وسى اپتاداعى قوعامدا تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپتىڭ ءبىرى – ەلىمىزدەگى تويلارعا موراتوري جاريالاۋ. اتالعان ماسەلەنىڭ كوتەرىلۋىنە abai.kz پورتالىندا جاريالانعان فيلولوگ، ساياساتتانۋشى ورالبەك وتەعۇلوۆتىڭ ەلىمىزدەگى تويلارعا 5 جىلدىق موراتوري جاريالاۋ تۋرالى ۇسىنىسى بولاتىن.
قازاق قوعامىنداعى داراقىلىقتىڭ، قارىزعا باتۋدىڭ، ءبىلىم ساپاسى تومەن بولۋىنىڭ استارىندا توي سيندرومى جاتىر دەپ بىلەدى اۆتور. قازاققا توي قاجەت پە؟ موراتوري جاريالاۋعا قوعامنىڭ كوزقاراسى قانداي؟ دەگەن ماسەلە توڭىرەگىندە «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى ءار سالا وكىلدەرىنىڭ پىكىرىن ءبىلدى.
زينات قاسىموۆا، ءداستۇرلى ءانشى: توي – حالىقتىڭ قازىناسى. دۋماندى جاقسى كورەتىن، دۋمانداتىپ جۇرەتىن قازاق ءۇشىن تويدىڭ ورنى ەرەكشە. ەلىمىزدەگى انشىلەردىڭ كوبىسى ءوز نەسىبەسىن تويدان تاۋىپ، وتباسىن اسىراپ ءجۇر. بىراق سوڭعى جاعدايلار ەلىمىز ءۇشىن دە، انشىلەر ءۇشىن دە قيىنعا سوقتى. كوپ تويلاردى حالىق كرەديت الىپ جاسايدى، ارتىنشا شىعىنعا باتادى. بۇنى قۇپ كورمەيمىن. الايدا، «جالعىز قىزىن ۇزاتا الماپتى»، «بالاسىنا توي جاساپ بەرە الماپتى» دەگەننەن گورى، قولدا بار دۇنيەمەن شاعىپ بولسىن توي وتكىزگەن دۇرىس. ال تويلارعا تۇبەگەيلى موراتوري جاريالاۋ كەرەك دەگەنگە قارسىمىن.
ساياگۇل بىرلەسبەك, ايتىسكەر اقىن: توي جاساۋ – قازىرگى قازاقتىڭ جالعىز قۋانىشى. سەبەبى، قاراپايىم حالىق ەشكىمگە كەرەك ەمەس. ءبىر-بىرىنە تىلەك ايتىپ، مارقايىپ، كوڭىل كوتەرىپ، قۋانىشىمەن ءبولىسۋ ارقىلى وزدەرىن ادام رەتىندە سەزىنەدى. سول ءۇشىن ميلليونداپ كرەديت الىپ، بانككە بالەنباي جىل قارىز بولۋعا دەيىن بارادى. سەبەبى، توي – قۋانىش! تويعا موراتوري جاريالاۋ كەرەك دەگەن ماسەلەمەن كەلىسپەيمىن، اتامزاماننان قازاق تويسىز بولماعان. ادام دۇنيەگە كەلگەننەن، دۇنيەدەن وتكەنگە دەيىن ارالىقتى تويمەن وتكەرگەن. بىراق قازىرگى زامانعا، ەكونوميكالىق تالاپتارعا ساي ءموراتوريدىڭ ورنىنا، توي جاساۋداعى ادام سانى، وعان كەتەتىن شىعىن دەگەن ماسەلەرگە شەكتەۋلەر بولۋى كەرەك. بۇل ىسىراپششىلدىقتىڭ، حالىقتىڭ قارىزعا بەلشەدەن باتۋىنىڭ الدىن الادى.
ايبەك بەستەنقۇلوۆ، اسابا: توي – قازاقتىڭ اجىراماس بولىگى. قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا تۋعان-تۋىسپەن، دوس-جارانمەن قۋانىشىڭدى ءبولىسىپ، اتاپ وتكەنگە نە جەتسىن؟! تويدى دوعارۋ كەرەك دەگەنمەن كەلىسپەيمىن. بۇل اسابا رەتىندە ءوز قامىمىزدى ويلاعاندىقتان ەمەس، سەبەبى جاراتقان ەشكىمدى نەسىبەسىز قالدىرمايدى. توي بولماسا دا باسقا تىرشىلىك تابىلادى. تويدى دوعارۋ كەرەك دەپ جۇرگەن كىسىلەردى تۇسىنەمىن. سەبەبى قازاق ۇيات بولماسىن دەپ شاماسى جەتسە دە، جەتپەسە دە 6-8 ساعاتتىق توي ءۇشىن كرەديت الىپ، قانشاما جىلعا قارىزعا كىرۋى جانعا باتادى. حالىق قينالىپ، ۇزاق جىلدارعا قارىزعا كىرگەنىن قالامايمىن. سوندىقتان، تويدى دوعارۋ كەرەك دەگەنشە، ىسىراپتى ازايتىپ، بارىمەن بازار اركىم شاما-شارقىنشا قۋانىشتى اتاپ ءوتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
ساعاتحان قاشقىنباەۆا، مۇعالىم: سوڭعى جىلدارى توي شەكتەن تىس كوبەيىپ كەتتى. اعايىن-جۇرتپەن قۋانىشتى ءبولىسۋ دەگەن جاقسى. بىراق ءار نارسەنىڭ ءوزىنىڭ شەگى بار. كورپەڭە قاراي كوسىل دەگەندى قازاق بەكەر ايتپاعان. ءبىز اسىرەقىزىل، ەلىكتەگىش حالىقپىز. كوپ جاعدايدا توي جاساماساق اناۋ نە دەيدى؟ مىناۋ نە دەيدى؟ انادان اسىپ تۇسەيىن، مىنادان اسىپ تۇسەيىن دەگەن جالعان نامىس العا شىعىپ كەتەدى. قازاقتىڭ تۋىسى كوپ ەكەنىن بىلەمىز، بىراق تويعا تۋىستىڭ تۋىسىن، تانىستىڭ تانىسىن شاقىرىپ ادام سانىن كوبەيتۋدىڭ قاجەتى جوق. جاقىن دەگەن 40-50 ادامدى شاقىرسا جەتكىلىكتى. ەگەر دە جالپىحالىققا 4-5 جىلدىق موراتوري جاريالاسا، قوس قولداپ قولدايمىن. مەنىڭشە، حالىق وسى ماسەلەنى ىشتەي كۇتىپ ءجۇر. قازاق كرەديت الىپ توي جاساعانشا، كاسىپ اشسىن، ويلانسىن، عىلىم-بىلىمگە ۇمتىلسىن.
اعىن ايدىن، «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
