Uly sózde uıat joq! Aıtýǵa bolmaıdy, uıat bolady deýmen jastardyń bilýi abzal dúnıelerdi jasyryp keldik. Qanshalyqty jasyrǵanmen, tartyp jatqan zalalymyz sonshalyqty kóp. Halyq arasynda «qyzdy qyzdaı alý kerek, áıtpese balań ózińe uqsamaıdy. Ol jigitke uıat» degen qalyptasqan mıf bar. Páktiginen aıyrylyp qalǵan qyzdyń qazirgi qoǵamda róli qandaı? Óziniń ushtaqaılyǵynan taýyp otyrǵan qyzdardan bólek jigitterge aldanyp, eńirep qalǵan qyzdar da bar. Tarqatyp aıtaıyq. Qyzdyǵynan aıyrylyp, ot basqan qyzdardyń bolashaqta turmysqa shyǵyp, otbasyn qurǵanda kúıeýiniń, týǵan týystarynyń kózqarasy qandaı bolmaq?
Qyzdyń sondaı jaǵdaıyn bile tura oǵan kóz jumyp, úılenip jatqan jigitter bar. Biraq keıin urysyp qalǵan jaǵdaıda ótkendi eske túsirip, qyzdyń betine basatyn kezderdiń bolatyny da jasyryn emes. Nemese alǵashqy neke túninde alǵan jarynyń taza emes ekenin bilip, úıinen qýyp shyǵatyn jaǵdaılar eldiń ońtústiginde kóptep tirkelgen. Qazaqy salt-dástúrdi berik ustanatyn aımaq bolǵandyqtan er adamnyń tárbıesi de soǵan negizdeledi.
Mundaı kózqaras qaıdan shyqty? Qazirgi qoǵamda ákeniń ıa shesheniń tikeleı «Balam, eshkim tımegen qyz ákel. Taza qyz ákelmeseń uıat» degenin jıi estimeımiz. Bul kóbinese jigitterdiń óz ortasynda bolatyn áńgimeden týyndaıtyn másele. Kózi ashyq, raıonaldy oılaı alatyn azamattar durys qabyldaı alady. Biraq qoǵamda áli konservatıvti kózqarasty ustanatyndar bar. Máselen, bir ortada júrgen jigit qyzben kezdesetin bolsa, dostary «Ol qyzben qalaı kezdesip júrsiń? Bolary bolyp qoıǵan qyz ǵoı» degen negatıv tarata bastaıdy. Jigittiń sezimi bolyp úılengisi kelse de, kóńiline kúdik uıalaıdy. Ne jigit qyzǵa úılenbeıdi, ne úılengen kúnniń ózinde betine salyq qylyp otyrady. Sebebi dostardyń arasynda gý-gý áńgime tolastamaıdy. Jeke ındıvıd retinde buǵan qarsy shyǵyp, qalyptasqan jaǵdaıdy ózgertýge tyrysqan adamnyń ózi syrtqy qoǵamnyń qysymynan synyp qalady. Ashyǵyn aıtqanda, pák emes qyzdy alǵan jigit aınalasyndaǵy adamdardyń qysymyna tótep bere almaıdy. Osydan kelip otbasynyń shyrqy buzylyp, túbi ajyrasýǵa ákeledi. Tastandy bala, kókek ana, ákesiz ósken jetimek osylaı paıda bolady.
Aldanyp, zorlyqqa ushyraǵan qyzdar turmys qura almaıdy. Kúıeýge shyqsa da, ýaqyt óte kele ajyrasyp ketetini birshama. Qazaqstandaǵy turmystyq zorlyq-zombylyq statıstıkaǵa kónbeıdi, óıtkeni onyń qurbandary quqyq qorǵaý organdaryna jáne daǵdarys ortalyqtaryna, óte qaýipti jaǵdaılarda bolmasa, sırek júginedi. Resmı derekter boıynsha, elimizde jylyna 400 áıel turmystyq zorlyq-zombylyqtan kóz jumatynyn eskersek, «páktik» máselesi de sol urystyń bir sebebi.
Ǵylymda telegonııa degen termın bar. Ol adamnyń alǵashqy seriginiń genge áseri jaıynda. Bul qyzǵa da, jigitke de qatysty dúnıe. Gýgldatsańyz telegonııa jaıly tolyq aqparatty bile alasyz. Biraq onyń ras ne ótirik dúnıe ekendigi dáleldenbegen. Ǵylymda bul jaıly áli de daýly máseleler bar, sondyqtan oǵan tolyqtaı ǵylymı negiz joq ekendigin ǵalymdardyń ózderi de moıyndaıdy. Moıyndaı tura halyq arasyndaǵy zorlanǵan qyzǵa degen kózqaras ózgermegen.
Iá, bul teorııaǵa súıenetin bolsaq, qyz «qyzdaı» barý kerek. Biraq taǵdyr joly árqıly. «Adasqan óziniń tuqymyn qurtady». Ras. Alaıda «qyzdy adastyrǵan adam qyzdyń taǵdyryn qurtady!» Zorlanyp, arynan aıyrylǵan qyz barynan aıyrylmaý kerek. Túptiń túbinde sol qyzdy qorlaǵan basqa emes, ózimizdiń qazaq jigiti. Jastyǵynda jasaryn jasap, oınap-kúlgen jigittiń keıin pák qyz alamyn deýi aqymaqtyq. Teń teńimen, tezek qabymen. Jaryńnyń adal bolyp kelgenin qalasań, óziń de eshqandaı qyzǵa qol tıgizbeı, soǵan saı bol degimiz keledi. Qoǵamdaǵy osyndaı keri áser etetin, tıynnyń ekinshi betin eskermeıtin qasań kózqarastaǵy narratıvter otbasy ınstıtýtyn álsiretip, ult bolashaǵyna áser etýde. Sanaly sheshim qabyldap, urpaǵymyzdyń zardap shekpeýine qazirden qam jasaıyq!
Aıaýlym Ábilda,
«Adyrna» ulttyq portaly
