قازاق حالقىنىڭ تاريحى سوناۋ ەسكى زاماننان قالىپتاسىپ كەلە جاتقاندىعى بارلىعىمىزعا ءمالىم. وسىنداي ۇزاق ۋاقىت ارالىعىن قامتيتىن تاريح ساحناسىندا كوڭىلگە قۋانىش قانا ەمەس كۇدىك پەن وكىنىش سەزىمدەرىن قاتار ۇيالاتاتىن وقيعالار قاتارى جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى ەلىمىزدە XX عاسىردا بىرنەشە قايتالانا ورىن العان رەپرەسسيا جىلدارى مەن باتىر حالقىمىزدىڭ باسىم بولىگىنىڭ جانى قيىلعان اشارشىلىق جىلدارى. بۇل جىلدار قازاق حالقى ءۇشىن ساندىق تۇرعىدان دا رۋحاني تۇرعىدان ۇلكەن شىعىنعا اكەلدى.
تاۋەلسىزدىك يەلەنگەن جىلداردا تاريح زۇلىمدىعىنىڭ قۇرباندارىن ەسكە الۋ ۇمىت قالعان جوق. 1997 جىلى 31 مامىر – ساياسي قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردى جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ جاريالاندى. اتالمىش كۇن جىل سايىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردى ەسكە الۋ ءىس- شارالارىمەن، رۋحتارىنا قۇران باعىشتاۋمەن وتكىزىلىپ كەلەدى.
«كەشەگى ساياسات بۇگىنگى تاريح، ەرتەڭگى تاريح بۇگىنگى ساياسات» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟ ءدال سولاي ءبىز قازىر قايعىرا، وكىنىشپەن ەسكە الىپ وتىرعان اتا- بابالارىمىز، حالقىنا جاناشىر بولعان ازاماتتارىمىز سول تاريحي كەزەڭنىڭ قاتال توتاليتارلىق ساياسي رەجيمىنىڭ، جەكە باسقا تابىنۋشىلىقتىڭ ءورشىپ تۇرعان ۋاقىتىنىڭ قۇربانىنا اينالىپ كەتە باردى. وتكەن وقيعالاردى سىناۋ، ونىڭ دۇرىسى مەن بۇرىسىن تەرۋ ءبىزدىڭ قۇزىرىمىزداعى ءىس ەمەس بولار، دەگەنمەن، حالقىمىزعا وسىنداي قايعى الىپ كەلگەن وقيعالاردىڭ جاي- جاپسارىن بىلە ءجۇرۋ مىندەتتەرىمىز قاتارىنا كىرسە كەرەك.
1928 جىلدان باستاۋ العان قۋعىن- سۇرگىن شارالارى 30شى، 40شى، ء50شى جىلدارى دا ءوز جالعاسىن تاپتى. «ۇلتشىل»، «باسقاشا ويلايتىندار» دەپ ايىپ تاعىلىپ، قوعامعا زيان تيگىزەدى دەپ ايداۋعا ۇشىراعاندار سانى بۇكىل كسرو تەرريتورياسىندا 1930 جىلدان باستاپ 1953 جىلعا دەيىن 40 ميلليونعا جۋىق ادامدى قۇرادى. ال قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ 103 مىڭى قۋعىنعا ۇشىراسا، 25 مىڭى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ەدى. بۇل سانداردىڭ ارقايسىسىنىڭ استارىندا بولەك بىر تاعدىر، «قاراڭعى قازاق كوگىنە ورمەلەپ شىعىپ،كۇن بولام»،- دەپ ارماندا كەتكەن، ەلى ءۇشىن ولىمنەن قورىقپاي بىلەك سىبانا ەڭبەك ەتكەن تالاي ازاماتتاردىڭ رۋحتارى جاتىر. ونەر، ادەبيەت سالاسىنان باستاپ قوعام بەلسەندىلەرىنە دەيىنگى حالقىمىزدىڭ ينتەليگەنتسيا وكىلدەرى كىسى قولىنان قازا تابۋ، ءوزى جاساماعان ايىپتى ارقالاپ كەتۋ، تار زىمداندا كىناسىز بولا تۇرا ازاپ شەگۋ جازالارىن كوردى.
تاريح ءوزى دالەلدەپ بەرگەندەي اتالمىش جىلدار كەز- كەلگەن وداقتاس ەل ءۇشىن جەڭىل بولا قويعان جوق. حالقىمىزدىڭ بىرىنشىدەن سانى جاعىنان ازايۋى، ەكىنشى جاعىنان ەلىم دەپ ەمىرەنەر زيالى قاۋىمىنان ايىرىلۋىنا الىپ كەلدى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قۋعىنعا ۇشىراعان ازاماتتار اقتالىپ، ولار جازاسىز دەپ تابىلدى، بىراق، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باق بولاتىن الىپ ازاماتتار حالقىنىڭ باسىنا باق ورناتامىز دەگەن، تاۋەلسىزدىك تاڭىن كورەمىز دەگەن ارمانمەن كەتتى.
ءيا، بۇل تاقىرىپتى قوزعاۋ وڭاي ەمەس، بىراق ءجۇرىپ كەلە جاتقان كوشتىڭ دۇرىس بولماعى تاريحتاعى قاتەلىكتى قايتالاماۋ، ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرا بىلۋدەن بولماق. قازاعا ۇشىراعان، ەل تاعدىرى جولىندا جانى قيىلعان ازاماتتاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ، ولاردىڭ ەڭبەكتەرى ءۇشىن العىس ءبىلدىرۋ تاۋەلسىز ەلدىڭ كەز- كەلگەن تۇرعىنىنىڭ پارىزى.
31مامىر – ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ جاريالانعان جىلدان باستاپ وسى تاقىرىپتا ءتۇرلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، اتالمىش وقيعالاردان شىنايى حابار بەرەر، ۇرپاعىنا ونەگە ەتەتىن تالاي كىتاپتار جارىق كوردى. ەندىگى كەزەڭدە وسىنداي زۇلماتتىڭ ورىن الماسى ءۇشىن سانالى ءىس- ارەكەتتەر جاساماق كەرەك. ەلى ءۇشىن قۇربان بولعان ۇلت زيالىلارى، اشارشىلىقتىڭ جازىقسىز قۇرباندارىن ەسكە الۋ تەك بەلگىلى كۇنگە ەمەس، پوپۋليستتىك ءىس- ارەكەتتەرگە ەمەس تاريحتان تاعىلىم الۋ مەن ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا باعىت السا ەكەن...
ومارباي اقجانا ەرنۇرقىزى،
قوجا احمەت ياسساۋي اتىنداعى № 123 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ 11 سىنىپ وقۋشىسى
