قازىر كەز-كەلگەن قازاقتان «ءاربىر قازاق وقۋى ءتيىس كىتاپ؟» دەپ سۇراۋ سالساڭىز، مىندەتتى تۇردە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىن» ايتادى. كۇللى ۇلتتىڭ ءبىتىم-بولمىسىن ءتورت تومعا سىيدىرا بىلگەن ويلارى ءالى كۇنگە دەيىن ءوز اكتۋالدىلىعىن جويعان جوق. ۇلى ابايدى ۇلىقتاۋدىڭ باستاۋ الار تۇسى ونىڭ مۇرالارىن زەرتتەۋ ەكەنى راس. ءبىزدى بۇگىندە تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - ۇلتتىق قۇندىلىقتار بولسا، ونىڭ ءبارىن اباي شىعارماشىلىعىنان تاۋىپ الۋعا بولادى. مىسالى، نەمىس جۇرتى گەتەنى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى رەتىندە الەمگە تانىتا الىپ وتىر. بۇكىل الەم قازىر گەتەنى «نەمىس ۇلتىنىڭ ۇلى جاناشىرى، قولداۋشىسى» بەينەسىندە قابىلداۋعا بەيىمدەلگەن. ارينە، اباي مەن گەتە شىعارماشىلىعىندا ۇقساستىقتار وتە كوپ. ەڭ الدىمەن، ولاردىڭ ۇلتى ءۇشىن عانا ەمەس، بارشا ادامزات ءۇشىن جاقسى مەن جاماندى ايىرا بىلۋگە شاقىرۋىمەن ەستە قالادى.
اباي شىعارماشىلى وتە كۇردەلى ءارى ءتۇرلى سالالاردى قامتىعان. ىشىنەن قالاساڭىز ساياساتتى دا، عىلىمدى دا، ونەردى دە تابا الاسىز. ۇلت بولىپ قالىپتاسقان سوڭ، ولاردا ورتاق يدەولوگيانىڭ بولىپ، العا جالعىز اتتى رەتىندە ەمەس، توپ بولىپ ۇمتىلعاننىڭ ماڭىزى زور. سونداي كەزدە العا تارتار ءبىر كۇشتىڭ بولۋى كەرەكتىگى جاسىرىن ەمەس. ءدال سول كۇش اباي بولسا كەرەك. ءوز ولەڭدەرىندە دە، قارا سوزدەرىندە دە قازاقتىڭ الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن تەرەزەسىن تەڭ بولعانىن قالايتىنىن جانە وعان قالاي قول جەتكىزۋگە بولاتىندىعىن تولىعىمەن كورسەتەدى. دانا حالقىمىز ەرتە كەزدەن-اق «ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن ءسوزىن بەكەر ايتپاسا كەرەك. سەبەبى، بەلى بەسىكتەن جاڭا شىققان بالا ابايدىڭ ولەڭدەرى مەن ويلارىنا سۋسىنداپ وسەتىن بولسا، تەك ادامگەرشىلىكتى ءپىر تۇتقان ەمەس، «ەلىم، جەرىم» دەيتىن ازاماتتار بولىپ وسەر ەدى. مىسال رەتىندە، بارىمىزگە بەلگىلى اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ءوز اۋىلىنداعى دۇرىس ناسيحاتتالۋىن ايتۋعا بولادى. قاراساز اۋىلىنا (مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ اۋىلى) جولىڭىز تۇسە قالسا، ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرىنىڭ تىم بولماسا ءبىر شۋماعىن جاتقا ايتاتىنىن بايقاي الاسىز. نەگە ابايدى ءدال وسىلاي بۇكىل قازاق جاتقا ايتاتىنداي دارەجەگە جەتكىزبەسكە؟!
كەز-كەلگەن دۇنيەنى ۇلىقتاۋ ەڭ الدىمەن بيلىك پەن باق قولىندا ەكەنى راس. ارينە ۇلى اقىن از ناسيحاتتالىپ جۇرگەن جوق. بۇل جەردە تۋىندايتىن سۇراق «دۇرىس ناسيحاتتالىپ ءجۇر مە؟». سەبەبى، ءار سوزگە «اباي وسىلاي دەپتى» دەۋ ءبىر بولەك تە، «اباي وسى جەردە وسىنى ايتقىسى كەلىپتى» دەپ تالداۋ ۇسىنۋ ءبىر بولەك. مىسالى، باستاۋىش سىنىپتان «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» دەپ جاتقا ايتىپ كەلۋدەمىز، بىراق ەشكىم جاس بالاعا ادام ءۇشىن عىلىمنىڭ ماڭىزى قانداي ەكەنىن تۇسىندىرمەيدى. ال ول بالا وسكەن سوڭ بارىپ قانا عىلىمنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنۋى كەش بولادى. ناسيحاتتاعان كەزدە تەك قازاقتىڭ ۇلى اقىنى رەتىندە ەمەس، الeمدىك دارەجەدەگى كەمەڭگەر تۇلعا رەتىندە تانىتۋعا دا بارىنشا كۇش سالعانىمىز ابزال. سەبەبى، ابايدىڭ بالا كەزدەن-اق الەمنىڭ ءتۇرلى عۇلامالارىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىس بولىپ وسكەنى راس. ءوز كەزەگىندە ونىڭ ءبارى ابايدى «تولىق ادام» رەتىندە قالىپتاسۋىنا ءوز سەپتىكتەرىن تيگىزدى.
تاعى دا ءبىر دۇرىس ءتۇسىندىرىلۋى قاجەت دۇنيە - بۇگىنگى جاڭا تەحنولوگيا مەن يننوۆاتسيالاردىڭ عاسىرىندا ءوز ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتەرىمىزدىڭ ماڭىزى. سەبەبى، جاستاردىڭ باتىس ەۋروپا، امەريكا جانە شىعىس ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ بۇگىنگى دارەجەلىنە ەلىكتەي وتىرىپ، قاڭسىقتارىنa دا تاڭسىق بولىپ وتىرعانى وكىنەرلىك جايت. قازىرگى مەمەلەكەتتەر مەن ۇلتتار اراسىنداعى ءوزارا باسەكەلەستىك ادامگەرشىلىك قاسەتتەردى اتتاپ كەتۋگە تىرىسىپ-اق ءجۇر. ال وسى تۇستا ابايدىڭ «aقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا» دەگەن ءسوزى توقتاۋ بولا الۋى كەرەك.
تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باستaماسىمەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلaماسىنىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقانى ءمالىم. مىنە، ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىز ءالى قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق. سول جاڭا وركەنيەتتى قالىپتاستىرۋدا، رۋحاني جاڭعىرۋدا ابايدىڭ قوسار ۇلەسى وراسان. سەبەبى، ءبىز وزىمىزگە ءتان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاي وتىرىپ قانا العا قادام جاساي الامىز. بۇگىنگى اداسقان وركەنيەتتەر اراسىندا ءوزىڭدى جوعالتىپ الماۋ اسا ماڭىزدى. بۇل تۋرالى اباي دا، ءال- فارابي دا ءسوز ەتەدى. شىندىعىندا، ەكى ۇستازدىڭ شىعارماشىلىعىندا ۇقساستىقتار ءبىرشاما. ەكەۋىنىڭ دە ايتقىسى كەلگەن ويى ءبىر. قايرات، اقىل، جۇرەك، تولىق ادام. مىنە ءدال وسى سوزدەردى نەگىزگە الىپ، ەكەۋى ەكى ءداۋىردىڭ ادامى بولسا دا بىردەي تۇسىندىرۋگە ۇمتىلادى. قىزىعى سول، بۇل ۇعىمداردى ءالى جەتە تۇسىنە الماي ءجۇرۋىمىز. وعان سەبەپ - اباي مەن ءال-فaرابي مۇرالارىن دۇرىس تۇسىنە الماۋىمىز.
ابايدىڭ ءومىربايانىنا نازار اۋدارار بولساق، ءبىر ادام مۇنشا ءىلىمدى قالاي مەڭگەرگەن دەپ تاڭداناتىنىمىز راس. ادامزات بالاسى اباي شىعارماشىلىعى مەن ەڭبەكتەرىن جوققا شىعارا العانىمەن، ونىڭ قانشالىقتى پايىم كوكجيەگى كەڭ تۇلعا بولعاندىعىن جوققا شىعارا المايدى. سوندىقتان، ابايدى وقىتار تۇستا، ۇلى ۇستازبەن تانىستىرار تۇستا بىردەن ششىعارماشىلىعىنا نازار اۋدارتپاي، ونىڭ كىم بولعانىن كورسەتىپ-تانىستىرۋدىڭ ءوزى جەتىستىك. اباي شىعارماشىلىعىن قانشا جەردەن ناسيحاتتاپ جۇرگەنىمىزبەن، ابايدىڭ ءوزى كىم ەكەنىن ءالى تولىق تانىپ ۇلگەرمەدىك پە ەكەنبىز دەپ قورقامىن.
ابايدىڭ دۇنيتانىمدىق كوزقاراسىنىڭ ءبىرشاما بولىگى «قارا سوزدەرىندە» جيناقتالعان. ۇلى اقىندى ۇلىقتاعان تۇستا بۇل سوزدەردىڭ دە ماڭىزىن انىقتاپ بەرگەنىمىز ءجون. سونداي-اق، ابايدىڭ قازاق مەنتاليتەتىندەگى كەرەعار ءارى دۇرىس ەمەس تۇستارىن انىق ايقىنداپ كورسەتەدى. سول جامان جاعىمىزبەن كۇرەسۋگە ءالى شامامىزدىڭ كەلمەي جۇرگەنى دە ماقتانارلىق جايت ەمەس. ساياساتتاعى بىلىقتاردى «بولىس بولدىم، مىنەكەي» دەپ سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ەتىپ كورسەتىپ بەرسە دە، ءالى دە ول جاعىنان اقساپ تۇرعانىمىز راس. ابايدىڭ اتىن جامىلىپ تەك جالاڭ ۇرانعا سالا بەرۋ - ەڭ ۇلكەن قاتەلىگىمىز. اقىننىڭ دۇرىس ناسيحاتتالماىنا بىردەن-ءبىر اسەر ەتەتىن دە وسى.
ابايدىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسقان سوڭ بارلىعىنىڭ «اباي جولىن» وقۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىندارى ءسوزسىز. الەمنىڭ ءبىرشاما تىلىنە اۋدارىلىپ، وزىندىك اتاققا يە بولا العان بۇل ەڭبەك بۇدان كەيىن دە كەڭىنەن تارالماسا، ازايمايتىنى راس. «اباي جولىنىڭ» تەك كوركەم شىعارما عانا ەمەس، بۇكىل ۇلتتىڭ ورتاق قازىناسى ەكەنىن دارىپتەۋىمىز كەرەك. شىعارمانىڭ ىشىندەگى ءار كەيىپكەر بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ ايناسى بولا الادى. جالپى الىپ قاراعاندا «تەگىمدى بىلگىم كەلەدى ۇلتىمدى تانىعىم كەلەدى» دەگەننىڭ قۇرالى وسى كىتاپ بولا السا كەرەك.
ەگەر، «اباي جولى اينا بولسا»، ابايدىڭ ءوزى جول سىلتەۋشى(كومپاس). قازاقتان شىققان ۇلىلار از ەمەس. ونىڭ اراسىندا ۇلىقتاۋ كەرەگى دە، ۇمىتپاۋ كەرەگى دە بار. باستىسى، اباي مۇرaسىن تولىق زەرتتەپ، دۇرىس ۇلىقتاي الۋ.
جانسايا ولجابەك،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتى
