ۇلى سوزدە ۇيات جوق! ايتۋعا بولمايدى، ۇيات بولادى دەۋمەن جاستاردىڭ ءبىلۋى ابزال دۇنيەلەردى جاسىرىپ كەلدىك. قانشالىقتى جاسىرعانمەن، تارتىپ جاتقان زالالىمىز سونشالىقتى كوپ. حالىق اراسىندا «قىزدى قىزداي الۋ كەرەك، ايتپەسە بالاڭ وزىڭە ۇقسامايدى. ول جىگىتكە ۇيات» دەگەن قالىپتاسقان ميف بار. پاكتىگىنەن ايىرىلىپ قالعان قىزدىڭ قازىرگى قوعامدا ءرولى قانداي؟ ءوزىنىڭ ۇشتاقايلىعىنان تاۋىپ وتىرعان قىزداردان بولەك جىگىتتەرگە الدانىپ، ەڭىرەپ قالعان قىزدار دا بار. تارقاتىپ ايتايىق. قىزدىعىنان ايىرىلىپ، وت باسقان قىزداردىڭ بولاشاقتا تۇرمىسقا شىعىپ، وتباسىن قۇرعاندا كۇيەۋىنىڭ، تۋعان تۋىستارىنىڭ كوزقاراسى قانداي بولماق؟
قىزدىڭ سونداي جاعدايىن بىلە تۇرا وعان كوز جۇمىپ، ۇيلەنىپ جاتقان جىگىتتەر بار. بىراق كەيىن ۇرىسىپ قالعان جاعدايدا وتكەندى ەسكە ءتۇسىرىپ، قىزدىڭ بەتىنە باساتىن كەزدەردىڭ بولاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. نەمەسە العاشقى نەكە تۇنىندە العان جارىنىڭ تازا ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ، ۇيىنەن قۋىپ شىعاتىن جاعدايلار ەلدىڭ وڭتۇستىگىندە كوپتەپ تىركەلگەن. قازاقى سالت-ءداستۇردى بەرىك ۇستاناتىن ايماق بولعاندىقتان ەر ادامنىڭ تاربيەسى دە سوعان نەگىزدەلەدى.
مۇنداي كوزقاراس قايدان شىقتى؟ قازىرگى قوعامدا اكەنىڭ يا شەشەنىڭ تىكەلەي «بالام، ەشكىم تيمەگەن قىز اكەل. تازا قىز اكەلمەسەڭ ۇيات» دەگەنىن ءجيى ەستىمەيمىز. بۇل كوبىنەسە جىگىتتەردىڭ ءوز ورتاسىندا بولاتىن اڭگىمەدەن تۋىندايتىن ماسەلە. كوزى اشىق، راتسيونالدى ويلاي الاتىن ازاماتتار دۇرىس قابىلداي الادى. بىراق قوعامدا ءالى كونسەرۆاتيۆتى كوزقاراستى ۇستاناتىندار بار. ماسەلەن، ءبىر ورتادا جۇرگەن جىگىت قىزبەن كەزدەسەتىن بولسا، دوستارى «ول قىزبەن قالاي كەزدەسىپ ءجۇرسىڭ؟ بولارى بولىپ قويعان قىز عوي» دەگەن نەگاتيۆ تاراتا باستايدى. جىگىتتىڭ سەزىمى بولىپ ۇيلەنگىسى كەلسە دە، كوڭىلىنە كۇدىك ۇيالايدى. نە جىگىت قىزعا ۇيلەنبەيدى، نە ۇيلەنگەن كۇننىڭ وزىندە بەتىنە سالىق قىلىپ وتىرادى. سەبەبى دوستاردىڭ اراسىندا گۋ-گۋ اڭگىمە تولاستامايدى. جەكە ينديۆيد رەتىندە بۇعان قارسى شىعىپ، قالىپتاسقان جاعدايدى وزگەرتۋگە تىرىسقان ادامنىڭ ءوزى سىرتقى قوعامنىڭ قىسىمىنان سىنىپ قالادى. اشىعىن ايتقاندا، پاك ەمەس قىزدى العان جىگىت اينالاسىنداعى ادامداردىڭ قىسىمىنا توتەپ بەرە المايدى. وسىدان كەلىپ وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلىپ، ءتۇبى اجىراسۋعا اكەلەدى. تاستاندى بالا، كوكەك انا، اكەسىز وسكەن جەتىمەك وسىلاي پايدا بولادى.
الدانىپ، زورلىققا ۇشىراعان قىزدار تۇرمىس قۇرا المايدى. كۇيەۋگە شىقسا دا، ۋاقىت وتە كەلە اجىراسىپ كەتەتىنى ءبىرشاما. قازاقستانداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ستاتيستيكاعا كونبەيدى، ويتكەنى ونىڭ قۇرباندارى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جانە داعدارىس ورتالىقتارىنا، وتە قاۋىپتى جاعدايلاردا بولماسا، سيرەك جۇگىنەدى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، ەلىمىزدە جىلىنا 400 ايەل تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان كوز جۇماتىنىن ەسكەرسەك، «پاكتىك» ماسەلەسى دە سول ۇرىستىڭ ءبىر سەبەبى.
عىلىمدا تەلەگونيا دەگەن تەرمين بار. ول ادامنىڭ العاشقى سەرىگىنىڭ گەنگە اسەرى جايىندا. بۇل قىزعا دا، جىگىتكە دە قاتىستى دۇنيە. گۋگلداتساڭىز تەلەگونيا جايلى تولىق اقپاراتتى بىلە الاسىز. بىراق ونىڭ راس نە وتىرىك دۇنيە ەكەندىگى دالەلدەنبەگەن. عىلىمدا بۇل جايلى ءالى دە داۋلى ماسەلەلەر بار، سوندىقتان وعان تولىقتاي عىلىمي نەگىز جوق ەكەندىگىن عالىمداردىڭ وزدەرى دە مويىندايدى. مويىنداي تۇرا حالىق اراسىنداعى زورلانعان قىزعا دەگەن كوزقاراس وزگەرمەگەن.
ءيا، بۇل تەورياعا سۇيەنەتىن بولساق، قىز «قىزداي» بارۋ كەرەك. بىراق تاعدىر جولى ارقيلى. «اداسقان ءوزىنىڭ تۇقىمىن قۇرتادى». راس. الايدا «قىزدى اداستىرعان ادام قىزدىڭ تاعدىرىن قۇرتادى!» زورلانىپ، ارىنان ايىرىلعان قىز بارىنان ايىرىلماۋ كەرەك. ءتۇپتىڭ تۇبىندە سول قىزدى قورلاعان باسقا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ قازاق جىگىتى. جاستىعىندا جاسارىن جاساپ، ويناپ-كۇلگەن جىگىتتىڭ كەيىن پاك قىز الامىن دەۋى اقىماقتىق. تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن. جارىڭنىڭ ادال بولىپ كەلگەنىن قالاساڭ، ءوزىڭ دە ەشقانداي قىزعا قول تيگىزبەي، سوعان ساي بول دەگىمىز كەلەدى. قوعامداعى وسىنداي كەرى اسەر ەتەتىن، تيىننىڭ ەكىنشى بەتىن ەسكەرمەيتىن قاساڭ كوزقاراستاعى نارراتيۆتەر وتباسى ينستيتۋتىن السىرەتىپ، ۇلت بولاشاعىنا اسەر ەتۋدە. سانالى شەشىم قابىلداپ، ۇرپاعىمىزدىڭ زارداپ شەكپەۋىنە قازىردەن قام جاسايىق!
اياۋلىم ءابىلدا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
