الماتىنىڭ ۇلكەن كوشەلەرىنىڭ بويىندا بوتەلكەسى مەن شۇبەرەگىن قولىنا ۇستاپ، ءار وتكەن كولىكتىڭ سوڭىنان جۇگىرىپ ءجۇرىپ، جۋىپ بەرەتىن نەمەسە ۇساق-تۇيەك زات ساتاتىن، ءالى بۇعاناسى قاتايا قويماعان بالالاردى ءجيى ۇشىراستىرامىز. ەڭبەك جاسىنا جەتپەگەن بالالاردىڭ وسىلاي قاۋىپتى جەردە كولىك جۋى جەتىسپەۋشىلىكتەن بە، الدە ارتىق اقشا تابۋدى كوزدەگەندىكتەن بە؟
تاياۋدا Tengrinews.kz سايتىندا بالالار ومبۋدسىمەنى ارۋجان سايننىڭ كوشە كەزىپ، كولىك جۋىپ، ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن بالالاردىڭ اتا-انالارىنا ۇندەۋى جاريالاندى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي جاعدايلاردى پوترۋلدىك پوليتسيا نازاردا ۇستاۋى ءتيىس. بىراق بۇل اتا-انالار جاۋاپكەرشىلىكتەن بوسايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى.
«ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە – بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى. ال بالا ءۇشىن، ارينە، قاشان دا اتا-انالار جاۋاپ بەرەدى. سونىمەن قاتار زاڭدى ساقتاۋىمىز كەرەك. وندا كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جاسى، جۇمىس ۋاقىتىنىڭ مولشەرى ناقتى كورسەتىلگەن. ءيا، مەن بالالاردىڭ ەشكىمگە تاۋەلدى بولعىسى كەلمەيتىنىن، ءوز وتباسىنا پايداسىن تيگىزۋدى قالايتىنىن تۇسىنەمىن. بىراق بارى ءوز ۋاقىتىمەن بولعانى دۇرىس. اتا-انا مۇنداي جاعدايدا بالاسىنا زاڭ بويىنشا جاۋاپ بەرەتىنىن جانە ءۇي شارۋاسىنا كومەكتەسۋ ارقىلى دا قولداۋ بىلدىرە الاتىنىن تۇسىندىرۋى كەرەك»، - دەگەن ارۋجان ساين ءوز سوزىندە.
بالالار قۇقىعىن قورعاۋعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ول بالا تەك 14 جاسىنان باستاپ جۇمىس ىستەي الاتىنىن جانە وعان قۇرمەت كورسەتىلۋى كەرەكتىگىن، سونداي-اق ەڭبەك كودەكسىنە سايكەس، ەرەجە نەگىزىندە بالانىڭ قۇقىعى دا شەكتەلمەۋى ءتيىس ەكەنىن قوسا ايتقان.
وسى كۇنگە دەيىن بالالار ماسەلەلەرىن شەشۋگە ارالاسىپ كەلگەن ارۋجان سايننىڭ بۇل ۇندەۋىن Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى بەلسەندى توپ قۇپتامايدى. سەبەپ – بالالاردىڭ كوشەگە كولىك جۋعا ارتىق اقشا تابۋعا ەمەس، تۇرمىس تاپشىلىعىنىڭ سالدارىنان باراتىندىعىندا.
ەۋرازيا تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادام قۇقىقتارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى حاليدا اجيگۋلوۆا ءوز پاراقشاسىندا ءىىم مەن ومبۋدسمەننىڭ عالامتوردا تاراعان ۇندەۋلەرىنە قاتىستى زاڭ جۇزىندە ءبارى تۇسىنىكتى ەكەنىن، الايدا ءبىر تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ بار ەكەنىن جەتكىزدى: «قر-نىڭ زاڭى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى جايلى ءبارى دە تۇسىنىكتى. بىراق مەندە مىناداي سۇراق بار: وسى ماسەلەنى شەشۋگە مىناداي پىكىرلەر مەن كەڭەستەر كومەكتەسە الا ما؟ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر 7 جاسار بالا كولىكتىڭ فارالارىن نە ءۇشىن جۋاتىنى تۋرالى ويلانىپ كوردى مە ەكەن؟
مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورگاندار شە، ولار بالالار كولىكتىڭ فارالارىن ۇيلەرىندە جەيتىن ەشنارسە جوق بولعاندىقتان جۋاتىنىن ويلانىپ كوردى مە؟» - دەي كەلە، وسى ماسەلەنىڭ پاندەميانىڭ سالدارىنان تابىسىنان ايرىلعان وتباسىلاردىڭ كۇن كورۋىنىڭ ءبىر امالى ەكەندىگىن ايتادى. ول سونداي-اق كولىكتىڭ فارالارىن جۋ بولماشى نارسە ەكەنىن، الدىن الماسا، كەلەشەكتە بالالاردى بۇدان اۋىر جۇمىس كۇشى رەتىندە پايدالاناتىنىن جەتكىزدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بالالار اراسىندا بانديتيزم، توناۋ ءورشىپ، وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن ولاردى جەزوكشەلىككە تارتۋ، ەسىرتكى تاراتۋعا قاتىستىرۋى مۇمكىن. – «ال بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز ءۇشىن وتە قاۋىپتى جاعداي. وسىنداي جاعدايدا ءومىر سۇرگىڭىز كەلە مە؟ ەگەر داعدارىس كەزىندە حالىقتى قورعاۋ ءۇشىن ءتيىمدى شارالار ۇيىمداستىرىلماسا، مۇنىڭ ءبارى دە شىندىققا اينالادى»، - دەيدى.
سونداي-اق ول پاندەميا مەن داعدارىس كەزىندە وتباسىنداعى بالا سانىنا قاراماي، ءاربىر بالا ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلۋىن سۇرادى. سوزىنىڭ سوڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەپۋتاتتارىنان ارنايى ءدال قازىر بالالار قۇقىعىن قورعاۋ بويىنشا وزگەرىس ەنگىزىلىپ جاتقان زاڭعا وسى جاعدايعا نازار اۋدارا وتىرىپ، ءاربىر بالاعا جاردەماقى بەرۋدى قاراستىرۋدى ۇسىندى. جانە دە جاردەماقىنى بيۋدجەتتەن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدان، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورلارداعى نەگىزسىز شىعىنداردى وڭتايلاندىرۋ ارقىلى تابۋعا بولاتىنىن دا ءبىلدىردى.
بالالار جايىنا الاڭداعان بەلسەندى ازاماتشانىڭ بۇل پىكىرىن ەۋرازيا تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى جانار تەمىربەكوۆا حانىم دا قۇپتادى: «جول قيىلىسىندا فارالاردى جۋ – بازبىرەۋلەر ويلايتىنداي كاسىپكەرلىك داعدىلاردى دامىتۋدىڭ ەمەس، بۇل تىعىرىققا تىرەلگەندىك پەن ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس بەلگى»، - ەكەنىن ايتىپ، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كولەمىن ازايتۋ ارقىلى بالالارعا ارنايى جەڭىلدىكتەر قابىلداۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىردى: «مەملەكەت بيۋدجەتتى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمىنە، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىنە موراتوري جاريالاۋعا قاتىستى كوپتەگەن دۇرىس يدەيالارعا مۇقتاج.
وتباسىندا بالالاردى تاماقتاندىرۋعا اقشا تابا الماي وتىرعان ساتتە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ مەن تاقتايشالاردى اۋىستىرۋ ەشكىمنىڭ باسىنا كەلمەيدى.
سوندىقتان ءبىز ءار بالاعا قاجەتتى دەڭگەيدەگى جاردەماقى بەرۋدى تالاپ ەتۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىك بيۋدجەت قاراجاتىن ءبولۋدى مۇقيات قاداعالاۋىمىز ءتيىس»،- دەگەن ول وسى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ پيارىنا كەتكەن شىعىندار بويىنشا تۋعان جانجالدىڭ كوپ بولعانىن ەسكەرە كەلىپ، وسى ماسەلە بويىنشا ماراتوري جاريالاۋ قاجەتتىگىن جەتكىزدى. سونداي-اق: «بيزنەستەن الىس ادامدارعا ساپاسىز تاۋاردىڭ نەمەسە قىزمەتتىڭ ءدال كەرەمەت ماركەتينگى سياقتى باسقا ەشتەڭە دە ءدال سول بيزنەستى ولتىرە المايتىنىن ەستەرىنە سالعىم كەلەدى»، - دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى.
ايتسە دە، بالالاردىڭ كوشە كەزىپ، كولىكتىڭ فارالارىن جۋعا تۇرمىس تاپشىلىعى سەبەپ بولاتىنى جايلى ايتىلىپ جاتقان وسىنداي پىكىرلەرگە قاراماستان، تامىز ايىنان بەرى الماتى قالاسىندا 24 بالا كولىك جۋىپ جۇرگەن جەرىنەن ۇستالعان. بۇل تۋرالى كەشە Polisia.kz حابارلادى.
راسىندا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بالالار قۇقىعىن قورعاۋ زاڭ جۇزىندە قاراستىرىلعانىمەن، ءىس جۇزىندە ولاردىڭ تولىقتاي قورعالۋىنا جاعداي جاسالدى ما دەگەن ساۋال كوكەيدە تۋىندايدى. بۇل ماسەلە تالاي جىلداردان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقاندىعى دا انىق.
دامىعان، الەۋمەتتىك ماسەلەسى تولىقتاي شەشىمىن تاپقان مەملەكەتتەر سەكىلدى نەمەسە ءدال ومبۋدسمەن ايتقانداي بالا قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن حالىقتىڭ الەۋەتى جەتە مە دەگەن ساۋال تۋىندايدى.
ءارى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ قازاقستان بويىنشا جازعى ەكونوميكالىق بايانداماسىندا ايتىلعانداي، ەلىمىزدە وسى جىلى كەدەيلىك پەن تەڭسىزدىك دەڭگەيى كۇرت ءوسۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرسەك، جوعارىدا ازاماتشالار ايتقان ماسەلەنى قاپەردە ۇستاپ، دەر كەزىندە ءتيىستى شارا ۇيىمداستىرۋ كەرەكتەي.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى
ايجان پەردەبەكقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
