى قۇشىرلانا سۇيگەن قارلىعاشتىڭ ءولى دەنەسى ونىڭ اياعىنىڭ استىنا قۇلاپ ءتۇستى.

ءدال سول ساتتە ءمۇسىننىڭ ىشىنەن تارس ەتىپ الدەنە ۇزىلگەندەي دىبىس ەستىلدى. ونىڭ قىشتان سوعىلعان جۇرەگى جارىلىپ كەتكەن ەدى. قىستىڭ سارىشۇناق ايازى شىنىمەن قاتەگەز-ءدى.

تاڭەرتەڭ، تومەندە بۋلۆاردى ارالاپ قالانىڭ مەرى مەن ونىڭ كەڭەسشىلەرى سەرۋەندەپ ءجۇردى. حانزادا تۇرعان تۇعىردىڭ جانىنا ءوتىپ بارا جاتىپ، باسىن كوتەرىپ:

• قۇداي-اۋ، مىنا باقىتتى حانزادا نەعىپ ۇسقىنسىز بوپ كەتكەن، - دەپ

تاڭدانا ءتىل قاتتى.

- دۇرىس ايتاسىز، ناعىز ۇسقىنسىزدىڭ ءوزى!، -دەپ قالا مەرىنىڭ ءسوزىن ۇنەمى ماقۇلداپ ۇيرەنىپ كەتكەن كەڭەسشىلەرى جامىراي جونەلدى. جاقىنىراق قىزىقتاماق بولىپ بارلىعى مۇسىنگە جاقىندادى.

- قىلىشىنداعى رۋبين جوق، كوزدەرى ءتۇسىپ قالىپتى، التىننىڭ ءبارى اعىپ كەتىپتى! قاراپايىم كەدەيدەن ارمەن!- دەپ ءسوزىن جالعاستىردى قالا مەرى.

- ءدال سولاي، كەدەيدەن دە كەدەي!، -دەپ كەڭەسشىلەرى ونىڭ ءسوزىن ءبىر اۋىزدان ماقۇلداپ جاتتى.

- اياعىنىڭ استىندا ءولى قۇس جاتقانى قالاي؟ بۇل جەرگە قۇستارعا ولۋگە بولمايدى دەپ قاۋلى شىعارۋ كەرەك ەكەن.

قالالىق كەڭەستىڭ حاتشىسى سول جەردە ۇسىنىستى كىتاپقا ەنگىزىپ تە ۇلگەردى.

ءسويتىپ، باقىتتى حانزادانىڭ ءمۇسىنىن مۇلدە الىپ تاستادى.

- بۇرىنعى جارقىلداعان ادەمىلىگى جوق، ياعني ونىڭ پايداسى دا شامالى، - دەپ باعا بەردى ەستەتيكا پروفەسسورى.

وسىلايشا ءمۇسىندى بالقىتىپ، ەرىگەن قالايىدان نە سوعامىز دەگەن ساۋالمەن مەر قالالىق كەڭەستى شاقىردى.

- جاڭا ءمۇسىن سوعامىز! ول مەنىڭ ءمۇسىنىم بولسىن!،-دەپ قالا مەرى ۇسىنىس تاستادى.

- جوق، مەنىڭ ءمۇسىنىم بولسىن! –دەپ ءاربىر كەڭەسشى ءوز ءمۇسىنىن سوعۋدى ۇسىنىپ، جاق-جاق بولعان كەرىس باستالىپ كەتتى.

- عاجاپتى قاراڭىزدار! ورتاسىنان قاق بولىنگەن مىنا قالايىدان سوعىلعان جۇرەك بالقىمايدى. ونى لاقتىرىپ تاستاعانىمىز ءجون، - دەدى باس بالقىتۋشى.

ءسويتتى دە ءولى قارلىعاش جاتقان قوقىستىڭ اراسىنا لاقتىرىپ جىبەردى.

وسى كەزدە قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي ءوزىنىڭ پەرىشتەسىنە:

- قالادان ەڭ باعالى زاتتى تاپساڭ ماعان الىپ كەل!، -دەپ تاپسىرما بەردى. پەرىشتە وعان قوقىستان تاپقان قالايى جۇرەك مەن ءولى قۇستى جەتكىزدى.

- دۇرىس تاڭداۋ جاسادىڭ، پەرىشتەم! بۇدان بۇلاي بۇل مەيىرىمدى كىشكەنتاي قۇس مەنىڭ ءجاننات باعىمدا ماڭگىلىك ءانىن سالسا، باقىتتى حانزادا ماعان ماداق ايتىپ مەنىڭ شۇعىلالى سارايىمدا ماڭگىلىك مەكەندەيتىن بولادى،- دەدى جاراتۋشى قۇداي.

 

گاۋحار جۇزىك

 

ءتۇبى تەسىلگەن شەلەكتەي سالدىر-كۇلدىر جۇرەتىن ءشامشيا-بانۋ استانادان دەمالىسقا كەلىپ جاتقان سىڭىلىسىنە قالجىڭداي كىردى.

• قالادان كەلىپ الىپ تىپ-تىنىش جاتىرسىڭ، ءا؟ ءايدا، كيىن، كەتتىك

قوي اۋىلعا، ەرتەڭ جايلاۋدا شوپاندار تويى باستالادى.

اۋىل اراسىنان ەشقايدا شىعا الماي جاتقان ەڭلىك قۋانىپ كەتتى.

• راس پا، ءشامشا! قانداي تاماشا بولدى كەلگەنىڭ! مەن مۇندا

ءىشپىستى بولىپ ولەتىن بولدىم. تەزىرەك الىپ كەتشى مەنى.

• ارينە الىپ كەتەمىن. الىستان ارتىمنان ەرگەن جالعىز ءسىڭلىم

كەلىپ جاتقاندا، قايدان توقتايىن. ابدەن ساعىندىردىڭ عوي، كۇنىم سول!

ءشامشيا-بانۋ كوپتەن كورمەگەن ءسىڭلىسىن قۇشاعىنا الىپ، اپالى-ءسىڭىلى ەكى جان ساعىنىشتارىن باسا الماي بىرازعا دەيىن تولقىپ تۇرىپ قالدى.

ەڭلىك اقمولادا مەديتسينا اكادەمياسىندا وقىپ ءجۇر. بيىل ەكىنشى جىل. ەكى جاۋرىنى قاقپاقتاي بولعان ءشامشيا-بانۋداي ەمەس ەرەكشە جاراتىلعان نازىك جان. سۇڭعاق بويلى، تالدىرماش دەنەلى قىزدىڭ قۇلىن ءمۇسىنى كوز اربايدى. تومپيعان شيەدەي قىزىل ەرىندەرى ءوزىنىڭ تابيعي قىزىلىمەن ءسابيدىڭ ەرىندەرىندەي البىراپ تۇراتىنى سونشالىق، كەيدە كوشەدە ءوتىپ بارا جاتقان بەيتانىس بوزبالالار اشقاراق ءناپسى-سەزىمدەرىن جاسىرا الماي بۇرىلا قاراپ، تامسانىپ وتەر ەدى. دالا قىزىنا عانا ءتان بەت ۇشىندا تۇنىپ قالعان قىزىل شىراي سۇتتەي اپپاق بولىپ بىتكەن ەتىنىڭ اعىن اقتاي، قىزىلىن قىزىلداي ايقىنداپ تۇر. اپپاق توستەن تىك بىتكەن قوس انارى دەم العان سايىن دىرىلدەي كوتەرىلىپ-باسىلىپ ەركەك بىتكەننىڭ ەسىن العانداي. ستۋدەنت بولىپ اكادەميا ەسىگىن العاش اتتار-اتتاماستان بالدى اينالعان اراداي جىگىت بىتكەن ەڭلىكتىڭ ماڭىنان شىقپاۋعا اينالدى. ءبىرى باققا شاقىرادى، ءبىرى كينوعا، ءبىرى تەاترعا شاقىرىپ ۇزاقتى كۇن ىعىر قىلادى. بۇرىن اۋىلدان ۇزاپ شىعىپ كورمەگەن اۋىل قىزى ول شاقىرۋلارعا سىپايى راحمەتىن ايتىپ باس تارتادى. مۇنى ەستىگەن قۇربىلارى بۇلان-تالاندارى شىعىپ رەنجيدى. سونداعى ايتاتىندارى «ەڭلىك-اۋ، نەگە كەلىسپەدىڭ، ءبىزدى دە ەرتىپ الساڭ، ءىشىپ-جەپ، دەم الىپ قايتار ەدىك قوي» دەپ تەگىن ءىشىپ-جەپ قايتۋدان باس تارتقان ەڭلىكتى جەردەن الىپ-جەرگە سالادى…

قوس ات جەگىلگەن اربانىڭ ارتىندا وتىرعان ەڭلىك جىميىپ قويدى. تاۋلى ءوڭىردىڭ جۇپارداي تازا اۋاسى، ەركەلەي ەسكەن سامالى قىز كوڭىلىنە جەلىك بىتىرگەندەي، الدەبىر اۋەندى ىڭىلداپ كەلەدى. ەركە سامال جەلبىرەي جايىلعان قولاڭ شاشىن بۇرقىراتىپ بولماعاسىن، جيىپ توبەسىنە ءتۇيىپ قويدى. قىز جانارى الىستاعى ماڭىراق تاۋلارىنان ايىرىلار ەمەس. ءبىر ءسات اققۋ موينىن العا سوزىپ، الىسقا تەلمىرە قالدى. سۇلۋ ءمۇسىن بەينە ءبىر سۋرەت دەرسىڭ…

ءدال وسى ساتتە شالعىن ءشوپتى جاپىرا جەڭىل عانا سىرعىپ ءوتىپ بارا جاتقان كوگىلدىر ءتۇستى «مەرسەدەس» جەڭىل ماشيناسىنىڭ ارتقى ورىندىعىندا وتىرعان جىگىتتىڭ جانارى اربادا وتىرعان قىزدىڭ جانارىمەن تۇيىسكەندەي بولدى.   بەيتانىس قىز اجارىنا اربالىپ قالعان جىگىت دەم ساتتە كوز ۇشىندا بۇلدىراپ قالىپ قويعان نوقاتقا قاراي بەردى. ساعىمداي سىرعىپ وتكەن ارباداعى سۇلۋ، عاجايىپ بەينە ەسىن العان مۇراگەر جۇرگىزۋشىنىڭ يىعىنان قاقتى.

• ساكە، جاڭاعى مىناۋ دالانىڭ پەرىسى مە، الدە دالانى كەزىپ جۇرگەن

ساعىم با؟

وزدەرى باسىپ وزعان ارباداعى جان ەلەس تە ەمەس، پەرى دە ەمەس كادۋىلگى قىز ەكەنىنە سەنىمدى سەيىت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.

• قىز، ماكە، قىز! قىز بولعاندا سۇلۋ-اق ەكەن، بايقادىڭ با،

وتىرعان وتىرىسىنىڭ ءوزى سۋرەت ەمەس پە؟

• راس، دالادان، دالا بولعاندا ايدالادان ءدال وسىنداي سۇلۋدى

كەزىكتىرەمىن دەپ كىم ويلاعان. كىم بولدى ەكەن؟ اتتەگەن-اي، جاڭا توقتاپ ءجون سۇراساق تا بولار ەدى، - دەپ مۇراگەر شىنىمەن وكىنە باستادى.

• كىم بولسا دا شاعانوباعا، تويعا بارا جاتقاندار، باعىتتارى

سولاي، اسىقپا، تويدا ءوزىم ىزدەپ تاۋىپ بەرەمىن.

 

*  * *                   * * *

شاعانوبانىڭ ەتەگىنە تىگىلگەن كيىز ۇيلەر الىستان اق شاڭقاداي اعاراڭداپ، كينولاردا كورىپ جۇرگەن باعزى زاماننىڭ ۇلكەن ءبىر باي اۋىلىن ەلەستەتەدى. ءتىپتى وتكەن عاسىرعا تاپ بولعاندايسىڭ. التى قانات، سەگىز قانات، ون ەكى قانات اق ۇيلەر كوك شالعىندى دالانى اق قاناتتى قالاعا اينالدىرىپ جىبەرگەن. اۋاشادا تىگىلگەن التىباقاندا قوس ەتەك كويلەك كيگەن بويجەتكەندەر مەن ويۋلى شاپان جامىلعان بوزبالالار جايلاۋدى جايناتىپ، دالانى دۇمانعا بولەپ جاتىر. تويلى اۋىلدىڭ ورتاسىن الا ورنالاسقان اق ۇيدەن ەت جەپ، تاماقتانىپ شىققان مۇراگەر تاۋدىڭ ساۋمال اۋاسىمەن كەۋدەسىن كەرە كەڭ دەم الىپ، تازا اۋانى اشقاراقتانا جۇتادى. قالانىڭ گازىنا كەپتەلگەن كەۋدە-سارايى اشىلىپ، بويىن ءبىر جەڭىلدىك بيلەدى. مۇراگەردىڭ ارتىنشا شىققان ءادىل دوسىن تۋ سىرتىنان قۇشاقتاي الىپ كوك شالعىنعا الىپ ۇردى. ەكى دوس الىسا كەتتى. ينستيتۋت قابىرعاسىندا ەركىن كۇرەسپەن اينالىسىپ، سپورت شەبەرى اتانعان ەكەۋ ءبىرىن-ءبىرى الا الماي ۇزاق ارباستى. كۇرەس قىزىعىنا تۇسكەن ولار اينالاسىنا جينالىپ قالعان جۇرتتى بايقار ەمەس. «ىشتەن شال، ىشتەن شال»-دەپ ايقايلاعان داۋىستاردى ەستىپ مۇراگەر ماڭايعا كوز سالىپ ەدى، ءبىراز ەل جينالىپ قالىپتى، سوسىن ءوزىنىڭ ەجەلگى ادەتىنە سالىپ، قامسىز جۇرگەن ءادىلدى باسىنان اسىرا لاقتىرىپ جىبەردى دە جاۋىرىنىن جەرگە باسىپ جاتىپ الدى. تازا جەڭىستى كورگەن ەل «جارايسىڭ، جىگىت ەكەنسىڭ»-دەپ قولپاشتاپ جاتىر.

جەردە شالقاسىنان جاتقان ءادىل قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.

• مۇراگەر، سەن مەنى قاتىردىڭ، شىن ايتامىن، قاتتى قاتىردىڭ،

اقىماق باسىم سەنىڭ بۇل ءادىسىڭ تاس ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى. ايتپەگەندە مەنى الۋ قايدا ساعان.

• راس، سەنى قۋلىقپەن الماسام، مىنا جۇرتقا كۇلكى بولارىمدى

ءبىلدىم. كوردىڭ عوي، ەلدىڭ ءبارى مەنى ماقتاپ بارادى، ال سەن مەنەن جىعىلىپ قالدىڭ، - دەپ قالجىڭداپ كۇلگەن مۇراگەر جەردە اۋناپ جاتقان دوسىنا قولىن بەرىپ تۇرعىزىپ الدى. تەمەكى شەگىسىپ تويلى اۋىلدى سىرتتاي قىزىقتاپ تۇرعان ەكى دوستىڭ قاسىنا سەيىت جەتتى.

• ماكە، تاپتىم!

ەكى ەزۋى ەكى جاعىنا جايىلىپ ىرجىڭ قاققان جۇرگىزۋشى جىگىتتىڭ

نەنى مەڭزەپ تۇرعانىن بىردەن ۇقپاي قالعان مۇراگەر سۇراۋلى جۇزبەن باقىرايىپ قالىپتى.

- قىزدى، الگىندەگى سۇلۋىڭدى تاپتىم عوي!

مۇراگەر كۇلىپ جىبەردى. جول بويىنداعى كەزىكتىرگەن قىزدى تاۋىپ بەرەم دەپ ۋادە ەتكەن سەيىت دەگەنىنە جەتكەن سىندى.

- ءيا، كىم ەكەن، پەرى مە، ادام با؟

- كادۋىلگى ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇيكىمدى، اشەيىن، ەكى قولىڭدى جاعىڭا تايان-ە-ە-ەپ الىپ، سىلەكەيىڭ شۇبىرىپ قاراپ وتىرۋعا جارالعان جان ەكەن.

- قايداعى قىز، قايداعى پەرىشتە ايتىپ تۇرعاندارىڭ؟-دەپ سوزگە ادىل  ارالاستى.

- وسىندا كەلە جاتقاندا ات ارباعا مىنگەن ءبىر بويجەتكەندى كوردىك.

وتىرعان ءبىر سۋرەت  دەرسىڭ، سول سۇلۋدى مىنا سەيىت تويدا ىزدەپ تاۋىپ بەرەم دەپ ۋادە ەتكەن. قانە، كورسەت، كورىمدىگىڭدى كورگەننەن كەيىن بەرەمىز. ءجۇر،  ءادىل.

ەكى جىگىت سەيىتتىڭ سوڭىنان ەردى. ورتالىق ساحنانىڭ الدى جىپىرلاعان حالىق. ۇلت اسپاپتار وركەسترى ونەر كورسەتىپ جاتىر   ەكەن. ىعى-جىعى حالىقتى اينالىپ ءوتىپ، ساحناعا تاقاۋ باردى.

- انە، شەتتە، تولىق ايەلدىڭ جانىندا تۇر. سەيىت ساۋساعىن شوشايتىپ العا سوزدى. مۇراگەر مەن ءادىل «قانە، قانە» دەپ ول نۇسقاعان جاققا قانشا تەلمىرسە دە تابا الار ەمەس.

شەتكەرى تۇرعان تولىق دەنەلى ايەل سىلقىلداي كۇلىپ ءوزىن

ءتۇرتىپ قالعان ەركەككە بۇرىلا بەردى. ايەلدىڭ ىعىندا تۇرعان قىزىل كويلەكتى تالدىرماش قىزدىڭ اپپاق ءجۇزى جارق ەتتى. وتتاي جانعان قىزىل كويلەك پەن اپپاق دەنە ءبىرىن ءبىرى اشىپ، جاس قىزدىڭ سۇلۋ وڭىنە جاراسا قالعان. ءادىل دە قىزىل كويلەكتى قىزعا تەلمىرە قالدى. مۇراگەردىڭ بويىن قىزعانىش كەرنەپ كەتكەندەي بولدى.

قىزدان كوزىن الماعان ءادىل:

- ءيا، پەرىشتە دەسە دەگەندەي-اق ەكەن!

- سەن نە، اۋىلىڭنىڭ قىزىن تانىمايسىڭ با؟

- توقتاي تۇرشى، اسىقتىرماي… ءشامشيا-بانۋدىڭ جانىندا جۇرسە ءسىڭىلىسى بولدى عوي، دەمەك، قۇداشا… شاكەڭ كورشى اۋىلدىڭ قىزى، ونىڭ ءسىڭىلىسى بارىن ەستىگەم، كورىپ تۇرعانىم وسى. ءايدا، كەتتىك.

- اتى كىم، اتى؟

- بىلمەيمىن دەدىم عوي. قازىر بارىپ تانىسامىز.

ءادىل جەتىپ بارىپ تولىق كەلىنشەكتى تۋ سىرتىنان قاپسىرا قۇشاقتاي الدى.

-ءۇي-باي، بۇل قايسىڭ تاعى، - دەپ ءبىر بۇلقىنىپ بارىپ ءادىلدىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىقتى. ىرجيىپ كۇلىپ تۇرعان ءادىلدى كورىپ:

- وي، تۇقىمىڭ وسكىر، تاعى سەن بە، ەلدىڭ قايىندارى جەڭگەلەرىن قورعاپ-قولپاشتاپ جۇرەدى، ال مەنىڭ قايىندارىم وزىممەن الىسادى.

-وي، جەڭەشە، ەندى ويناۋعا دا بولماي ما؟ ءارى سۇلۋ قۇداشامەن تانىستىرار دەگەن ەسەك دامە باياعى، - دەپ ءادىل شامشيا-بانۋدىڭ جانىندا اسەم جىميىپ تۇرعان سۇلۋ قىزعا قارادى.

- كوكەيىڭ بەلگىلى بولدى. جامان قارا، ساعان وسى نە جوق، ايەلىڭ بار، سەندەي كارى قاسقىرعا جەم قىلار ءسىڭىلىم جوق، ءايدا، اۋلاق ءجۇر، -دەپ جورتا اشۋلانعان ءشامشيا-بانۋ ەڭلىككە كوزىن قىسىپ قويدى. كوزدىڭ جاۋىن الا قۇلپىرعان سىڭىلىسىنە قاراپ، ونىڭ وسىنشالىق كوز تارتار كورىكتى بولىپ جارالعانىنا ىشتەي ماقتانا، كوڭىلى مارقايىپ قالدى. كوپتى كورگەن سۇڭعىلا كەلىنشەك ءادىلدىڭ جانىنداعى سىمباتتى جىگىتتىڭ ەڭلىككە قاراعان كوزقاراسىن بايقاپ:

- ءاي، جىگىتىم، نەمەنەگە سونشا تەسىلدىڭ سىڭىلىمە، بايقا كوزىڭ ءوتىپ، باسىڭ بالەگە قالىپ جۇرمەسىن، - دەپ قاعىتىپ ءوتتى.

قىلمىس ۇستىندە ۇستالعان ۇرىداي ابدىراپ قالعان جىگىتتىڭ اقسارى ءجۇزى قىزارىپ كەتتى.

- جو-جوق، و نە دەگەنىڭىز، جەڭەشە، قۇداي ساقتاسىن، كوز تيگەننەن ساقتاسىن، قارىنداسقا تيگەن كوز ماعان ءوتسىن دەپ تىلەپ تۇرمىن. سول جامان كوزدەردەن قورعار قالقان بولسام ارمان بولماس ەدى.

مۇراگەر مارجانداي تىستەرىن كورسەتە جىميىپ قويدى. ءوتىپ جاتقان ءسوز قاعىستى ءۇنسىز تىڭداپ تۇرعان ەڭلىكتى جىگىتتىڭ كۇمبىرلەپ شىققان قوڭىر ءۇن ەرىكسىز ەلەڭ ەتكىزدى. ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي يىقتى كەلگەن سىمباتتى جىگىتتىڭ ءدوپ-دوڭگەلەك قوي كوزدەرى كۇلىم قاعىپ وزىنە قادالىپ تۇر. جىگىتتىڭ جانارىمەن ۇشىراسىپ قالعان قىز جۇرەگى ءدىر ەتە قالدى. بەينە ءبىر توق ۇرىپ وتكەندەي. ءبىر بىرىنە قادالعان قوس جانار، اربالا ايمالاسىپ قالعان قاراشىقتارىن تايدىرا الماي ىركىلىسىپ قالدى. مۇراگەر ماڭايىنداعى جۇرتتى ۇمىتقان. كوزدەرى وزىنە باعىنار ەمەس. نەتكەن سۇلۋ جانار! بوتالاپ تۇڭعيىعىنا تارتىپ بارادى…تارتىپ بارادى…

- نەگە سونشا تەسىلدىڭىز، ءتىپتى، ىڭعايسىز ەكەن، - دەپ كىنالاي شىققان نازىك ءۇن ەسىن جيعىزدى.

-كەشىرىڭىز قارىنداس، ءوزىڭىز عوي كوزدەرىمدى ارباپ العان. قالجىڭ ارالاسسا دا بۇل ونىڭ شىنى ءسوزى بولاتىن.

- ارباپ، ارباپ دەپ، قالجىڭىڭا بولايىن، اربايتىن الگى «كوبرا» دەپ دە ەدىڭ، - دەپ ءشامشيا-بانۋ تاعى دا سوزبەن شىمشىپ الدى.

- جەڭەشە، جىلان دەگەن ءسوز اۋزىمنان شىققان جوق، جالا جاپپاڭىز، اسەم قۇداشاعا قاراپ قويعان ايىبىمىزدى جۋايىق، اناۋ كيىز ۇيگە كىرىپ قىمىز ءىشىپ، ءدام تاتىڭىزدار.

- ە، باسە، سويتپەيسىڭدەرمە، مىناۋ اپتاپ جاندى قويار ەمەس، تاڭدايىمىز كەۋىپ كەتتى. ءجۇر، جانىم،  شاقىرعاننان قالما دەگەن، ايتپەسە، اق ۇيلەرگە باستىقتاردان باسقا قارا حالىققا باس سۇقتىرمايدى بۇل جاقتا. توي كورۋگە كەلگەن شابان، قويشى-قولاڭ، اۋىل ادامدارىنا ءدام اۋىز تيگىزبەك تۇر عوي ەسىگىنەن سىعالاتپايدى، -دەپ ءشامشيا-بانۋ ەڭلىكتى قولتىعىنان ءىلىپ الىپ ەكى جىگىتپەن بىرگە كيىز ۇيگە قاراي اياڭدادى. الدىدا سوزدەن قۋىرداق قۋىرىپ كەلە جاتقان ءادىل توقتاي قالدى.

- وۋ، جەڭەشە، سەن ءبىزدى قۇداشامەن تانىستىرمادىڭ عوي، - دەپ جاۋاپ كۇتپەستەن قىزعا كۇرەكتەي الاقانىن ۇسىنا بەردى.

- مەن - ءادىل، ال دوستار اراسىندا ادوك دەپ اتالاتىن ازاماتپىن.

- مەن –ەڭلىكپىن.

قىزدىڭ ءۇنى قوڭىراۋداي سىڭعىرلاپ شىقتى. مۇراگەردىڭ ەسىنە كىشكەنتاي كەزىندە ۇلى اجەسى ءنازيانىڭ اۋزىنان ەستىگەن سويلەگەندە اۋزىنان گۇل توگىلەتىن، كۇلگەندە كۇن شىعاتىن سۇلۋ قىز جايلى  ەرتەگىسى ساپ ەتە ءتۇستى.

- ال مىنا سىمباتتى جىگىت مەنىڭ دوسىم، وسكەمەندە دۇرىلدەپ تۇرعان فيرمانىڭ باستىعى. ءوزى ىسكەر، ءوزى بويداق، ءوزى سپورتشى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا جىگىتتىڭ سۇلتانى، بۇگىنشە ايتقاندا «جاڭا قازاق» - مۇراگەر، - دەپ دوسىن تانىستىردى. مۇراگەر قىزدىڭ نازىك ساۋساقتارىن ايالاي قىسىپ تۇرىپ قالدى.

- ءاي، ءاي، جىگىتىم! بىرەسە كوزىڭمەن ءىشىپ-جەپ، ەندى قولىن جىبەرمەي ءسىڭىلىمنىڭ ەسىن شىعارىپ جىبەردىڭ عوي تەگى، - دەپ ءشامشيا بانۋ تاعى دا جىگىتتى قاعىتىپ قالدى.

اپكەسىنىڭ جىگىتتى قىزارتا بەرگەنىن جاراتپاي قالعان ەڭلىك:

-ءتۇۋ،  ءشامشا، ساعان نە بولعان-دەي بەردى.

كيىز ۇيدەن تاماقتانىپ، قىمىزعا شولدەرىن باسقان ءشامشيا-بانۋ مەن ەڭلىك ءبىراز قىدىرىستاپ، جارمەڭكەدەن ۇيدەگى بالالارعا سارقىت الىپ، اربالارىنا ءمىنىپ جولعا شىقتى.

قىز بەن كەلىنشەكتى سىرتتاي باقىلاپ جۇرگەن سەيىت قازاقشا كۇرەستەن وتكەن جارىستىڭ جەڭىمپازىنا دەمەۋشى بولىپ ارنايى الىپ كەلگەن سىيلىعىن تاپسىرىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتقان مۇراگەرگە قىزدىڭ اۋىلعا قاراي جولعا شىققانىن ەسكەرتتى. قىزدىڭ توي اياقتالماي ەرتە قايتقانىن ەستىپ دەگبىرى قالمادى. سوسىن جولداستارىمەن تەز قوشتاسىپ اۋىل شەتىندە قالعان ماشيناسىنا قاراي اياڭدادى.

ارباعا قالىڭ ەتىپ توسەگەن ساباننىڭ ۇستىندە شالقاسىنان جاتقان ەڭلىك، بىلاي شىعا انگە باسقان ءشامشيا-بانۋدىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ جاتىر. ويىنان الگى جىگىت كەتەر ەمەس. مۇراگەر دەگەن اتى قانداي ادەمى، سيرەك كەزدەسەتىن ەسىم. ءدوپ-دوڭگەلەك قوي كوزدەرى قانداي…ەڭلىك اسپانداعى تۇيدەكتەلگەن بۇلتتار اراسىنان تۇڭعىش رەت كوڭىلىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارعان جىگىت بەينەسىن ىزدەيدى. ءبىرى تۇيەنىڭ وركەشىنە، ءبىرى ارىستاننىڭ باسىنا ۇقساعان بۇلتتار اراسىنان ءوزى قالاعان سىمباتتى جىگىت-مۇسىنگە ۇقساس ەش سۋرەت تاپپادى. شاعانوبادان الىستاعان سايىن تويدان العان كول-كوسىر اسەر تارقاپ، بويىن كوڭىلسىزدىك بيلەدى. ەندى ونى ەشقاشان كورمەيتىن  شىعار. قاس قاعىم ءسات، جالت ەتتى دە جوق بولدى… ەكى جىل بويى ولەردەگى سوزدەرىن ايتىپ وزەۋرەگەن تالاي جىگىتكە كوڭىل بولمەي، ەندى مىنە، جايلاۋدا، دالانىڭ تۇكپىرىندە جۇرەگىن ءدىر ەتكىزگەن سەزىمنىڭ الاۋىنا ورتەنىپ بارادى. قىزى بار شىعار… ءوزى فيرمانىڭ باستىعى بولسا، جالاڭ اياق ستۋدەنت قىزدى قايتسىن… ءبىر ءسات وزىنە ايمالاي قاراعان جىگىتتىڭ كوزقاراسىن، قولىن ايالاي قىسىپ ىركىلىپ قالعان ساتتەردى ويلاپ «ول دا مەنى ۇناتىپ قالعان شىعار» دەگەن ءۇمىت جىلت ەتتى. قالادان كەلگەن بيزنەسمەن، اۋىلدا جۇرگەن ءوڭى ءتۇزۋ قىزعا «قايتەر ەكەن دەگەن جىمىسقى نيەتپەن ادەيى قاراعان شىعار» دەپ تاعى ءبىر جامان وي سۋماڭداي قالادى. جو-جوق، ولاي ويلاۋى مۇمكىن ەمەس، كوزدەرى تىم تۇنىق، تازا، جانى دا تازا بولۋى كەرەك…

سان-ساققا جۇگىرىپ جاتقان ەڭلىكتىڭ ويىن جەڭىل عانا دۇرىلدەپ وتكەن ماتور ءۇنى بۇزىپ جىبەردى. ماشينا توقتاعانداي ما…

- و، مىنە تاعى كەزدەستىك قوي، جەڭەشە، - دەگەن مۇراگەردىڭ ءۇنىن جازباي تانىعان قىز باسىن شوپتەن جۇلىپ الدى. وزىنە قاراپ كۇلىم قاققان جىگىتتى كورىپ بار ويىن وقىپ قويعانداي قىزارىپ كەتتى. قىزدىڭ اپكەسىمەن قالجىڭداسىپ ءجۇرىپ شالعىن ۇستىنە ءادىل سالىپ بەرگەن سۋىق ەت پەن ءبىر شيشا شامپان شىعاردى.

- بىزبەن قوشتاسپاي ءجۇرىپ كەتكەنىڭىز نە، جەڭەشە، جول جارىقتىق بارىبىر قايتا كەزىكتىردى، ءا، - دەپ سەيىت تە قۋاقىلانا كۇلىپ جاتىر. ءسوز اراسىندا قىزدىڭ اقمولادا مەديتسينا اكادەمياسىندا وقيتىنىن ءبىلدى. قىزبەن اشىق اڭگىمەلەسۋگە اپكەسىنەن يمەنگەن مۇراگەر كوپ ايالداي الماي قوشتاسىپ ءوز جونىنە كەتتى.

 

******

         اقمولاعا ورالعان ەڭلىكتىڭ اپپاق ءجۇزى كۇنگە توتىعىپ ادەمىلەنە تۇسكەن. دۋماندى جاستار ورتاسىنا ورالسا دا قىز قاباعى بۇرىنعىداي اشىق ەمەس. بوتالاپ تۇراتىن جانارىندا ءبىر مۇڭ بار.

بۇگىن دەمالىس. ستۋدەنتتەردىڭ تۇياق سەرىپپەي ون ەكى-بىرلەرگە دەيىن ۇيىقتاپ، اپتا بويى قانباي قالعان ۇيقىنىڭ قارىمىن قايتارار كۇن. ەڭلىك ەرتە ويانىپ كەتتى. كورگەن ءتاتتى ءتۇستىڭ اسەرى مە، كوڭىلىنە ءبىرتۇرلى قۋانىش ۇيالاي قالدى. تۇسىندە ءدال سول كەزدەگىدەي جايلاۋدىڭ شالعىندى دالاسىن كوردى. ات اربانىڭ ۇستىندە تۇرعان بۇعان مۇراگەر الىستان بىردەڭە دەپ ايقايلايدى. ونىڭ داۋىسىن گۋىلدەگەن جەل ەستىرتپەيدى. بۇل ۇقپادىم دەپ يىعىن كوتەرەدى. ول قولىن قايتا بۇلعايدى. ءسويتىپ جاتىپ ويانىپ كەتتى. مۇراگەردىڭ اپ-ايقىن بولىپ تۇسىنە ەنگەنىنە باقىتتى ەدى. سول كەزدەسۋدەن بەرى بەس اي ءوتتى. ءبىر رەت قانا كورىپ اجىراسقان جىگىتتىڭ بەينەسى قىز جۇرەگىنە مىقتاپ ۇيالاپ قالعان ەدى. ۇمىتا الار ەمەس. ونىڭ ءوز ومىرىنە سونشالىق قاتتى اسەر ەتەرىن بىلسە، سول كۇنى بىردەڭە ەتىپ سەزدىرەر مە ەدى… ول دا ءۇنسىز قالدى. اپكەسىمەن قالجاقتاسىپ، بۇعان ءجونى ءتۇزۋ ءبىر اۋىز ءسوز ايتپادى ەمەس پە. مۇندا، جانىندا جۇرەگىن ءۇزىپ بەرۋگە ءازىر تالاي جىگىتتى مىسە تۇتپاي، حابارسىز كەتكەن مۇراگەردى اڭساپ الاسۇرادى. ول تۋرالى ءتۇس كورسە ول كۇن قىز ءۇشىن مەرەكەگە اينالادى. ساعىنىشتان سارعايۋعا اينالعان قايران كوڭىلى تيتتەي بوساڭسىسا بولدى قىزىل كورسە قۇزعىنداي جاپىرلاي جاعالايتىن اينالاسىنداعى كوپ قارادان الىستا، مۇنىڭ عاشىق كوڭىلىنەن بەيحابار جۇرگەن مۇراگەردى حوش كورەدى. جۇرەگىندە ءالسىز عانا مازداعان جالقى سەزىم جالىنداپ جانعىسى بار. اتتەڭ، جىگىتتەن حابار جوق. ءوزىن ويلاپ الاسۇرعان قىز دەرتىنەن بەيحابار. ەڭلىك توسەكتەن كەرىلە تۇرىپ، اينا الدىنا كەلدى. بوتالاعان سۇلۋ دا مۇڭدى جانارىنا تەسىلە قاراپ ءبىراز تۇردى دا كيىنە باستادى. جاتاقحانانىڭ الدىنداعى باقتاعى ءوزىنىڭ سۇيىكتى ورىندىعىنا كەلىپ تىزە بۇكتى. سامىرسىن مەن اق تالدىڭ ورتاسىندا بۇرالا وسكەن قايىڭ جاپىراقتارى سۋدىراپ ءۇنسىز قارسى الدى. ەڭلىكتىڭ ەسىنە مۇقاعالي اقىننىڭ قايىڭ جايلى جازعان ولەڭى ءتۇستى. نەسى بارىن بىلمەيدى، ايتەۋىر وسى قايىڭدى كورسە بولدى ءتىل ۇشىنا سول ءبىر ولەڭ ورالا كەتەدى.

                           «جاپىراق جۇرەك، جاس قايىڭ

                           جانىمدى ايىرباستايىن.

                           سەن ادام بولا باستاساڭ،
                            مەن قايىڭ بولا باستايىن…»

         كوپ اعاشتىڭ اراسىندا جالعىز وسكەن قايىڭدى العاش كورگەننەن جاقسى كورىپ كەتتى. كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا جۇرسە دە كەيدە جالعىزسىراي قالعان كوڭىلىن وسى قايىڭنىڭ قاسىنا كەلىپ تولىقتىرعانداي بولادى. ءوزى قۇدايداي تابىناتىن مۇقاعاليدىڭ ولەڭى قايىڭنىڭ شىنىمەن جۇرەگى بارىنا بەيكۇنا قىزدى سەندىرگەن-ءدى. ەركە سامالمەن بىرگە سىبدىرلاي توگىلگەن جاپىراقتار بۇنى كەيدە قۋانا، كەيدە تىم-تىرىس مۇلگىپ-مۇڭايا قارسى الادى. سول قايىڭ بۇگىن كۇزگى تاڭنىڭ سەبەلەپ وتكەن جاڭبىرىمەن شاشىن جۋعان ارۋداي ءار جاپىراقتان سۋى تامشىلاپ ارلەنە تۇسكەن. قالانىڭ گازى مەن شاڭىنان ىستالعان جاپىراقتارى تازالانىپ جاپ-جاسىل بولىپ قۇلپىرىپ تۇر. قايىڭعا سۇيسىنە كوز سالعان ەڭلىك كۇمىستەي جىلتىراعان ۇساق تامشىلارعا قاراپ ءبىر ءسات قايىڭ جىلاپ تۇر ما دەپ قالدى. ءوزىنىڭ دە كوڭىلى بۇزىلىپ سالا بەردى. بۇلدىراپ شىعا كەلگەن بوتا كوزدەرىنىڭ شاراسىنا تولىپ كەتكەن جاستى ارەڭ ىرىكتى.

«….جالعىز قايىڭ…جالعىز قايىڭ….سەن دە جالعىزسىراپ تۇرسىڭ-اۋ، كوپ اعاشتىڭ ىشىندە… مەنىڭ دە جانىم جاي تاپپاي تۇر. مۇراگەر اتتى ءبىر جىگىت بەيقام جۇرگەن جان-دۇنيەمدى استاڭ-كەستەڭ ەتىپ، كوز الدىمنان ساعىمداي سىرعىپ ءوتتى دە جوق بولدى. ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ارناماعان سول جىگىتتى ولەردەي ساعىنىپ ءجۇرمىن. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن. ادامزات بىتكەن تابىنعان ماحاببات دەگەن قۇدىرەت وسى ما؟ ماحاببات پەن ساعىنىش ەگىز جارالعان سەزىم بە؟ ونى كورگىم كەلەتىنى سونشالىق، كەۋدەمنەن ءبىر نارسە ءۇزىلىپ كەتەردەي سىزدايدى. قايتسەم  ەكەن؟ جانىم قالامايتىن، اينالامداعى بوتەن جىگىتتەردەن مەزى بولدىم. «سەن سۇلۋسىڭ، سەن ادەمىسىڭ»-دەيدى. ودان باسقا ايتارلارى جوق…. سەن بىلمەيسىڭ عوي، الپىستاعى دەكان شالدىڭ ابدەن مازامدى العانىن… ەركەك دەگەن كورسەقىزار حالىق ەكەن. ولارعا سۇلۋ، بەتى جىلتىر قىزدى كورسەتسەڭ بولدى. ونىڭ جان-دۇنيەسى، تىلەگى ەسەپ ەمەس. سوندا، الگى سەرى-شالدىڭ ءسۇيىپ العان جارى، بالا-شاعاسى قايدا قالدى؟ تۇسىنسەم بۇيىرماسىن… ءومىر تۋرالى ويلاسام – كوز الدىما جىپىرلاعان سانسىز سۇراقتار تۇرا قالادى. ول سۇراقتارعا جاۋاپتى اۋىزىڭ كۇيىپ، باسىڭ اۋىرىپ، بالتىرىڭ سىزداپ بارىپ جاۋاپ الا الاسىڭ. قاتە باسساڭ قۇردىمعا كەتتىڭ دەي بەر… كەشە، وقۋعا ەڭ العاش تۇسكەندە موپ-موماقان، ۇيالشاق ساندۋعاش – بۇگىن جاتاقحانانىڭ ەڭ قىمبات ءجالابىنا اينالدى. اراقتى سۋشا سىمىرەدى، سورعانى تەمەكى، قوينىندا كۇن سايىن ءبىر جىگىت… وسى بەرەكەسىز ءومىرىنىڭ باسى اۋىلدان كەلگەن تاپ-تازا، پاك قىزدىڭ الدانۋىنان باستالدى. ەركەك بىتكەننەن كەك الماقتىڭ سىلتاۋىمەن جەڭىلتەك قىز اتانعانىن سەزەر ەمەس. تاعدىرىمىز ءبىر قىز بولعاسىن توقتاۋ سالعىم كەلگەن، ال ول قۇلاق اسقىسى كەلمەيدى. كەشە وزىمە تاپ بەردى «سەن مەنەن جىگىتتەردى قىزعاناسىڭ، سەن سۇلۋ بولساڭ دا سۋىقسىڭ، ساعان جىگىتتەر جولامايدى»-دەيدى. مەنىكى جامان ادەتتەن ارىل دەگەن دوستىق اقىل ەدى، تۇسىنبەسە نە ەتەيىن، اركىم ءوز تاعدىرىنىڭ قوجاسى، ءوز باسى ءوز يىعىندا، ەركى دە… ءتۇۋ، مەنىڭ ساعان بولىسەر سىرىم بۇل ەمەس بولاتىن، كەشىر…تۇسىمە مۇراگەر ەندى! سوسىن كوڭىلىم الابۇرتىپ ساعان جەتتىم. جاۋاپسىز سەزىمىم وزىممەن بىرگە وعان بەلگىسىز كۇيى كەتە بەرە مە؟… بىردەڭە دەشى، قايىڭىم….»

قايىڭ ءۇنسىز مۇلگىپ تۇر، جاۋاپ قاتار ەمەس… جۇرەگى بار، جانى بار ءتىلسىز تىرشىلىك يەسى قايىڭنان جاۋاپ الا الماعان كۇيى ەڭلىك جاتاقحاناعا قاراي اياڭدادى. سىبدىر قاققان اعاشتار اراسىمەن كەرى قايتقان قىز جۇرەگى شىنايى، ادال ماحابباتتى اڭسايدى. ءار قادام باسقان سايىن ىشكى داۋىسى «قايداسىڭ مۇراگەر، ساعىندىم عوي»-دەپ كۇبىرلەيدى. وي تۇڭعيىعىنداعى قىزدىڭ قۇلاعىنا «مەن كەلەمىن… مەن كەلەمىن…» دەگەن ءالسىز سىبىر جەتكەندەي بولدى. تەك بۇل سىبىر ەمەس-ءتىن. ساعىنىشتان الاسۇرعان قىز جۇرەگى بالاۋسا ماحابباتىنا سەنىم ارتىپ بارا جاتىر ەدى. جۇدىراقتاي عانا جۇرەگىندە مازداعان كىرشىكسىز پاك سەزىمىنە سەنگەن ەڭلىك ءبىرتۇرلى سەرپىلىپ قالدى. كەنەتتەن كوڭىلىنە ەنگەن كوتەرىڭكى كوڭىل قاناتتاندىرىپ جىبەرگەن قىز جاتاقحاناعا قاراي جۇگىرە جونەلدى.

*****

اقمولاعا اپارار تاس جولدا جۇيتكىگەن كوگىلدىر «مەرسەدەس» مىڭداعان كيلومەترلەردى ارتقا تاستاپ، الىستان ساعىمعا ورانعان جاڭا استاناعا جاقىنداي ءتۇستى… سەيىتتىڭ قاتارىنداعى شالقايما ورىندىقتا ۇيىقتاپ وتىرعان مۇراگەردىڭ ءجۇزى الدەبىر قۋانىشتان نۇرلانىپ جاتىر. ءتۇس كورىپ جاتقانى ايدان-انىق. ەزۋىنە ءالسىن-ءالسىن جەڭىل جىميىس ۇيالاي قالادى دا تارقاپ كەتەدى. ءبىر كەزدە اپ-ايقىن «ەڭلىك» دەپ كۇبىر ەتە ءتۇستى. مۇراگەردىڭ وزىنە تانىس قىز ەسىمىن ۇيقىدا جاتىپ ۇزدىگە كۇبىرلەگەنىن ەستىپ سەيىت جىميا باس شايقاپ قويدى. سوناۋ شىلدەنىڭ ىستىعىندا جايلاۋدا كەزىكتىرگەن قىز باستىعىنىڭ ەسىنەن كەتپەي جۇرگەنىن سەزەدى. مۇراگەر ءبىر ءتۇرلى وزگەرىپ كەتتى. ءبىر نۇكتەگە قادالىپ قيمىلسىز قاتىپ قالاتىندى شىعاردى. ول ويدان ءتۇرتىپ وياتپاساڭ وزدىگىنەن سەلت ەتپەيدى. ءبىر رەت ەكەۋى تۇندەلەتىپ قىز اۋىلىنا بارىپ قايتقان-دى. ءادىل قىزدىڭ دەمالىسى اياقتالىپ اقمولاعا قايتىپ كەتكەنىن جەتكىزگەندە بايقۇس جىگىتتىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي قوڭىلتاقسىپ قالعانىن كوزى كوردى. قالجاقباس ءادىل «قىزدا دامەسى بار جىگىت ەرتە قيمىلدايدى، قايدا ءجۇرسىڭ الا جازداي» دەپ سوگىپ تاستادى. ەرتەرەك كەلىپ كەتكەنگە فيرمانىڭ كەيىنگە ىسىرۋعا كەلمەيتىن كوپ جۇمىسىنان قولى تيمەدى. قىزدىڭ الىس قالاعا ءجۇرىپ كەتكەنىن ەستىگەن كۇننەن باستاپ مۇراگەر ءبىر قيالي پەندەگە اينالىپ جۇرە بەردى.

وسىدان ەكى جىل بۇرىن مۇراگەر قۇرعان فيرمانىڭ ءىسى تەز دوڭگەلەپ كەتتى. شارۋاشىلىعىن كەڭەيتىپ، جاقىن اۋداننان جالعا  جەر الىپ كۇنباعىس ەككەن. سول اۋىلدىڭ وزىنەن شاعىن ماي ايىراتىن تسەح اشىپ، ءونىمىن دە بازاردىڭ قۇنىنان ارزانداتىپ اۋىل تۇرعىندارىنا ساتىپ، ەلدى ءبىر قارىق قىلدى. كوكتەمگى ەگىن مەن كۇزگى جيىن تەرىنگە جەرگىلىكتى جەردىڭ تۇرعىندارىن جالداپ ءجۇر. ءادىل بولسا دوسىنىڭ  كوپ جۇرتتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ، اۋىل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە ازداپ بولسا دا ۇلەس قوسىپ جۇرگەنىن ماقتاپ ءماز.

سەيىت ۇزاقتى كۇن بىرگە جۇرەتىن مۇراگەردىڭ بويىنداعى وزگەرىستى، توماعا تۇيىقتىقتى تەز اڭعاردى. ونىڭ ءبىر ۇشى قىز جاقتا جاتقانىن دا بىلەدى. ەڭلىكپەن ءتىل قاتىسىپ، اۋدە بايلاسىپ قالا الماعانىن كوزى كوردى. اشەيىندە اشىق جارقىن جىگىت قىز الدىندا اۋزىن بۋعان وگىزدەي كىبىرتىكتەي بەرگەنىنە ىزا بولعانى بار. قىزدا ەمەس قىزدىڭ اپكەسىندە كوڭىلى كەتكەندەي تولىق ايەلگە «جەڭەشە، جەڭەشە» دەپ جالباقتادى دا قالدى. باستىقتىڭ اتى جاس بولسا دا  باستىق،  سەن ءسويت دەپ جىگىتتىك اقىل بەرگەنگە بۇل دا تارتىنا بەرگەن. كەشە مۇراگەر بارناۋلدان كەلگەن جىگىتتەرمەن «ەۆرازيا» رەستورانىندا بولىپ، ىسكەرلىك كەلىسىمگە قول قودى. ءبىر اي بويى اينالدىرعان ىسىنە قولى جەتتى. مۇراگەردىڭ جادىراڭقى قاباعىن بايقاپ، قايتار جولدا كوپتەن ەسىندە جۇرگەن ويىن ورتاعا سالدى.

- ماكە، بيىل دا سەن دەمالىسقا شىققان جوقسىڭ-اۋ دەيمىن، ءا؟

- راس، كەيىنگى ەكى جىلدا دەمالىس دەگەندى ۇمىتىپ كەتكەندەيمىن.

باستاعان ءىستى ءبىر جاققا شىعارماي، بىرەۋگە تابىستاپ كەتە بەرۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى…. دەگەنمەن، ءبىراز شارۋانىڭ باسىن قايىرىپ تاستادىق. ەڭ باستىسى بارناۋلمەن ءتيىمدى كەلىسىمگە قول جەتكىزدىك. ۋاقىتتى دا، قارجىنى دا ۇنەمدەيتىن بولدىق.

- باستى ماقساتىڭ ورىندالسا، ەندى وزىڭە ءبىر ءسات دەمالىس بەرگەنىڭ جون-اۋ. استانا اقمولاعا كوشكەلى ءبىر جىل بولدى، جاڭا استاناعا قىدىرىپ قايتساڭ، مەن اپارىپ كەلۋدەن باس تارتپاس ەدىم-دەپ الىستان وراعىتىپ جىگىتتىڭ تامىرىن باستى.

ۇيقىدان وقىس ويانعانداي سەلت ەتكەن مۇراگەر:

- اقمولاعا دەيسىڭ بە…، - دەپ ويلانىپ قالدى. سوسىن، بالاشا قۋانىپ كەتكەن جىگىت سەيىتتىڭ يىعىنان جۇدىرىقپەن ءبىر ءتۇيىپ قالدى:

- كەتتىك! تاڭەرتەڭ قۋانىشقا ەسكەرتەمىز دە كەتەمىز-دەدى. ماشينادان پەيدجەر ارقىلى قۋانىشقا تاڭەرتەڭ ەرتەرەك كەلۋ تۋرالى اقپارات جىبەردى دە سەيىتكە بۇرىلدى.

-اقمولاعا تارتىپ كەتۋ نەعىپ مەنىڭ ەسىمە كەلمەگەن، ا؟ نەگە ەرتەرەك ەسكە سالمادىڭ بۇل ويىڭدى، ساكە، - دەپ وكپەلەي ءتىل قاتتى. سوسىن، ءۇنسىز قالعان ول ۇيگە جەتكەنشە ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ كەتتى.

اقمولا بۇلاردى اڭىزاق جەلىمەن، قۇمداۋىت شاڭدى اۋاسىمەن قارسى الدى. جەكە مەنشىك، ەۆروپالىق ۇلگىدە بەزەندىرىلگەن شاعىن، ءجايلى قوناقۇيگە ورنالاسقان مۇراگەر انىقتاما بولىمىنە تەلەفون شالدى. مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ ءتورت جاتاقحاناسى بار ەكەن. مەكەن جايلارىن ءتۇرتىپ الىپ، تاكسيگە تاپسىرىس بەردى. ۇزاق جولدان شارشاپ كەلگەن سەيىتتى مازالاماۋدى ءجون كوردى. مۇمكىن…ەڭلىك كۇيەۋگە شىعىپ كەتكەن شىعار… جو-جوق، ولاي بولۋكى مۇمكىن ەمەس… جىگىت قىزدىڭ ءوزىن عانا كۇتىپ جۇرگەنىن قالاسا دا باسقا جامان ويلار بار ءۇمىتىن ىعىستىرىپ، تاكسي كەلگەنشە ويى ون ساققا جۇگىردى. تاكسوپاركتەن ماشينانىڭ ەسىك الدىندا كۇتىپ تۇرعانىن حابارلاعاننان كەيىن نە دە بولسا تاۋەكەلگە بەل بۋدى.

ساۋلەتتى قۇرىلىستارمەن تولىعىپ، جاڭارا تۇسكەن استانا كورەر كوزگە كورىكتى-اق. تولە بي داڭعىلىمەن جوسىلتىپ وتىرىپ بارعان داۋلەتكەرەي قيىلىسىنداعى ەكى جاتاقحانادان ەڭلىكتى تاپپادى. قىرسىق قىلعاندا قىزدىڭ فاميلياسىن دا بىلمەيدى. ولاردا ەڭلىك ەسىمدى قىز جوق بولىپ شىقتى. تاكسي باسىن كەرى بۇرىپ ابىلايحان كوشەسىندەگى ءۇشىنشى جاتاقحاناعا قاراي تارتتى. كەزەكشى ايەلدەن ستۋدەنتتەردىڭ ءتىزىمىن الىپ قاراپ ەدى، كوبىنىڭ ەسىمدەرى جازىلماپتى، جازىلعاندارىنىڭ ىشىندە ەڭلىك ەسىمىن كەزىكتىرە المادى. ىزدەگەنىن تاپپاي سالى سۋعا كەتىپ، كەزەكشى ايەلگە بۇرىلدى:

-ايتىڭىزشى، سىزدەردە ەڭلىك دەگەن قىز تۇرماي ما، جاڭىلماسام ءۇشىنشى كۋرستا وقۋى كەرەك.

- ەڭلىك دەيسىڭ بە، بار، وسىندا تۇرادى. ءوزىڭ كىمى بولاسىڭ؟ - دەپ مۇراگەردى باستان-اياق شولىپ ءوتتى.

- تانىسى ەدىم. وسكەمەننەن كەلدىم.

- وسكەمەننەن دەيسىڭ بە؟ ە، اينالايىن، جەرلەس ەكەنسىڭ عوي. مەن

سەمەيدىڭ قىزىمىن. ەكى وبلىستى قوسقاننان بەرى وسكەمەندىكتەردى دە جەرلەس دەپ قابىلداي باستاعانمىن. ەڭلىكتى دە سوسىن عوي، ءسىڭىلىم دەپ جاقىن تارتىپ ءجۇرمىن. شىعىستان جالعىز ءوزى، وسىندا وقىپ جۇرگەن... ءوزى ءبىر قىز بولعاندا يناباتتى بالا. كوركى قانداي!... قىز بىتكەننىڭ پەريزاتى عوي، ءتىل-كوزدەن امان بولسىن. قازىر ءبارى ساباقتا، جەتىدەن كەتە بىراق كەلەدى. ەڭلىك كەشكە ءبىر بالنىسكە كەزەكشىلىككە بارىپ ءجۇر عوي دەيمىن. ستۋدەنت بايقۇستاردىڭ كۇنكورىستەرى قيىنداپ كەتتى ەمەس پە، شارا دەگەن قىزىلوردانىڭ قىزى ەكەۋى كۇن ارالاتىپ بارىپ، اقشا تاۋىپ ءجۇر، ودان ساباعى بار…

- مەن وسىندا توسا تۇرسام سىزگە كەدەرگى بولمايمىن با؟

- و نە دەگەنىڭ، قاراعىم، قايتا ءىشپىستى بولىپ وتىرعان ماعان اڭگىمەلەسەتىن كىسى بولعانى جاقسى.

جاتاقحانا تۇرعىندارى ورالا باستادى. ولاردىڭ اراسىنان تانىس بەينە كورىنبەي، كەزدەسۋ قالاي بولار ەكەن، قىز مۇنى تانىر ما، جوق الدە تانىماي ۇياتقا قالامىن با دەپ تولقىپ وتىرعان مۇراگەر قارا تەرگە ءتۇستى.

- انە، شارا كەلە جاتىر، ەڭلىكپەن بىرگە تۇرادى، قازىر شاقىرايىن، - دەپ كەزەكشى ايەل ارعى ەسىككە قاراي ءوتىپ بارا جاتقان اقسارى قىزدى اتىن اتاپ وزىنە شاقىرىپ الدى. قىز كۇلىمدەي كەلىپ:

- بۇگىن ءسىزدىڭ كەەزەكشىلىگىڭىز بە ەدى، ءزايني اپاي،-دەپ كەمپىردىڭ حال جاعدايىن سۇراپ جاتىر. قۇربىسىن ىزدەپ كەلگەن جىگىتتى قىزدارعا عانا ءتان كوزقاراسپەن سىناي قاراپ الىپ، ەڭلىكتىڭ ساباقتان شىعا سالىپ ءبىرىنشى قالالىق اۋرۋحانادا كەزەكشىلىككە كەتكەنىن ايتتى.

اۋرۋحانانى دا، حيرۋرگيا ءبولىمىن دە تەز تاپتى. ساقاباەۆا ەڭلىك.

قىزدى شاقىرتىپ جىبەرىپ كۇڭگىرت كوريدوردا كۇتىپ قالعان مۇراگەر دەگبىرسىزدەنە باستادى. سول جاق قاناتتاعى سوڭعى ەسىك اشىلىپ، بەرى قاراي سۇڭعاق بويلى قىز جايلاپ باسىپ كەلە جاتىر. الاكولەڭكە قىز سىمباتىن جاسىرا الار ەمەس. وقتاۋداي ءتۇزۋ اياقتارى مەن قىلدىرىقتاي بەلى، اققۋ مويىن – كەلە جاتقان جاننىڭ كەلبەتتىنىڭ كەلىستىسى ەكەنىن انادايدان مەن-مۇندالاتىپ تۇر. زالدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز شامنىڭ تۇسىنا كەلگەندە اپپاق حالاتتان ايىرىپ العىسىز اقشا ءجۇز جارق ەتتى. ۇلبىرەگەن اق ءجۇزدىڭ تەڭ جارتىسىن الىپ جاتقان قيىلا بىتكەن بوتا كوزدەردىڭ جارقىلى جىگىت جۇرەگىن ءدىر ەتكىزدى.

الدىندا تۇرعان مۇراگەردى كورگەندە ەڭلىك قوزعالا الماي قالشيدى دا قالدى. اياقتارىنا تاس بايلاپ قويعانداي العا جىلجىر ەمەس. كوزدەرىن كولەگەيلەپ تۇراتىپ ۇزىن كىرپىكتەرىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ اڭىرىپ تۇر. مۇراگەر؟! قۇداي-اۋ، شىنىمەن قيالي حالگە جەتكەنىم بە؟ الدە، ءتۇسىم بە؟ قاققان قازىقتاي قاتىپ قالعان قىزدىڭ شاراسىنان شىعا قادالعان سۇلۋ جانارىنا قاراپ مۇراگەر جىميىپ قويدى. اۋزىنا ءسوز تۇسپەي كىبىرتىكتەپ قالدى. مۇحيت بولىپ دوڭبەكشىپ، ءورت بولىپ لاۋلاپ كەتكەن جىگىت كوڭىلى، الدىندا ابدىراي قالعان قىزدى قۇشاعىنا قىسىپ، ۇلبىرەگەن اقشا جۇزىنەن وپكىسى كەلدى.

- سالەمات پا، ەڭلىك!

قىز ءۇنسىز باسىن يزەي بەردى. مۇراگەر ءتىل قاتتى، سوندا بۇل ءتۇسى ەمەس بولدى عوي. جو-جوق، تۇستە دە ادام سويلەسە بەرمەي مە…

- اقمولاعا ىسساپارمەن كەلىپ ەدىم، جولاي…

سوسىن….سوسىن…وزىڭمەن امانداسىپ كەتەيىن دەپ بۇرىلىپ ەدىم.

ومىرىندە العاش رەت وتىرىك ايتىپ كەتكەنىن سەزگەن مۇراگەر قىپ-قىزىل بولىپ، ءجۇزى دۋىلداپ كەتتى.. سەنى ىزدەپ كەلدىم دەپ بىردەن ايتۋعا باتىلى جەتپەدى.

بولىپ جاتقان وقيعانىڭ وڭىندە ەكەنىنە كوزى جەتكەن ەڭلىك ەندى قىسىلا باستادى.

- مەنىڭ مۇندا ەكەنىمدى قايدان ءبىلدىڭىز، الدە وسىندا جاتقانداردىڭ بىرىنە كەلدىڭىز بە؟

- جاتاقحاناڭدا بولدىم. جانىڭدا تۇراتىن قىزدان ءبىلدىم. ەڭلىك!

شاعانوبادا…جايلاۋدا كورگەننەن بەرى ءوزىڭدى ۇمىتا المادىم. ءبىر ءسات تە ەسىمنەن كەتپەي قويدىڭ… مۇندا ەشقانداي جۇمىسىم جوق، تەك ءوزىڭدى ءبىر كورىپ كەتۋگە كەلدىم. بار شىنىم وسى.

جىگىتتىڭ اۋزىنان شىققان ءار سوزگە جۇرەگى جارىلا قۋانعان ەڭلىك       « سەنەمىن، سەنەمىن، ويتكەنى ءوز باسىم دا ساعان دەگەن ءدال سونداي كۇي كەشۋدە» دەپ موينىنا اسىلا كەتكىسى كەلدى. بىراق، قىزعا ءتان ينابات دەگەن تيىم شەڭبەرى ولاي ەتۋگە ەركىن جىبەرەر ەمەس. ءارى جىگىتتىڭ اعىنان جارىلعان كوڭىلىنە بىردەن سەنە الماي كوڭىلىنە ءبىر كۇدىك كولدەنەڭدەي بەردى. قۋانىش پەن كۇدىك كەزەك الماسىپ بەزەك قاققان قىز كوڭىلىن كەزەكشى دارىگەردىڭ ايقايى ءبولىپ جىبەردى. كەزەكشى باس دارىگەر مۋزا اپاي جۇمىسقا كەلگەندە تىم قاتال ەدى. ءارى جەرلەس بولعاسىن تانىستىقپەن ارەڭ كىرگەن جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالماۋدى ويلاپ، ارتىق  سوزدەن قورىققان ەڭلىك:

- مەنى شاقىرىپ جاتىر، اۋىر ناۋقاستى كۇتىپ وتىر ەدىم، كەيىن كەزدەسەرمىز، - دەدى دە كاريدوردىڭ تۇكپىرىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى.

مۇراگەردىڭ شىنىمەن كەلىپ كەتكەنىنە ءالى سەنە الماي وتىرعان ەڭلىك تاڭ اتا  ناۋقاستىڭ قارسىسىنداعى بوس توسەككە جانتايدى. كوزىن جۇمسا بولدى الدىنا مۇراگەردىڭ بەينەسى تۇرا قالادى. كۇندىزگى ساباقتى، كەشكى جۇمىس پەن جاڭا عانا كەلگەن ۇلكەن قۋانىشتى كوتەرە الماعان قىزدىڭ ساناسى سانسىراپ، قويۋ كىرپىكتەرى ءوز-وزىنەن ايقاسا بەردى…

….جانىم….جانىم! ءوزىن ۇزدىگە ايمالاعان جىگىتتىڭ وتتى ەرىندەرىنە ىستىق سۇيىسپەن جاۋاپ بەرگەن قىزدىڭ بويى بالقىپ، بار دۇنيە دوڭگەلەنىپ جۇرە بەردى…ەكەۋى اپپاق ساۋلە ويناعان اپپاق قاردىڭ ۇستىندە، اي استىندا اۋناپ جاتىر. دىرىلدەگەن جىگىتتىڭ ىستىق دەمى ءبىر قالىپتى اينالىپ جاتقان قان تامىرلارىنداعى الدەبىر تۇينەكتەردى بۇرق-سارق قايناتادى… ال، اسپانداعى جۇلدىز بىتكەن جەرگە تامىپ كەتەردەي جىمىڭدايدى… ءبىر جۇلدىز ءبىر جۇلدىزدى ءوشىرىپ، ءبىر جۇلدىز ءبىر جۇلدىزدىڭ وتىن جاعىپ جاتىر…

ءبىر ءسات بويىن بيلەگەن ىستىق تولقىن تىنا قالدى. بار ىنتىعى جانارىنا جينالعان مۇراگەر مۇنىڭ جانارىنا تەلمىرە قاراپ قالدى… ەرنەۋىنەن اسىپ كەتكەن سەزىم تولقىنى ىشقىنا كەلىپ قىزدىڭ بوتالاعان جانارىنا قۇيىلىپ-قۇيىلىپ كەتتى… الابۇرتا ايمالاپ، تويات تاپپاي،  وتتاي جانعان جىگىت دەنەسىنىڭ جالىنى كۇيدىرىپ وتكەن ەڭلىك سەزىمىن يگەرە الماعان كۇيى جىگىتتىڭ موينىنا اپپاق بىلەگىن ايقاستىرا بەردى…

- ەڭلىك، ساعان نە بولدى؟ ءتۇس كوردىڭ بە؟ - دەپ ەدەن جۋىپ جۇرگەن ساۋلە سەلت ەتىپ ويانىپ كەتكەن ەڭلىكتىڭ نۇرلانا قالعان جۇزىنە ءۇڭىلدى.

- وياتىپ المايىن دەپ ەپپەن-اق قيمىلداپ ءجۇر ەدىم، اۋانى قارماپ بىرەۋدى ىزدەپ قينالىپ كەتتىڭ. تۇر، ساعات جەتى بولدى، ساباعىڭنان قالىپ قويارسىڭ، كەنجەگۇل كەشىگىپ جاتىر، كەزەكشىلىكتى مەن قابىلداپ الايىن.

اۋرۋحانادان شىعىپ جاياۋ تارتقان ەڭلىك كورگەن ءتۇسىن ەسىنە الىپ جىميىپ قويدى. جىگىتتىڭ ءوزىن ايمالاپ، جانىن قويارعا جەر تاپتىرماي ءتاتتى قيناعانى وڭىندە بولعانداي اسەر ەتكەنى نەسى… دەنەسىندەگى ءتاتتى ءدىرىل ءالى دە بويىندا جۇرگەندەي ءوزىن ءبىرتۇرلى سەزىنىپ كەلەدى.

تراتۋار بويلاپ سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتقان تاكسيدى بايقاعان جوق. ماشينانىڭ تەرەزەسىنەن قىزدى كوزدەن تاسا قىلماي باقىلاپ وتىرعان مۇراگەر شىنارداي تىك بىتكەن سۇڭعاق دەنە بىتىمىنە سۇيسىنە كوز تىگەدى. شىدامنان ايىرىلعان جىگىت ماشينانى توقتاتا سالىپ، الىستاپ كەتكەن قىزدى قۋىپ جەتتى. جەتكەن بويى قىز بىلەگىنەن ۇستاي الدى. وقىس قيمىلدان شوشىپ قالعان ەڭلىك جالت قارادى. جالت قارادى دا ءدال تۇسىندەگى مۇراگەردىڭ وتتاي جانىپ، قۇشتارلىقتان ويناقشىپ كەتكەن جانارىنا جولىقتى. ءارى قاراي وزىنە تونگەن وت ەرىننىڭ ىستىق تابى ەسىندە…كوزىن جۇمىپ، تالىقسىپ كەتكەندەي بولدى. ەسسىز سەزىمنىڭ تىزگىنىنەن ايىرىلىپ قالعان ەكەۋ تاڭعى كوشەنىڭ ورتاسىندا ىستىق سۇيىسكە، ىنتىق سۇيىسكە كومىلىپ قانشا تۇرعاندارى بەلگىسىز.

- و، قۇدىرەت، ورىن تاپپاعانداي ءدال كوشەنىڭ ورتاسىندا قۇشاقتاسقاندارى نەسى، بۇل كۇننىڭ جاستارىندا ۇيات دەگەن بولساشى، -دەپ وزدەرىن جازعىرىپ وتە شىققان كارتەڭ ايەلدىڭ كەي قاتقان سوزدەرى اسپانعا قالىقتاپ كەتكەن كوڭىلدەرىن جەرگە سۇيرەپ ءتۇسىردى. ەرىكتەرىنەن تىس بولعان بۇل وقيعاعا كىم كىمدى كىنالارىن بىلمەي ءۇنسىز تۇرىسىپ قالدى.

- مۇنىڭىز نە، شىنىندا دا كوشەنىڭ ورتاسىندا ەلدەن ۇيات بولدى اۋ، - دەپ ەڭلىك قىپ-قىزىل بولىپ ۇياتتان جانىپ شىعا كەلگەن بەتىن كورسەتكىسى كەلمەي تومەن قاراپ، كىرپىگىن تومەن ءتۇسىردى.

- تۇنىمەن توسىپ، اۋرۋحانادان ءبىراز ۇزاپ كەتكەنىڭدى كورىپ تۇرا جونەلدىم ەمەس پە. سەنىڭ سۇلۋ سىمباتىڭ شىدام شەڭبەرىنەن شىعارىپ جىبەردى، نەگە ويتكەنىمدى ءوزىم دە سەزبەي قالدىم، ارتىق كەتسەم كەشىر، - دەپ كىنالى جۇزبەن قىزعا قاراپ ەدى، اپپاق ءجۇزى قىزارىپ تومەن قاراپ كەتكەن قىزدىڭ ۇلبىرەگەن ەرىندەرىنىڭ ۇشىندا ادەمى ءبىر جىميىستى كورىپ، وكپەلەتىپ الدىم-اۋ دەپ قورىققان كوڭىلى  ورنىققانداي بولدى.

مۇراگەردى ساعىنىپ، ونىڭ كەلىسىنە ءبىر قۋانىش، ءبىر كۇدىك

ۇيالاتقان جامان وي سەيىلىپ، وكپە-نازدان ارىلعان قىز جۇرەگى كۇن نۇرىنا تولعانداي جادىراپ شىعا كەلدى. سوسىن، مۇراگەرگە ەركەلەي قاراپ:

- شىنىمەن مەنى ىزدەپ كەلدىڭ بە؟-دەپ سۇرادى.

- مەن سەنى كوپ ىزدەدىم، ەڭلىك! ال سەن بولساڭ كوكتەن تۇسكەن پەرىشتەدەي جايلاۋدا شالعىننىڭ اراسىنان جولىعا كەتتىڭ… ەسىڭدە مە، ءشوپ توسەلگەن اربانىڭ ۇستىندە قالعىپ جاتتىڭ…

ەڭلىك سىڭعىرلاپ كۇلىپ جىبەردى. تاڭعى اۋا قىز كۇلكىسىن ۋىستاپ شاشىپ جىبەرگەن كۇمىس تەڭگەنىڭ سىڭعىرىنداي جاڭعىرتىپ جىبەردى.

- كوكتەن ءتۇستىڭ بە دەپ نەسىنە تاڭىرقايسىڭ، باقىت كوكتەپ تۇسپەگەندە قايدان ءتۇسۋشى ەدى.

- ەڭلىكجان، ەندەشە سەن مەن ءۇشىن، كوك ءتاڭىرىسى ماعان ارناپ جىبەرگەن پەرىشتەسىڭ! ءوزىڭدى سول جايلاۋدان جولىقتىرماسام، ايەل زاتى تۋرالى ويلارىم رەستوران جاعالاپ جۇرەتىن ارزان قىزداردان اسا الماي ءالى جۇرەر مە ەدىم. سەنى كورگەن كۇننەن باستاپ شالعىن ءشوپتى كەشكەن، ءدال تابيعاتتاي سۇلۋ، پاك جاننىڭ بارىن ۇقتىم، ۇقتىم دا عاشىق بولدىم!… مەن سەنى سۇيەمىن، ەڭلىك، ماعان كۇيەۋگە شىقشى…

مۇنداي ۇسىنىستى كۇتپەگەن ەڭلىك ابدىراپ قالدى.

- بىلمەيمىن، مۇراگەر… ءسوزىڭنىڭ شىندىعىنا ءبىرتۇرلى سەنە الماي تۇرمىن.

مۇراگەر انادايدا ءوزىن كۇتىپ تۇرعان تاكسيگە قول بۇلعادى. تاكسي جەڭىل عانا سىرعىپ كوشەنىڭ ورتاسىنا تۇرعان بۇلاردىڭ جانىنا كەلىپ توقتاي قالدى. ماشينانىڭ ارتقى ورىندىعىندا جاتقان قول سومكەسىنەن كىشكەنتاي قىزىل قوراپ الىپ شىقتى. تراتۋاردىڭ ورتاسىندا وزىنە كۇلىمدەي قاراپ تۇرعان ەڭلىكتىڭ قولىن الىپ، سۇيرىكتەي ساۋساعىنا التىننان قۇيىپ، گاۋحار تاستارمەن كومكەرىلگەن جۇزىك كيگىزدى. قالانىڭ بيىك ۇيلەرى اراسىنان سىعالاپ، ەندى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كۇن كوزى گاۋحار جۇزىككە ءتۇسىپ مىڭ سان ساۋلە اينالاعا توگىلىپ ءتۇسىپ، قىز كوزىن قارىقتىرىپ جىبەردى. وزىنە ارنالعان وسىنشالىقتى قىمبات سىيلىقتى كورگەن ەڭلىك قۋانىشتان بالاشا سەكىرىپ-سەكىرىپ كەتتى. مۇنداي قىمبات دۇنيەنى ەكىنىڭ ءبىرى تارتۋ ەتە بەرمەسىن بىلسە دە، ءوزىن سابىرعا شاقىرعان قىز مۇراگەرگە بۇرىلدى:

- مەنى اسىل تاسپەن الداپ الماقسىڭ عوي. دۇنيەنىڭ بار اسىل تاسىن جيناساڭ دا تەڭ كەلمەس گاۋحاردىڭ باعاسىن ارينە، ۇعامىن، دەگەنمەن، ماحاببات تاسپەن ولشەنبەسە كەرەك ەدى، - دەپ بۇرتيا قالدى.

- سولاي ما! ەندەشە تاعى بىردەڭە ويلاپ كورەيىن!

مۇراگەر انادايدا ءوتىپ بارا جاتقان الپىستار شاماسىنداعى جىگىت

اعاسىن توقتاتىپ الىپ، بىرنارسەنى تۇسىندىرە باستادى. بەيتانىس ادام ەڭلىككە جاقىندادى:

- دوچكا، مولودوي چەلوۆەك ۆاس سيلنو ليۋبيت، نە مۋچايتە ەگو، پريمي ەگو رۋكۋ ي سەردتسە! ۆوت ۋۆيديش، تى س نيم پريوبرەتەش ساموە ناستوياششەە سچاستيا!

وسىنى ايتتى دا ەگدە تارتقان ورىس شال باسىن شايقاپ،

جاستاردىڭ قىلىعىنا كەڭكىلدەپ كۇلگەن بويى ءوز جونىنە كەتتى. اناداي جەردە تۇرعان مۇراگەر «قالاي» دەپ سۇراعانداي يەگىن كوتەرىپ بەلگى بەردى. ەڭلىك باسىن شايقادى. الدە ءبىر كىتاپتان وقىدى ما، جوق الدە كينودان كوردى مە، ايتەۋىر كوكىرەگىندە جاتتالىپ قالعان  ءبىر كەيىپكەردىڭ سوزدەرى ەسىنە تۇسە كەتتى. قىزعا ەلجىرەي قاراعان مۇراگەر جولدىڭ ورتاسىنا تىزەرلەپ وتىرا كەتتى دە قوس قولىن كوككە قاراپ جايدى:

- و، ماحاببات ءتاڭىرىسى افروديتا! ءىنىڭ ەروستى جۇمساپ سۇيگەنىمنىڭ جۇرەگىنە ماحاببات جەبەسىن قاداشى-دەپ جالبارىنا باستادى. سوسىن اتىپ تۇردى دا:

- ەڭلىك، مەن سەنى سۇيەمىن! – دەپ بار داۋىسىمەن ايقاي سالدى. قالا ىشىن كەزىپ جۇرگەن تاڭعى جاڭعىرىق جىگىت اۋزىنان شىققان ءۇش ءسوزدى بيىك ۇيلەردىڭ باسىنا قاراي قالىقتاتىپ الىپ جونەلدى.

ەندىگى جەردە جىگىت سەزىمىن سەرگەلدەڭگە ءتۇسىرىپ، كۇلكىگە اينالدىرا بەرۋگە ءوزىنىڭ دە تاعاتى تاۋسىلعان ەڭلىك كەڭ قۇشاعىن جايىپ وزىنە قاراي كەلە جاتقان مۇراگەردىڭ موينىنا اسىلا كەتتى. ەڭلىگىن قۇشاعىنا قىسىپ شىر-كوبەلەك اينالعان مۇراگەرمەن بىرگە جەر-انا دا قۋانىشتان ونىمەن بىرگە دوڭگەلەنە اينالىپ كەتكەندەي بولدى.

تەك، اناداي جەردە جۇمىس ۋاقىتى ءبىتىپ كەتە الماي تۇرعان تاكسي جۇرگىزۋشىسى قايتا-قايتا ماشيناسىن بەزەكتەتىپ تىقىرشىپ تۇر…

تۇمانداعى وتتار.

بۇگىن تاعى ءجاي تۇردىم. تۇسىمە قويۋ اق تۇماننىڭ ار جاعىندا جارقىراعان وتتار ەندى. ءتۇستى قاشاندا جاقسىعا عانا جورۋ كەرەك. اپپاق تۇمان مەنىڭ ساعىنىشىم... جارقىراعان وتتار –الىستاعى اۋىلىمنىڭ وتتارى. مەنى ساعىنىپ، الىستان جىمىڭداپ شاقىرىپ تۇرعانداي... قايدا جۇرسە دە تۇلا بويىنا اۋىلعا دەگەن ساعىنىش تۇنىپ تۇراتىن اۋىل بالاسىمىن. مايلى شاتقالىنىڭ ار جاعىندا، ءبىر-بىرىنە جالعاسىپ جازىقتا سوزىلىپ جاتاتىن ماڭىراق تاۋلارىنىڭ ورتاسىندا، ويدا جاتقان شاعىن عانا “جاڭاتالاپ” دەپ اتالاتىن اۋىلدا تۋدىم. سوندا ءوستىم.    التىنشى سىنىپتان كەيىن قولىما قالام الىپ، ولەڭ جازا باستادىم. العاشقى ولەڭدەرىمە اپام، اتام، اۋىلدىڭ جانىندا سارقىراپ اعىپ جاتاتىن “تەرىسايرىق”، ەرتە راۋانداپ اتار تاڭنىڭ العاشقى ساۋلەلەرىنە ەركەلەپ، ارقاسىن توسەپ جاتاتىپ بيىك-بيىك تاۋلار، سوناسى مەن ماساسى ىزىڭداپ، اراسىندا شىركەيى شىرىلداپ، ۋ-شۋ بولىپ جاتاتىن بالاۋسا، شالعىن ءشوپ، ماۋسىمنىڭ مامىراجاي كۇندەرىندە  ءجۇرىپ وتسەڭ اياعىڭدى قىپ-قىزىل بوياۋعا بوكتىرەتىن بۇلدىرگەن، سەڭكەنىڭ توبەسىندە جايىلىپ تۇراتىن اپامنىڭ قۇرتتارى دا ارقاۋ بولدى. سارى سۋى اقسىن دەپ قانار موشەككە قۇيىلىپ دىڭگەكتە ءىلۋلى تۇراتىن  اپامنىڭ سۇزبەسى تۋرالى دا ولەڭ شىعارعانىم بار. بارىنەن بۇرىن كوكقۇتاندى ساعىندىم.  ءيا، كادىمگى كوكقۇتان. سىيديىپ تۇراتىن سيراقتارىنىڭ ءوزى ءبىر سۋرەت، پاككاپپار قۇس. اتام ونى  جايلاۋدا قوي جايىپ جۇرگەندە تاۋىپ اكەلدى. ەسكى كوك تاقياسىنا سالىپ اكەلگەندە قۇيتاقانداي عانا سارى اۋىز بالاپان ەدى. اتام دا، اپام دا تاڭ قالدى.

- اكەم-اۋ، بۇل جاققا كوكقۇتان ۇيا سالماۋشى ەدى، قايدان تاپ بولدى ەكەن؟ قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، ءولىپ قالماسا يگى ەدى! –دەپ اپام الدىنا ءسۇت قويدى. بىزدە ءۇي قۇستارى كوپ ەدى. اپام  ۇيرەك ۇستاعاندى جاقسى كورەدى. ەرتەڭىندە شارباقتا قاماپ ۇستايتىن ءبىر قورا ۇيرەكتىڭ اراسىنا كوكقۇتاندى قوسىپ جىبەردى. باسىندا ونىڭ باسقا بالاپان ەكەنى بىلىنبەيتىن، ءبىر-ەكى ايدا بويى سورايىپ، جەرمەن-جەكسەن، بالپىلداپ جۇرەتىن ۇيرەكتەردەن دارالانىپ، پاككاپار قۇستىڭ قالپىنا كەلدى. سوندا دا ۇيرەكتەردەن  قالماي اياقتارىن ساناپ باسىپ، جۇرەتىن، كەيىن ۇشا  باستادى. ەسەيگەننەن كەيىن بىرنەشە رەت ۇشىپ كەتىپ، اراعا ءبىر-ەكى كۇن سالىپ بارىپ قايتا ورالدى.

سونداي كەزدەردە اپام:

- ءاي، كەلمەيدى، كەتتى، كەتتى عوي! –دەپ  كۇبىرلەپ كەپ جۇرەتىن. بىراق، ول ورالىپ كەلەتىن. جانىنا بوتەندەردى جۋىتپايدى. اپامنىڭ قولىمنان عانا شەكىلدەۋىكتىڭ ءدانىن جەيتىن. ءبىزدىڭ جاقتا كۇنباعىس وسپەيدى. كوكقۇتان ءۇشىن اتام زايساننان، كەيدە وسكەمەن جاقتان موشەكتەپ شەكىلدەۋىك الدىراتىن.

سول كوكقۇتاندى ساعىندىم. جانىنا سەرىك تاۋىپ، جىلى جاققا ۇشىپ كەتپەسە يگى ەدى. دالانىڭ ەركە قۇسى، ۇيدە قايدان تۇرسىن...

ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى  ارتىق دەگەن قاعيدانىڭ ءمانى شىن بولسا، ەرتە تۇرىپ ونى-مۇنى شارۋانى ءبىتىرىپ السام دەپ ويلاعام. جەلىمدەي جابىسقان جالقاۋلىق دەگەن جامان ادەت جەلكەدەن باسىپ، توعىزدا ارەڭ تۇردىم. مەن تۇرعانشا قالانىڭ قىم-قۋات تىرشىلىگى باستالىپ تا كەتىپتى. ءوزىمدى پىسىقتاۋ بولايىن، شيراقتاۋ بولايىن دەپ قانشا قامشىلاسام دا ادەت شىركىن قالمايدى ەكەن.

ءشاي-ءپايلانىپ العان جاس جىگىت دالاعا شىقتى. كۇزدىڭ العاشقى ايى، كۇن شاقىرايىپ تۇر. اۋادا تاڭعى شىڭىلتىر سۋىقتان قالعان ىزعار بار. تۇلا بويدى تىتىركەندىرىپ-اق جىبەردى. بارام دەپ دىتتەگەن جەر شالعايلاۋ بولعاسىن، جولاي ترامۆايعا ءمىندى. الدىڭعى سالونداعى ءبىرىنشى ورىنعا وتىرا سالعان. قارسى ورىندىقتا ورىستىڭ ەكى كەمپىرى اڭگىمەنى سوعىپ وتىر. ەستىگىسى كەلمەسە دە قۇلاعىنىڭ تۇبىنە وتىرىپ الىپ سامبىرلاعان ەكەۋدىڭ اڭگىمەسىنە ەرىكسىز قۇلاق ءتۇردى.

- ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ءبارى بولدى. قازىر پەنسيا تۇككە جەتپەيدى.

كەزىندە پەنسياممەن ۆولگوگرادتاعى اناما بارىپ كەلەتىنمىن. جولعا 56 سوم عانا كەتەتىن. قازىر بارىپ كور.

- ونى ايتاسىڭ، جوعارى وقۋ ورىندارى تەگىن بولدى، ءبىر تيىن اقى سۇرامايتىن. ءبىلىمدى قالاي بەردى. ميىڭا شايناپ تۇرىپ قۇياتىن. قازىر، اقشاسىن تولەپ ساتىپ الادى. ءبىلىم جوق. ەمحاناعا بارساڭ، وڭشەڭ جاستار. تۇك بىلمەيدى. ۋكولدى سالىپ-سالىپ، ونان ارمان اۋرۋ قىلىپ، توسەككە تاڭىپ تاستايدى.

- ديپلومدى ساتىپ العانداردا قانداي ءبىلىم بولۋشى ەدى. مەن دارىگەرگە مۇلدە بارمايمىن. بارسام، سول ءوزىمىزدىڭ كەزىمىزدە جۇمىس ىستەگەن بايىرعى دارىگەرگە بارام. وي، نەسىن ايتاسىڭ، قازىر اناۋ بيلىكتە وتىرعانداردىڭ وزدەرى تازا ەمەس. ەگەر ولار ادال بولسا، ءبىز وسىلاي ءومىر سۇرمەس ەدىك...

ەكى كەمپىردىڭ اڭگىمەسى ونسىز دا جۇقارىپ جۇرگەن جۇيكەنى اۋىرتىپ-اق جىبەردى. سوسىن ورتا جولدا ءتۇسىپ قالىپ، تاعى دا جاياۋ تارتتى.  وسى شىققانداعى ماقساتىم جۇمىس ىزدەۋ. كۇندە ءوستىپ شىعامىن دا تۇك بىتىرمەي شارشاپ قايتام. جۇمىستىڭ جوعىن، مەنى ەشكىم جۇمىسقا المايتىندىعىن جاقسى بىلە تۇرا شىعا بەرەمىن، ىزدەي بەرەمىن. ء“ۇمىتسىز شايتان عانا» كىم بىلەدى، ءبىر كۇنى قۇدايعا قاراعان ءبىر باستىق جانى اشىپ الىپ قالار. تىم قۇرىعاندا كۇزەتشىلىككە دە قۋانا كەلىسەر ەدىم.

دالادا ەكى مىڭ التىنشى جىل، جيىرما ءبىرىنشى عاسىر بولسا دا سول باياعى جۇمىسسىز كۇيىم، سەندەلىپ كەلەمىن.

بۇرىن جۇمىسىم بار بولاتىن. قازىر باردان ايىرىلىپ، سور ماڭداي بولىپ جۇرگەن جايىم بار. جالعاندا اقىل ايتقىشتار كوپ قوي.

- ءوي، بەكەن، بيزنەسپەن شۇعىلدان، كەز-كەلگەن بانكتەن نەسيە ال دا، ساۋداعا شىعاسىڭ با، تاۋار تاسيسىڭ با، دۇكەن اشاسىڭ با، ەرىك وزىڭدە – دەپ ءبوجدىردى ەمەس پە وتكەندە ءبىر بىلگىش دوسىم.

بانكتەردىڭ نەسيە بەرەتىنى راس، بىراق ونى قايتارۋعا الاتىن پايىزى – بارىپ تۇرعان قاناۋشىلىق. جۇمىس ىستەپ تۇرعان ءبىر دۇكەندى نەسيەگە ساتىپ الۋ ءۇشىن امەريكانىڭ دوللارىمەن ەسەپتەگەندە 100 000 دوللار قاجەت، 20 جىلعا دەپ العان سول نەسيەنى قايتارۋ ءۇشىن اي سايىن بانكتىڭ جىلدىق پايىزىن قوسقاندا 600-700 دوللاردان تولەۋىڭ كەرەك. ونىڭ سىرتىندا سالىعىڭ تاعى بار. بار تاپقان-تايانعانىڭدى ىشپەي-جەمەي بانككە سالاسىن دا وتىراسىڭ، 20 جىل بويى تەك نەسيەنى جابامىن دەپ تىرتىڭداپ، قارتايىپ، نە وزىڭە پايدا جوق، نە ارتىڭنان قالاتىن بالا-شاعاعا پايدا جوق، تولەي الماساڭ بانك دۇكەنىڭدى-مۇلكىمەن قوسا تاركىلەپ الۋدان تايىنبايدى. نەسيەدەن قۇتىلام دەپ 20 جىل ءومىرىمدى سارپ ەتەر جايىم جوق. بۇل، ارينە ءوزىمنىڭ ەسەپتەۋىم. ەسەپ قيساپتان حابارىم جوق، ساناپ شىققانداعى جاساعان قورىتىندىم سول. ءوز جاعامدى ءوزىم ۇستاپ، شوشىپ كەتتىم. قۇرىسىن، نەسيە الماي-اق، دۇكەن اشپاي-اق، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاباتىن شىعارمىن....

جاستايىمنان ولەڭ جازعاندى جاقسى كوردىم، قازىر جازبايدى دەپ ويلاپ قالىپ جۇرمەڭىزدەر، ءالى جازىپ ءجۇرمىن جانە جازا دا بەرەتىن شىعارمىن. ءوزىمدى جامان اقىن ەمەسپىن دەپ ويلايمىن. جازعاندارىم وبلىستىق گازەتتە ءجيى جاريالانىپ ءجۇر.  تۇككە تۇرعىسىز قۇر شاتپاق بولسا، ونداعى وتىرعاندار ساۋاتسىز ەمەس، جاريالامايدى عوي. ءتىپتى، رەسپۋبليكالىق «جاس الاش»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىندە دە جارىق كوردى. بوسكەنىم ەمەس، شىنىم.

شىنىمدى ايتسام، مەن ءبىر قيالي جانمىن. كەيبىر ادامدار مەنى تۇسىنبەي دە قالادى. بۇرىن جۇمىسىم بولدى  دەدىم عوي جاڭا، جۇمىستا وتىرىپ قاراپتان قاراپ ولەڭ وقىعىم كەلەدى، ىستەپ وتىرعان جۇمىسىم پوەزياعا مۇلدە قاتىسى جوق قارجى پوليتسياسى دەگەن مەكەمە. سوسىن، الدىمداعى قارا تەلەفونعا جارماسامىن، جارماسامىن دا گازەتتىڭ مادەنيەت بولىمىندە وتىرعان تانىسىما «اي، قايدار، ولەڭ وقيىن، تىڭداشى»-دەيمىن. ءاي-شايعا قاراماي ولەڭ ءسوزدى توگە جونەلەمىن.    ولەڭ دەگەننەن بەيحابار جانىمدا ءبىر كابينەتتە وتىرعان جىگىتتەر «مىناۋ جىندى ما» دەپ ودىرايا قاراپ، ءبىر-بىرىنە ىمداسىپ، كەكەتىپ جاتادى. وعان قارايتىن مەن بە، قايدار تىڭداسا بولدى دەپ وقي بەرەمىن. ءبىر-ەكى ولەڭ وقىپ بارىپ ساباما تۇسەمىن. ار جاقتان قايدار بايعۇس «بەكەن، جاقسى جازىپسىڭ، رەداكتسياعا اكەلىپ تاستاساڭشى» دەپ جاتادى. مىنە، ءوستىپ ولەڭ وقيمىن دەپ ءجۇرىپ، نەگىزگى جۇمىسىم اقساپ جاتقاسىن ەكونوميكادان، قارجى جاعىنان حابارى بار، ءبىر مامانعا ورنىمدى بوساتايىن دەپ ارىز بەرىپ شىعىپ كەتتىم.  ايتقانداي، ءوزىمنىڭ بىتىرگەن ماماندىعىم  ءتىل مەن ادەبيەت ەكەنىن  ايتپاي كەتىپپىن عوي. وسى ويىم دا قىزىق، ءبىردى ويلاپ بىرگە كەتە بەرەدى.   ادەبيەتشىنىڭ، ونىڭ ۇستىندە اقىندىعى تاعى بار پاقىردىڭ قايداعى ءبىر پوليتسيادا ىستەۋگە قابىلەتى دە، ءتىپتى قاقىسى دا جوق.

سونىمەن،  جۇمىسسىز كوپ قازاقتىڭ سانىن تاعى بىرگە ءوسىرىپ ءجۇرىپ جاتقان جايىم بار.  وتكەندە ءبىر قىزىق وقيعا بولدى، قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ ءىستى بولا جازدادىم ەمەس پە. قالاي دەيسىز عوي؟

مەنىڭ ەرمەك دەگەن قۇدام بار. ءوزى ءبىر، ۇرىنبايتىنعا ۇرىنىپ، الدەنەلەردى دالەلدەپ،  ەلدىڭ جوعىن جوقتاعىسى كەلىپ جۇرەتىن ءبىر “پاتريوتتاۋ”، كەيدە ءىشىپ السا اپەرباقانداۋ “قىزىق” جىگىت.  كەزدەسە كەتتى. امانداسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى كورگەنىمىزگە قۋانىسىپ جاتىرمىز.

- ءاي، بەكەن! (مەنىڭ ەسىمىم  بەكەن) الماتىعا باراسىڭ با؟

- بارار ەم، ەرەكە، مۇقاڭ ايتپاقشى “قۇدايدىڭ ءبىر جارىتپاي-اق قويعانى” - اقشا جوق، مەنى كىم تەگىن پويىزعا وتىرعىزسىن.

- اقشادان ساسپا، تەگىن بارىپ، تەگىن كەلەسىڭ، تەك تولقۇجاتىڭ مەن رنن (قازاقشا سالىق تولەۋشىنىڭ تىركەۋ ءنومىرى) بولسا بولدى.  مەن “اق جول” پارتياسىندامىن عوي، ءبىزدىڭ پارتيا الماتىدا جينالىس وتكىزەدى، سوعان مەنىمەن بىرگە قاتىسىپ، تىڭداپ قايت، اقىر جۇمىسسىز ءجۇرسىڭ. مۇمكىن ءبىزدىڭ پارتياعا مۇشە بولىپ كىرەسىڭ؟

تەگىن  ولجادان، تەگىن قىدىرىپ قايتۋدان قاي قازاق تارتىنسىن.

ورىستار دا “ناحالياۆۋ ۋكسۋس سلادكي” دەمەي مە، قۇجاتتارىمدى قولىنا ۇستاتىپ، ەرتەڭ كەزدەسەتىن بولىپ كەلىستىك.

ەرتەڭىندە ۇيدە جاتسام دۇكەندە كۇزەتشى بولىپ ىستەيتىن ءىنىم كەلىپ تۇر ەنتىگىپ. كەلە تەرگەۋگە الدى.

- سەن نە ءبۇلدىرىپ ءجۇرسىڭ؟ الماتىدا نەڭ بار؟ سەنى المادىدا بىرەۋ توسىپ وتىر ما؟

سۇراقتى توپەلەتىپ جاتىر.

- وۋ، نە بولدى سونشا، الماتىعا باراتىنىمدى مەن ساعان ءتىپتى ايتقان دا جوقپىن عوي؟

- ايتپاساڭ، ايتاتىندار     ايتتى.   تاڭەرتەڭ    جۇمىسقا كەلسەم ورگاننىڭ جىگىتتەرى تۇر توسىپ. سەنىڭ اعاڭ بەكەن وكىمەتكە قارسى وپپوزيتسيالىق پارتيانىڭ ۇگىتىنە ەرىپ، الماتىعا ميتينگكە بارماقشى. اعاڭدى قالايدا كوندىر، ەشقايدا بارماسىن، قۇجاتىن قايتىپ الىپ، بيلەتىن جىرتىپ تاساسىن. ەگەر ايتقاندى ورىنداماساڭ جۇمىستان شىعاسىڭ، سەنى قايتىپ ەش جەرگە جۇمىسقا المايدى، باسقا باۋىر، قارىنداستارىڭدى دا وقۋدان شىعارىپ، ستەپەنديادان قاعامىز، اكە-شەشەڭ پەنسيا المايتىن بولادى، - دەپ قورقىتتى. ءاي، بەكەن، تىنىش جۇرمەيسىڭ بە؟ نە بار پالەدە. سەنىڭ كەسىرىڭ ماعان تيەتىن بولدى. ەرتەڭ جۇمىستان ايىرىلسام بالا-شاعانى كىم اسىرايدى. تولەپ جاتقان نەسيەم تاعى بار. شىعارىپ تاستاسا سەن جۇمىس تاۋىپ بەرەسىڭ بە؟ داۆاي، ءسوزدى قوي، الماتىنى ۇمىت. پالەدەن ماشايىق قاشىپتى دەگەن. تىنىش ءجۇر.

سونىمەن، نە كەرەك الماتى كوزدەن بۇلبۇل ۇشتى. بارعىم كەلىپ تۇرسا دا باس تارتۋعا تۋرا كەلدى. ەندى قايتەم، باۋىرىم، تۋعان-تۋىسىما كەسىرى ءتيىپ جاتسا، ماعان دەسە تەگىن بولماق تۇر عوي، اقى تولەسە دە بارمادىم.   وسىلاي دەپ ويلاسام دا ار جاعىم قىز-قىز قايناپ تۇر. ەرمەكتىڭ پارتياسىنىڭ باسىندا تۇرعاندار قازاقتىڭ “سەن تۇر، مەن اتايىن” دەيتىن جاستارى ەكەنىن بىلەمىن. وپپوزيتسيانىڭ گازەتتەرىن ارا-تۇرا وقىپ تۇراتىنىم بار. ساياساتقا ونشا قىرىم جوق بولسا دا دا، كەيدە ەلدە بولىپ جاتقان وقيعالارعا ءىشىم اشىپ، جالا جابىلىپ، ايدالىپ كەتكەن مىقيانوۆقا ءبىر بۇيرەگىم بۇرىپ تۇرادى. پاتشامىز تۋرالى نەبىر-نەبىر اڭگىمەلەر ايتىلىپ ءجۇر. “قازاقگەيت” دەگەن اتپەن پايدا بولعان ايىپتاۋلاردىڭ اق-قاراسىن ءبىر اللا بىلەر، بىزدە قازاقتا “پاتشا اللانىڭ ەلشىسى” دەپ جاتادى. اللا جىبەرگەن پاتشانى عايباتتاۋ، كىنالاۋ، سىرتىنان جالا جابۋ – ەكى دۇنيەدە دە كۇنا. ولاي بولسا كوزى اشىق، وقىعان، قۇران-كارىمدى دە بىلەتىن قازىرگى جاس وپپازيتسيونەرلەر ءوز سوزدەرىنە، ءوز ىستەرىنە سەنىمدى، ەش ءشۇبا كەلتىرمەگەننەن كەيىن وسى پارتيانى قۇرىپ، ءوز سوزدەرىن ايتىپ جاتقان بولار.

ءبىزدىڭ  دەموكراتيا دامىپ كەلە جاتىر دەپ ەل گازەتتەرى جازىپ-اق جاتىر. ال مەن سول دەموكراتيا قۇرىعىر ءالى بىزگە جەتپەگەن بە دەپ قالام. نەگە دەيسىز بە؟ قايدام، وتكەندە، سايلاۋ كەزىندە ەل قۇساپ مەن دە داۋىس بەرەيىن دەپ ويلادىم. مەرەكەگە بارا جاتقانداي سىپتاي كيىندىم. موينىمدا گالستۋك. باردىم. كوميسسيادا وتىرعان ادەمى ورىس ايەلىنە جەكە باسىمدى كۋالەندىرەتىن قۇجاتىمدى ۇسىندىم.

- بەرىك قۇلەكەنوۆ ، تاك-تاك... (سپيسوكتى قاراپ جاتىر عوي باياعى) ءسىز داۋىس بەرىپ كەتىپسىز عوي؟

- جوق، شاتاسىپ تۇرعان بولارسىز، مەن وسى قازىر عانا كەلدىم-دەيمىن داۋلاسىپ.

-مىنە، ءسىزدىڭ قولىڭىز تۇر. قاراڭىزشى سىزدىكى مە؟

قاراسام اينىمايدى، مەنىكى. كەزەك كۇتىپ تۇرعان حالىق كوپ، ەرىكسىز ىعىسىپ شىعا بەردىم. “مەن دە اڭ-تاڭ، اپام دا اڭ-تاڭ”.  وسىنداي دا قىزىق بولادى ەكەن. داۋ شىعارىپ، اق-قاراسىن اجىراتىپ جاتۋعا شىنىمدى ايتسام، قۇلقىم بولمادى. ءبارىبىر دالەلدەپ بەرە الماس ەم. قول مەنىكىنەن اينىمايدى. ونى سوت-ساراپتاۋىنا بەرۋ ءۇشىن ارىز جازۋ كەرەك، ساراپشىلارعا اقشا تولەۋ كەرەك. سوتتىڭ ۇكىمىن توسۋ كەرەك. ايتەۋىر تاۋسىلمايتىن قاعاز-شارۋالار دىڭكەڭدى قۇرتپاي ما؟ قالا ىشىندە جۇرەتىن كولىككە پۇل تاپپاي جاياۋ جۇرگەن مەن   وعان كەتەتىن شىعىنداردى قالاي تولەمەكپىن. سوسىن اپام ايتپاقشى “تەك جۇرگەندى” ءجون كوردىم. سول كۇنى كوپتەگەن ادام تىزىمنەن ءوز اتتارىن تاپپاي، مەن قۇساپ “دۆوينيگى” قول قويىپ داۋىس بەرىپ كەتكەندەر ءۇنسىز شىعىپ، ءۇنسىز كەتىپ جاتتى. ۇيدە  ىستەر ءىس جوق، ىشتەي ءوزىمدى “تاۋەلسىز ەكسپەرت” دەپ سايلاپ جىبەردىم دە سايلاۋ ءوتىپ جاتقان مەكتەپتىڭ زالىندا وتكەن-كەتكەن سايلاۋشىلاردىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق ءتۇردىم. وزىمشە باقىلاۋ جۇرگىزدىم. ءبىر توپ جاستاردىڭ سىرت كيىمدەرىن اۋىستىرىپ ەكىنشى قايتارا كىرگەندەرىن دە كوردىم. ىشىندەگى ءوزىمىزدىڭ اۋىلداعى قاديشا اپايدىڭ بالاسىن تانيمىن عوي. سايلاۋ “شىمىلدىعىنىڭ” ىشىنە ەكى رەت كىردى. وسىدان كەيىن گازەتتەردەگى  سايلاۋ “ادال”، “حالىقارالىق ستاندارتقا، تالاپتارعا ساي ءوتتى” دەگەن جاريالانىمدارعا سەنىپ كور...

ارينە، مۇنىڭ ءبارىن پاتشامىز كورىپ تە، ءبىلىپ تە وتىرعان جوق، “شاش ال دەسە، باس الاتىن” جاندايشاپتاردىڭ ءىسى دە. وتىرعان ورىندىقتارىنان ءتۇسىپ قالماۋ ءۇشىن، ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن قۋلىقتارعا بارۋ “تاققۇمارلارعا” تۇك ەمەس زامانادا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىن مەن پاقىر. زامان قۇتىرىپ تۇر. قۇتىرعان زاماندا قۇتىرعان قوعام ورنايدى ەمەس پە. قوعام “شيزوفرەنيك” سەكىلدى. ولاي دا قۇبىلادى، بۇلاي دا قۇبىلادى. جان-جاعىنا كوبىكتەنىپ كەتكەن جىنىن شاشقان بۋراداي. جىندى قوعامنىڭ پەندەلەرى جىندانباعاندا قايتەمىز.  ۋىتى ادام جانىن دا جايلاعان. ەندى شە؟ قوعامىنا قاراي ادامى. الدىڭعى اربا قالاي جۇرسە، سوڭعى اربا دا سول سوقپاققا تۇسپەي مە؟

قوعامنىڭ “قايماقتارى” ءىرى-ءىرى “...-ويل”-دار مەن “وتەلدەردى”، ودان قالا بەردى “كازينولار” مەن بۇگىندە قاپتاپ كەتكەن “قورلاردى”، ودان قالا بەردى “بانكتەردى”، “دەمالىس ۇيلەرى” مەن “كافەلەردى” “مەنشىكتەپ” قوعام يگىلىگىن جالماپ، استىنا باسىپ جاتسا، قارپىپ جاتسا، ونىڭ بەر جاعىنداعى شولاق بەلسەندىلەر ولاردان قالىسسىن با؟ “قولىڭنان كەلسە قونشىنان باس” دەمەكشى، شەتىنەن شەرتىپ تە، كەرتىپتە، كوزدى الا بەرە ەبىن تاۋىپ تاعى دا ەكى ەسە اساپ قاپ، جەي-جەي ابدەن سوزىلىپ “بەزرازمەرنىي”  بولىپ كەتكەن ىنساپسىز، قاناعات دەگەندى بىلمەيتىن قۇلقىندارعا جىتىرىپ جاتىر. دالەل دەيسىز بە؟ دالەل جەتىپ ارتىلادى. بىراق، قۇتىرعان قوعامنىڭ قاي جاعىڭنان قابارىن بىلمەيسىڭ، كەۋدەدە قورقىنىش تا جوق ەمەس. وتكەندە جەمقورلار تۋرالى “ادەمى” ساتيرا جازامىن دەپ ويىن قاعازعا تۇسىرگەن ءبىر تانىسىم جينالىستان جينالىسقا ءتۇسىپ،  جۇمىسىندا جەپ جۇرگەندەردىڭ جەمتىگىنە اينالا جازداعان. جەپ جۇرگەندەر ونى جەكەلەپ، باستىقتىڭ ورىنباسارى، الگى جەگىش “ەە نادو يزوليروۆات وت كوللەكتيۆا” دەگەن استىرتىن نۇسقاۋ بەرىلگەن كورىنەدى، جەمقورلار ونى رۋحاني قورلاۋعا كوشكەن. تاق پەن اقشاعا قۇنىققانداردىڭ الدىن كەسە كولدەنەڭ وتكەن جاندارعا جاسايتىن وسىنداي تەررورلىق اكتسيالار قالىپتاستى قوعامدا. ىشتەن ءمۇجىپ، ىشتەن ءۇنسىز الاستاۋ، ءۇنسىز رەپرەسسيا دەگەن وسى ەكەن... ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ كىشكەنتاي رازمەرى...

سوندا دا “كەيبىرەۋلەر”، بىلەم، “وكىمەتتىڭ اقشاسىن جەگەندەردە نەڭ بار، “بايدىڭ اسىن، بايعۇس قىزعانادى” دەگىلەرى كەلىپ اۋىزدارى قىشىپ وتىرعان بولار ءسىرا. بىراق، باتىرەكەسى، قازاقتىڭ بۇل ماقالى ءسىز بەن ءبىزدىڭ، اتا-انامىزدىڭ جىلدار بويى اپتاپتا مال باعىپ، تابان ەت، ماڭداي تەرىمەن جينالعان، “مەملەكەتتىك بيۋدجەت” دەپ اتالاتىن حالىقتىڭ يگىلىگىنە  ەشقانداي قاتىسى جوق. جەكە ءبىر بايدىڭ مالىن وڭدى دا، سولدى دا شاشىپ جاتسا، باس قاتىرىپ قايتەر ەم، ماسەلە، مەملەكەت قازىناسىنا ءسىز بەن ءبىزدىڭ ايلىق جالاقىمىزدان ءتۇسىپ جاتقان قاراجاتتا، سونى حالىقتىڭ كەرەگىنە جاراتۋدىڭ ورنىنا العاننىڭ الاقانىندا، تىستەگەننىڭ تىسىندە كەتىپ جاتسا، جانىڭ قالاي اۋىرمايدى... ءاي، بىراق، جالعىزدىڭ ءۇنى شىققان با، جەمقورلىققا قارسى، حالىقتى الداعاندارعا قارسى اناۋ وڭشەڭ ەر مىنەز، تاباندى، قازاقتىڭ جوعىن جوقتايدى دەگەن ازاماتتار جينالعان ورتا“اق جول” پارتياسىنىڭ قولىن قول، بۇتىن بۇت قىپ جاتقاندا مەن كىممىن؟ ايتقانىنان قايتپايتىن بىربەتكەي امانبەك اعامىزدى دا، كۇمىسبەك اعامىزدىڭ دا ءۇنىن وشىرە الماعاننان كەيىن، كۇنىن ءوشىردى ەمەس پە؟ ءالىمجان اناۋ، انە، تۇرمەدەن تۇرمەگە كوشىپ جۇرگەن. قوعامدا بولىپ جاتقان وسىناۋ قۇبىلىستار مەن وقيعالاردىڭ ارتىندا كىمنىڭ تۇرعانى، كىمگە قاجەت قۇرباندىقتار ەكەنىن ءبىر اللا بىلەر... قۇتىرعان قوعام، زاپىران زامان، قولىندا بيلىگى، استاندا “تاق” بولماسا دا “كوپشىگى” بارلاردى قۇتىرتىپ وتىر عوي. ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن دە. يت قاپسا، قۇتىرىپ كەتەدى دەپ دارىگەرلەر قۇتىرىققا قارسى ۆاكتسينا ەگىپ جاتادى. ادامدى قۇتىرتقان بۇل قوعامعا قارسى ۆاكتسينا قاشان شىعار ەكەن؟

 

********

جاتاقحاناعا تولەيتىن كوك تيىن  جوق. قازىر بۇرىنعى مەملەكەتتىك جاتاقحانا دەگەن اتىمەن قۇرىعان، مەن تۇراتىن جاتاقحانانى ءبىر “باي” ساتىپ العان، كىم ەكەنىن بىلمەيمىن. قىستان بەرى كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزدى. ايتەۋىر كەتەۋى كەتكەن بولمەلەردى، كوريدوردى قالپىنا كەلتىرىپ، “ەۋرورەمونتتىڭ”  “ار-جاق، بەر جاعىنا” جاقىنداتتى. استىڭعى قاباتتى نان پىسىرەتىن تۇرىكتەرگە جالعا بەرىپ قويدى. كەيدە قارىن اشقاندا جاڭا ءپىسىپ جاتقان ناننىڭ جۇپار ءيىسىن يىسكەپ، اۋىزدان سىلەكەي شۇباتىلىپ-اق كەتەدى. ءبىر جاقسىسى ناۋبايحاناداعى اپايلار قارىزعا “جازىپ” نان بەرىپ تۇرادى.

“ەۋرورەمونتتىڭ” كەسىرىنەن ناۋرىزدىڭ باسىنان باستاپ پاتەراقىمىز ءجۇز پايىزعا كۇرت كوتەرىلدى.    ايىنا 9 مىڭ تەڭگە ءبىر بولمە ءۇشىن. جۇمىسسىز جاتقان ماعان قيىن بولدى. اننان-مۇننان “جالدانىپ” ءجۇرىپ تاپقان ازىن-اۋىق تيىن-تەبەننىڭ ءبارى وسى ايدىڭ پاتەراقىسىنا كەتتى. وتكەندە گازەتتىڭ ءبىر بەتىن تولىق الىپ جاريالانعان ولەڭدەرىمە قالاماقى تولەسە، سول اقشامەن اۋىلعا جەتىپ الۋدى ويلاپ ءجۇرمىن. اۆتوبۋستىڭ بيلەتى دە ۋداي. ورتالىقتان 700 شاقىرىم الىستا تۇراتىن اۋىلدىڭ جولى دا ءماز ەمەس، تاكسي ايداۋشىلار “جول جامان، بەنزيندى كوپ جەيدى” دەپ ءجۇر عوي. تانىس-مانىس جىگىتتەر كەزدەسسە، جارتى اقشاسىن تولەپ ۇيگە جەتىپ السام، قالعانىن اپام-اق تولەر ەدى...

 

*******

مەنىڭ التىنداي سارى دالام باستالدى! ۇلان-عايىر دالا مەنى ساعىنىپ قالعان سەكىلدى. ماشينامەن جارىسىپ، جانىمدا جۇگىرىپ كەلە جاتقانداي. تازدىڭ باسىندا قىلتيعان بىرەڭ-ساراڭ سۇيىق شاش سەكىلدى، ارا-تۇرا كەزدەسەتىن تومارلاردىڭ باسىنداعى قىلتيعان شيلەر دە كوزگە ىستىق كورىنەدى ەكەن.

دالا تولعان اقسەلەۋ. قانداي عاجاپ! وسىناۋ سۇلۋلىقتى تاستاپ مەن قالاي كەتىپ قالعانمىن، ا؟ نەتكەن اقىماق ەدىم! اينالايىن تۋعان توپىراق، نەتكەن ىستىق، نەتكەن سۇيىكتى ەدىڭ! كوكىرەگىم اشىپ،  زاپىران كەپتەلدى. قاراداي  جىلاعىم كەلدى. كوزىمنىڭ شاراسى جاسقا تولىپ كەتتى. جانىمداعىلار قالادان شىعا باستارىن قيسايتىپ الىپ ۇيقىعا كەتكەن. جاسىرماي-اق، جاسىمدى سىعىپ جىبەرىپ، ءسۇرتىپ الدىم. تۋعان جەر، تۋعان توپىراقتى ساعىنىپ شىققان جاس ءۇشىن ەشكىمنەن ۇيالمايمىن. راس، ساعىندىم!...

اپام ءماز-مەيرام بولىپ ءجۇر. “بەكەنتايىم كەلدى”-دەپ كورشىلەرگە مەن قالادان الىپ كەلگەن ازعانتاي كامپيت-پراندىك، المالاردى “ۇلىمنىڭ سارقىتى” دەپ تاراتىپ تا تاستاپتى. سوسىن اۋىلدىڭ باسى مەن اياعىندا تۇراتىن اۋىلداستار امانداسۋعا بىرتىندەپ كەلە باستادى.

تەك اۋلادا پاڭدانا باسىپ، ۇيرەكتەرمەن جۇرەتىن كوكقۇتان عانا كورىنبەدى. اپامنان سۇراۋعا باتا المادى. جىلى جاققا ۇشىپ كەتتى نەمەسە ءولىپ قالعان. ەكىنىڭ ءبىرى. باسقاداي بولۋى مۇمكىن ەمەس. بەكەن جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. ۇيدەگىلەر دە قۇس تۋرالى جاق اشپادى. جابۋلى قازان جابۋىمەن قالدى. بۇل تاقىرىپقا ەشقانداي دا ءسوز قوزعالعان جوق. اپاسىنىڭ جۇرەگىن اۋىرتپايىن دەپ بەكەن دە ول جايىندا ءلام-ميم دەمەدى.

تاۋ قويناۋىندا ورنالاسقان كىشكەنتاي عانا اۋىلىمنىڭ تۇرعىندارىن دا ساعىنىپپىن. قاۋقىلداسىپ، ونى-مۇنى اڭگىمەلەردى ايتىپ قارىق بولدىق. كەتەردە وبلىستىق گازەتكە بەرگەن ولەڭدەرىم سوڭعى بەتىنە تۇتاستاي شىعىپ، اۋىلداستاردىڭ ءبارى وقىپ شىعىپتى. قۇتىقتاپ جاتىر. كلاستاستارىم دا كەلدى. كۇن قاقتاپ، جەل سوققان جۇزدەرى قارايىپ، ىرجىڭ-ىرجىڭ ەتەدى. ەربول دا، جانبولات پەن ەربولات تا ۇيلەنىپتى.  اۋىزدارىنان اراق ءيىسى مۇڭكىپ تۇر. ونى-مۇنى اڭگىمەلەپ، اپامنىڭ قۇيعان ءبىر جارتىسىن لەزدە سىلقيتىپ الىپ جوندەرىنە كەتتى. ولار شىعىسىمەن اپام مەنى جاۋكەمگە الدى.

- بەكەناي، كلاستاستار دەپ وسى بايقۇستارعا كوپ ەرمە جانىم، اراققا ءۇيىر بولىپ الدى، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ءىشىپ جۇرەت، اۋىزدارى اراقتان بوسامايتىن بولدى. قايدان الىپ، قاشان تويىپ الاتىندارىن بىلمەيمىن. انا ەربولدىڭ كەلىنشەگىنە وبال بولدى. ءىشىپ السا بولدى، ساباپ، دالاعا قۋىپ شىعادى. بىردە ءبىزدىڭ ۇيگە، بىردە كورشىلەرگە قونىپ بالاسىن جەتەكتەپ شىرىلداپ جۇرگەنى. نە باسىنا كۇن تۋعانىن، باتشاعاردىڭ؟ اكەسى جاپ-جاقسى، اراق دەگەندى بىلمەي ءوتىپ ەدى. بۇل كىمگە تارتىپ ىشكىش بولدى... انا كەلىن ءبىر كۇنى شىداماي كەتىپ قالسا، كۇلارا بايقۇس نە بولادى؟

- ءاي، اپا-اي،   وتىزدىڭ  ورتاسىنا  دەيىن  تاتپاعان جىندى سۋدى ەندى قايدان ۇيرەنەيىن؟ مەن ءۇشىن قورىقپاشى.

- قايدان بىلەيىن،   جانىم،   كەيدە قاراداي قورقامىن. جىراقتا جۇرگەن سەنىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىڭدى كىم ءبىلىپتى. جۇرەگىم ەندى ورنىقتى. ۇيدە بولساڭ كوز الدىمدا، قۇتىرساڭ جونىڭنان تاسپا ءتىلىپ الام عوي.

- قورقىتا باستادىڭ با، اپا.   وندا   قايتادان   قالاعا   قاشىپ كەتەمىن.

- ءوي، ادىرەم قال، ادىرەم قالعىر.

اپام كۇلىپ جاتىر. اپام كۇلگەندە ءۇيدىڭ ءىشى كوڭىلدەنىپ كەتەدى. ال اشۋلانسا، ءبىتتى دەي بەر. جىنىڭدى پەرىسىمەن قوسىپ قاعىپ الادى. ادۋىنداۋ، بىراق اۋىلدا بەدەلدى كىسى. بىلگەن اقىل-كەڭەسىن اياعان ەمەس. ابىسىن-اجىندار اراسىنداعى كيكىلجىڭدەر دە اپام ارقىلى شەشىلىپ، داۋلاسقانداردى  ءبىتىستىرىپ، رەنجىسكەندى تاتۋلاستىرىپ جىبەرەدى. اۋىلداعى ديپلومسىز “ديپلومات”.  ەرى مەن ايەلى ۇرسىسىپ قالسا دا اپامدى جىبەرىپ الدىرىپ، ارالارىنا ەلشى بولىپ اقىلعا كەلتىرىپ جاتادى.  جايشىلىقتا ۇيدە بىلىنبەيدى، ال داۋ-دامايدا شەشىلىپ سويلەگەندە “اراتورلىقپەن” اتى شىققان گورباچەۆىڭدى شاڭ قاپتىرادى. ءسوزدى ماقالداپ سوققاندا اپاما ءوزىم تاڭ قالامىن. اپام ءارى كىرپياز، كەربەز ادام. اتام “كەدەي كەربەز” دەيدى كۇلىپ. تاماقتى دا تالعاپ جەيدى. “اقسۇيەكتىڭ تۇقىمى، سۋىق تاماقتى كەرگىپ ىشپەي وتىرعانىن كورمەيمىسىڭ”،-دەپ اتام كەكەتىپ وتىراتىن. اۋىلدا ساماۋىر اپامدا عانا بار. ساماۋىردا قايناعان ءشايدى عانا ىشەدى. كورشىلەرگە كىسى كەلىپ، سۇراپ الىپ كەتكەن كۇندەرى، اق شاينەگىن سەكسەۋىلدىڭ شوعىنا قويىپ وتىرادى. بالا كەزىمدە ءبىزدىڭ ۇيدە كىشكەنتاي ساندىقشا بولدى. ىشىندە نەشە ءتۇرلى مارجان مويىنشاق، كۇمىس سالپىنشاقتى سىرعالار، تاستارمەن كومكەرىلگەن ساقينالار، بىلەزىكتەر، التىن اشەكەيلەر مەن ۇساق-ۇساق سارى تۇيمەلەر جاتاتىن. كەيىن ويلاسام سول سارى تۇيمە دەپ ويناپ جۇرەتىنىمىز التىن ەكەن. اپام: “اكەمنەن قالعان  كوپ التىندى سەنىڭ شەشەڭ وقىپ جۇرگەندە قالاداعى التىن الاتىن جەرگە (ايتىپ وتىرعانى قازىرگى “لومبادتار”) وتكىزىپ ءجۇرىپ، كوزىن جوعالتتى عوي”-دەپ وتىراتىن.

كەندىرلىكتە   جۇزدەن   اسقان   بالكەن  دەگەن  كەيۋانا بار.سول كىسى اندا-ساندا ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ تۇرادى. بىزگە كوپ اڭگىمە ايتاتىن. اپاما ء“يا، بالقيا” دەپ قوستاتىپ قويىپ، جاس كۇنىندەگى كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ وتىرىپ كەيدە ۇيىقتاپ تا كەتەتىن، ءبىز شۋىلداي جونەلگەندە، باسىن كەگجەڭ ەتكىزىپ كوتەرىپ الىپ: “ويباي، كوتەك، بۇ قايسىڭ؟ ا، قاي جەرگە كەلىپ ەدىم” دەپ اڭگىمەسىن قايتا جالعايتىن. بالكەن اپا قازاقتىڭ جىر-قيسسالارىن جاتقا بىلەدى. “مۇڭلىق پەن زارلىق”، “قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ”، “قىز جىبەك” جىرلارىنىڭ ولەڭمەن جازىلعان نۇسقاسىن قازاقى ماقامعا سالىپ توككەندە، بالا بىتكەن ۇيىپ تىڭداپ قالاتىن.  اپامنىڭ باي قىزى ەكەنىن، جاسىندا ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ وسكەنىن سول كىسىدەن ەستىدىك. اپام ءوزى ول تۋراسىندا جاق اشپايدى.  ون التى جاسىندا اتاما عاشىق بولىپ كەدەي بولسا دا قاشىپ بارىپتى. سول كەزدە اكەسى مالىمەن قىتاي اسىپ كەتسە كەرەك. قىزىنىڭ ارتىنان قۋعا شاماسى جوق، ءبىر قۇدايعا تاپسىرىپ كەتە بارىپتى. باليعاتقا تولعاندا اكەسى ءبىر تايىنشاعا جاساتىپ بەرگەن ساندىقشاسىن ۇيدەن قاشقاندا الا شىعىپتى. سونىڭ ىشىندەگى اشەكەيلەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن بالا-شاعاسىنىڭ ىرزىعىنا اينالىپ، قاجەت كەزىندە ساتىپ اقشا جاساپ، بالالارىنا ناپاقا ەتتى.  قايران اپام-اي! قانشاما قيىندىق كورسە دە سىر بىلدىرمەيدى. ەشكىمگە باسىن ءيىپ كورگەن جوق. باسىڭ بار، كوزىڭ بار دەمەيدى. ايتار ويىن ايتىپ ساپ، اقتارار ءسوزىن اقتارىپ ساپ، “ ال، نەعىل دەيسىڭ؟ قىلارىڭدى قىلىپ ال!” دەپ بەتپە-بەت سويلەسەتىن جان. ءبىر قاراعان كوزقاراسىمەن-اق ادامنىڭ مىسىن باسىپ كەتەتىن ءبىر كوگە كورىنبەيتىن سۇسى بار. مەن اپاما ۇقساۋعا تىرىسام. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ومىردەن ورنىعىپ ءوز ورنىمدى تابا الماي باسىمنىڭ تاۋعا دا، تاسقا دا سوعىلىپ جۇرگەنى سول اپاما تارتقان مىنەزدىڭ كەسىرى.

وتكەندە اۋدان ورتالىعىندا ءبىر وقيعا بولىپتى. ونى دا اۋىل داستاردان ەستىدىم.

كورشىمىز ساكەننىڭ بالاسىنىڭ ءتورت قويىن شەت جاقتا وتىرعان ءجۇمادىلوۆتىڭ ءۇيى كىرگىزىپ الىپ، ءبىر تۇندە جوق قىلعان ەكەن. ساكەننىڭ بالاسى دەپ وتىرعانىم قايروللا. اكەسى ساكەن، شەشەسى بيجامال مال ايداپ، جايلاۋدان كەلە جاتقاندا اربا اۋدارىلىپ ءبىر كۇندە ءشايىت بولىپ كەتكەن. اپام: “مومىن، جومارت جاقسى ادامدار ەدى. جاراتقان يەم، ءبىرىنىڭ ارتىنان-ءبىرىن جىلاتپايىن دەدى مە، ءبىر كۇندە الدى عوي. جالعىز تۇياعى قايروشقا قاراسىپ جۇرمەسەك ارۋاقتار رەنجىر” دەپ ارتىق-اۋىسى بولسا سول ۇيگە بەرىپ جىبەرىپ وتىراتىن. سول قايروشتىڭ جان ساقتاپ وتىرعان ازىن-اۋىق مالىنىڭ تەڭ جارتىسىن جوق قىلعان ءجۇمادىلوۆتاردى سوتقا بەرگەن كورىنەدى. ولار قولدارى ۇزىن، اۋدانداعى سوتتىڭ اۋزىن الىپ، كىسى سالىپ ءجۇرىپ ءىستى جاپتىرتىپ تاستاپتى. سوتتىڭ جىبەرگەن قاعازىندا دالەل جەتىسپەيدى دەپ جاۋاپ كەلىپتى. ال مالدى كىرگىزىپ الىپ جاتقانىن كورگەن ەكى ادامنان جاۋاپ الىنباعان. ارتى تۇلكىبۇلاڭعا اينالىپ كەتە بارعان. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىگى بار، مالمەن جان-ساقتاپ وتىرعان قايروش ودان ارىعا بارىپ شاعىمدانا الماعان ەكەن. وسى اڭگىمەنى ەستىگەن اپام قاتتى قاپالانىپ، اشۋلانىپ: “بۇل ءجۇمادىلدىڭ تۇقىمى قۇتىرايىن دەگەن ەكەن، ەكى اياقتارىن ءبىر ەتىككە تىعىپ، تارىداي قۋىرماسام ماعان سەرت” دەپ، ەرتەڭىندە ءجۇمادىلوۆتاردىڭ ۇيىنە سالىپ ۇرىپ بارادى. نە ايتىپ نە قويعانىن بىلمەدىم، كەلەسى كۇنى كەشكە قايروشتىڭ ءتورت قويىن قوراسىنا كىرگىزىپ بەرىپ، كەشىرىم سۇراعان ەكەن.

اۋداننىڭ سوتى شەشە الماعان ءىستى اپام وسىلاي شەشىپتى.

قانداي دالەل، قانداي ءۋاج ءسوز ايتقانى سول كۇيىندە جابۋلى قازان، جابۋىمەن قالدى. بىراق ۇرلانعان مال يەسىنە قايتارىلدى. مىنە، اپامنىڭ مىقتىلىعى. بۇكىل اۋىلدى اۋزىنا قاراتىپ وتىرعان باي ءجۇمادىلوۆتاردى وسىلاي تاۋباسىنە كەلتىرىپتى.

ءبىزدىڭ اۋىل اۋداننان شالعاي ورنالاسقان. وزىمەن ءوزى، ازدى كوپتى مالىمەن كۇن كورىپ جاتقان اۋىل. كەزىندە سوۆحوز ىدىراپ، ونىڭ بايلىعى العاننىڭ الاقىنىندا، جۇمعاننىڭ جۇدىرىعىندا كەتە باردى. سول كەزدە اۋىلدىڭ بار تەحنيكاسىن باسقارىپ جۇرەتىن “ۋپراپ” ءجۇمادىلوۆتار جامباستارىنا باسىپ العان-دى. ول، ول ما، اۋداننىڭ  مالىن جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە وتار-وتارىمەن قالاداعى، وبلىستاعى بيلىكتە وتىرعاندارعا، بايلارعا  ساتىپتى دەپ ەستيمىز. “وپتيميزاتسيا كەزىندە وسى جۇمادىلوۆپەن جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ، وبلىستاعى ءبىر باسقارمانىڭ باستىعى ءبىر وتار قويدى مەنشىگىنە ساتىپ العان عوي. سونى بەرمەي قويىپ، تاعى ءبىر داۋ-داماي اڭگىمەلەر شىققان وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن. انىق-قانىعىن ۇمىتىپپىن. قالاي، قايتىپ ايلاسىن اسىرعانى بەلگىسىز، اۋىلدىڭ بارلىق تراكتور سولاردىڭ مەنشىگىنە ءوتتى دە كەتتى. قازىر مال ۇستاعانداردىڭ ءبارى سوعان تاۋەلدى. كۇزگى جيىن-تەرىندە ءشوپ شابۋ، ەگىن ورىپ الۋ، ءشوپ تاسىپ الۋ سەكىلدى تەحنيكاسىز بىتپەيتىن شارۋا كەزىندە اقىسىن تولەپ سولاردان جالداپ جاتادى. اتام عانا بارمايتىن. بىزدەردى جانىنا جيىپ الىپ، ءبىر-ءبىر وراقپەن الا جازداي ءشوپ شابىسامىز. سەكسەن التىعا كەلگەن اتام “قول ەڭبەگى وزدەرىڭنىڭ دەنساۋلىقتارىڭا دا جاقسى، بۇلشىق ەتتەرىڭ شىنىعادى” دەپ ءبىزدى جارىستىرىپ شوپكە سالاتىن. ءالى كۇنگە دەيىن سولاي.

قىل اياعى، اناۋ كلۋب ءۇيىن دە ءجۇمادىلوۆتار سول كەزدى پايدالانىپ مەنشىككە ساتىپ الدى. دۇكەن قىلدى، “كافە” اشتى، اقىرى، بيىل  “مادەنيەت جىلى”، “اۋىلدى دامىتۋ جىلى” دەپ مەملەكەت ءبىر كەزدەگى ءوز دۇنيەسىن ءوزى قايتا اقىسىن تولەپ ساتىپ الدى. سول كلۋبقا كەلە جاتىرمىن. كلۋبتا ساپار ىستەيدى. مەنىڭ كلاستاسىم. وسكەمەننىڭ مادەني اعارتۋ ۋچيليششەسىن بىتىرگەن. تاماشا ءانشى، اسابا. اۋىلدىڭ، اۋداننىڭ تويلارىن ساپار جۇرگىزەدى.  اسابالىق ونەردىڭ ارقاسىندا كوپ-كورىم شىر ءبىتتى. استىندا جاڭا بولماسا دا اۋىل اراسىندا ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى «شوحاسى» بار.

كلۋب ءىشى الاكولەڭكە ەكەن. ساپار بۇرىشتا ءبىر نارسەنى شۇقىلاپ ارسا-ارسا تەرلەپ وتىر.

- نە شارۋا قارا تەرگە تۇسىرگەن؟

- ءوي، اكەڭنىڭ... شاعىلعىر! كەشكە كونتسەرتكە دايىندىق، مىنا

«ياماحاسى» تۇسكىر قوسىلماي، قوسىلسا پىش-پىشتاپ دۇرىس داۋىسى شىقپايدى. ابدەن شارشاتتى.

- جاقىندا عانا وبلىستىڭ باستىعى جاڭا اپپارات بەردى دەپ بوسىپ جۇرمەپ پە ەڭ؟

- بۇيتكەن جاڭاسى بار بولسىن. قۇجاتتارى ءبارى «كورەيا» دەپ تۇر، ال اپپاراتتىڭ ءوزى قىتايدىڭ استىرتىن جينايتىن «شيرپوترەبى». بەس ءجۇز دوللاردىڭ دۇنيەسى دەپ قۇجاتقا قول قويدىردى، مىناسى ءجۇز دوللارعا دا تاتىمايدى. وسى وبلىستاعىلار اۋىلداعىلاردىڭ ءبارى اقىماق، جازۋ تانىمايدى دەپ ويلايدى عوي دەيمىن. ەندى ءبىر جولىم ءتۇسىپ بارا قالسام، باستىق بولماق تۇر عوي قۇداي بولسا دا، جۇمىستان الىپ تاستاسا دا بەتىنە ايتىپ كەتپەسەم اتىم ءوشسىن! قازىر ءوزىمنىڭ قىرىق جىلعى سوۆەتسكي سينتەزاتورىمدى قوسامىن دا مىنانى، اپارىپ بەرەمىن، وزدەرىن جارىلقاسىن.

- ءجا، ءجارايدى، سەن مىندا ارام تەر بوپ جاتقانمەن ولاردىڭ تۇگى كەتپەيدى. قايتەسىڭ نەرۆىڭدى اۋىرتىپ، ىستەپ تۇرعان اپپاراتىڭدى قوس تا جۇمىسىڭدى ىستەي بەر. ايتقانداي جالاقىڭ قانشا؟

- قولعا تازا توعىز مىڭ الام. 0,5 ستاۆكامەن وتىرمىن. كۇندىز ۇيدىڭ شارۋاسى بار، تەك تۇستەن كەيىن عانا كەلەمىن. سول جارتى ستاۆكاعا الاتىن اقشانىڭ جارتىسى مەيرام سايىن وتەتىن مادەني شارالاردىڭ رەكۆيزيتتەرىنە كەتەدى. اۋداننان باسى ارتىق ءبىر تيىن بەرىلمەيدى. بيۋدجەتتەن بولىنەتىن قاراجاتتى قايدا جىتىرىپ جاتقانىن ءبىر قۇداي بىلەدى. تەك ءسىڭسىن، كەڭىردەكتەرىن جىرتىپ كەتپەسە بولدى. ايتقانداي، بەكەن، سەن كوركەمونەرپازداردىڭ ۇيىرمەسىنە قاتىسساڭشى، بالالاردى ولەڭ جازۋعا، وقۋعا  ۇيرەتەسىڭ، ا؟

- جارايدى، ۇيدە بوسقا جاتقانشا ساعان قولقابىس ەتىپ كەلىپ جۇرەمىن عوي....

xxxxxx

اۋىلدى اينالا ادەيىلەپ قورشاپ قويعان تاس دۋال سەكىلدى بيىك-بيىك جوتالار مەن قاتپار تاستاردان كۇن ءارى اسىپ، اۋىل ءۇستى كولەڭكەلەنە قالدى. بەرىك بالا كەزىندە دوستارىمەن ويناق سالىپ، اۋىلدىڭ ۇيلەرىن ساناپ وتىراتىن بيىك جاقپار تاسقا شىعىپ، جان-جاعىنا كوز جىبەردى. اۋىلدىڭ ۇيلەرى ءبىر تۇندە كوبەيىپ كەتكەندەي، بولماسا ءبىرى عايىپتان جوعالىپ كەتكەندەي، قوي تۇگەندەگەندەي جالىقپاستان كۇنىگە ءبىر مارتە جارىسا ساناپ شىقپاسا كوڭىلدەرى كونشىمەيتىن شاقتار ەسىنە ءتۇستى. ءاي، بالالىق-اي! اۋىلدىڭ ءار ءۇيى، ءار تۇرعىنىنىڭ تاڭەرتەڭ تۇرا سالىپ قايدا بارىپ، نە ىستەيتىن جاتقا بىلەتىن. انە، اۋىلدىڭ كۇنباستىسىندا شەتكەرى، اۋىل ۇيلەرىنەن ساياق تۇرىسبەك اتانىڭ ءۇيى تۇر. سول جاتاعان، تاپال تام. ەش وزگەرىس جوق، تەك جان-جاعىن شيتىدەن قاقپا جاساپ، قورشاپ الىپتى. قاقپانىڭ سىرتىندا ەجەلدەن جەرگە قازىپ ورناتىلعان ەسكى تراكتور بالونىنىڭ ۇستىندە تىزەسىن قۇشاقتاپ ءبىر بويجەتكەن وتىر. اۋىلعا كەلگەلى تۇرسىنبەك اتانى كورگەن ەمەس. بارىپ سالەم بەرىپ قايتۋدى ويلادى.

ەسكى ءشيتى قاقپانى اشىپ قالعاندا كيىكتىڭ لاعىنداي بوتاكوز سۇلۋ بويجەتكەنمەن قاقتىعىسىپ قالدى. قورىققانىنان باج ەتە قالعان قىز، تىكسىنىپ، شەگىنە بەردى. يىعىنان سۋسىپ الدىنا تۇسكەن قولاڭ قارا بۇرىمدى ارقاسىنا قايتا لاقتىرىپ جىبەردى. جىلانشا يرەلەڭدەگەن قوس بۇرىم تىلەرسەگىنەن كەلەدى. كۇنگە قاقتالعان اۋىل قىزدارى قارا تورى كەلۋشى ەدى. ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق، تاناۋىنىڭ ۇستىندە ساپ-سارى سەكپىلى جاراسىپ، ۇرىككەن ەلىكتىڭ لاعىنداي. وزىنە قاراپ سىڭعىرلاپ كۇلىپ جىبەردى. اۋلاعا بىرەۋ ۋىستاپ كۇمىس تەڭگە شاشىپ جىبەرگەندەي، سىڭعىر كۇلكى. ارتى ساقىلداعان داراقى كۇلكىگە ۇلاستى دا، ەسىكتەن سىپ بەرىپ شىعىپ كەتتى. جۇمباق قىزدىڭ قىلىعىنا، سۇلۋ وڭىنە تاڭىرقاعان كۇيى ىشكە ەندى. تۇرىسبەك اتا  قايىس بەلبەۋىن كەرىپ قويىپ باكىسىن جانىپ وتىر ەكەن.

- اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا!

-الەيكۇمسالەم، باتىر بول! بۇ قايسىڭ؟

-مەن عوي، ايتاحمەتتىڭ نەمەرەسى، بەرىكپىن.

- ە، الگى اقىن بالامىسىڭ! ءجون-ءجون.

قايىسقا ءبىر تۇكىرىپ الىپ جۇمىسىن جالعاستىرا بەردى.

- نە شارۋا، بالا؟

- شارۋا دەيتىن شارۋا جوق، سول سىزگە امانداسىپ قايتايىن دەپ بۇرىلعان ەدىم.

- ە، راحمەت، بالام، مولدا بول! ۇيدەن اتتاپ شىعۋعا شاما جوق،

شارۋا باياعى... ءبىر بارىپ اقاڭمەن اڭگىمەلەسىپ قايتۋشى ەدىم... قازىر مال كەلەدى، سول ماڭايدا كەزدەسىپ قالماساق... الدە سەن ءبولىسۋشى مە ەدىڭ....

- ءيا، مالدىڭ الدىنان شىق دەپ مەنى قويا بەرگەن.

- ە، ول جالقاۋ سويتەدى، جارايدى، ءجۇر، انە، شاڭ كورىندى، مالدىڭ

الدى اۋىلدىڭ باسىنا ءىلىندى عوي دەيمىن...

مال ءبولىپ الۋشىلار جينالىپ قالىپتى. ءۇيدىڭ بۇرىشىنداعى

باللونعا كوزى تۇسكەن بەرىك ماناعى قىزدىڭ بوتا كوزدەرى الىسقا تەلمىرىپ، تىزەسىن قۇشاقتاعان بويى قاتىپ قالعان بەينەسىن كوردى. قوس بۇرىمى سالاقتاپ جەردە جاتىر. سۇلۋ ءمۇسىن، باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ نۇرىنا مالىنىپ قيمىلسىز وتىر. كادۋىلگى ءتىرى سۋرەت. سۋرەتشى بولسا، باتىپ بارا جاتقان التىن كۇننىڭ الاۋىنىڭ استىندا الاۋلاپ وتىرعان سۇلۋدىڭ سۋرەتىن سالار ەدى-اۋ، اتتەڭ! اناۋ، الماتىدا، استانادا جۇرگەن سۋرەتشىلەر مىنا سۋرەت، مىنا بەينەنى سالا الماي ارماندا ءجۇر-اۋ! ناعىز شەدەۆر بولار ەدى! شاڭى شىققان شاعىن اۋىلدان ءدال وسىنداي سۇلۋلىقتى كەزىكتىرەمىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇسىنە ەنبەپتى.

******

- ءاي، بەرىكجان، انداعى مالدى قاماپ بولساڭ، انا باقىتبەكتىڭ

ۇيىندەگى لاعىپ كەتكەن قارا ەشكى سۇيرەپ الىپ كەل، قۇتىرتپاي. داندەپ العان بولۋى كەرەك، ءيتتىڭ مالى، كۇندە سول ءۇيدىڭ قوراسىنا كىرىپ كەتەتىندى شىعاردى. الا قۇناجىندى تەز ساۋىپ الايىن. كەشكە اۆتوكلۋبپەن ءۇنديانىڭ كينوسى كەلەدى ەكەن.

- ونى قايدان ەستىپ ءجۇرسىز، كينو بولادى دەگەن ءسوز شىقپاعان ەدى عوي.

- دۇكەننىڭ الدىنا باربيتىپ جازىپ قويىپتى عوي، انە، كلاستاسىڭ، كوز بار ما سەندە...

دۇكەننىڭ الدىندا راسىمەن باربيعان جازۋلارمەن   ء“ۇندى ءفيلمى

ء“ۇش نويان”  دەگەن پلاكات ءۇلۋلى تۇر ەكەن.

اۋىلدىڭ كينوسى سول باياعىداي توعىزدان اسىپ بارىپ باستالدى.

مالىن جايلاپ بولىپ، كۇن باتا جينالعان قازاقتار الدىعا تالاسا تارماسا وتىرىپ جاتىر. اۋىلدىڭ كەشىگىپ كەلەر الدى-ارتىن توسىپ بارىپ،  كينو ارەڭ باستالدى.

- ءاي، كينومەقانيك، تۇرا تۇر باستاماي، الگى مەنىڭ شالىم ءالى جوق.

باستالعالى جاتقان كينو تاعى ءوشىپ، جارىق قايتا جاندى.

- ويباي، تاتە، سەنىڭ شالىڭدى توسامىز دەپ ءتۇننىڭ جارىمىنا قالاتىن شاما جوق.

- ءاي، كينومەقانيك، باستا، باستاي بەر!

كلۋب ىشىندەگى كورەرمەندەر  جاق-جاق بولىپ جاتقاندا، جارىق

ءوشىپ، كينو دا باستالدى.

...ادەمى ەرتەگى سەكىلدى ءۇندى فيلمىنەن العان اسەردەن ارىلا الماعان ەل دۋ-دۋ ەتىپ ءتۇننىڭ جارىمىندا ءۇيدى-ۇيىنە قايتا باستادى. اپامدار قارا جولعا ءتۇسىپ، كورشى-قولاڭىمەن بىرگە كەتتى.ۇيگە بارار جولدى قىسقارتپاق ويمەن بۇرىن مەكتەپ سالادى دەپ باستاپ، ارتىنان قاراجات جوق دەپ توقتاتىپ تاستاعان، بۇگىندە بەتون قابىرعالارى عانا قالقايىپ تۇرعان ەسكى قۇرىلىستىڭ ىشىمەن وتە شىقپاقپىن. قۇرىلىسقا جاقىنداي بەرگەندە سول تۇستان سىقىلىقتاعان قىزدىڭ كۇلكىسى شىقتى. اۋىلدىڭ جاستارى شىعار دەپ قاپەرسىز كەتە بەرمەك ەدىم، سىڭعىر كۇلكى تاعى شىقتى دا، ارتى داراقىلانىپ تاعى كۇلدى. كەشەگى تۇرسىنبەك اتانىڭ ۇيىندە جولىقتىرعان سۇلۋ، بوتا كوز، بۇرىمدى قىزدىڭ كۇلكىسى. اۋىلدا بۇرىن كورمەگەن جۇمباق سۇلۋدىڭ، ءتۇن ورتاسىندا ەسكى قۇرىلىستا نەعىپ جۇرگەنىن بىلگىم كەلىپ بارادى. ۇڭگىردەي بوپ قارايىپ تۇرعان تەرەزەنىڭ ورنىنان سەكىرىپ ىشكە ءتۇستىم. ەسىككە ۇقساس قالقايعان قابىرعادان ءوتىپ ەدىم، قاراڭداعان كۇبىر-كۇبىر ەتكەن ءبىر توپ اۋىلدىڭ بالالارىنا جولىقتىم. ورتادا اۋناپ قىز جاتىر. اي ساۋلەسى قىزدىڭ اپپاق تانىمەن شاعىلىسىپ تۇر. مەنى كورگەن وڭشەڭ قارا تاياق بالالار ءدۇر ەتىپ قاشا جونەلدى. مىنا سوراقىلىقتى كورىپ، قانىم باسىما شاپتى.

- توقتا، توقتاڭدار، قانە!

تىم بولماسا بىرەۋىن ۇستاپ جانىن شىعارايىن دەپ ەدىم، ۇستاتپادى. قىز سىلق-سىلق كۇلىپ، كويلەگىنىڭ ەتەگىن جاپپاستان ءالى جاتىر. ماس پا دەپ قالدىم. ساقىلداعان كۇلكىسى كۇماندى سەيىلتتى. اقىل-ەسى دۇرىس ەمەس، كەمتار جان ەكەن. قولىنان تارتىپ، تۇرعىزباق بولىپ ەم، باج ەتىپ ايقاي سالدى دا، كەۋدەمنەن يتەرىپ قالدى. شالقالاقتاپ بارىپ توپىراققا وتىرا كەتتىم. بالالار كەتكەن جاقتاعى تەرەزەگە سەكىرىپ شىقتى دا، ساقىلداعان كۇيى كوزدەن عايىپ بولدى. ءتۇن تۇڭعىيىعىنا ءسىڭدى دە كەتتى. ارسىز كۇلكى الىستاپ بارادى. ءۇندى ءفيلمىنىڭ ادەمى ەرتەگىگە بەرگىسىز اسەرىنەن كەيىن ءوز اۋىلىمنىڭ ورتاسىندا تاپ بولعان سۇمدىق كورىنىس ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى. بەيباقتىڭ ەسسىزدىگىن پايدالانىپ، ۇياتسىز ىسكە بارىپ جۇرگەن اۋىلدىڭ جۇدىرىقتاي بالالارىنىڭ مىنا قىلىعىن كىمگە بارىپ ايتام؟ نە ىستەگەندەرى؟ مىنا قىلىقتان كەيىن ارى قاراي قالاي ءومىر سۇرمەك؟ كىمنىڭ بالالارى؟ نەگە جاڭا قۋىپ جەتىپ، جەلكەلەپ ۇيىنە اپارمادىم، ا؟  تاعدىردىڭ جاس قىزدى جارىم ەس قىپ جەگىزگەن تاياعى ازداي، اۋىل بالالارىنىڭ قورلىعىنا تۇسىرگەنى نەسى؟ اياۋشىلىق سەزىم قايدا كەتكەن، تاعدىر اياماعاندى اقىل ەسى بار ادامدار نەگە ايامايدى؟ جاۋابى جوق سۇراقتاردان باسىم مەڭ-زەڭ بولىپ، ۇيگە ارەڭ جەتتىم. ءبارى جاتىپ قالىپتى. دەل-سال بولىپ ۇيىقتاي الماي، كورەر تاڭدى كوزىممەن اتىردىم.... كورگەن سۇمدىق وقيعا اسەر ەتتى مە، الدە تۇنگى سۋىق ءوتتى مە، تاڭەرتەڭ دەنە قىزۋىم كوتەرىلىپ، ەكى كۇن توسەكتەن تۇرا الماي جاتىپ قالدىم. اپام كۇتىپ، بايەك بولدى.

- قۇلىنىم-اي، قالانىڭ گازىنا كەپتەلگەن كەۋدە-سارايىڭ تازا اۋانى كوتەرە المادى عوي، ايتپەسە نە بولدى، ارتىق-اۋىس ىشكەن ەشتەڭەڭ جوق، كۇندەلىكتى ءىشىپ-جەپ جۇرگەن تاماعىڭ – دەپ ەكى كۇن بويى كەش باتا كۇلمەن ۇشىقتاپ ءجۇرىپ جازىپ الدى. ءدارى ىشكەن جوقپىن.

- ول بالەنىڭ ءبارى ء(دارىنى ايتادى) حيميا شىعار، قاي ءبىر تازا شوپتەن جاسالدى عوي دەيسىڭ،-دەپ تاۋدان جيناپ اكەلگەن الدەبىر ءشوپتىڭ تامىرلارىن قايناتىپ، ءشاي بەرەدى اپام.

تۇرسىنبەك اتانىڭ ۇيىنەن كورگەن قىز، تۇسەكەڭنىڭ كەمپىرى جاعىنان تۋىساتىن قالادان كەلگەن ءسىڭلىسى ەكەن. اتى اياجان... قىز تاعدىرىنىڭ تالكەككە ۇشىرارىن سەزگەندەي-اق ەسىمىن اياي كور، جانىن ايا دەگەندەي اياجان قويىلۋىن-اي... تابيعات سۇلۋلىقتى ءبىر باسىنا ءۇيىپ بەرگەنىمەن، ءومىر شىركىن تالكەگىن اياماپتى. سۇلۋلىق پەن سۋىقتىق... اسەمدىك پەن ەسسىزدىك....نازىكتىك پەن داراقىلىقتى ءبىر تانگە جيناپ بەرىپ... تاعدىر شىركىن كىمدى سىناماق بولدى ەكەن؟ ادامداردىڭ ايارلىعىن با... الدە ءتاننىڭ بەرىكتىگىن بە؟ بۇل سىناققا ءتان شىداپ-اق باعار، ادامنىڭ ارسىز ءناپسىسى، اش كوز اشقاراق مىنەزى، قاتالدىققا، قايىرىمسىزدىققا بەيىم، مەيىرىم دەگەن مىنەزدەن ادا تابيعاتى شىدامادى.

كوكسوققاندار وڭكەي... اۋىلىمنىڭ شىناشاقتاي جاستارىن ايتام...  جانىم اۋىرىپ، نەشە كۇننەن بەرى دەل-سال كۇيدەن ارىلا المادىم.

******

كورشىمىز زۇلقار شالدىڭ جالعىز ۇلى زارلىقتىڭ كەلىنشەگى قايتىس بولدى. اۋىلدىڭ ۇلكەندى-كىشىسى، جاس-كارىسى قارالى ۇيگە بولىسىپ، اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالعان. وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن مونعوليادان كوشىپ كەلگەن زۇلقار اقساقال، ول دا جارىقتىق بولىپ كەتكەن بۇل كۇندە. ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر ەدى. اۋىلدىڭ ءار شاڭىراعىندا زۇقاڭنىڭ جاساعان قول دومبىراسى ءىلۋلى تۇر، كولىگى بار اۋىل-ءۇيدىڭ ات-ابزەلدەرى، ەر-توقىمى وسى كىسىنىڭ قولىنان شىققان. ۇلى زارلىق تا اتا جولىن قۋدى. اۋىلدا وسى وتباسى تۋرالى اڭىز دا جوق ەمەس. ەڭ العاش شەكارادان اسقان ەل مال-جان، ىدىس-اياعىن ارقالاپ كەلگەندە، زۇقاڭ مەن زارلىق وڭكەي اعاش ارقالاپ ءوتىپتى. ونەرلى جانداردىڭ اپەندەلىگى بولار. ارقالاپ كەلگەن اسىل اعاشتارى كەلگەلى ىستەرىنە جاراپ، تابىس كوزىنە اينالدى. اۋدان، ودان قالا بەردى وبلىستان كەلىپ زارلىققا ءتۇرلى بۇيىمدار جاساتىپ جاتادى. ءتىپتى امەريكادان ەكى ساۋداگەر كەلىپ اعاشتان جونىپ جاساعان سۋۆەنيرىن دوللارلاپ تولەپ الىپ كەتىپتى.

بۇگىن جارىقتىقتىڭ جەتىسىن بەردى. كىسى قالىڭ بولدى. اۋىل-ايماق، كورشى-قولاڭنىڭ ءبىرى قالمادى. اسقا ءبىر جىلقى سويعان ەكەن، اپام ايتىپ وتىر، ءبىر ءتۇيىر ەت قالمادى دەپ.

- اكەم-اۋ، اۋىلدىڭ ادامدارىنا نە جەتكەن، اشتان كەلگەندەي ءولىم شىققان ءۇيدىڭ تۇگىن قالدىرماي جالماپ كەتتى. شايعا سالعان قانت-كامپيتتى دە وراعانىن وراپ، جان قالتاسىنا سالعانىن  قالتاسىنا سالىپ اكەتىپ جاتىر. ەندى تابارىك دەپ السىن، ءدال وسىلاي داستارحاندى تىپ-تيپىل ەتىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاعان. اللا ساقتاسىن، ادامداردىڭ پەيىلى نە بوپ كەتكەن، ءجۇدا؟ ءولىم “بايدىڭ مالىن شاشام، كەدەيدىڭ كوتىن اشام” دەپ كەلەدى دەيدى، راس ەكەن. بايبۇس زارلىق، تىرتىڭداپ جيعان تەرگەنىن وسى جەتىسىنە ارەڭ جەتكىزدى، ەندى قىرقىنا قايتەر ەكەن؟ اگار-اكي، قينالىپ جاتسا، بىلتىرعى قىسىر قۇناجىندى كومەككە بەردىم دەپ اتاپ كەتتىم. راحمەتىن ايتىپ، قولىمدى ءسۇيىپ جاتىر. قايتەم ەندى. جاعدايىن كوزبەن كورىپ وتىرمىز. شيەتتەي بەس بالا جەتىم قالدى.

- سەن-اق اتىمتاي “جومارتتانىپ” جۇرەسىڭ ەكەن. اقىلداسۋ دەگەن بولماي ما وسى سەندە؟ بەكەن ۇيلەنەم دەپ جاتسا وزىمىزگە دە مال كەرەك ەمەس پە؟

- ول قاسقاڭ وسى بيىل ۇيلەنە قويماس. جەرگە قاراپ وتىرعان جوقپىز،

قۇدايعا شۇكىر، مال باسى بار عوي. قاراپ وتىرىپ، كورىپ وتىرىپ، كورشىڭە كومەكتەسپەسەڭ “كورشى اقىسى، ءتاڭىر قاقىسى” دەگەن ادامشىلىعىڭ قايدا؟ باسىپ جاتقان مالدىڭ بىرەۋگە قينالعاندا پايداسى تيمەسە، قۇنى بەس تيىن. ءبىر قۇناجىننان جۇتاپ قالمايسىڭ، قارتايعان سايىن قاتتىلانىپ باراسىڭ-اۋ، شال.

- باعىپ-قاعاتىن مەن، سەنىڭ جانىڭ اۋىرماسى سودان عوي. شاشا بەر سول...

ايتىسىپ-ايتىسىپ ەكەۋى ەكى جاققا قاراپ تومسارىپ وتىر. اتامنىڭ مالدى باعىپ - قاعىپ، كوبەيتىپ وتىرعانى راس. مال اشۋى جان اشۋى دەگەن. اپامدىكى دە دۇرىس... ءاي، بىراق، وزدەرى ءبىلسىن. اتام اشۋلانعان سىڭاي تانىتقانمەن، اپامنىڭ اتىمتاي-جومارت مىنەزىنە قانىق، سونشالىق  ايبارلانىپ وتىرعانى كورىنبەدى.

******

- ەي-ەحە-حە-ەي! مۇنار اتا! احا-حا-حا! الپامىس مەكتەپكە بارادى!

الپامىس مەكتەپكە بارادى! حي-حي-حي! مۇنار! بۇلتتار! ەي، تاۋلار!

جوتانىڭ باسىندا وزىمەن ءوزى قارقىلداي كۇلىپ، جاقىندا عانا 1

قىركۇيەكتە تەلەديداردان كورسەتكەن 60 جىلداردا تۇسىرگەن “الپامىس مەكتەپكە بارادى” ءفيلمىنىڭ كەيىپكەرلەرىن شاقىرىپ وتىرعان اياجاندى بەكەن سىرتتاي باقىلاپ كوپ تۇردى. ءوزىنىڭ جوتا باسىنداعى ۇيرەنشىكتى ورنىنا جىندى قىزدىڭ  وتىرىپ العانىن ۇناتقان جوق. قايدان عانا كەلدى ەكەن بۇل جەرگە. وڭاشا وتىرىپ كوكەيدە جۇرگەن ولەڭ شۋماقتارىن قاعازعا تۇسىرمەكشى ەدى. قىز جالت قارادى. بۇعان قاراپ كۇلىمسىرەپ تۇر. قانداي سۇلۋ! بەتىنىڭ ۇشىندا ەكى ادەمى شۇڭقىر پايدا بولدى.

- سەن مۇنار اتاسىڭ با؟

-جوق، مەن بەكەنمىن.

-وسى جەردە مۇنار اتا جاتتى عوي؟

- ول كينوداعى جوتا عوي، بۇل ءومىر.

- مۇنار اتام ءولىپ قالدى. قىز جىلاي باستادى.

فيلمدەگى كەيىپكەرلەردى ومىردەن ىزدەپ، جوتا كەزىپ جۇرگەنى ساناسىنىڭ ءبىر جەرىندە ساڭىلاۋ بولعانى عوي.

- جىلاما، اياجان، ادام ولمەيدى. ونىڭ جانى اسپانعا ۇشىپ

كەتەدى دە جەردەگى ادامدارعا كوكتەن قاراپ تۇرادى.

- مۇنار اتا اسپاندا ما! الاقاي، مۇنار اتا-ا-ا! قىز بار داۋىسىمەن اسپانعا قاراپ ايقايلاپ تۇر.

- اياجان، سەن قۇر بوسقا ايقايلاماي، نە ايتقىڭ كەلسە سونى ايتا

بەر، ول سەنى تىڭداپ تۇر.

قىز ءبىر ءسات ويلانىپ قالدى. جانارىن جىگىتكە قاداپ تۇرىپ:

- سەن دوقتىر ەمەسسىڭ بە؟-دەپ سۇرادى.

- جوق.

-مەن مۇنار اتادان سۇرايىن دەپ ەم... نەگە كوپ

اۋىرامىن؟...ەگەر ماعان مەديتسينالىق ەنتسيكلوپەديا اكەلىپ بەرسەڭ، قانداي اۋىرۋمەن اۋىراتىنىمدى، جازىلۋ جولدارىن ىزدەيىن دەپ ەدىم. شارشاپ ءجۇرمىن...

قىز ساۋ ادامشا سويلەپ تۇر.

- قۇس كەلگەندە، قۇس كەتكەندە قاتتى اۋىرامىن. جەلكەمنەن ءتۇيىلىپ كەلىپ... باسىم زەڭيدى...ارى قاراي نە ىستەپ، نە قويعانىمدى بىلمەيمىن... قىركۇيەك باستالدى... قۇستار كەتىپ جاتىر...باسىم زەڭىپ، جىن-پەرى تاعى قىساتىن بولدى...ماعان مەديتسينالىق كىتاپتار اكەلىپ بەرشى، قۇداي ءۇشىن...مەنى ەشكىم تىڭدامايدى....ساۋ جۇرگەن كەزدەرى وقىپ، قىسقى سەسسياعا دايىندالسام دەپ ويلايمىن.... دارىگەر بولسام دەپ ارماندادىم. مامام ولگەندە اۋزى-مۇرنىنان بىردەي قان كەتتى، سونىڭ سىرىن، نەمەن اۋىرعانىن بىلگىم كەلەدى.... باسقا ادامدار ءسويتىپ ءولىپ كەتپەس ءۇشىن... سەبەبىن تاپسام، ەمدەۋ ءتاسىلىن تابار ەدىم، عالىم بولار ەدىم... سەمەيدىڭ مەدينستيتۋتىندا ۇزدىك وقىدىم. ءۇش كۋرس بىتكەسىن پراكتيكاعا باردىق... مورگتىڭ تابالدىرىعىن اتتاي بەرگەنىمدى بىلەمىن، ءارى قاراي ەسىمدە جوق. قاتتى قورقىپ كەلە جاتىرمىن... ماما...ماما... انە، قارا! مۇنار اتا! اپام تاعى “قانشىقتىڭ” استىنا الدى. قانداي جامان ءسوز... مامام مەنى “التىنىم” دەيتىن ەدى عوي... قارا بۇركىت تاعى ۇشىپ كەلەدى... قاش! قاش!

قىز شەگىنشەكتەپ ءبىر نارسەدەن قورعانعانداي قولدارىن ەربەڭدەتىپ جوتادان جۇگىرە ءتۇسىپ، اۋىلعا قاراي قاشا جونەلدى. تىلەرسەكتەن كەلەتىن جۋان قوس قارا بۇرىم ارقاسىندا جىلانشا يرەلەڭدەپ بارادى...

سول كۇنى ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە تاعى دا اق تۇماننىڭ ار جاعىندا جىمىڭداعان وتتار ەندى. اق تۇماندا اداسىپ وتتارعا جەتە الماي، قۋا ءجۇرىپ قارا تەرگە مالشىندىم.

ويانسام تاعى دا قارا تەرگە مالىنىپ جاتىرمىن، كوزىم جۇمۋلى، كوكىرەگىم وياۋ ۇزاق جاتتىم. تەك تاڭ اتا قاتتى ۇيىقتاپ كەتىپپىن، اپام مەن اتامنىڭ داۋلاسقان دابىرىنان ويانىپ كەتتىم. كۇن ساسكەگە اينالىپتى. اپام اۋدانعا بارىپ قايتقان-اۋ شاماسى. اڭگىمەسىن سىپىرتىپ وتىر.

- اكەم-اۋ، اقجاردىڭ توز-توزىن شىعارىپتى. بەكەن-اي ءبىر جىل وقىعان ۋچيليششەنىڭ ساۋ-تامتىعى جوق. بەس قاباتتى ادەمى جاتاقحانانىڭ دا، وقيتىن كورپۋسىنىڭ دا ەسىك-تەرەزەلەرى قيراعان، اينالاسى ءشوپ باسقان. بەكەناي وقىپ جۇرگەندە اۋلاسىندا وتىرىپ توسۋشى ەدىك قوي، ەسىڭدە مە؟ قايران ەڭبەك! وسى ەلدىڭ باسشىلارى ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ءبىر اۋداندى ءبىر اۋدانعا قوسقاندا نە تاپتى؟ بۇرىنعى اۋداننىڭ حالقى مىڭ شاقىرىم الىس اۋدان ورتالىعىنا جەتەتىن كولىك تابا الماي، ءبىر كۇندە شەشىلەتىن جۇمىسىن، يت ولگەن جاقتاعى ەكىنشى اۋدانعا كوشىرىپ تاستاعان ورتالىققا بارىپ شەشۋ ءۇشىن بىرنەشە كۇن قاڭعىپ ءجۇرىپ ارەڭ بارىپ بىتىرەتىن بولدى. ءاي، بىلمەيمىن، بۇل زامان قايدا بارا جاتقانىن؟ وسكەمەنگە قاتىنايتىن اۆتوبۋس تا جوق ەكەن. “ابتابازا” تەندىر دەي مە سونىسىن الا الماي، بۇكىل اقجاردىڭ قالاعا قاتىنايتىن حالقى تاكسي جالداپ ءجۇر. اۋىل اراسىنا قاتىنايتىن كولىكتىڭ بولىپ تۇرعانىنا شۇكىر دەدىك. اناۋ الگى ىشكىش قاتيپانىڭ ۇلدارى ءبىر-ءبىر دۇكەن اشىپ الىپتى. استارىندا ماشينە. جاڭا سونىڭ سەرجانىمەن كەلدىم. ۇيگە دەيىن اكەپ تاستادى. پەنزىنىنە ۇنەم بولسىن دەپ ەكى ءجۇز تەڭگە بەرىپ ەم، الماي قويدى. بىلەرى بار بالا ەكەن.

- انداعى العانىڭ نە؟

- ە، قايدان بىلەيىن، قاتىنداردىڭ ءبارى الىپ جاتقاسىن ماعان دا بىرەۋىن بەر دەگەم، الگى ساتۋشى قىزعا. قازىر بەكەناي تۇرسىن، سىرتىن وقىپ بەرەتىن شىعار، ايتەۋىر جەيتىن بىردەڭە بولار. قايىرىلىپ سۇراعانعا “ساۋاتسىز كەمپىر” دەر دەپ قايتىپ كەتىپ ەدىم. سۇراي سالماپپىن، ادىرەم قالعىردى، مەنىڭ توڭىمدى ەشكىم شەشىپ الماس ەدى عوي. ء“ماني” عوي دەيمىن، اپپاق ۇنتاق ايتەۋىر.

جۋىنىپ-ءشايىنىپ كەلىپ وتىرعاننان كەيىن اپام ماعان قاعاز قاپشىقتاعى ۇناقتى ۇستاتا قويدى.

- وقىشى، مىنا بالەنى، دۇكەندە ءبارى الىپ جاتقاسىن، بىرەۋىن الا

سالىپ ەم.

- تاك. “سۋحوە مولوكو” دەيدى اپا.

- ونىسى نەسى تاعى؟

- ءسۇت، كادىمگى،  شايعا   قوساتىن   قۇرعاق ءسۇت.    رەسەيدە

جاسالعان. ءبىر جىل بويى پايدالانۋعا بولادى. قىسى-جازى.

- وي، ادىرەم قالعىر،   بۇعان سونشا اقشا تولەم العانىم-اي، ا!

ءسۇت دەگەن ۇيدە تولىپ تۇرعان جوق پا؟ ارتىعىن ايران قىپ ۇيىتىپ، قۇرت قايناتىپ وتىرعان جوقپىن با؟ ءسۇت دەشى! قاپشىققا سالىپ ۇن قۇساتىپ قويىپتى. ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدى ەشكىنىڭ تەرىسىنە ءسىڭىرىپ، قىسى-جازى ساقتاۋشى ەدى-اۋ، جارىقتىقتى.

- تەرىگە ءسىڭىرىپ   دەيسىز   بە،   اپا؟   ونى     سوسىن    قالاي  سۇتكە اينالدىرادى؟

- قازىر نەمەنە، ءبارىن تەحنيكامەن جاساپ جاتىر. مەنىڭ ۇلى شەشەم، اكەمنىڭ بايبىشەسىن ايتام... جارىقتىق، ەشكىنىڭ تەرىسىن جاقسىلىپ جۋدىرىپ، شۋاشىن كەتىرىپ، كەپتىرىپ الىپ، ۇلكەن تايقازانعا ءسۇتتى تولتىرىپ الىپ، كەپكەن تەرىنى ىشىنە تاستاپ جىبەرەتىن. سارقىلداتىپ ابدەن قايناپ، ءبىر تايقازان ءسۇت تەرىگە ابدەن ءسىڭىپ بىتكەن كەزدە، كولەڭكەگە قويىپ قايتا كەپتىرىپ الىپ، اعاش ابدىرەگە سالىپ تىعىپ تاستايتىن. قىس اياقتالا، كوكتەمنىڭ باسىندا، ۇزىن قىسقارىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر شاعىندا، اقتان قاراپ قالعان وتىرعاندا تەرىنىڭ شەتىنەن كەرتىپ الىپ ساماۋىرداعى قايناپ تۇرعان سۋعا تاسپاي سالساڭ، كىلەگەي قۇيعانداي، قىزىل كۇرەڭ ءشاي ءىشىپ وتىراتىن. توڭازىتقىش، مۇزداتقىشىڭ جوق كەزدە ساۋاتسىز اپالارىڭ  ءسۇتتى سولاي ساقتايتىن... ە، زامان-اي!

اپام اۋىر كۇرسىنىپ اتاما قارادى. اتام ساقالىن تارامداپ ۇنسىز وتىر.

تۇستەن كەيىن بەكەن كۇندەگى ادەتىنشە تاۋدىڭ باسىنداعى باقا تاستىڭ ۇستىنە كەلىپ اينالاعا كوز سالىپ ۇزاق وتىردى. تومەندە قاديشا اپانىڭ بەس-التى ۇساق مالى جۋساپ ءجۇر. كەزەككە قوسپاي، كەيۋانا كۇندەلىكتى ۇزاقتى كۇن ءوزى جۋساتىپ ۋاقىتىن وتكىزەدى. شىبجىق قارا تەكە ساقالى ساپسىيىپ تاعى ساياق ءجۇر. ءوزى وتىرعان جوتانى قيالاي ءجۇرىپ، جانىنا جەتىپتى. تەكەنىڭ ءشوپتى بىرت-بىرت ءۇزىپ جەگەن ءۇنى ەستىلىپ تۇر. شىبىن-شىركەيدىڭ ىزىڭى، بىرت-بىرت ۇزىلگەن ءشوپ ساباعىنىڭ ءۇنى تابيعاتتىڭ تىلسىم تىنىشتىعىنا ۇيلەسىپ، جاس جىگىتتىڭ ويىن تاعى دا سان-ساققا جۇگىرتىپ كەتتى. ەسىنە اپاسىنىڭ ماناعى ايتقان ەرتەدە قازاقتاردىڭ ءسۇتتى ساقتاۋ ءادىسى ءتۇستى. راسىندا، وقىماعان قازاق ايەلدەرىنىڭ ءسۇتتى ساقتاۋ تەحنولوگياسىن ەرتە زاماندا ويلاپ تاپقانى تاڭ قالدىرادى.  قازىر عوي، اشقان جاڭالىقتارىن ساتىپ، شەت ەلدىكتەر ديۆيدەنت سودان الىپ وتىر. ال قازاقتاردىڭ قانشاما جاڭالىعى قولدى بولىپ، ءتىپتى قازاق دالاسىنىڭ كوشپەندى دانالارىنىڭ شارۋاشىلىققا بايلانىستى قولدانعان ەجەلگى ادىستەرىن كەيبىرەۋلەر ءوزىنىڭ اشقان جاڭالىعىنداي يەمدەنىپ العان دا بولار. ونى كىم ءبىلىپ، كىم تەكسەرىپ، كىم زەرتتەپ جاتىر.

ءيا، “زامان-اي” دەپ اپاسى مەن اتاسىنىڭ اۋىر كۇرسىنەتىن ءجونى بار. زامان وزگەرگەن ۇستىنە وزگەرىپ بارادى. اتاسى مەن اپاسىنىڭ كورگەنى ءوز الدىنا، ءوزى كوزىن تىرناپ اشقالى، ەس ءبىلىپ، ەتەك جيعالى دا تالاي زامان وزگەردى ەمەس پە؟ مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە كلاستاس دوسى قايراتتىڭ الماتىدا وقيتىن اعاسى جاناتتىڭ “جەلتوقسان وقيعاسىنا” قاتىسىپ، مۇردەسىن  تابىتپەن الىپ كەلىپ، قازاقتىڭ داستۇرىندە بولماعان سوراقى جاعدايدا، ارۋلاماعان كۇيى جەرلەتكەن. بۇكىل اۋىل جاعاسىن ۇستاپ، باس شايقاعان. تابىتتى الماتىدان الىپ كەلگەن گالستۋك تاققان، قىرى پىشاقتىڭ قىرىنداي شالبارلار كيگەن، شىكىرەيگەن وڭشەڭ قازاقتىڭ جىگىتتەرى كۇنى ءتۇنى اڭدىپ ءجۇرىپ، اشقىزباي، مارقۇمنىڭ اتا-اناسى، تۋعان-تۋىسىن زار ەڭىرەتتى...

ويىنا قاي-قايداعىلار تۇسكەن بەكەن اۋىر كۇرسىندى. باقا تاس تا ونىمەن بىرگە كۇرسىنگەندەي، ونە بويى جىبىر ەتە ءتۇستى.

ءيا، باقا تاس، سەن ەتەكتە جاتقان وسى  اۋىلدىڭ تاريحىنا جىلدار بويى، مۇمكىن عاسىرلار بويى كۋا بولىپ بۇك ءتۇسىپ جاتىرسىڭ. ءبارىپ كورىپ، ەكشەپ، تىلسىم-جۇمباق جۇرەگىڭە جازىپ الىپ جاتقان شىعارسىڭ... قازىر ءبارى بار، اۋىلدىڭ قاي ۇيىنە كىرسەڭ دە تەلەۆيزور، مۋزىكالىق اپپاراتۋرا، ءتىپتى كومپيۋتەر بار. بىراق ءبىر نارسە جەتىسپەيدى. نە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. اۋىلدا، بۇرىنعى بالا كۇنگىدەي دوستىق، تۋىستىق سەزىم بە، قايىرىم با، ايتەۋىر سوعان ۇقساس ءبىر جىلىلىقتار سەزىلمەي بارادى. اۋىلداستىڭ تاعدىرىنا دەگەن اينالاداعى ادامداردىڭ نەمقۇرايلىعى جاندى اۋىرتادى.

ەربولدى ايتام. كەشە ءىشىپ الىپ كەلىنشەگىن ساباپ قۋىپ شىقتى. اۋزىنان بوقتىق تۇسپەيدى. كەلىنشەگى ايتىپ وتىر، توعىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن ۇلى : - ماما، ايىرىلىسىپ، قالاعا كەتىپ قالايىقشى،-دەيتىن كورىنەدى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ەربول قانداي ەدى... اراق دەگەندى بىلمەيتىن. وزگەلەرگە قوسىلىپ تەمەكى دە تارتپايتىن. قىزداردى قانداي سىيلايتىن ەدى. سول ەربول قايدا كەتكەن؟ نەگە ول سونشا وزگەردى؟ كىم ونى وزگەرتكەن؟ اراقتى ىشە-ىشە، بەتى قاپ-قارا بوپ تۇتىگىپ كەتكەن. كوزى كىلەگەيلەنىپ، ىلايلانىپ كەتكەن. قولىنداعى بوتەلكەسىن الىپ توگىپ تاستاماق بولىپ ەدىم. ءوزىمدى كەلەكە قىلدى.

- توگە بەر، انە، مۇراتتىڭ ۇيىندە اراق تا، سپيرت تە تولىپ تۇر. توكسەڭ، بارام دا سودان الىپ ىشە بەرەم-دەيدى. كوزى تۇماندانىپ، ەجىرەيىپ كەتكەن. الدە اراققا سالىنعان ادامداردىڭ كوزدەرى سولاي لايلانىپ كەتە مە، كىم ءبىلسىن. اۋىلداس-اۋ، دوس-اۋ، باۋىر-اۋ دەپ يمەنۋ جوق. شولمەكتى بەرمەسە توبەلەسەتىن ءتۇرى بار. ادامدىق ار-وجداننان ايىرىلعان. اراق ءۇشىن دوسىنا، ءتىپتى، اناسىنا قول كوتەرۋدەن تايىنار ەمەس. امالسىز، قولىنا بوتەلكەسىن ۇستاتىپ كەتىپ قالدىم. كلارا اپايعا، ءسۇپ-سۇيكىمدى كەلىنشەگىنە جانىم اشىيدى. اناۋ مۇراتتى ايتام. باسقا تاۋار قۇرىپ قالعانداي، اۋىلعا اراق پەن سپيرت ساتىپ، ابدەن بايىپ العان. اۋىلداستارىن قۇتىرتاتىن جىندى سۋدى ساتىپ، شاڭىراقتاردىڭ شايقالۋىنا، اكە مەن بالانىڭ، ايەلى مەن كۇيەۋىنىڭ اراسىنا ىرىتكى سالعانشا، باسقا ىسپەن اينالىسپاي ما؟ نەگە سول اراق پەن سپيرتكە سالعان قاراجاتقا بيە ساتىپ الىپ، ونى بايلاپ، قىمىز ساتپاسقا... ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا دا پايدالى، ىشسەڭ سۋسىن، ۇزاق قويىپ ساقتاساڭ كوڭىل كوتەرەر گرادۋسى دا پايدا بولادى. ونىڭ گرادۋسى اراق قۇساپ قۇتىرتپايدى، بويىڭدى بالقىتىپ، ماۋجىراتىپ، بۋىن-بۋىنىڭ بوساپ ءتاتتى ۇيقىعا بوي الدىرادى. اتام ايتىپ وتىراتىن، كەزىندە اراق-شاراپ دەمەي-اق، وسى قىمىزبەن-اق كوڭىل كوتەرىپ، ءان مەن جىردى شىرقاي بەرەتىنبىز دەپ. سول زاماننىڭ سول جاقسىلىعىن نەگە پايدالانباسقا...

ءاي، قايدام، ويمەن سان-ساققا جۇگىرىپ كەتكەنمەن، ءدال مەن ويلاعانداي قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن زامان قايدان كەلسىن. وتكەندە تورەجان اقساقال اتاممەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ: -  قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن زامانىڭ - “كوممۋنيزم”، جارىقتىق برەجنەۆتىڭ زامانىندا بولىپ، ءوتىپ كەتتى عوي. جۇرت ونى بايقاماي قالدى - دەپ مۇرتىنان كۇلىپ وتىرعان. برەجنەۆ وداق كەزىندە ەلدى باسقارعان، مەنىڭ ەمىس-ەمىس ەسىمدە. سول جىلدارى تەلەۆيزوردان سەزدى كورسەتە بەرەتىن. كوكىرەگى تولى وردەن-مەدال، شىققان ادامداردى بەتىنەن شوپىلدەتىپ جاتاتىپ، قاسى كوزىن تۇك باسقان، ءتىلى كۇرمەلىپ، بالاشا بىلدىرلاپ تۇراتىن ادام ەدى.  قازىر پاتشامىز نازارباەۆتىڭ ءوزى “وتپەلى” زامان دەپ اتاعان زامان كوپىرىنىڭ باسپالداقتارى تاۋسىلىپ بولار ەمەس. تەلەۆيزوردان پاتشامىز سويلەپ، “ال ەندى زەينەتاقىنى، جالاقىنى وسىرەمىز” دەپ اۋزىن جيىپ بولعانشا، ەرتەڭىندە بۇكىل ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك، كولىك، كوممۋنالدىق تولەمدەر قىمباتتاپ ۇلگىرەدى. جالاقىعا، زەينەتاقىعا قوسىلاتىن ايتىلعان اقشا تەك جارتى جىل وتكەننەن كەيىن نەمەسە كەلەسى جىلدىڭ باسىندا قوسىلادى. ءسويتىپ، ەكى ورتادا قىسىلىپ، اقىدان دا جالاقىدان دا جەلىنىپ جاتاتىن قارايعان قارا حالىق، زەينەتكەرلەر.   سوندا وتىرىپ الىپ ويلايسىڭ، نەسىنە جالاقىنى كوبەيتەدى، باعانى ۇستاپ تۇرۋعا شامالارى كەلمەسە. بيلىك انتيمونوپولويالىق مەكەمەگە جابادى بالەنىڭ ءبارىن، ولار بيلىككە، اقىرى ادىلدىكتىڭ ءبىر ۇشىن ۇستاي الماي شابىلعان ەل قولدارىن ءبىر-اق سىلتەپ “كوپپەن كورگەن ۇلى توي” دەپ قويا سالادى. وسى “قويا سالاتىن” قىلىعىمىز، ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتەتىن. اۋىلعا كەلىپ الىپ، كەيدە ۇيرەنگەن ادەتپەن ءسوزدىڭ اراسىنا ورىسشا قوسىپ جىبەرەتىنىمدى بايقاپ قالامىن. جىگىتتەر جاعى “پا، شىركىن، قالادان كەلگەنىن كورسەتىپ، ورىسشا سويلەيتىنىڭ ءاي، ءا!” دەپ قاعىتىپ الادى. ەندى قايتەم، وسكەمەندە ورىسشا بىلمەسەڭ، نان سۇراپ سۇراپ جەي المايسىڭ. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل، بۇكىل ەل مەملەكەتتىك تىلگە كوشەدى دەگەن قۇر دابىرا. راس. بۇكىل ەل مەملەكەتتىك تىلگە كەلگەندە “كوزبوياۋشىلىققا” سالادى. سوعان ءبارىنىڭ ەتى ۇيرەنىپ العان. بۇل قالاي، نەگە سولاي دەيتىن ەشكىم جوق. وتكەندە ۋكرايناعا بارعان تانىس بيزمەسمەن اعامىز ول ەلدە ورىس تىلىندە جازىلعان ءبىر ءسوز تابا المايسىڭ دەپ كەلدى. بىزدە عوي... انا ءتىلىمىزدى 15 جىل بويى جەرگىلىكتى ورىستارعا وقىتا الماي، ولارعا وقى دەپ باتىپ ايتا الماي، جالتاقتاپ جۇرگەنىمىز. ولاردان قازاق ءتىلىن وقى دەپ تالاپ تا ەتە المايسىڭ. نەگە وقىمايسىڭ دەسەڭ، اتا زاڭىمىز كونستيتۋتسيانى الدىڭا تارتادى. ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار قولدانىلسىن دەپ وندا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇرعاننان كەيىن، دىمىڭ قۇرىپ، ەرىكسىز ءتىلىڭدى تىستەپ، سونىڭ تىلىندە شۇلدىرلەۋگە تۋرا كەلەدى.

اۋىلدا شىنىن ايتۋ كەرەك، ءوندىرىپ ىستەيتىن ءىس جوق. بەكەن تۇستەن كەيىن عانا اشىلاتىن كىتاپحاناعا كىرىپ الىپ گازەتتەردى شولادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 15 جىلدىعىنا قارسى تەڭگە اۋىسى باستالماق ەدى. قازاق گازەتتەرىندەگى  زيالى قاۋىمى، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ وسى ناۋقانعا قارسىلىعى كوپ جازىلدى. تالاي ءۋاج كەلتىرىلدى. بيلىگىڭ دە، پارلامەنتىنىڭ دە قوعام قايماقتارىنىڭ ۇلتتىڭ قامىن ويلاپ جازعان پىكىكرلەرىنە، كەلتىرگەن دالەلدەرىنە، ۋاجىنە، شىنىن ايتۋ  كەرەك “پىسقىرعان دا” جوق. كەسىلىپ-ءپىشىلىپ، ەلدىڭ ەڭ باسىمەن ماقۇلدانعان ءىس دىتتەگەن جەرىنەن ايتىلعان مەرزىمىندە شىعا بەردى. “بىزدە” حالىقتىڭ  پىكىرىنە توقتايتىن، ونىڭ ايتقانىنا دەن قوياتىن قوعام  ەمەس ەكەنى تاعى ءبىر مارتە دالەلدەندى. ءومىر ءوزى دالەلدەدى. مەملەكەت ءوزىنىڭ ەڭ باستى ەسەپ بەرەتىنى، ءوزىن سايلاعان، تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرعان “حالىقتىڭ” ايتقانىنا قۇلاق اسپاسا، ونىڭ “داتىن” ەستىمەسە، اپىر-اۋ قانداي قوعامدا وتىرمىز؟ سوندا ولاردى كىم تىڭدايدى، كىم قولدايدى، ونىمەن، “حالىقتى” ايتام كىم ساناسادى؟

ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ تابا الماعان بەكەن، شاقىرايعان كۇننىڭ استىندا ۇزاق وتىرعاندىكى مە، باسى اۋىردى. بيىك تاۋعا بەرگىسىز جوتانى قيالاي قۋىپ وتىرىپ تۇستە دە، ءىلبىپ ۇيىنە كەلدى. كەلە شاراداعى ىركىت قوسىلعان شيكى كوجەنى ءسىمىرىپ الدى. اشقىلتىم سۋسىنمەن جان شاقىرعانمەن، باسى سىنىپ، مازاسى كەتتى. اپاسى گازەتتەرمەن اينەگىن كولەڭكەلەگەن ەڭسەلى كىرپىش ءۇي قوڭىر سالقىن ەدى. توسەككە كەلىپ قيسايا كەتتى. ءارى-بەرىدەن سوڭ كوزى ۇيقىعا كەتكەن جىگىتتىڭ تۇسىنە تاعى دا قالىڭ تۇماننىڭ ار جاعىنداعى جىلتىراعان وتتار ەندى.

تۇسىنە ءجيى ەنەتىن وسى وتتار ەلدىڭ تۇمانعا تۇمشالانعان  تاعدىرى ما، الدە ءوزىن شاقىرعان، الىستان مۇنارتىپ، تۇمان ەمەس گاز تۇمشالاعان وسكەمەننىڭ وتتارى ما؟ ويانىپ العان بەكەن، اپاسى تاعى جەر-جەبىرىنە جەتىپ ۇرىسسا دا، ەرتەڭ قالاعا ءجۇرىپ كەتۋگە شەشىم قابىلدادى.

 

گۇلجان كازيموۆا،

وسكەمەن قالاسى

Басқалармен бөлісе отырыңыз

Facebook

Twitter

Google+

VKontakte

WhatsApp

Telegram

Одноклассники

LinkedIn

Email

Copy link

Print