قازاقستاننىڭ ەكس پرەمەر-ءمينيسترى اكەجان قاجىگەلديننىڭ جۋرناليست سەرگەي دۋۆانوۆقا بەرگەن سۇحباتىن تىڭداپ جاعامدى ۇستادىم.
اكەجان اعامىز اتىراۋ وبلىسىنىڭ ەكس اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆتى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ اككى ارانداتۋشىلىقپەن سەپاراتيزم وتىنا ماي قۇيىپتى.ەڭ سوراقىسى قاجىگەلديننىڭ بۇنداي سەپاراتيستىك ارانداتۋى وسىمەن بىرنەشە رەت قايتالانۋدا.وكىنىشكە وراي باتىس قازاقستانداعى رۋشىلدىق-ايماقشىلدىق سەپاراتيزمنىڭ ورشۋىنە، ياعني مۇنايلى باتىس قازاقستاننىڭ ءوز الدىنا دەربەس بولىپ بولۋىنە مۇددەلى ەل رەسەي مەملەكەتى. قاجىگەلديننىڭ رەسەيمەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى ەلىمىزگە ءتيىمسىز ساياسي-ەكونوميكالىق ەۋرازيالىق كەدەن وداعىن قولداۋى اكەجان ماعجانۇلىنىڭ رەسەي يمپەرشىل كۇشتەرىنىڭ ىقپالىندا ياكي تىعىز ولارمەن قارىم-قاتىناستا ەكەنىن كورسەتەدى.
https://echo.msk.ru/programs/sorokina/2620331-echo/
وتكەن تاريحتىڭ قاتپارلى استارىنا ۇڭىلسەك، قازاق قوعامىندا رۋشىلدىق، جۇزشىلدىك سياقتى ۇلت تۇتاستىعىنا كولەڭكە تۇسىرەتىن جامان ادەت (كەيدە ول ماقساتتى ارەكەتكە ۇلاسىپ جاتادى) بۇرىننان بار. ءتىلى ءبىر، ءدىنى مەن ءداستۇرى ءبىر قازاقتى جۇزگە جىكتەپ، سودان ساياسي ۇپاي تۇگەندەۋ اندا-ساندا بايقالىپ قالادى. ارينە، مۇنداي قيامپۇرىس ارەكەتتى تىيىپ تاستۋاعا مەملەكەتتىڭ دە، قوعامنىڭ دا الەۋەتى جەتەدى. الەۋمەتتىك، ەكولوگيالىق قيىن جاعداي مەن قوعامداعى جاپپاي ادىلەتسىزدىك سەبەپشى بولىپ، سونىڭ كەسىرى قوبالجۋ تۋدىراتىن سەپاراتيستىك كوڭىل-كۇيدىڭ ۇشقىنىنا ماي قۇيىپ جىبەرەتىن گەوساسي مۇددە كۇيتتەگەن سىرتقى كۇشتەر پايدالانىپ كەتسە، وندا قاۋىپتىڭ قارا تۇنەگى قويۋلانا تۇسەدى، تەرريتوريالىق تۇتاستىققا كادىمگىدەي قاتەر تونەدى. مۇنىڭ مىسالىن ۋكراينانىڭ باتىسىنداعى لۋگانسك جانە دونەتسك وبلىستارىندا تۇتانىپ كەتكەن سەپاراتيزمنەن كورىپ وتىرمىز. ارينە، «دحر» (دنر), «لحر» (لنر) سياقتى پسەۆدورەسپۋبليكالاردىڭ قۇرىلۋىنا رەسەيدىڭ يمپەرشىلدىگى، شىعىس ەۋروپاداعى ساياسي ىقپالىنان ايىرىلىپ قالعىسى كەلمەيتىن وپىرەمدىگى سەبەپشى بولدى. دەسەك تە، رەسەي ۋكراينانىڭ شىعىسىندا تۇراتىن حالىق ىشىندەگى بەلسەندى سەپاراتيستەرگە ارقا سۇيەگەنى ەسەپكە الىنۋى قاجەت. سەپاراتيستىك يدەيالاردى ساياساتقا قوسىپ، ساياسي ۇپاي تۇگەندەيتىندەر بارلىق قوعامدا بار. بيلىكتى قولىنا الۋدى ۇنەمى اڭساپ جۇرەتىن كەيبىر ادامدار ءتىپتى سەپاراتيستىك يدەياسىن جالاڭ ۇراندارمەن عانا كومكەرمەي، تاريحي وقيعالاردىڭ جەلىسىندە تەوريا قورىتىپ، ونىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە مادەني نەگىزدەمەسىن دە جاساپ الادى. مۇنىڭ ءبارى سەپاراتيستىك يدەيانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ شاپشاڭدىعى مەن تيىمدىلىگىن قامداۋعا سايادى.
وسى تۇستا ءبىر وقيعانى ايتا كەتكىم كەلىپ تۇر. مەن «قۇرانشىلاردىڭ» ليدەرى سانالاتىن اسىلبەك مۋسينمەن جاقىن ارالاستىم. ول ەكەۋارا اڭگىمە كەزىندە لاۋازىمدى قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن اكەسى ورىنبورداعى قازاق تاريحىنا قاتىستى مۇراعاتتى اقتارىپ، قازاقتاردىڭ ورىس پاتشاسىنىڭ بوداندىعىنا ءوتۋ ماسەلەسىن، ءابىلحايىر حاننىڭ رەسەي بيلىگىمەن جاساعان كەلىسسوزىن، ودان كەيىنگى كەزەڭدەگى بوكەي ورداسى مەن جاڭگىر حاننىڭ سولتۇستىكتەگى الىپ يمپەرياعا ىقپالداسۋ جونىندەگى مالىمەتتەردى زەرتتەگەنىن ايتقان بولاتىن. ارينە، سول كەزدەگى جوعارى لاۋازىمدى ورىسقول شەنەۋنىكتىڭ قازاقستان مەن رەسەيدىڭ عاسىرلارعا ۇلاسقان «وتارشىل ءداۋىردى» نە ءۇشىن زەرتتەگەنىن، مۇنىڭ ءبارىن قانداي ماقساتقا پايدالانباقشى بولعانىن بىلمەيمىن. دەسەك تە، اسلان ءمۋسيننىڭ ەلدىڭ باسقا قيىرىنا ەمەس، مۇنايلى وبلىستارعا كوز تىككەنىن، سول ايماقتان الدەبىر ەرەكشەلىك ىزدەگەنىن بايقايمىز.
دۇرىس پىكىر قورىتۋ ءۇشىن تاۋەلسىز قازاقستانىڭ العاشقى جىلدارىن ورال كازاكتارىنىڭ ءوپىرىم ارەكەتىن ەسكە العان ارتىق بولمايدى. رەسەي يمپەرياسىنىڭ جەرىن كەڭىتۋگە عاسىرلار بويى قىزمەت جاساعان كازاكتار قازاقستاننىڭ ءوز الدىنا ەل بولعانىنا كەلىسە الماي، سەپاراتيستىك ارەكەتكە كوشكەن. وسى قاۋىپتىڭ جولىن كەسكەن جاسارال كۋانىشالين باستاعان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ قايراتكەرلىگى ەدى. ولار دەر كەزىندە ورالدىڭ سەپاراتيست كازاكتارىنىڭ اپتىعىن باسىپ، ورنىنا قويدى. وسىنداي وقيعالارادىڭ ءبارىن تىزبەكتەپ، وي ەلەگىنە سالساق، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىنا تونەتىن قاۋىپتىڭ نوبايى ايقىندالا تۇسەدى.
قازاق قوعامىندا مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن سەپاراتيستىك ايماق جونىندە قاتە پىكىر قالىپتاسقان. كوبىنە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك-شىعىسى مەن تەرىسكەيىندەگى وبلىستارعا كۇدىكتەنە قاراۋ ادەتكە اينالعان. بۇل قاتە پىكىر الگى ايماقتاعى قازاقتاردىڭ ۇلەسىنىڭ از بولۋى جانە رەسەيگە ەمىنىپ جاتقان تەرريتوريالىق ورنالاسۋىنا قاتىستى ايتىلىپ ءجۇر. شىنتۋايتىنا كەلسەك، اتالعان ايماق سولجەنيتسىن ايتقانداي ونسىز دا «رەسەيدىڭ قارنىنىڭ استىندا» («پودبريۋشە») ەمىنىپ، ىشكەرىلەپ جاتىر جانە قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەمەس. سوندىقتان وڭتۇستىكتەگى كورشىسىن ساياسي جانە ەكونوميكالىق ىقپالىنان شىعارعىسى كەلمەيتىن رەسەي قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارعا باي باتىس ولكەسىنە كوز تىگەدى، ءدال وسى ايماقتى قازاقستاندى تىرپ ەتكىزبەيتىن «جاندى جەرى» دەپ بىلەدى. رەسەي اقپارات قۇرالدارىنىڭ ۇنەمى قازاقستاننىڭ باتىسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا ەرەكشە ءمان بەرۋىنىڭ سەبەبى دە وسى ماسەلەدەن تۋىنداپ جاتىر. ەڭبەك تولەمى جانە باسقا دا الەۋمەتتىك ءتۇيىندى پروبلەمادان تۋىندايتىن بولماشى نارازىلىقتىڭ ءبارىن سەپاراتيستىك كوڭىل-كۇيگە تەليتىن ماقالالار رەسەي اقپارات قۇرالدارىندا سۇرانىسقا يە ەكەنى بايقالادى.
وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن قازاق ۇلتشىلدىعىن «باس كوتەرىپ كەلە جاتقان نەوفاشيزمگە» تەڭەگەن بىرنەشە بەلسەندى الەۋمەتتىك جەلىدە «انتيفاشيستىك توپ» قۇرعان. وسى ناۋقاننىڭ بەل ورتاسىندا قازاقستاندىق جۋرناليستەر ميحايل پاك پەن داستان مۇقىشەۆ ءوزىنىڭ بەلسەندىلىگىمەن كوزگە ءتۇستى. كەيىن ولاردى «قازاق قوعامىنىڭ بىلگىرى» ساناعان رەسەي اقپارات قۇرالدارى ماسكەۋگە جۇمىسقا شاقىردى. «رەگنۋم»، «لەنتا.رۋ» سياقتى باسىلىمداردا قىزمەت جاساعان ميحايل پاك ۇنەمى «قازاقستانداعى ورىس ماسەلەسى» تاقىرىبىنا قاتىستى قوزدىرۋشى ماقالالارىمەن تانىلىپ، باسشى قىزمەتتەرگە كوتەرىلدى.
https://regnum.ru/news/1567375.html
ال داستان مۇقىشەۆ رەسەي مەملەكەتتىك تەلەارنالارىنىڭ بىرىندە تمد ايماعىنا جاۋاپتى رەداكتور قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر. ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى وقيعالارعا ۇنەمى بىرجاقتى باعا بەرۋمەن اينالىسقان قازاقستاندىق بۇل ەكى جۋرناليست سوڭعى كەزدە قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى «وزەكتى پروبلەمالاردى» ءجيى قوزعايدى. وسى جاعدايدىڭ وزىنەن رەسەيدىڭ كاسپيدىڭ باتىس جاعىن ءجىتى باقىلاپ وتىرعانىن بايقايمىز.
https://m.lenta.ru/articles/2013/02/28/mangistau/
«جۋرناليستەر مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ پروبلەمالىق ايماقتار جونىندە جاسايتىن زەرتتەۋىندە تۇرعان دانەمە جوق» دەگەن پىكىر باسىم. سەپاراتيزمنىڭ بەلگىلەرى كوزگە ۇرىپ تۇرسا دا، بۇل كوبىنە ءسوز بوستاندىعى مەن پىكىر الۋاندىعىنا بالانادى. ال اڭقاۋ حالىق الدىندا ۇران تاستاپ سويلەيتىن ساياساتكەرلەردىڭ سەپاراتيستىك يدەيالاردى وزدەرىنىڭ ساياسي تەحنولوگياسىندا پايدالانۋى وتپەن ويناعانمەن بىردەي. اسىرەسە ەلەكتورالدى كەزەڭدە مۇنىڭ سالدارى وتە قاۋىپتى. بۇيىعىپ جاتقان بىقسىقتى ۇرلەۋ اپساتتە اينالانى تۇگەل شارپىعان جالىنعا ۇلاسىپ كەتۋى مۇمكىن.
اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى.
تۇراربەك قۇسايىنوا
"دەموس" قب توراعاسى
