امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. جۇمەكەنگە ورالۋ

4420
Adyrna.kz Telegram

بيىل جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ تۋعانىنا 85 جىل. وسىعان وراي قازاقتىڭ ۇلى اقىنى تۋرالى جازعان كىتابىمدى الەۋمەتتىك جەلىدەگى دوستارىمنىڭ نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون سانادىم.

اۆتور

ۇلى اقىندار جايلى جازۋ ءارى جەڭىل، ءارى قيىن. جەڭىل بولاتىن سەبەبى، تاعىلىمى مول تاماشا تۋىندىلارى مەن ءومىرىن زەرتتەسەڭ اڭگىمەگە تامىزىق بولاتىن تاقىرىپ كوپ. وي ازابىنىڭ قوڭىر ايدىنىن كەشكەن كەمەڭگەردىڭ كىتاپتارىن وقىپ شىعىپ، قازىنا ارالىنا ساپار شەككەندەي اسەر الىپ، مول بايلىقتى ولجالاپ قايتقان ادامعا، اقىن رۋحىمەن سىرلاسۋ دا وڭاي. تەك، شايىردىڭ شىعارماشىلىق الەمى مەن جان سارايىنىڭ كىلتىن تاۋىپ، ارتىندا قالعان اسىل مۇراسىنا زەيىن قويىپ ءۇڭىلىپ، ىستىق ىقىلاسپەن «جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاساڭىز»، ول اعىنان اقتارىلىپ، بارلىق سىرىن سىزدەن جاسىرماي، ادال سەرىگىڭىزگە اينالىپ سالا بەرەدى. تىرشىلىكتە ارالاسىپ، دامدەس بولعان كۇندەرىڭە وي قىدىرتساڭ دا ۇزىن-سونار حيكاياعا ۇلاساتىن اڭگىمەلەر تولىپ جاتىر. اقىن جايىنداعى حالىقتىڭ ماحابباتى تۋعىزعان اڭىزداردى ءسوز ەتسەڭىز، بۇگىن باستاعان اڭگىمەڭىزدىڭ ەرتەڭ اياقتالا قويۋى ەكىتالاي.

قيىن دەيتىن سەبەبىمىز، شايىردىڭ شىعارماشىلىق الەمى مەن پەشەنەسىنە جازىلعان تاعدىرىنا ۇڭىلگەندە بەلگىلى ءبىر مەزگىلگە مىنا بەس كۇندىك جالعاننىڭ قىزىعىن ۇمىتىپ، ءومىر سۇرگەن ءداۋىرىنىڭ اۋاسىمەن تىنىستاپ، زامانىنىڭ ىزعارىن بويىڭىزدان وتكىزىپ، رۋحى سىنالعان وي سيراتىنىڭ ۇستىنەن جۇرۋگە تۋرا كەلەدى. مىنە، سوندا اقىندىق عۇمىردىڭ ءتاڭىردىڭ شەككىزگەن مەحناتى مەن شەرمەندە قىلعان قاسىرەتى ەكەنىنە كوزىڭ جەتىپ، ادامدىق مۇرات ءۇشىن كۇرەسكەن جىر الىبىنىڭ ءومىرىن شارپىعان قايعىنىڭ جالىنىندا ءوز جانىڭنىڭ دا ورتەنىپ كەتە جازدايتىن كەزدەرى بار.

«قايعى-قاسىرەت پەن ازاپتى ىزدەنىستە عانا ناعىز ونەر تۋادى» دەگەن ەكەن اۋليە تولستوي. ويلى ادامعا بۇل جالعاندا ەش قىزىقتىڭ جوق ەكەنىن ۇلى اباي دا كوكىرەگى قارس ايىرىلا جازداپ ايتقان. سۇم ءومىردىڭ سانالىعا اباقتى ەكەنىن دانىشپان ماعجان دا جۇرەگى جارالانىپ جازىپ كەتكەن. ەگەر بىلسەڭىز ايتىڭىزشى، اقىندىق تاعدىردى تاڭداعانداردىڭ ايدارىنان جەل ەسىپ، باسىنا باقىت قۇسى قونىپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامانى بولىپ پا ەدى، مىنا جالعاندا. قاسىرەت شەگە بىلگەن كەمەڭگەرلەردىڭ ارقاسىندا عانا دۇنيە ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالماي العا جىلجىپ، ول «مىنا فانيدەگى ادامي قۇندىلىقتاردىڭ تولەمى بولىپ» (تاگور) كەلەدى ەمەس پە.

ءومىرىڭدى ۇلاندىراتىن دەرتپەن عانا سالىستىرۋعا بولاتىن ءسوز ونەرىنىڭ قايعىنىڭ داۋىلىنا دۇركىن-دۇركىن ۇرىندىرىپ، جانىڭدى جەگىدەي جەيتىن ۋايىم ەكەنىن بىلە تۇرا، ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، ات-تونىن الا قاشۋدىڭ ورنىنا، پەندە بالاسىنىڭ ونى ساۋ باسىنا تىلەگەن ساقيناداي جاراتۋشىسىنان قايتا-قايتا سۇراپ الا بەرەتىنىنىڭ سەبەبى نەدە؟ «شىعارماشىلىق ءلاززاتتىڭ ءدامىن تاتقانداردىڭ، دۇنيەدەن باسقا راحاتتى ىزدەمەيتىنى» (چەحوۆ) نەلىكتەن؟ بالكىم، اقىندار دەگەنىمىز قوعامنىڭ زاڭدىلىعىنا مويىنسۇنىپ، جۇرت قاتارلى ءومىر ءسۇرۋدىڭ ورنىنا، پەندەلىك باقىتىن جەردەن ەمەس، كوكتەن ىزدەگەن اپەندە حالىق شىعار، بىزدەر ۇعا بەرمەيتىن.

ايتپەسە، شىعىستىڭ رۋمي سىندى ويشىلىنىڭ دانالىعىمەن دارالانعان كەمەڭگەردى جولىقتىرىپ ء(شامس ءتابرىزى) عيبراتىن تىڭداپ، ماۋقىن باسىپ، جىرلارىمەن سەزىم القابىنىڭ ءشولىن قاندىرعاندا، ءسۇرىپ جاتقان ءومىرىنىڭ ماعىناسىزدىعىن ءتۇسىنىپ، قىزمەت پەن مانساپتان ءبىر-اق كۇندە باس تارتىپ، اقىندىقتىڭ جولىنا ونى تارك ەتە سالعانى قالاي؟ جۇرت قولىن قانشا سوزسا دا جەتە الماي جۇرگەن پەندەلىك باقىتىنان وڭاي ايىرىلا سالاتىنداي، كوڭىلىڭدى جىلانداي ارباپ، ىرقىڭدى بيلەپ الاتىنداي قانداي قۇدىرەت، نە سيقىر بار، ءسوز پاتشالىعىندا؟ دۇنيەنىڭ ءمانىن ماحاباتتان ىزدەگەن ءرۋميدىڭ كورگەن سونداعى قىزىعى كوڭىلىن كوردەي سۋىتقان - جالعىزدىق قاسىرەتى.

جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقانىمەن، ول ونەردەگى دارا جولىن ىزدەگەن اقىنداردىڭ دا ومىرلىك سەرىگىنە اينالعانىنا قاراعاندا، شىنىمەن دە ناعىز شايىرلار يماندىلىقتىڭ نۇرىنان جارالعان، اللا-تاعالانىڭ كىشكەنتاي كورىنىسى بولۋى كەرەك. ماڭگىلىكتىڭ شامشىراعىنداي جارقىراپ، ادامدىق جولعا باعىت سىلتەپ، الەمگە ىزگىلىكتىڭ شۇعىلاسىن شاشقان اقىن، ءتانى پەندەلىك بولىپ جاراتىلعانىمەن، جانى بىزگە ۇقسامايتىن مۇلدە بولەك - جۇمباق قۇبىلىس. كوڭىل كوكجيەگىمىزدى ارايلاندىرىپ تۇرعان اقىندىق قۇدىرەتتىڭ جارىعى سونگەن كۇنى بىرتە-بىرتە جەر بەتىنەن ادامدىق قاسيەت تە جوعالىپ، ماڭگۇرتتىكتىڭ كەبىنىن كيەمىز.

زاماننىڭ اعىسىنا قارسى ءجۇزىپ، نوقتاسىن باسىنا سالعىزباي سۇيرەپ، شىندىقتىڭ شوعىنا جانى كۇيسە دە، ماقتاپ وتىرعان بولىپ تا ماقتامەن باۋىزدايتىن ءسوز پاتشاسى – اقىنعا قاي زاماندا دا وڭاي بولماعان. جالعىزدىق تاۋقىمەتىن تارتىپ، ورتا عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن تالاي-تالاي جىر سۇلەيلەرىنە سەزىمدەرىنىڭ قىنابىنان شىندىقتىڭ ناركەسكەنىندەي سۋىرىلعان عازالدارى ءۇشىن سان-الۋان ايىپ تاعىلىپ، كۇناھار اتانىپ، ۇلىقتاردىڭ ۇكىمىمەن ءولىم جازاسى كەسىلسە دە، قاباعىنان قار جاۋعان بيلىكتىڭ قاھارى دا ولارعا ولەڭ جازدىرتۋىن قويعىزا المادى.

سىناپتاي سىرعاناپ وتە شىققان ودان بەرگى عاسىرلاردا دا مىنا ءفانيدىڭ توپىراعىنا تابانى تيگەن شايىرلاردىڭ دا باقىتتان باسى اينالىپ، شالقىپ ءومىر سۇرگەندەرى شامالى. ءتىپتى، كۇنى كەشە عانا التى الاشتىڭ كەلەشەگىن ويلاپ قامىعىپ، ۇلتى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتكەن ارىستارىمىز احمەت، ءاليحان، مۇستافا، مىرجاقىپ، جۇسىپبەكتەردىڭ دە ءومىردىڭ بازارىنان العان ەنشىلەرىنىڭ قايعى مەن قاسىرەت بولعانىن قالاي ۇمىتامىز. دەي تۇرساق تا، قۇداي بەرگەن جالعىز جانىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋدىڭ ورنىنا، ءسوز ونەرىنىڭ وتىنا ونى تاستاي سالاتىنداي اقىندىقتا قانداي قۇپيا بار ءبىز بىلمەيتىن؟

قىلىشىنان قان تامعان الداسپان زاماننىڭ تەمىردى قۇرىشتاي يلەي سالاتىن تەگەۋرىنى دە توسقاۋىل قويا الماعانىنا قاراعاندا اقىندىق دەگەنىمىز ادامدىق سانامەن ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن جاراتۋشىنىڭ جۇمباعى عانا ەمەس، اللانىڭ اقيقاتتى ىزدەگەن جۇمىر باستى پەندەسىنە دايىنداپ قويعان ەڭ اۋىر، ءھام ەڭ قاتال سىناعى دا بولسا كەرەك. كىم ءبىلىپتى، سانالارىنا يماندىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ راحماني نۇرىن ءتۇسىرىپ، ءومىر توپىراعىنىڭ استىندا كومىلىپ قالعان يللاحي شىندىقتاردى جۇرەكتەرگە جەتكىزۋ ءۇشىن، «سۇيىكتى قۇلىن اقىن ەتىپ جاراتقاندا. قۇدايدىڭ دا بويىنا ەرەكشە باتىلدىق بىتكەن» شىعار، راسىمەن دا.

ۇلى اقىندار جونىندە اڭگىمە ايتۋدىڭ تاعى ءبىر قيىنشىلىعى، ولار سۋرەتكەر نەمەسە وي بايلىعىنىڭ كەنىن قازعان دانالار عانا ەمەس، حالىقتىڭ بويىنداعى قۋاتىن سۋارىپ، جانىن جىگەرلەندىرىپ، سەزىمىن تاربيەلەپ كەلە جاتقان رۋحتىڭ ۇلى كورىنىسى دە. ال، رۋح تۋرالى جازۋ بارلىق ۋاقىتتا دا قيىن. رۋحتى تانۋ ءۇشىن بۇكىل بولمىس-بىتىمىڭمەن وعان بەرىلىپ، سەزىم ۇستاراسىنا جۇرەگىڭ جارالانىپ، نيتسشە ايتقانداي، ول دۇنيەنى قانىڭمەن جازۋىڭ كەرەك! قانىڭمەن! جازىپ قانا قويماي، قيالىڭمەن رۋح پاتشالىعىن شارلاپ، بىرنەشە ايلار بويى سول الەمدە ءومىر سۇرمەك ءلازىم. رۋحتى تانۋ ءۇشىن «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» ىزدەنىس پەن شالقار ءبىلىم عانا ەمەس، بەيكۇنا ءسابيدىڭ كوز جاسىنداي تازالىق پەن پاراساتتىڭ بايلىعى بولۋى ءتيىس، بويىڭىزدا. اللاعا شىن بەرىلگەن تاقۋانىڭ كوڭىلىندەي ادالدىق كەرەك، جۇرەككە. باسقاشا جاعدايدا سەنىڭ رۋحتى تانۋىڭ جالعان تانىم، جارتىكەش تانىم بولىپ قالا بەرمەك.

دۇنيەدەن وزعانىنا وتىز جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپ، ۇلىلىعىن بارشا قازاق مويىنداعان جۇمەكەننىڭ رۋحاني مۇراسىنىڭ لايىقتى باعاسىن بەرە الماي جۇرگەنىمىزدىڭ سەبەبىن، مەن ىلعي دا وسى شىندىقتىڭ توڭىرەگىنەن ىزدەپ كەلەمىن. دەگەنمەن، ادەبيەتىمىزدەگى ورنى ۇڭىرەيىپ تۇرعان كەمشىلىگىمىز ءۇشىن، جەرىنە جەتكىزىپ ايتا الماعان زامانداستارىن دا، «جۇمەكەنتانۋعا» تەرەڭدەي الماعان سىنشىلارىمىزدى دا كىنالاۋدان اۋلاقپىن. جۇمەكەندەي ادامزاتتىق ويدىڭ اسقارىنا كوتەرىلگەن رۋحتىڭ قۇبىلىسىن تانۋ ءۇشىن، بىرنەشە بۋىن الماسىپ، قوعام جاڭارىپ، ومىرگە ازات ويلى ۇرپاق كەلۋى ءۇشىن ءالى دە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. جۇمەكەن ءداۋىرى باستالاتىن جىلداردىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن جۇرەگىمىز سەزەدى. قۇدايدىڭ ءسوزى جازىلعان ءدىني كىتاپتاردا ايتىلعانداي، تۇنەكتە جارقىراپ تۇرعان ساۋلەنى قاراڭعىلىق جاسىرا المايدى.

ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جايىندا وسى كۇنگە دەيىن ءبىراز دۇنيە جازىلدى. ولاردىڭ ىشىندە شىعارماشىلىق الەمىن شىن ىقىلاسپەن زەرتتەگەن ەڭبەكتەر دە، ادامگەرشىلىك بولمىس-ءبىتىمىن اڭگىمەگە ارقاۋ ەتە وتىرىپ اقىندىق تابيعاتىن اشۋعا تىرىسقان اسەرلى ەستەلىكتەر مەن جىر تۇلپارىنىڭ رۋحىنا باعىشتالعان جاقسى جىرلار دا بار. اسىرەسە، اقىن دۇنيەدەن وتە سالىسىمەن، العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قولىنا قالام الىپ، سوڭىنان ەرگەن ءىزباسارىن جوقتاپ، اسىل مۇراسىنىڭ باعاسىن بەرۋگە شاقىرىپ، دابىل قاققان جىر سۇلەيى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ جازعان دۇنيەسىنىڭ ادەبيەتتانۋداعى الاتىن ورنى ەرەكشە. بىرەۋدى اسىرا ماقتاۋعا جانى قاس عافەكەڭ سول جولى شەشىلىپ سويلەپ، كەڭىنەن كوسىلىپ جۇمەكەن تالانتىنىڭ الدىندا باسىن ءيىپ، ۇلى قازىنامىزدىڭ باعاسىن بەرۋ بارشامىزدىڭ بورىشىمىز ەكەنىن شەگەلەپ تۇرىپ ەسكەرتتى. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا «جالىن» جۋرنالىندا جارىق كورگەن، تاقىرىبىنىڭ ءوزى ايعايلاپ تۇرعان (ۇلى اقىن ەدى جۇمەكەن), ماقالادان گورى عافەكەڭنىڭ جان ايقايى ىسپەتتەس، كەيىنگى ۇرپاققا قاراتىپ ايتقان اماناتى تالايلارعا وي سالعاندا، جۇرەگىمىز ەلجىرەپ، قاتتى قۋانعانبىز.

«جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ ماعىناسى جاعىنان اسا باي مۇراسى - قازاق پوەزياسىنىڭ قازىناسىنا اينالىپ ۇلگەردى، ونى سونشالىق جان-جاقتى زەرتتەپ، بار اجار-كوركىمەن ازدىرماي-توزدىرماي ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرۋ ء–بارىمىزدىڭ بورىشىمىز! ول تۆورچەستۆو قازاق پوەزياسىنىڭ قازىرگى جەتكەن نىساناسى عانا ەمەس، ەش ۋاقىتتا توزۋ بىلمەيتىن، ماڭگىلىك قازىناسى» (عافۋ قايىربەكوۆ. «ۇلى اقىن ەدى جۇمەكەن». «جالىن» جۋرنالى، 1990 جىل، № 6).

وقىرمانعا وي سالعان كولەمدى دۇنيەنىڭ سوڭىنداعى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ ۇزەڭگىلەس ءىنىسىن ساعىنىپ، اقىندىق تابيعاتىن سونشالىقتى ءدال، سونشالىقتى شىنايى جەتكىزىپ، قولمەن ەسكەرتكىش ورناتقانداي ەتىپ سۋرەتتەپ، كوركەم تىلمەن كەستەلەگەن ارناۋ ولەڭى كوڭىلىمىزدى تەبىرەنتىپ قانا قويماي، كوزىمىزگە جاس تا العىزعان. رەتى كەلىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ونەرگە جۇرەگىنىڭ تازالىعىمەن ادال قىزمەت ەتكەن عافەكەڭنىڭ دە ارۋاعى ريزا بولسىن دەگەن نيەتپەن، «جۇمەكەن ەسكەرتكىشىنە» دەگەن سول ولەڭدى تولىق بەرىپ، اللانىڭ شاپاعاتىنا بولەنىپ، نۇرلارى پەيىشتىڭ تورىندە شالقىعان ەكى اقىننىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتە كەتكەندى ءجون سانادىم.

قانشاما ولەڭ
قالدى جەردىڭ استىندا،
ەندى اينالىپ
تاسىمايتىن تاسقىنعا.
«مۇندا سەن بار»-
دەگەن ءسوزدى ارقالاپ،
قايىسىپ تۇر
قابىرعاسى تاستىڭ دا.

«قاي دۇنيەدە
راحات بار اقىنعا؟»، -
دەپ سۇراپ ەڭ
وسى بىلتىر جاقىندا.
سول سۇراقتى
ەندى ەكىنشى جاقتا دا
ءالى دە ەرنىڭ
ارەڭ ايتىپ جاتىر ما؟

قازدىڭ تەرەڭ
وي تۇكپىرىن قانشاما،
ءار سوزىنە
جۇرەك سالا، جان سالا،-
«سەن تۇرا تۇر،
سەن كەرەكسىڭ!» -دەگەنگە
سەن كونبەسەڭ –
ەندى بىزدە قاي شارا؟!

بالىقشى ەدىڭ،
سيرەك قاپقان قارماعى،
قارى تالىپ،
سۇيەلدەنگەن بارماعى.
سەن دۇنيەدەن
سۇراپ - جارىتا المادىڭ،
دۇنيە ساعان بەرىپ
جارىتا المادى.

سوندا داعى
الاقانىڭ جايمادىڭ.
جايعانىڭمەن
بولمايتۇعىن ءجاي ءمالىم.
«سۇراۋمەنەن وزدىرعانشا ۋاقىت،
ولەڭ جازۋ – راحات» - دەپ ويلادىڭ.

كىم ويلاعان
تاۋسىلار – دەپ بۇلاي كۇن.
كەگى جوق جان
ادامنىڭ دا، قۇدايدىڭ.
شىلىمىڭنىڭ
وتى ءسونىپ بولعانشا، -
ءوزىڭ ءسونىپ قالعانىڭا جىلايمىن.

تىرىنىكى –
جىلاپ-جىلاپ باسىلۋ –
قاتال تاعدىر
ۇكىمىنە باس ۇرۋ.
تاۋ باسىنان
تاعى دا ۇيگە ورالىپ،
تىرشىلىكتىڭ كوشەسىندە شاشىلۋ.

بالالارمەن جالعاسادى سەندىك توي.
ۇمىتپاسپىز، -
ۇمىتپايمىز – دەدىك قوي.
ولگەندەردى ۇمىتپاۋ دا –
بۇل كۇندە
قولدان سيرەك كەلەتۇعىن ەرلىك قوي!

ءبىز ايتارمىز –
سەنى عاجاپ اقىن – دەپ،
ايتپاپ ەدىك –
ەندى ايتۋعا باتىل كوپ.
«ماڭگىلىككە بارار جولدىڭ ۇستىندە
جۇمەكەن دە
كەتىپ بارا جاتىر!» - دەپ.

انگليا نەمەسە گەرمانيا سياقتى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بىرىندە وسىنداي ماقالا جازىلىپ، وتكىر ماسەلە كوتەرىلسە، قوعامدىق ساناعا اسەر ەتىپ، مادەني ومىرىندەگى ساناسپاۋعا بولمايتىن ەلەۋلى وقيعاعا اينالارى حاق. ءبىز بولساق، ءسوز ونەرىن دامىتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، ادەبي ورتادا بەدەلى زور اقساقال اقىنىمىزدىڭ بارشامىزدىڭ تىلەگىمىزدى جەتكىزگەن جان ايقايىنا قۇلاق اسپاي، حالقىمىزدىڭ رۋحىن تەرەڭىرەك تاني تۇسۋگە جول اشاتىن جۇمەكەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋگە جانە ونى جان-جاقتى ناسيحاتتاۋعا قاتىستى اتقارىلۋعا ءتيىس شارۋالارعا سالقىن قاباق تانىتىپ، جىلى جاۋىپ قويا سالدىق. اسىل مۇراسىنىڭ باعاسىن بەرۋگە اسىقپاق تۇگىل، ءتىپتى، كوزى تىرىسىندە اقىنعا جاسالعان قيانات ول ولگەننەن كەيىن دە جالعاسىپ جاتتى.

جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ ءوز قولىمەن وندىرىسكە دايىنداپ كەتكەن سوڭعى كىتابى «قىران-قيا» جيناعىنىڭ تالايلارعا توسىنداۋ كورىنگەن وتكىر ويلارىمەن الدەكىمدەرگە ۇناماي قالىپ، «اقىن تابىتىنىڭ تولەمىندەي بولىپ» (زەينوللا) ول ومىردەن وتكەننەن كەيىن عانا جارىق كورىپ، وقىرمان قولىنا تيگەنىن باسقاشا ءتۇسىندىرۋ قيىن. وبال-ساۋاپ دەگەندى ۇمىتىپ، اقىنعا ءتىرىسى مەن ولىسىندە كىمدەردىڭ قيانات جاساعانى تۋرالى شىندىقتى دا ءالى كۇنگە دەيىن ايتا الماي كەلە جاتقانىمىز اششى دا بولسا شىندىق. مۇمكىن، شىندىققا تۋرا كەلسە مىڭگىرلەي المايتىن مىنا ءبىز – بوياۋى سىڭگەن ىسكە كوزىمىزدى جۇمىپ، ءبارىن دە ۋاقىت دەگەن سابازعا ارقالاتا سالىپ، اقىن رۋحىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن وڭاي قۇتىلعىمىز كەلىپ جۇرگەن شىعارمىز.

سەكسەنىنشى جىلدارى جارىق كورۋگە ءتيىس «سولنتسەۆوروت» جيناعىنىڭ جىلدا تاقىرىپتىق جوسپارعا ەنگەنىمەن، باسپالاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ءسوز بايلاسىپ العانداي شىعارماي قويىپ، ارادا ون ءۇش جىل وتكەننەن كەيىن بارىپ جارىق كورگەنىن دە، اقىننىڭ ادەبي مۇراسىن زەرتتەۋگە دەگەن باستاپقى كەزدەگى ادەمى قۇلشىنىستىڭ قارقىنىنىڭ بىرتە-بىرتە سايابىرسىپ قالعانىن دا وسىندايدا وكىنىشپەن ايتا كەتۋگە تۋرا كەلەدى.

جالعىز عافەكەڭ عانا ەمەس، ادەبيەتىمىزدىڭ كلاسسيگى، جازۋشى ءابىش كەكىلبايۇلىنىڭ اقىن تۆورچەستۆوسىنا قايتا-قايتا ورالىپ، زامانداسىن ەسكە الىپ جازعان بىرنەشە ەسسەسى جۇمەكەن پوەزياسىنا دەگەن وقىرمان ىقىلاسىن ارتتىرا تۇسكەنىمەن، سەڭ ورنىنان قوزعالا قويمادى. رۋحاني اعاسىنا ەكى دۇنيەدە دە ادال قىزمەت ەتكەن سۋرەتكەرىمىزدىڭ وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن اقىننىڭ جەتپىس جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ايتقان سوزدەرى جۇمەكەن ءداۋىرىنىڭ كەلىپ قالعانىنان حابار بەرگەندەي اسەر قالدىرىپ، كوڭىلىمىزدەگى ءۇمىتىمىزدى وياتقانداي بولىپ ەدى.

«بارشا جۇرت ونىڭ بارشا ولەڭىن وقىپ، بۇكىل مۇراسىن قاستەرلەيتىن كۇن دە الىس ەمەس بولار. ونىڭ قازاقستانى ەندى ورناپ كەلەدى. ونىڭ جۇلدىزى، ونىڭ جىرلارىن تەرەڭ ۇققاندار كوبەيە تۇسكەن سايىن بيىكتەي بەرەدى. ەڭ شىرقاۋ بيىكتەردەن ارتىندا جۇزەگە اسقان ابزال ماقساتى مەن ادال ەڭبەگىن قالدىرعان، رۋحاني بەكزاتتىق پەن سۋرەتكەرلىك قايسارلىقتىڭ ۇلگىسىندەي عۇمىر كەشكەن جۇمەكەننىڭ جۇلدىزى جانباعاندا، كىمنىڭ جۇلدىزى جانادى».

سول جولى دا ءبىز قازاق پوەزياسىنىڭ اسپانىندا تەمىرقازىقتاي جارقىراۋعا ءتيىس جۇمەكەن جۇلدىزىنىڭ جانۋىن اسىعا كۇتتىك. سودان بەرى دە ون جىلدان استام ۋاقىت وتە شىقتى. زاۋلاپ اعىپ، قۇستاي ۇشقان جىلدارعا كوز تاستاپ، ۇلى اقىنىمىزدىڭ ادەبي مۇراسىن حالىققا تانىتۋعا قاتىستى قانداي جۇمىستاردىڭ جاسالعانىن ەسىمىزگە العىمىز كەلگەنىمەن، بەرىلگەن مول ۋادەلەردەن باسقا، اۋىز تولتىرىپ ماقتانۋعا تۇرارلىق ەشتەڭە ويىمىزعا تۇسپەدى.

جۇمەكەننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ءبىر جاقسى كينو ءتۇسىرىلۋ كەرەك ەدى. تۇسىرىلمەدى. ەڭ بولماعاندا تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا انۇرانىمىزعا اينالعان «مەنىڭ قازاقستانىم» تۋىندىسىنىڭ ومىرگە كەلۋ تاريحى تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ، كورەرمەن نازارىنا ۇسىنۋ دا قولىمىزدان كەلگەن جوق.

حالقىمىزدىڭ رۋحاني دۇنيەتانىمىن بايىتۋ ءۇشىن قازىنادان بولىنەتىن مول قارجىسى ىسىراپ بولىپ، كىم-كورىنگەننىڭ تالاپايىنا ۇشىراپ، سۋشا شاشىلۋدا. رەسەي مەملەكەتىنىڭ ورىس مادەنيەتىنىڭ ابىرويىن كوتەرگەن ونەر ادامدارى جايىندا كەيىنگى ۇرپاققا ونەگە بولارلىق قانداي ءمان-ماعىناسى تەرەڭ فيلمدەر ءتۇسىرىپ جاتقانىن تەلەديداردان تاماشالاعاندا، بۇل سالاداعى ءوزىمىزدىڭ بەيشارا ءحالىمىز بەن دالباسا تىرلىگىمىز ەسكە ءتۇسىپ، قاراپتان-قاراپ وتىرىپ، كوڭىلىڭ نىلدەي بۇزىلادى. نەلىكتەن ءبىزدىڭ ەكراننان كورىپ جۇرگەن كينوتۋىندىلارىمىزدىڭ وتانشىلدىققا تاربيەلەۋدەن گورى، جابايىلىقتى ناسيحاتتايتىن سورپاسى سۋ تاتيتىن ءدامسىز دۇنيەلەر بولىپ كەتكەنىنىنىڭ سەبەبىن تۇسىنۋگە قانشا تىرىسساق تا، اقىلىمىز جەتپەي قويدى.

قازاق ولەڭىنىڭ توپىراعىنا تىڭنان تۇرەن سالىپ، ينتەلەكتۋالدىق پوەزيامىزدىڭ ءورىسىن كەڭەيتكەن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان عىلىمي كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىلىپ، سول ارقىلى ادەبيەتىمىزدىڭ جەتكەن بيىگىن مەجەلەپ، ءتۇرلى كىتاپتار جازۋ ءىسى دە قولعا الىنبادى. ىستەلىنبەي جاتقان تىرلىكتىڭ ءبارىن جىپكە تىزە بەرىپ قايتەيىن، ەڭ اقىرى جۇمەكەننىڭ تۋعان كۇنىندە اقىن رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، ءبىر شارا ۇيىمداستىرۋدى داستۇرگە اينالدىرۋعا دا شامامىز كەلمەي جۇرگەنىن ويلاسام، كىمگە وكپەلەرىمدى بىلمەي، جالعان تىرشىلىكتەن ءتۇڭىلىپ كەتە جازدايمىن. ايتەۋىر، باقىتقوجا ىزمۇحامبەتوۆتەي ازاماتتىڭ اتىراۋ وبلىسىنا اكىم بولىپ كەلۋىنىڭ ارقاسىندا وتىز جىل كەشىگىپ بولسا دا، جۇمەكەنگە ءبىر ەسكەرتكىش ورناتىلىپ قالدى-اۋ. وعان دا قۇدايعا شۇكىر! ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسىپ، مەرەيىن ءوسىرىپ، ماۋەلى بايتەرەگىندەي جايقالعان كوپتەگەن اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ تالانىنا ونداي باق تا بۇيىرماي جاتىر.

2012 جىلى «قازعۇرت» باسپاسىنان جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ جەتى تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعى جارىق كورگەنىمەن، بۇل ماڭىزدى جاڭالىققا دا ءبىز اسا ەلەڭ ەتپەدىك. مادەني ومىرىمىزدەگى ءىرى وقيعاعا اينالۋى ءتيىس جاڭالىق جونىندە مەرزىمدى باسپاسوزدە ماردىمدى ەشتەڭە ايتىلماعاندا تاعى دا كوڭىلىم قۇلازىپ، قاتتى نالىدىم.

«ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن اتالى سوزگە باس ۇرعان حالىق سياقتى ەدىك قوي، كۇنى كەشە عانا. امال نەشىك، الدىمەن ارۋاققا تاعزىم ەتىپ، قۇرمەت كورسەتەتىن قاراپايىم كىسىلىكتى ۇمىتىپ، حالىقتىعىمىزدىڭ قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوعالىپ بارا جاتقانى ءۇشىن كىمگە وكپەلەيىن؟ قادىرى قاشقان زامانعا ما، قاسيەتىنەن ايىرىلعان قوعامعا ما، الدە، ار-ۇياتىنان بەزگەن ادامعا ما؟

نە قارا باسىپ، باسىمىزعا نە كۇن كورىنگەنىن بىلمەيمىن، سوڭعى جىلدارى ءبىزدىڭ ءبارىمىز، جاسىمىز دا، كارىمىز دە، تەك ءوز جازعاندارىمىزدى عانا ناسيحاتتاپ، تەك ءوز شىعارمالارىمىزعا عانا كوڭىلىمىز تويىپ مارقايىپ، تەك، ءوز كىتابىمىزدىڭ شىققانىنا عانا جۇرەگىمىز جارىلا جازداپ قۋانىپ، جۇرتتان ءسۇيىنشى سۇراپ، ءتىپتى، ءوز تالانتىمىزعا ءسۇيسىنىپ، قۇدايداي تابىناتىن، ادام تۇسىنبەيتىن ءبىر جامان اۋرۋعا شالدىقتىق. سوزىمىزگە سەنبەسەڭىز، مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن كىمدەردىڭ كىتاپتارىنىڭ جارىق كورىپ، كىمدەردىڭ شىعارمالارىنىڭ شەت تىلىنە اۋدارىلىپ، ءباسپاسوز بەتتەرىندە كىمدەر جايىندا كولدەي-كولدەي ماقتاۋعا تولى ماقالالاردىڭ جازىلىپ جاتقانىن شولىپ كورىڭىزشى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى تىرلىگىمىزدىڭ «ءولى ارىستاننان گورى ءتىرى تىشقان ارتىقتىڭ» كەبىن كيگەن وتە ايانىشتى حالدە ەكەنىن مويىنداماسقا ەش امالىڭىز قالمايدى. ادەبيەتىمىزدىڭ شارۋاسى ابدەن تىنىپ، ازىپ-توزىپ، اقىر سوڭىندا كۇل-قوقىسقا اينالۋى «تۇلكى بولعان زامانىن، تازى بولىپ شالعان» زالىمدار مەن جۇزىكتىڭ جۇزىنەن وتەتىن پىسىقايلار ءۇشىن تاپتىرماس ولجا بولىپ وتىر. باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىن، كۇنى كەشە عانا «عاسىر حالتۋرششيگى» اتانىپ، قالىڭ قازاققا تانىلعان الاياقتى، ەندى بۇگىن بۇكىل ءباسپاسوز شۋلاپ ماقتاپ، توبەمىزگە شىعارىپ، تايلى-تۇياعىمىز قالماي شاشباۋىن كوتەرىپ جۇگىرىپ كەتەتىندەي، نە كۇن تۋدى سونشاما، باسىمىزعا؟ اردىڭ جىبىنەن اتتاپ كەتىپ، كىم-كورىنگەندى ماقتاپ، بيلىكتىڭ مالايلارىنا مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىپ، ادەبيەتكە، ءھام حالىقتىڭ رۋحىنا جاساپ جاتقان وپاسىزدىقتارىمىز ءۇشىن قيامەت كۇنى اللانىڭ الدىنا بارعاندا قالاي اقتالماقپىز؟ ءبىز وسىنداي ايانىشتى كۇيگە قالاي دۋشار بولدىق؟ قالاي؟ مۇمكىن، «تار جول، تايعاق كەشكەن» قيىن زاماندا دا ءومىردىڭ بيىك اسپانىندا اقيقاتتىڭ الداسپانىنداي جارقىلداعان رۋحىمىزدىڭ ءولىپ، ادەبيەتىمىزدىڭ ار، يمان، وبال، ساۋاپ ساۋاپ اتتى ءتورت قابىرعاسىنىڭ قۇلاپ تۇسكەنى قورقىنىشتى بولسا دا شىندىق شىعار، ايتۋعا جۇرەگىمىز داۋالاماي جۇرگەن. نەمەسە، كۇنى كەشە عانا ءبىز باسقا حالىق ەدىك قوي. باسقا. جۇمەكەندەي ۇلى اقىندارىمىزدى ۇمىتىپ، ومىردە دە، ونەردە دە سالماعى جوق جولبيكەلەردى كوككە كوتەرىپ، پەندەلىك ماقساتتى قۋىپ كەتكەن تىرلىگىمىزدىڭ ەكىجۇزدىلىك قانا ەمەس، حالىقتىڭ رۋحىنا جاسالىپ جاتقان وپاسىزدىق تا ەكەنىن نەگە ويلانبايمىز ءبىر مەزگىل؟ نەگە؟

اقىن قابىرىنىڭ توپىراعى ءالى كەۋىپ ۇلگىرمەگەن، جۇمەكەن ەسىمىن ارداقتاۋدى ەندى قولىمىزعا العان شاقتاعى حالقىمىزدىڭ كوڭىلىن كۇپتى ەتىپ تاستاعان، قانداي جاقسى سوزدەر ايتقانىمىزدى ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ كورەيىكشى، اعايىن! سىنشى زەينوللا سەرىكقاليۇلى، اقىن تەمىرحان مەدەتبەك ت.ب. ادەبيەتىمىزدىڭ تالانتتى وكىلدەرىنىڭ اقىن مۇراسىن قاستەرلەپ جازعان دۇنيەلەرى جۇمەكەن شىعارماشىلىعىنا بەرىلگەن شىن ماعىناسىنداعى ۇلكەن باعا بولدى. بىراق سودان بەرگى ۋاقىتتا كەمەڭگەردىڭ رۋحى مەن بيىك پاراساتىن تانۋدا ۇلكەن قادام جاسالمادى. شىندىعىندا، ءبىز سوڭعى جىلدارى، اقىن تۆورچەستۆوسى تۋرالى جاڭا ەشتەڭە ايتا الماي، «جۇمەكەنتانۋدىڭ» باستاۋىنداعى عافۋ، ءابىش، زەينوللا تەمىرحانداردىڭ ايتقان ويلارىن قايتالاۋمەن شەكتەلىپ، كولەمى اۋقىمدى، ماعىناسى تەرەڭ شىعارمالارىن زەرتتەۋدى جولعا قويماق تۇگىل، ول ءىستى ءالى باستاماعانىمىزدى دا وكىنىشپەن مويىنداۋعا ءتيىسپىز.

«جۇمەكەن جۇمباق اقىن» دەگەن ماعىناداعى ابدەن جاۋىر بولىپ، جۇرتتى ىعىر قىلعان، جاتتاندى سوزدەردىڭ سارقىتىن ساپىرا-ساپىرا، وقىرماندى جالىقتىرىپ تا جىبەرگەن جاعدايىمىز بار. ۇزاق جىلدار بويى ءبىزدىڭ ادەبي سىنىمىز تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن ۇلتتىق اقىنىمىزدى حالىققا دۇرىستاپ تانىتا الماي، «جۇمەكەن ءححى عاسىردىڭ اقىنى» دەگەن سىڭايداعى ارزان الدانىشتى مەدەۋ كورىپ، كوڭىلىمىزدى الدارقاتىپ ءجۇر. وركەنيەتتى ەلدىڭ توپىراعىن ەمىپ تۋعان جاعدايدا، ادەبيەتتەگى الاتىن ورنى بايرون مەن گەتەلەردىڭ جۇلدىزدارىنىڭ جانىندا جارقىراي الاتىن ناجىمەدەنوۆ مۇراسىنىڭ لايىقتى باعاسىن بەرۋدىڭ ورنىنا، ءتىپتى، كەرىسىنشە، اقىننىڭ جەتكەن بيىگىن الاسارتقىمىز كەلىپ تۇراتىن ءبىر ناداندىق پايدا بولدى قوعامدا.

ۇزاق ۋاقىت كەشىگىپ، 1996 جىلى ءۇش تومدىق بولىپ شىققان شىعارمالار جيناعىنا جازعان العىسوزىندە سىنشى زەينوللا سەرىكقاليۇلى، قوعامىمىزدا تامىرىن جايىپ كەلە جاتقان وسىنداي ءبىر كەلەڭسىز قۇبىلىستىڭ بار ەكەنىن تىگىسىن جاتقىزىپ، وقىرمانعا سىپايىلاپ جەتكىزگەنى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر.

«جۇمەكەن مۇراسى قىرۋار جىلدارعا مەرزىمىنەن شەگەرىلىپ، ادەبي باسپا ورىندارىنان قاعاجۋ كورىپ، شومىشتەن قاعىلىپ كەلسە، «جاس الاش» گازەتىندە اقىننىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە ون جىل تولۋىنا وراي 1993 جىلى جاريالانعان ەستەلىك-تولعانىستان وزگە ء(ا.سارسەنباەۆ) بىردە-ءبىر مەرزىمدى ءباسپاسوز باسىلىمى ءشوپ باسىن سىندىرماي تىم-تىرىس، ءۇنسىز جاتىپ السا، قاسيەتتى قازىنانىڭ كەلەشەگىنە، ناسيحاتىنا قاتىستى بولۋعا ءتيىس-اۋ دەيتىن جاۋاپتى ازاماتتاردىڭ، زامانداستارىنىڭ قاي-قايسىنىڭ دا بۇل ارىنا سىن دەمەسكە لاجىڭ جوق. ال، الدەبىر ونەر كەشىنە وراي اڭگىمەدە «زاماننىڭ ۇلى اقىنى م.ماقاتاەۆ، تالانتتى دا تەگەۋرىندى «كۇردەلى اقىن» اتانعان ج.ناجىمەدەنوۆ» دەپ، («حالىق كەڭەسى»، 18 مامىر، 1993 جىل) ارقايسىسىنا ءبىر-ءبىر سىباعا ۇسىنعانداي، كىمنىڭ ورنى كىمنەن كەيىن كەلەتىنىن جول-جونەكەي ەپتەپ باعىتتاپ جىبەرمەك بولعانىنداي سالىستىرما ەمەۋرىندەر ەشكىمنىڭ دە پايداسىنا شەشىلمەيتىنى حاق».

اۋزى دۋالى سىنشىمىزدىڭ ادەبي ورتاداعى ۇياتتى جاعدايعا اينالىپ بارا جاتقان «مىناۋ ءبىزدىڭ ء–بىرىنشى، اناۋ-ەكىنشى- ودان كەيىنگىسى -ءۇشىنشى» دەگەن ماعىناداعى اقىن تۆورچەستۆوسىنا بەرىلگەن وتە ارزان باعا بولىپ تابىلاتىن، رۋحى بيىك، ماعىناسى تەرەڭ، اۋقىمى كەڭ پوەزيامىزعا ابىروي اپەرمەيتىن شالاعايلىقتى سىناپ، شىندىقتى شىمبايىمىزعا باتىرىپ ايتقان سوزدەرى بارىمىزگە دە ساباق بولۋعا ءتيىس-تۇعىن. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جارىق كورگەن ءبىر ماقالامىزدا ءبىز دە وسىعان قاتىستى ءوز پىكىرىمىزدى ءبىلدىرىپ، «ادەبيەتتەگى وزىنە لايىق ورنى بار ءبىر اقىنىمىزدىڭ ەسىمى سىزىلىپ قالسا، قازاق پوەزياسى شىمقاي ءبىر بوياۋىن جوعالتىپ العانداي كۇيگە تۇسەتىنىن» ايتقانبىز. ءاي، بىراق، وسى ايتىلعان سىنداردان قورىتىندى شىعارعان ادەبي قاۋىمدى كورىپ وتىرعان جوقپىن.

وتكەن جىلى «ادەبيەت پورتالى» دەگەن ءبىر سايت قاسىم امانجولوۆتان كەيىنگى شىعارمالارى ەڭ كوپ وقىلاتىن اقىنداردىڭ «رەيتينگىن» ۇيىمداستىرىپ، وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى جاعداي بۇرىنعىدان دا سوراقى كۇيدە قايتالانعاندا، نە ىستەپ، كىمگە مۇڭىمدى شاعارىمدى بىلمەي، تاعى دا قاتتى قاپالاندىم. ۇكىمەتتىڭ ەسەبىنەن قوماقتى قارجى الىپ، ناپاقاسىن تاۋىپ وتىرعان ينتەرنەت-باسىلىم «مۇقاعالي – ءبىرىنشى اقىنىمىز»، «جۇمەكەن – ەكىنشى اقىنىمىز»، قالعاندارى ءۇشىنشى، ءتورتىنشى اقىندارىمىز» دەگەن سىڭايداعى ەمەۋرىن تانىتىپ، مىنا ءبىز سياقتى پاقىرلارعا «كىمنىڭ ورنى كىمنەن كەيىن كەلەتىنىن جول-جونەكەي ەپتەپ باعىتتاپ» جىبەرىپ، ادەبيەتىمىزدى مازاققا اينالدىرىپ، «شوۋ-دۋمان» جاساعاندا توبە ءشاشىمىز تىك تۇردى. دەنەمنەن توق ءوتىپ كەتكەندەي، تۇلا بويىم تىتىركەندى. ەڭ سوراقىسى ادەبيەتىمىزدە وزىنە لايىق ورنى بار-اۋ دەگەن اقىندارىمىز بەن جازۋشىلارىمىز وسى «شوۋعا» بىلەك سىبانىپ، بەلسەنە قاتىسىپ، تورەلىك ەتىپ، قازىلىق جاساعاندا، اقىل-پاراساتىمىزدىڭ قۇنى ارزانداپ، تانىم-تۇيسىگىمىزدىڭ تومەندەپ كەتكەنىنە قارنىم اشىپ، جانىم كۇيزەلدى.
ناسيحاتى كەمشىن ءتۇسىپ جاتقانى بولماسا، قازاقتىڭ پوەزياسى الەمدەگى ەڭ ۇلى پوەزيا. ولاي بولاتىن سەبەبى، ءبىزدىڭ ومىردەن وتكەن ۇلكەن اقىندارىمىزدىڭ قاي-قايسىسى دا ۇلتتىق مۇراتىمىزدى بارىنەن بيىك قويىپ، حالقىمىزدىڭ جانىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بولعان شايقاستا جۇرەكتەرى جارالانىپ، رۋح مايدانىندا قازا تاپقان ادەبيەتىمىزدىڭ – ناعىز قاھارماندارى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ پوەزيامىز جەڭىلۋ دەگەندى بىلمەگەن، ءورىسىمىزدى تارىلتىپ، ۇلتتىعىمىزدى ءوشىرىپ، حالىقتىعىمىزدى جويعىسى كەلگەن جويقىن جاۋدىڭ بەتىن قايتارا بىلگەن – جاۋىنگەر پوەزيا. ەندەشە «مىنا اقىنىمىزدىڭ ورنى مىنا اقىننان كەيىن كەلەدى» دەگەن تۇرعىداعى «رەيتينگتەر»، «قابانبايىمنان گورى بوگەنبايىم باتىرىراق ەدى» دەگەن ماعىناداعى، ادەبيەتىمىزدىڭ كوزدەگەن ۇلى مۇراتىن بىلمەيتىندەردىڭ ويلانباي جاساعان شالاعاي تىرلىكتەرى. باتىرلىق سياقتى اقىندىقتىڭ دا ولشەمى جوق. ۇلتىمىزدىڭ جانىنا قىلاۋ تۇسىرمەۋ ءۇشىن بولعان شايقاستا ناعىز باتىرلارداي ءوزىنىڭ شەبىن ادال قورعاعان اقىندارىمىزدىڭ قاي-قايسىسى دا قازاقتىڭ ءبىرىنشى اقىنى اتانۋعا ءتيىس ۇلى قۇرمەتكە لايىق.

1986 جىلعى جەلتوقساندا ازاتتىقتى اڭساپ، الاڭعا شىعىپ، قىزىل قانعا بويالعان مەنىڭ زامانداستارىمدى جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىرىپ قورعاپ سويلەگەن جۇباعاڭدى (مولداعاليەۆ) قازاقتىڭ بەسىنشى نەمەسە التىنشى اقىنى دەپ ايتۋعا كىمنىڭ اۋزى بارا الادى؟ ايتىڭىزشى، كىمنىڭ؟ انا ءتىلىمىزدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن شىرىلداپ، الماتىدا قازاق مەكتەبىن اشقىزۋ ءۇشىن شونا سماحانۇلىنىڭ قانداي ەڭبەك سىڭىرگەنىن «جاناشىر» اعالارىنىڭ ماقتاۋى ءوتىپ كەتكەن، ادەبيەتىمىزگە شەتىنەن «كلاسسيك» بولىپ توپىرلاپ كەلىپ جاتقان جاقسىلارىمىز بەن جايساڭدارىمىز بىلە مە ەكەن؟ ءتاۋبا، تاۋبە، تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قازىر جىلىنا ونداعان قازاق مەكتەپتەرى سالىنۋدا. سوۆەت زامانىندا سالماق تۇگىل، ءبىر قازاق مەكتەبىن اشقىزۋ دا قيامەت-قايىم ءىس بولاتىن. قيامەت-قايىم! ءبىر كىشكەنتاي سىن ەستىسە جارىلا جازداپ، جابىلا كەتەتىن، بۇگىنگى كۇننىڭ وتە ۇيىمشىل «شايىرلارىنا» نازار اۋدارعىمىز كەلمەسە دە، پاراساتى بيىك ويشىلدارىمىزدىڭ اسىل مۇراسىن ارزانداتىپ، اقىندارىمىزدى مالعا ەن سالعانداي «نومىرلەپ» جاتقان تىرلىكتەرىنىڭ ادەبيەتىمىزدى مازاق قىلۋ عانا ەمەس، حالقىمىزدىڭ رۋحىن قورلاۋ ەكەنىن ايتپاي كەتۋگە ءداتىمىز شىدامادى.

وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى تاڭداعى ءبىزدىڭ جۇمەكەن شىعارماشىلىعىنا بەرگەن «ۇلكەن» باعامىز بەن «تەرەڭ» تانىمىمىز، الداعى ۋاقىتتا دا «ول مۇقاعاليدان كەيىنگى اقىن» دەگەن تۇرعىداعى، ءبىر-بىرىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن (بۇل جايىندا ءبىز كەيىنىرەك «مۇقاعالي مەن جۇمەكەن» دەگەن ماقالامىزدا، جان-جاقتى توقتالامىز) ەكى ۇلكەن تالانتىمىزدىڭ ورنىن «نومىرلەپ» بەرۋگە تىرىسقان ناداندىقتان اسپاي قالا ما دەپ، قاۋىپتەنەمىن.

اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا ءبىز ۇلى اقىنداردىڭ ۇلتتىڭ جانى عانا ەمەس، حالىقتىق رۋحتىڭ ۇلكەن كورىنىسى دە بولىپ تابىلاتىنىن ايتقانبىز. ەندەشە ولار جايىندا اڭگىمە قوزعاعانىمىزدا ءار ءسوزىمىزدى ولشەپ، اقىل-پاراساتىمىزدىڭ تارازىسىنا سالىپ، جۇرەگىمىزدىڭ سۇزگىسىنەن وتكىزىپ بارىپ قانا سويلەگەن ءجون. ويىمىزعا كەلگەندى ىستەي بەرسەك، كۇندەردىڭ كۇنىندە رۋحىمىزعا جەگى ءتۇسىپ، حالىقتىق قاسيەتىمىزدەن ايىرىلامىز. زامان توپىراعى جاسىرعىسى كەلگەن اقيقاتتى ايتۋ ءۇشىن، ۇلتىمىزدىڭ قاسىرەتىن ارقالاپ، جانى ازاپقا تۇسكەن ويشىلدارىمىزدىڭ ماعىناسى تەرەڭ شىعارمالارىن ءتۇسىنىپ، لايىقتى باعاسىن بەرۋگە ءبىلىمىمىز بەن اقىل-پاراساتىمىز جەتپەسە، دۇرىسى ۇندەمەي، اقىنعا ارزان اتاق اپەرۋگە تىراشتانباي-اق قويعانىمىز ابزال.

جالقى دوسىم، كەلسە مەنى شىن ۇققىڭ:
مەنىڭ-داعى كوپ ءمىنىم بار، جانىم بار.
كوكىرەگىمنەن كورە قالساڭ ءبىر ۇشقىن
ۇرلەڭدەر دە، مازداتىڭدار جاعىڭدار.
بۇل كۇيبەڭمەن وتەر ەكەن جىل قانشا،
ۇشامىن دەپ ويلامايمىن جەلىڭە.
ال، ەگەردە كەۋدەم تولى كۇل بولسا
سول كۇلدەي عىپ وشىرىڭدەر مەنى دە.
مەن ءوزىمدى بايلاي الام قاتەرگە،
سول قاتەردى جەڭەمىن دە ەندەشە.
بار ايتارىم: ارزان اتاق اپەرمە،
ءوزىڭ دە ارزان دوسىم بولعىڭ كەلمەسە، - دەگەندى ۇلى اقىننىڭ ءوزى دە بىزگە قاراتىپ ايتىپ، وسيەت ەتىپ كەتكەنىن جادىمىزدا ساقتايىق.

نە بولسا سوعان جەلىگىپ، ارزان ءسوزدىڭ جەلىن قۋماي، جۇمەكەندەي تۇلعالارىمىزعا جۇرەگىمىزدىڭ تازالاعىمەن ادال قىزمەت ەتىپ، قيىن زاماندا ءومىر سۇرە وتىرىپ، ادىلەتتىلىك ءۇشىن كۇرەسىپ، شىندىققا قىلداي دا قيانات جاساماعان قايسار اقىندارىمىزدىڭ ادەبيەتتەگى لايىقتى باعاسىن بەرۋگە كۇش سالايىق! اقىنعا بەرىلگەن ارزان باعا، ول حالىقتىڭ رۋحىنا، تانىمىنا، جەتكەن بيىگىنە، ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ جولىنداعى كەشكەن ازابىنا، ەڭ اقىرى تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن جۇزدەگەن جىلدار بويى جۇرگىزگەن كۇرەسىنە بەرىلگەن ارزان باعا بولىپ تابىلادى.

ماڭگى ولمەيتىن سوزدەرى ءالى مىڭداعان جىلدار بويى جانىمىزدى تەربەپ، رۋحىمىزدى كەمەلدەندىرە بەرەتىن ۇلتىمىزدىڭ ۇلى اقىنى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ شىعارمالارىنىڭ لايىقتى باعاسىن بەرۋ ەندىگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ بورىشىمىز عانا ەمەس، ابىرويمەن اتقاراتىن مىندەتىمىزگە دە اينالۋى ءتيىس. ادەبيەتىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان وسى ءبىر ابىرويلى ىسكە قولىمىزدان كەلگەنشە ۇلەسىمىزدى قوسۋعا نيەت تانىتىپ، ۇزاق جىل وتكەننەن كەيىن (توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا اقىن شىعارماشىلىعى جايلى «قازاق ادەبيەتى" گازەتىنە ماقالا جازعانبىز) جۇمەكەنگە قايتا ورالىپ، جىر جيناقتارىن تاعى ءبىر پاراقتاپ، اقىن تۆورچەستۆوسى جايىندا ۇلكەن ەڭبەك جازۋعا بەلىمىزدى بەكەم بۋىپ وتىرعان جاعدايىمىز بار.

 

(جالعاسى بار)

پىكىرلەر