كوپ حانداردى مەن كوردىم
ەلىن، حالقىن جىلاتقان.
قاراعاي ساپتى اق نايزا
باتىرلاردى قۇلاتقان.
دانالار ايتقان اسىل ءسوز
ەلدى اۋزىنا قاراتقان.
سارى جاي اتقان سانسىز وق
كوپ حالىقتى جىلاتقان.
اللا تاعالا ادامدى
تاتۋ بول دەپ جاراتقان.
سىپىرا جىراۋ
كۇرەڭ جەل!..
كۇمىس ساعىم!..
كوك شۇعىلا!..
كىم قانعان كەر دالانىڭ كوپ سىرىنا؟!
بۇل دالا – ۇلى دالا، ۇلان دالا –
تەربەتكەن تەبىرەنىپ ءتورت قۇبىلا!
كىم جەتكەن كەرەمەتىن سانامالاپ –
تاعدىرىن تاريح قانا سارالاماق.
دەگەن ءسوز «ءتورت قۇبىلا» تەگىن ەمەس –
ءتاۋ ەتكەن ءتورت تۇسىنا دانا قازاق.
ءتورت تۇسى – شىعىس، باتىس، وڭ، سول جاعى،
قورمالى – قورعانىمەن قورشالعانى.
پايىم مەن پاراساتتان تابجىلماعان –
دالالىق دانالىقتىڭ مول سالماعى!
ءور التاي – شىعىستاعى قاقپاسى التىن،
اتاعى، داڭقى كوكپەن استاساتىن.
جىل سايىن جاز ايىندا ۇشىپ كەلىپ،
بۇل تاۋدا پەرىشتەلەر باس قوساتىن.
تۋ الىپ، تۇلپار مىنگەن اتا-بابا،
تۇركىنىڭ ءتۇپ قازىعى وسى ارادا.
التاي مەن تارباعاتاي قوسارلانىپ،
ۇقسايدى مىزعىمايتىن بوساعاعا.
باتىسى – ەدىل دەگەن ۇزىن وزەن،
تولقىنى تاريح سىرىن كۇبىرلەگەن.
دەشتىنىڭ تۋى ەدىلدەن جەلبىرەسە،
ءرۋستىڭ كىنازدەرى دىرىلدەگەن.
ءتاڭىرتاۋ وڭتۇستىكتە جاتىر كولبەپ،
قۇزدارى – قيامپۇرىس، شىڭدارى – ورگەك.
اسپانمەن ارالاسىپ تۇرعاننان سوڭ –
قىتايلار ات قويىپتى تيان-شان دەپ.
تۇلەتىپ مۇزبالاعىن ۇشارىندا،
شالقايىپ، شالدىقپاعان قۇسا-مۇڭعا.
ءوزىنىڭ وركەنى بوپ، كوركەمى بوپ،
الاتاۋ البىراپ تۇر قۇشاعىندا.
سولتۇستىق – سىقىرلاعان باتىس ءسىبىر،
سۇستى ايماق بۇيرالانعان ناقىشتى بۇل.
قايعىمەن قاباتتاسىپ قاسيەتى،
كەزىندە كوپ شارشاتقان اتىس، ءدۇبىر.
ۇستىنى ۇلى دالا – ءتورت تاعانى،
ءتورت كوزبەن تۇگەلدەنەر ءتورت تارابى.
جولدارى جوسىپ جاتقان، شيراتىلىپ،
توسىنە سارى ارقانىڭ توقتالادى.
ءومىرىن وزەندەرمەن ورنەكتەگەن،
كوڭىلىن كولدەرىمەن كورنەكتەگەن،
تاۋلارى قاتپار-قاتپار قازىنالى –
قازاقتىڭ دالاسىنا جەر جەتپەگەن!
اسىلى كوپ جوعالىپ، كوپ ۇرلانعان،
مۇڭ مەن شەر كەۋدەسىنە شوعىرلانعان –
باعزىدا بۇيدا تارتقان الاش جۇرتى –
تۇركىنىڭ ءتۇپ نەگىزى – وعىزداردان.
ءبىر ساتتە مولايىپ تا، ازايىپ تا،
كەز بولعان تالاي وپقا، تالاي وتقا.
اتالعان قازاق ەلى «قازاقيا»
ءدال سولاي جازىلىپتى تاۋاريحتا.
قايتپاس ەل قاھارىنان ءدۇر دۇشپاننىڭ،
باسىنان كەشتى زامان سۇمدىقتارىن.
كەۋدەسىن ۇلى دالا كەۋلەپ كىردى –
تۇنەرگەن تۇمەندەرى شىڭعىس حاننىڭ.
سوققىدان كوزگە تيگەن ۇشقىن ۇشپاق،
دالانىڭ دەنەسىنە ءتۇستى قىسپاق.
الپاۋىت التىن وردا ۋىسىنا
ءبىر ساتتە سيىپ كەتتى دەشتى قىپشاق.
پەيىلىن قاعانمەنەن ۇشتاستىرىپ،
ءتىلى مەن ءتىنىن قالدى ۇستاپ دۇرىس.
قاعاننىڭ قاھارىنا قاھار قوستى –
دۇنيەنى ءدۇر سىلكىنتكەن قىپشاق قىلىش.
شالقايىپ شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاقتارى،
ماستانىپ، ماڭايىنا ءزىل ساقتادى.
سوندا دا كەڭ دالاعى ءسىڭىپ كەتتى،
جوعالىپ موڭعولعا ءتان تۇرپاتتارى.
دۇنيەنىڭ كەزەگى نە، كەزەڭى نە؟
زار شەگەر كوسەمى دە، كەمەلى دە.
«نوعايلى، دەشتى قىپشاق – دەرتىم» – دەپتى،
ەل قامىن جەۋمەن ولگەن ەر ەدىگە.
ارماننىڭ كوپ قۋالاپ ساعىم، نۇرىن،
ەدىگە ءسىمىردى ەلدىڭ زارىن، مۇڭىن.
استاسقان التىن وردا تاعدىرىمەن
ازابى، اجالى دا اڭىز مۇنىڭ.
ەدىگە ەڭىرەگەن قۇسالىقتان،
ارىعان ارعىماقتاي تۇسامىستان...
قالاي دا، التىن وردا ءداۋىرىنىڭ
سورىنا جارالىپتى ءۇش ارىستان.
بىلمەگەن ءبىر كۇن جىلاپ ەڭىرەرىن –
بىلمەيدى كۇننەن كۇنگە كەمىگەنىن.
ۇلى وردا قۇربان بولدى قىرقىسىنان –
توقتامىس، ءامىر تەمىر، ەدىگەنىڭ.
ەدىگە اداسار ما، وت باسار ما؟..
دۇشپانى قىلىش سىلتەپ، وق تا اتار ما؟..
ەزىلىپ ەڭ سوڭعى رەت ويعا باتتى ول،
ارناي كەپ ۇلىتاۋمەن قوشتاساردا.
قۇز قاباقتىڭ استىنداعى قارا الماستاي جارقىراعان وتكىر دە نۇرلى قوس جانارى ىشتە جاتقان وتتاي ىستىق، ۋداي اششى وي تولقىندارىنىڭ تەپكىنىن سالقىن سابىرمەن، قاجىرلى قايراتپەن كەرى سەرپىپ تاستاۋعا تىرىسقانداي; تىم تۇنجىراڭقى ءوڭى ءتۇن تۇنەگىندەگى تۇڭعيىقتاي قاھارلى جانە قۇپيالى، ۋايىم مەن ىزا ارالاس ۋىتتى.
ءسال دوڭەستەۋ ۇلكەن مۇرنىنىڭ ەتەك تۇسى دەلديىڭكىرەپ، الدە ءبىر تىنىم تاپتىرماس تارپاڭ سەزىمدەرمەن تايتالاسىپ تۇرعانداي جۇقالتاڭ تاناۋىنىڭ جەلبەزەگى جەلپىلدەپ، تاناۋراپ تۇر.
كۇن قاعىپ كۇرەڭىتە تۇسكەن قۇباقان وڭىنەن جاس بالاعا ءتان جادىراڭقىلىق تا، قان كەشۋدى كوپ كورگەن حاس باتىرعا ءتان قاتالدىق تا، تابيعاتقا تامسانعان ءسۇيىنىس تە، وتكەن ومىرگە وكىنگەن كۇيىنىش تە... كەيدە كەزەكتەسىپ، كەيدە قاباتتاسىپ، ىراي مەن شىراي تانىتاتىنداي.
قابىنداپ وسكەن قارابۋىرىل ساقال-مۇرتىن سالالى ساۋساقتارىمەن سيپاپ وتكەندە، سوم التىننان سوعىلعان ءمورلى بالداق – جۇزىگى كۇن كوزىنە شاعىلىسقانى سونشا – شىڭ باسىنان شوق شاشقانداي وتكىر جالىن لاپ ەتىپ،اڭعارداعى اڭ مەن قۇستىڭ جالت ەتكەن جانارىن قارىقتىرىپ-اق جىبەرگەن بولار.
ات ۇستىندەگى الىپ تۇلعانىڭ قازانداي باسىنا ميلىقتاتا كيىلگەن قۇندىز بورىكتىڭ توبەسىندەگى اسىل تاستارمەن اشەكەيلەنگەن ءۇش تال قاۋىرسىننان جاسالعان جىعاسى تاۋ جەلىنىڭ دەمىمەن دىردەك قاعادى; استىنداعى قارا قاسقا اتتىڭ قوس قۇلاعىنىڭ اراسىنداعى ءبىر شوق ۇكىلى جىعا دا ەندى-ەندى ۇشىپ كەتەردەي جەلپ-جەلپ ەتەدى; تەك ات ساعاعىنان تومەن سالبىراپ تۇرعان ءۇشبۇرىشتى شاشاقتى تۇمار عانا سەلت ەتپەستەن سال كۇيىندە تۇر; قارا قاسقا اتتىڭ سەلدىر قۇيرىعى مەن سۇيىق جالى جەلبىرەي ءتۇسىپ، جەل ۇنىنە اۋەن قوسقانداي – سۋىلداعانداي، ۋىلدەگەندەي.
قامقا شاپاندى قاۋسىرىپ تۇرعان دەڭمەنت بەلبەۋدىڭ سول جاعىنا ىلىنگەن حيۋا قىلىشتىڭ ورنەكتەلگەن قىنابى قارا شۇبار جىلانداي بولىپ، قانجىعالىققا قاراي قايقايىپ جاتىر; بەلبەۋدىڭ وڭ جاعىنا كۇمىستەلگەن كىسە ىلىنگەن; ەر باسىنا تىرەلگەن سارالا قامشى دا تاقتا وتىرعان تاكاپپار حاننىڭ اساسىنداي كورىنىپ، ءون بويىنا سۇس پەن سىز جيناپ الىپتى.
بۇل بەلگى-بەدەرلەردىڭ بارلىعى – بۇرىڭعى-سوڭعى زامانداردان بەرى قاراي بۇزىلماي كەلە جاتقان باق پەن داڭقتىڭ، اتاق پەن لاۋازىمنىڭ ايبىندى رامىزدەرى، دۇشپانعا – ايبات، دوسقا – قايرات. بىراق... وسىنىڭ ءبارى كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن؟ ات جالىن تارتىپ مىنگەلى ادام قانىن كەشۋمەن كەلە جاتقان ەدىگە ءۇشىن بە، ەدىگە سياقتىلار ءۇشىن بە؟..
ەدىگەنىڭ كوز الدىنا ءوزى قاتىسقان، ءوزى باستاپ بارعان قاندى شايقاستار قايتا-قايتا ەلەستەي بەردى. قان!... قان!... قان!... تامشىلاعان... اققان... تاسىعان... مۇنىڭ دا قانى... كۇناھار قانى قايناپ، تاسىعانداي.
ەدىگە ءتىسىن شاقىرلاتتى.
ارىن تەرگەپ تۇر ەدىگە،
جانىن جەرلەپ تۇر ەدىگە.
زار شاپشىدى جۇرەگىنە،
ءزار شاپشىدى ىرەڭىنە.
تولقىندى ويلار الاساتىپ،
ءبىر-بىرىنەن تالاسا اسىپ،
مايدانداستى ميدى مىجىپ
تۇيسىگىنە ءتىيدى بۇزىپ.
قان مايداننىڭ اۋىر ءۇنى...
شىمىرلادى جاۋىرىنى
سوعىس – مايدان،
مايدان – ويران،
سوعىلىس پەن تورىعىس – بۇل!
قارۋ مەن قان،
ۇران مەن شاڭ،
جەڭىس پەنەن جەڭىلىس – ءبۇل !
داۋىلپازدار دۇڭكىلدەگەن،
سارناپ كەرنەي، زۋرناسى دا.
«ەلىم!» دەگەن، «جۇرتىم» دەگەن –
باتىرلاردىڭ تۇلعاسى – نار!
سارت-سۇرت ۇرىس،
جارق-جۇرق قىلىش،
جالت-جۇلت كوزى جايناعاندار.
حان، ءامىرشى، تۇمەنباسى –
ءتىسىن تىسكە قايراعاندار.
ۇلى وردانىڭ التىن تۋى –
سارى تاڭداي ارايلانعان.
اق وردانىڭ اپپاق تۋى –
اق بۇلتتاي جەل ايداعان.
ءامىر تەمىر جەلبىرەتكەن –
اق شاشاقتى جاسىل بايراق
جاسىنداي بوپ جالت ەتەدى،
شاڭ ىشىنەن انداعايلاپ.
نايزا، ايبالتا، قىلىش، ساداق،
كۇرزى شوقپار شارپىسۋدا!
قاھار توگىپ قارۋ-جاراق،
ءبىر-بىرىمەن قارپىسۋدا!
اتىس، ۇرىس،
الىس، جۇلىس،
ەندى ولىسپەي تۇرىسۋ جوق.
ادام قانى اقتى لىقسىپ،
قىزىل وزەن، قىزىل سۋ بوپ.
ەرلەر!...
ەرلەر شاھيد كەتتى!
جان تاپسىرار ۋاقىت جەتتى!
و، بۇلاردى قاي زاماندا
قاي بيلەۋشى باقىتتى ەتتى؟!
وبال، ساۋاپ كىمگە؟... كىمگە؟
ساۋال، جاۋاپ كىمگە؟... كىمگە؟
ولەمىن دەپ ويلادى ما،
سونەمىن دەپ ويلادى ما –
ارعىماق ات مىنگەنىندە،
اسىل قارۋ ىلگەنىندە؟!
قانشا جاستىڭ قۇلايتىنىن،
قانشا قارتتىڭ جىلايتىنىن –
حان توقتامىس بىلمەدى مە؟!
اقساق تەمىر بىلمەدى مە؟!
اۋ، ەدىگە!
بۇل نە ءسوزىڭ؟
ءوزىڭ جايلى نە دەمەكسىڭ؟
حالقىڭ سەنى ايالاسا،
پاناڭا كەپ سايالاسا،
ەر بولدىڭ با كەرەمەت تىم؟
سەن اكەڭنىڭ كەگىن قۋدىڭ،
قابىرعاڭدى سوگىلدىردىڭ.
ءامىر تەمىر تۇلپار بەردى –
جال-كۋيرىعىن توگىلدىردىڭ.
ءامىر تەمىر سۇڭقار بەردى –
قۇس سالۋدىڭ ءجونىن ءبىلدىڭ.
توقتامىس حان ارۋ بەردى –
كەۋدەسىندە كوزىڭدى ءىلدىڭ.
توقتامىس حان قارۋ بەردى –
قىلىشىڭا كەگىڭدى ءىلدىڭ...
ناق دۇشپاندى قۇرتا الماپسىڭ،
سونى، سورلى، كەيىن ءبىلدىڭ!
بىلمەگەن-اۋ سىرىڭدى جۇرت،
قىرعىنىڭنان قىرىلدى جۇرت.
كوپ جەسىردى كوككە ۇلىتتىڭ،
كوزىنەن جاس ءۇزىلدىرىپ.
قونىسىنان قۋدىڭ جۇرتتى،
شىبىن جاننان ءتۇڭىلدىرىپ.
ءامىر تەمىر الداپ-سۋلاپ،
كوپ كورسەتتى جىرىندىلىق.
توقتامىس حان تالاق ەتتى،
تۇياعىڭنان ءسۇرىندىرىپ.
ءوز اعاڭدى ولتىرگەن دە –
ەمەس پە ەدى سول سىلىمتىك؟!
قانە قايتقان كەگىڭ قايدا؟
پايعامبارلىق تەگىڭ قايدا؟
قيسىقتاردى تۇزەتەتىن –
قاتال، ءادىل تەزىڭ قايدا؟
ال كەگىڭدى قۇنىكەردەن،
سودان كەين ەلىڭدى ويلا!....
* * *
ماۋجىراپ ماۋسىم ايى، كۇن ۇزارىپ،
كوك ساعىم جاتىر سايمەن تۇنىپ اعىپ.
قالت ەتپەي ەدىگە تۇر تاس مۇسىندەي،
ءبىر شىڭنىڭ بيىگىنە شىعىپ الىپ.
قيادان قىران كوزبەن شولا قاراپ،
ساناسى ساپىرىلىپ، تۇر اۋالاپ:
زارىنا زامانداردىڭ كوپ يلەنگەن –
كىندىگى دەشتى قىپشاق مىناۋ الاپ.
بۇل الاپ اۋليەدەي مۇڭ جاستانعان،
قاسيەت، قۋات العان نۇرلى اسپاننان.
بەلگىلەر بەدەرلەنگەن بەتىندە تۇر –
قالعان ءىز سوناۋ الىس عۇن، ساقتاردان.
وسىندا – اتا-بابا ارماندارى،
وسىندا – سونگەن وتى، جانعان باعى.
كوپ سىردى كوكىرەكتە ساقتاپ ءۇنسىز،
سامساپ تۇر كوك تۇرىكتىڭ بالبالدارى.
ەسىمى ەستىلەرگە ورالار مىڭ –
بابالار بايىبىنا بارا الار كىم؟
كەزىندە كەڭ الەمدى تىتىرەنتكەن –
قوينىندا تاريح جاتىر وبالاردىڭ.
زاڭدىلىق – زامانالار كوشە بەرەر،
ەر مۇڭى ءار ءسات سايىن ەسەلەنەر.
ۇلىقتاپ ۇلى ارمانىن، ۇراندارىن.
مۇلگىپ تۇر مازارلار مەن كەسەنەلەر.
ماڭگىلىك جەرى – داۋلەت، كۇنى – ماۋلەت،
تاۋ مەن تاس – ءتىرى سۋرەت، ءتىرى ساۋلەت.
مىنا تاۋ باسقا تاۋدان دانا، دارا،
بەكەرگە اتالماعان ۇلىتاۋ دەپ.
سەزىنىپ كۇننىڭ دەمىن، كۇيدىڭ لەبىن،
قاراشى، بەتىن كوككە سۇيدىرگەنىن!
ساقتايسىڭ سالتاناتىن ماڭگى ەسىڭدە،
باتپايسىڭ باسۋعا دا شۇيگىن جەرىن...
قىزعىلتىم قان جۇگىرىپ ىرەڭىنە،
ءسات سايىن نۇر قۇيىلىپ جۇرەگىنە،
سارايدىڭ سارساڭىنان دەم السام دەپ،
جاڭا كەپ ۇلىتاۋعا تۇر ەدىگە.
ارقاشان بۇلقان-تالقان التىن وردا،
تۇرعانداي وسى قازىر جارتى جولدا.
ەدىگە بۇرلىقتى دا، بۋلىقتى دا،
بۇرسام دەپ الاسۇرىپ سالتىن وڭعا.
بۇل جالعان مىڭ سيقىرلى دوڭگەلەنگەن،
تالايلار تالماي شىڭعا ورمەلەگەن.
ءومىردىڭ قالىپتاسقان قالپىن بۇزىپ،
ءسات سايىن سور كيلىگەر كولدەنەڭنەن.
كوگەرتسە ەل مەن جۇرتىن كوسەگەلى،
تۇرلەنىپ تۇركى ۇلىسى وسەر مە ەدى؟!
بايتاق جەر التىن وردا بيلەپ تۇرعان –
كەشەگى قىپشاقتاردىڭ مەكەنى ەدى.
ەل مەن جەر كوپ تولقىتتى ەدىگەنى،
كەۋدەسىن سوعىس زارى كەمىرەدى.
توز-توز بوپ قىلىشىنان قىپشاقتىڭ دا،
جوق بولدى قيماق، جابعۋ، وعىز ەلى.
ادامزات ايىرىلىپ تەكتى ارماننان،
جاۋ ءۇنى ەستىلدى ارتتان، ەستىلدى الدان.
جەر بەتى ادام قانى سۋ بوپ اققان،
نە تاپتى ءبىرىن-ءبىرى جەپ تىنعاننان؟!
قىلىشپەن قيىر الىس شەتتى نۇسقاپ،
قىپشاققا باتۋ ءبىر كۇن جەتتى ۇرىس ساپ.
ۇمتىلىپ، ۇلان جەردى جاۋلاپ الدى،
الايدا، اتى وشپەدى – دەشتى قىپشاق.
اتاعى التىن وردا كوك تىرەدى،
حاندارى قان ۇرتتاۋدى كوپ تىلەدى.
جۇزدەگەن جىلدار بويى تۇرسا دا وردا،
بۇل جەردى ەل دەشتى قىپشاق دەپ بىلەدى.
قىپشاقتىڭ قيدى جانىن كوپ ەرلەرى،
داڭقى دا، دابىسى دا تومەندەدى.
ەلىنە دەشتى قىپشاق دەرت بولدى ما،
باتىس پەن شىعىس بولىپ بولىنگەنى؟
ىشتارلىق، داڭققۇمارلىق، جالماۋىزدىق –
حانداردى جىبەردى ابدەن قاندى اۋىز عىپ.
تەڭسەلىپ التىن وردا تۇر-اۋ بۇگىن،
ەندىگى بولاشاقتان قالمادى ءۇمىت. –
دەپ ويلاپ بي ەدىگە ءبىر كۇرسىندى،
ساناسىن تۇيتكىل ويلار سىلكىندىردى.
قايسىسى التىن وردا حاندارىنىڭ
تۇپقازىق اتامەكەن جۇرتىن ءبىلدى؟!
ەرسىنىپ، ەلىگىپ ءجۇر وتتى ەلەسكە،
ەلى مەن جۇرتىن ىزدەپ، جوق دەمەس تە.
حالىقتىڭ، حاندىقتىڭ دا ءتىل مەن سالتى،
باعزىدان قىپشاقشا بوپ كەتتى ەمەس پە؟
اسپەتتەپ شىڭعىس حاننىڭ قاسيەتىن،
حان بار ما بۇل كۇندەرى باس يەتىن.
باۋىرلار ءبىر-بىرىنە قىلىش سىلتەپ،
بىلعاپ ءجۇر باباسىنىڭ وسيەتىن.
جوق بولدى قىمسىنۋ دا، قىسىلىس تا،
ايتىلماس ۇتقىر وي مەن ۇسىنىس تا.
جوشى بوپ، شاعاتاي بوپ، ۇگەدەي بوپ،
ءبولىندى التىن وردا ءۇش ۇلىسقا.
بولسا دا التىن وردا وكتەم ءۇندى،
ارتىنا اۋىر سالماق بوكتەرىلدى.
سيىسپاي اعايىندار ءبىر-بىرىمەن،
اق وردا، كوك وردا بوپ قاق ءبولىندى.
جوشىنىڭ ۇلكەن ۇلى بولعاننان سوڭ،
ىشىنە نە ءبىر ويلار تولعاننان سوڭ،
وردا ەجەن اق وردانى تىگىپ الدى،
ەسكەرمەي نە بولارىن ولگەننەن سوڭ.
جوشىنىڭ بەسىنشى ۇلى شايبان ەدى،
باعىنا باتىرلىعى ساي كەلەدى.
كورنەكتى كوك وردانى اسقاقتاتىپ،
ءسىبىردى ەمىن-ەركىن جايلاپ ەدى.
ءوتتى عوي ءوز سالتىمەن وتكەن ءومىر،
قايتەدى قاراپ قويسا كوككە دە ءبىر!
تۇقىمىن تۇلعا تۇتىپ شىڭعىس حاننىڭ،
قارادان حان سايلاماس نەتكەن ەل بۇل؟!
ەرتەدە التىن وردا داۋىرلەدى،
بەركە حان ەل مەن جەردىڭ قامىن جەدى.
سالىندى سالتاناتتى ساراي بەركە،
ساۋداگەر، ساياحاتشى ءسانىن كوردى.
بۇكىل ەل مۇسىلماندىق ءدىندى ۇستاندى،
«اللا» دەپ، ادال جولمەن تۇرمىستاندى.
تيىلىپ زورلىق پەنەن ۇرلىق-قارلىق،
ازايتتى الۋان ءتۇرلى قىلمىستاردى.
قارسى بوپ حان ەتۋگە قۇبىلايدى،
بەركەنىڭ وعان ءىشى جىلىمادى.
تالقانداپ ۆيزانتيا قالالارىن،
تەك قانا مىسىر وعان تىم ۇنادى.
بۇل بەركە – جوشى حاننىڭ ءۇشىنشى ۇلى،
جاساعان تالاي ەلمەن بىتىمشىلىك.
قاپقازدا ولگەن كەزدە جاۋ قولىنان،
ەل-جۇرتى كوپ جىلاپتى جاسىن سىعىپ.
وزگەدەن وزبەك حاننىڭ ءجونى بولەك،
كوركەيتتى ول ۇلى وردانى، ەرەن ۇدەپ.
يسلام ءدىنىن مىقتاپ ورنىقتىردى ول،
ەلدەگى سۇمدىقتاردىڭ ءبارىن ەلەپ.
سودان سوڭ جانىبەك حان ونىڭ ۇلى،
اكەنىڭ تاربيەسىن كوپ ۇعىندى.
وردانىڭ ءىشى-سىرتىن تۇرلەنتسەم دەپ،
ساۋدا مەن ساياساتتىڭ ءجونىن ءبىلدى.
جانىبەك جاقسىسى ەدى كورگەن كوپتىڭ،
قايران ەر قان قۇشاقتاپ شەرمەن كەتتى!
اللانىڭ پارمەنىنسىز اجال قۇشتى ول،
قولىنان ءوز بالاسى بەردىبەكتىڭ.
قان اتتاپ تاققا وتىردى سول بەردىبەك،
قۇپيا قىلمىس قىلدى تەرگەۋى جوق.
باتۋدىڭ ۇرپاعىنان، سودان كەيىن،
حان بولىپ التىن تاققا كەلگەنى جوق...
* * *
ەدىگە شىڭنان ءتۇستى تومەن قاراي،
بۇل تاۋعا كوزى تويدى قاراي-قاراي.
تاڭ قالىپ تابيعاتقا باسىن ءيدى،
«جايساڭ عىپ جاراتقان – دەپ – قۇداي قالاي!».
ويلادى: ءولىم بار عوي وزەكتىگە،
وزىنە جاقىنداپ تۇر كەزەك، مىنە.
ولگەن سوڭ كەڭ كوسىلىپ جاتۋ ءۇشىن
وسى تاۋ تىم جايلى ەكەن جەر ۇستىندە.
ەندى ايان ومىردە كوپ تۇرماسى دا،
ايتەۋىر، بار عوي مۇڭداس، سىرلاسى دا.
سولارعا وسيەتىن ايتىپ كەتسىن:
«وسى ءبىر قويىڭدار – دەپ – شىڭ باسىنا».
ەسىنە ءامىر تەمىر ءتۇستى بىردەن،
بۇل تاۋدىڭ وتكەن بۇلار ۇستىمەنەن.
قاجىعان قالىڭ قولدى دەم الدىرىپ،
ورداسى ون بەس كۇندەي تىكتىرىلگەن.
ول ءسويتىپ ۇلىتاۋدى كورىپ كەتكەن،
تاريحىن كوپ تىڭداعان زەرىكپەستەن.
جازدىردى التىنشوقى جارتاسىنا:
«بۇل جەردە ءامىر تەمىر بولىپ كەتكەن».
شالدىققان قالىڭ اسكەر ەسىن جيدى،
ءبىر ىسكە تەمىر تاعى بەتىن بۇردى –
«تۇرسىن – دەپ – ۇلىتاۋدا ءبىر بيىگىم»،
ەكى مىڭ اسكەرىنە تاس ءۇيدىردى.
ەدىگەنىڭ كوز الدىنا ءامىر تەمىردى ەڭ العاش كورگەن ءساتى ەلەستەپ ءوتتى. ول مۇنى ءۇش كۇن كۇتتىرىپ، ءوزىن ەرتىپ كەلگەن توقتامىستىڭ كومەگىمەن زورعا قابىلدانعان بولاتىن.
ءامىر تەمىردىڭ وتىرىسى التىن وردا حاندارىنا مۇلدەم ۇقسامايدى ەكەن. باسىندا – التىن جاپىراقشالارمەن كومكەرىلگەن دوڭگەلەك ءتاج، استىندا –ايبارى اسقاقتاعان، اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن تۇعىرلى تاق. ۇستىنە كۇمىسپەن ادىپتەلگەن جاپ-جاسىل جىبەك شاپان جامىلىپ، قولىنا بارىس باستى اسا تاياعىن ۇستاپ، سوعان يەگىن سۇيەپ وتىر ەكەن.
بيىك ماڭدايلى، ات جاقتى، قىر مۇرىندىلاۋ كەلگەن قاراسۇر وڭىنە شوقتاي جايناعان قوڭىرقاي كوزدەرى ەرەكشە ءبىر الاپاتتى رەڭ بەرىپ تۇرعانداي.
ەدىگە ءبىر تىزەرلەپ وتىرا كالىپ، وڭ قولىن كەۋدەسىنە قويىپ: «قۇلدىق، الديار، تاقسىر!» – دەپ باسىن يگەندە، ءامىر تەمىردىڭ قويۋ قارا مۇرتپەن استاسىپ كەتكەن سۇيىرلەۋ شوقشا ساقالى ءبىراز ۋاقىت كوككە كوتەرىلىپ قالعانداي بولدى.
– نەگە كەلگەنىڭدى بىلەمىن، – دەدى ءامىر جۇمساق، جىلى داۋىسپەن، – توقتامىستان ەستىدىم.
ەدىگە ونىڭ جۇزىنە تىك قاراپ ەدى، كۇلىمسىرەپ وتىرعانداي بولىپ كورىندى.
– قاشىپ كەلدىڭ عوي؟ – دەدى سونسوڭ.
ەدىگە ونىڭ كوزىنە كىرپىك قاقپاي قادالا قاراپ وتىرىپ: – سىزگە كەلدىم! سەنىپ كەلدىم! – دەدى.
جاس جىگىتتىڭ جارىقشاقسىز تازا داۋىسى امىرگە ۇناعان بولۋ كەرەك: ورنىڭنىن تۇر، – دەپ، قولىمەن قوسا ىمدادى.
– توقتامىستان ەستىدىم، – دەپ ورنىنان كوتەرىلدى، ەدىگەنىڭ جانىنا كەلدى.
– اكەدەن دە، اعادان دا ايىرىلىپسىڭ. ورىس حان سەنىڭ اكەڭ – توقتاقيانى، توقتامىستىڭ اكەسى – تايقوجانى ءولتىردى... التىن وردانى شابۋىنا قارسى بولعاندارى ءۇشىن... اعاڭ بالتىشاق تا اق وردانىڭ قۇربانى بولدى، – دەپ، ءامىر تەمىر ەدىگەنىڭ يىعىنا قولىن سالدى.
– جۇرەگىڭە قاتقان كەكتىڭ مۇزىن قالاي جىبىتەسىڭ؟
– ءسىزدىڭ جەبەۋىڭىز بەن دەمەۋىڭىز ارقىلى، قان كوكسەگەن قارۋ ارقىلى،– دەدى ەدىگە.
داۋىسى ساڭقىلداپ، كوزى جارقىلداپ تۇرعان جاس باتىرعا سىناي قاراعان ءامىر تەمىر كەنەتتەن سۇستانا قالىپ: – ءاي، مەن ساعان ءبىر ساۋال قويايىن، جاۋاپ بەرەسىڭ بە؟ – دەدى.
ەدىگە ۇندەگەن جوق.
– ەگەر مەن... – دەپ ءامىر تەمىر سۇق ساۋساعىن شوشايتتى، – ەگەر مەن ساعان جاۋىڭدى وسىنىڭ بىرىمەن ءولتىر دەپ، سەمسەر مەن قىلىش ۇسىنسام، قايسىسىن تاڭدار ەدىڭ؟
– قىلىشتى تاڭدار ەدىم.
– نەگە؟
– الديار، سەمسەردى – سەرتكە، قىلىشتى كەككە ۇستايمىز عوي، – دەدى ەدىگە. – ونىڭ ۇستىنە، بالتىشاق كوكەم ماعان قىلىشتاسۋ ونەرىن كوپ ۇيرەتىپ ەدى.
ءامىر تەمىر جىگىتكە ريزا كەيىپپەن قاراپ تۇرىپ:– سەن وسىندا قالاسىڭ. مەنىڭ وعىلانىم بولاسىڭ. تەك مەنىڭ سەنىمىمدى اتتاما!– دەگەن ەدى سوندا.
* * *
تۋعاننان كورمەپ ەدى كەمشىلىك تە،
جاسىندا تويماۋشى ەدى تىرشىلىككە.
اكەسى توقتاقيا – كوپ جىل بويى
بوپ تۇردى قالا بەگى قۇمكەنتتە.
تاپ كەلدى تارشىلىققا زامانى ونىڭ،
زۇلماتتىڭ جان بولمادى تابار ەمىن.
سارايىن التىن وردا بيلەسەم دەپ،
ورىس حان سالىپ ءبىتتى بار ونەرىن.
ورىس حان – اق وردانىڭ بيلەۋشىسى،
جاسىنان جاۋگەرلىكتى سۇيگەن كىسى.
قىلىشىن كوككە سەرمەپ، دولداناتىن،
اڭساۋمەن التىن تاقتى، كۇيگەندە ءىشى.
التىن تاق ورىس حانعا ارمان بولدى،
اڭسارى كۇننەن كۇنگە جانداندى ەندى.
ءبىر كۇنى شابامىن دەپ استانانى،
بەكتەر مەن امىرلەرگە پارمەن بەردى.
كونبەدى بۇل پارمەنگە اقىلدىلار –
بۇل قىلىق بۇكىل ەلدى اشىندىرار.
التىن تاق، التىن وردا ايباتتانسا،
سول ساتتە-اق باسىنعاننىڭ باسىن جۇلار.
ايتسە دە ورىس حاننىڭ توزبەگى جوق،
كەۋدەنىڭ لاپىلداعان سونبەگى جوق.
ءبىرازىن بەكتەرىنىڭ جەر قۇشتىردى،
ىرقىما، ايتقانىما كونبەدى دەپ.
سولاردىڭ ءبىرى اكەسى ەدىگەنىڭ،
كوپ كورگەن ادام ەدى ءومىر ءورىن.
ولگەن سوڭ توقتاقيا، جەتىم قالىپ،
ەدىگە تاپپاي قويعان كوڭىل ەمىن.
بالتىشاق ءىنىسى ەدى اكەسىنىڭ،
تىعىلدى قولتىعىنا كوكەسىنىڭ.
ول كىسى – ورىس حاننىڭ باس ءامىرى،
تەز ايتار شەشەتىنىن، كەسەتىنىن.
قينالدى كوكەسى دە، ەڭىرەدى،
جەتىمگە سول قامقورشى بولىپ ەدى.
وقىتىپ، تاريح سىرىن ۇعىندىرىپ،
اسكەري ىسكە ۇيرەتتى ەدىگەنى.
«قايت – دەدى – ەر جەتكەن سوڭ مەككە كورىپ،
باتىر بول، مەن دە كەتەم ءبىر كۇنى ءولىپ».
ءوسىرىپ، ونەگەسىن تۇگەل سىيلاپ،
سول قالدى اكە ورنىنا اكە بولىپ.
ەدىگە ەرتە ەسەيىپ، دارالاندى،
ەر بولدى جايپاپ وتەر قاماعاندى.
سويتسە دە، ورىس حاننىڭ سارايىندا،
جۇرەگى قايتا-قايتا جارالاندى.
سابىرلى، پايىمدى دا پاراساتتى،
بىلدىرمەس جانعا تۇسكەن جاراقاتتى.
جامانداپ ورىس حانعا جارامساقتار،
تەزىرەك جويماقشى بوپ، الاساتتى.
ءبىر قاۋىپ ەدىگەگە جاقىندادى،
سونداعى ەستەن كەتپەس اشىنعانى.
«كەراۋىز توقتاقيا بالاسى» دەپ،
اركىمنىڭ كەكەپ-مۇقاپ باسىنعانى.
«بۇل جەردەن كەتەيىن – دەپ – قۇداي اتقان»،
ءبىر كۇنى قاشىپ شىقتى سىعاناقتان.
توقتاماي سامارقانعا تارتىپ كەتتى،
بوساعان اساۋداي بوپ بۇعالىقتان.
ماقسات بار مازداپ تۇرعان كوڭىلدە ءبىر،
باق قونباس تالاپسىزعا ومىردە بۇل.
بەت تۇزەپ، بۇل ساپاردا كوزدەگەنى –
اتاعى شىعىپ تۇرعان ءامىر تەمىر...
اكەسى ءامىر تەمىر – بي تاراعاي،
بارلاستىڭ باسى بولعان زور تولاعاي.
بەكتەردىڭ اراسىندا بەدەلدى بوپ،
ومىردەن وتكەن ادام قورعالاماي.
بارلاستار باستاس بولىپ نايماندارمەن،
تۋىسىپ، قۇشاقتارىن جايعان كىلەڭ.
نايمانمەن اۋىپ مۇندا كەلگەننەن سوڭ،
مۇڭداعى ەل اتاپ كەتكەن – «نايمان – دۇرمەن».
«ورلەسىن وركەنى – دەپ – قاراعايدىڭ» –
قولدادى جەتىم ۇلدى بار اعايىن.
تەمىردى تەربەتتى دە، ورلەتتى دە –
بەدەلى، بەرەكەسى تاراعايدىڭ.
ءامىر بوپ قاشقاداريا ايماعىنا،
جەل ءبىتتى ءامىر تەمىر بايراعىنا.
جابىسىپ اتتىڭ جالىن تارتقاننان سوڭ،
جاۋ ىزدەپ كوپ قارادى جان-جاعىنا.
بۇل ءامىر – تالايلاردى جەڭگەن باتىر.
قيراتىپ، قالالارعا ەنگەن باتىر.
ءدال قازىر ۋىسىنا تۇگەل ءتۇستى،
باس ۇرىپ اياعىنا ماۋەرانناحر.
سىزدانىپ وتىر ءالى سول ارىستان،
تالايمەن جان بەرىسىپ، جان الىسقان.
ەندىگى قيراتسام دەپ كوزدەگەنى –
اق وردا، دەشتى قىپشاق، موعولستان.
بار سوندا ەدىگەنىڭ قۇربىلاسى،
توقتامىس – بوزبالانىڭ سۇڭعىلاسى.
اكەسى تايقوجانى ولتىرگەن سوڭ،
ول داعى ورىس حاننىڭ بولدى قاسى.
تۇقىمى جوشى حاننىڭ ەرلەدى دە،
كىرىپتى ءامىر تەمىر دارگەيىنە.
بيلەۋشى قۇشاق جايىپ توقتامىسقا،
ساۋران مەن وتىراردى بەرگەن، انە!
* * *
ەدىگە از ۋاقىتتا كەمەلدەندى،
ويى دا بۇرىنعىدان تەرەڭدەدى.
كورسەتىپ باتىرلىعىن شايقاستاردا،
تانىمال قولباسشىعا تەڭەلدى ەندى.
ايان بوپ ادىلدىگى، شەشەندىگى،
بايقالدى قيىن ساتتە كوسەمدىگى.
ءامىردىڭ ەڭ سەنىمدى ساردارى بوپ،
ءسىڭىسىپ، ۇمىتىلدى بوتەندىگى.
تۇراتىن ءاربىر ىسكە ناق تىلەنىپ،
توسەلدى ول ەڭ ءبىلىمدار باسشى بولىپ.
وسىنداي وتتى ادامدى تانىعان سوڭ،
قولدادى ءامىر تەمىر جاقسى كورىپ.
تەك جاتپاي تالاپ قىلدى توقتامىس تا،
ەلەۋرەپ، ەرىك بەردى وت نامىسقا.
اقىرى اق وردانى شاۋىپ الىپ،
ءدۇمپۋى كۇننەن-كۇنگە كەتتى الىسقا.
شاشاتىن تىم ىزعارلى دەمىنەن لەپ،
ورىس حان قازا بولعان، ومىردە جوق.
حان بولعان تەمىر مالىك بالاسىنىڭ
باسىن اپ، وتىر ەندى كوڭىل دەمدەپ.
سىن بولعان ەدىگەنىڭ توزىمىنە،
ءبىر قازا مۇز بوپ قاتتى كوڭىلىنە –
تۇپ تۋرا وسى سوعىس سەبەپ بولدى
كوكەسى بالتىشاقتىڭ ولىمىنە.
ىلكىدە توقتامىستى كىنالاعان،
الايدا، اشۋلى ويعا قۇلاماعان.
سارايدىڭ ىشىندەگى قاندى ايقاستا
ايىرىلىپ قالعان ەدى سول اعادان.
توقتامىس بۇگىن داڭقتىڭ كەزەڭىندە،
وت بولىپ جانادى ءۇمىت وزەگىندە.
ەنتەلەپ، ەدىگەنىڭ كومەگىمەن
بيلەۋشى بولىپ الدى حورەزمگە.
ەكپىنى توقتامىستىڭ، ءسىرا، قاتتى،
قايراتى تاۋ سۋىنداي قۇلاپ اقتى.
قوسىمشا اسكەر بەرىپ ءامىر تەمىر،
ءبىر كۇندە جاۋلاپ الدى سىعاناقتى.
توقتامىس ىرىس-باقتان كەشىكپەپتى،
ءتاڭىرى ءاۋ باستان-اق نەسىپتى ەتتى.
بەكتەرى اق وردانىڭ قول قۋسىرىپ،
جاعىنا توقتامىستىڭ ءوتىپ كەتتى.
ىسىمەن جاۋلاۋ، اۋلاۋ شۇعىلدانىپ،
جۇتىنىپ جۇتقىنشاعى، جىبىر قاعىپ،
ءماز بولدى ءامىر تەمىر بۇل جەڭىسكە،
مۇقاتىپ اق وردانى، قىبى قانىپ.
جينالىپ ماڭايىنا اقىلمانى،
ءامىردىڭ ءاربىر ءىسىن ماقۇلدادى.
ەندىگى ناعىز دۇشپان – التىن وردا،
جاۋ جامان بارىنەن دە جاقىنداعى.
ەلدەر كوپ ءامىر تەمىر جاۋلاپ العان –
يران مەن اۋعانستان، ازەربايجان،
ءۇندىستان، سيريا مەنەن پالەستينا،
ءالى دە ماقساتى كوپ ارمانداعان.
الدا تۇر كەۋدە كەرىپ التىن وردا،
باعىنباي، باسىن يمەي داڭقى زورعا.
كۇيرەتسە وسى وردانى ءساتىن تاۋىپ،
وزىنە بولماس ەدى ارتىق ولجا.
ءاي، بىراق... وردا حانى ماماي – مىقتى،
ارباسىپ، الىسقانىن تالاي جىقتى.
كۇرسىنىپ، كوپ ويلاندى ءامىر تەمىر
سوعان ءبىر جاساسام دەپ جاماندىقتى.
سول ماماي قاتال، قاندى جول ۇستانعان،
ماسكەۋگە بەتىن تۇزەپ، سوعىس سالعان.
جەڭىلىپ كۇلىك* دەگەن كەڭ مايداندا،
ەلىنە امان جەتۋ بولىپتى ارمان.
توقتامىس وسى شاقتا نىعارلاندى،
ەرەكشە ساتتىلىكتەن سىر اڭعاردى.
تۇتقيىل باسا كوكتەپ قالىڭ قولمەن،
التىن تاق ورناتىلعان سارايدى الدى.
ءسوندىرىپ بەيبىت ەلدىڭ شىراعىندا وت،
توقتامىس سالا بەردى ۇرانىن كوپ.
جاۋلادى قاجى-تارحان، قىرىمدى دا،
قايتادان جوشى ۇلىسىن قۇرامىن دەپ.
توقتامىس سول ەكپىنمەن توقتامادى،
ءسۇزىلىپ ورىس جاققا كوپ قارادى.
«باعىنباي ءبىر كۇندەرى كەتەر-اۋ» – دەپ،
ماسكەۋدى مىجىپ، تاپتاپ، وتقا ورادى.
توقتامىس حان ساراي-بەركەدە جاتىپ ءتۇس كوردى. ات قۇلاعى كورىنبەيتىن اق بوراندا ءوزىن ءبىر ءۇيىر قاسقىر قاماپ، جۇيرىك اتىمەن قانشا قاشسا دا، ءبىر كوكجال قاسقىر قىر سوڭىنان قالماي قويىپتى. قامشىدان باسقا قارۋى جوق ەكەن. ءبىر كەزدە تاعى دا ءبىر كوكجال الدىنان قارسى شىعا كەلىپ، تۋرا وزىنە اتىلىپتى... توقتامىس تۇسىنەن قاتتى شوشىپ ويانىپ، جۇرەگى دۇرسىلدەپ، وزىنە-ءوزى كەلە الماي، ۇزاق جاتتى.
ەرەڭىندە ساراي-بەركەگە كەشە كەلگەن سىپىرا جىراۋدى شاقىرتقىزىپ، ءتۇسىن جورىتتى.
– ۇلى باباڭ – جوشى حاننان تاراعان ءۇرىم بۇتاقتىڭ ىشىندە سەنىڭ اكەڭ تايقوجا ەڭ ادىلەتتى، ەڭ الۋەتتى ادام ەدى. سول تايقوجا ءوزىنىڭ اتالاس باۋىرى ورىس حاننىڭ قولىنان قازا تاپتى. – دەپ باستادى سىپىرا جىراۋ. –جوشى تۇقىمىنان بەركەدەن كەيىن ورىس حاننىڭ ەمەس، سەنىڭ باعىڭ جانىپ، التىن وردانىڭ تاعىنا وتىردىڭ. ەندى سەن جوشى ۇلىسىنىڭ جوعىن تۇگەندەيمىن دەپ، كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى كورمەي ءجۇرسىڭ.
ءاي، حان، ساعان تۋراسىن ايتايىن، سەنى اتقا دا، تاققا دا مىنگىزگەن – انا اقساق تەمىر. سودان كەيىن وزىڭمەن ۇزەڭگىلەس كەلە جاتقان، بابا تۇكتى شاشتى ءازىزدىڭ تۇقىمى، ءارى ءباھادۇر، ءارى دانگوي ءبيىڭ – ەدىگە!
مەن بايقايمىن، سەن ءوزىڭنىڭ ەڭ باستى اقىلمانىڭ، شاپساڭ – قىلىشىڭ، سىلتەسەڭ سەمسەرىڭ بولىپ جۇرگەن سول ەدىگەگە سالقىنداپ باراسىڭ. ال ول اقساق تەمىردەن اۋىپ، دوستىق پەيىلمەن ساعان كەلدى. باس ءامىرىڭ بولدى. ونى كورە الماعانداردىڭ سوزىنە ەرىپ، قىرىن قاراپ جۇرگەنىڭ نە؟
– ەدىگەنى ەڭ العاشى رەت ءامىر تەمىرگە اپارعان دا، الدىنا مال سالعان دا، باسىنا وردا كوتەرگەن دە مەن ەدىم. جۇرتتان اسقان قاراقاس-ايىم سۇلۋدى الىپ بەرگەن دە، بيلىكتىڭ بيىگىنە جەتكىزگەن دە مەن ەدىم. ول سول جاقسىلىقتارىمدى ۇمىتىپ، بۇكىل التىن وردانىڭ ءبىرىنشى ادامى ءوزىممىن دەپ ويلايدى ەكەن. ول تۋرالى جامان سىبىستاردى كۇندە ەستيمىن.
– ءاي، حان! دوسىڭ از، دۇشپانىڭ كوپ بولسا، جەر بولارسىڭ، اقىلىڭ از، اشۋىڭ كوپ بولسا، قور بولارسىڭ. ساي-سالانى سەل بۇزار، اعايىندى ءسوز بۇزار. اۋىزدا جيەك جوق، تىلدە تيەك جوق. قىسىر سوزدە قىرسىق كوپ. سوزگە ەرگەننىڭ كورگە ەنگەنىن كوپ كورگەنمىن مەن. ەدىگەگە جاساعان جاقسىلىعىڭدى ايتىپ وتىرسىڭ. جامان بەرگەنىن ايتار، جاقسى العانىن ايتار. ەدىگەنىڭ ساعان سىڭىرگەن ەڭبەگى سەنىڭ بەرگەنىڭنىڭ وتەۋىنە تۇرماي كالدى ما؟! ەگەر سەن ەدىگەنى وكپەلەتسەڭ، ودان ايىرىلساڭ، ايتپادى دەمە، توردەگى باسىڭ كورگە دومالايدى. ۇمىتپا، تاۋعا سۇيەنگەن تاۋداي دۇشپانىن جەڭەدى. ەر قادىرىن بىلمەگەن – ەل قادىرىن بىلمەيدى.
سەنىڭ كورگەن ءتۇسىڭنىڭ سۇرى جامان ەكەن. ارتىڭنان قالماي ىلەسكەن كوكجال اقساق تەمىر بولىپ جۇرمەسىن. الدىڭنان شىققان كوكجال ەدىگە بولسا، كۇنىڭنىڭ قاراڭ بولعانى. ويلان، حان!
تەرەڭىرەك ويلانباساڭ، كوڭىلىڭ كىلكىلدەك، ءومىرىڭ سۇركىلدەك بولادى!
توقتامىس حان مەڭ زەڭ بولىپ وتىرىپ قالدى. جىراۋ ءسوزىن دۇرىس ۇعىنعاننان ەمەس، ىزالانعاننان.
* * *
تيگەن سوڭ التىن وردا ءبىر وزىنە،
وت ءبىتتى توقتامىستىڭ جۇرەگىنە.
ساياسات، ساراي ءىسى، سوعىستا دا
ەدىگە اينالدى ونىڭ تىرەگىنە.
ەكەۋى بىرىككەن سوڭ تىزە قوسىپ،
داڭقى دا ۇلى وردانىڭ كەلەدى ءوسىپ.
شىداماي، قاپقازداعى توقتامىستى
شاپتى ءامىر ادەيىلەپ، ەرەگەسىپ.
توقتامىس نازالاندى العاش رەت،
قورلادى ءامىر تەمىر حان باسىن دەپ.
بۇل كورگەن قورلىعى دا، زورلىعى دا،
باسىلدى كەتپەس كەكتىڭ تاڭباسى بوپ.
تاعى دا، الماسىن دەپ ەل سۇرەڭىن،
جىبەردى «كەشىرسىن» دەپ ەلشىلەرىن.
ءتۇيىلىپ، توقتامىسقا توڭ-تورىس بوپ،
قايتاردى ءامىر تەمىر ول تىلەگىن...
ءسات سايىن جاسىن ويناپ ساناسىندا،
توقتامىس كۇيدى جۇرتتىڭ تاباسىندا.
«وردانىڭ ەندى كۇنى نە بولار؟!» دەپ،
سۋىق ءسوز سۋماڭدار ەل اراسىندا.
كورەتىن وزگەلەردەن كوپ ىلگەرى،
سىيلاماس بولىپ الدى ەدىگەنى.
حان جايلى حارام سوزدەر تاراپ جاتىر –
بۇل جايدىڭ ءبارى سودان كورىنەدى.
توقتامىس ارىلمادى كۇدىكتى ويدان،
ەرلىگىن ەدىگەنىڭ سىرىپ قويعان.
«اقساقتىڭ ادامى – وسى، – دەپ ويلادى –
ءجۇردى عوي ورداسىندا سالىپ سايران».
سارايدا ءسوز ءوربىدى الۋان ءتۇرلى –
ءجۇرىسى ەدىگەنىڭ جالعان سىندى.
تىكسىندى، تىتىرەندى الدەنەدەن،
كوز ىلمەي كەيبىر ءتۇنى، تاڭدى اتىردى.
***
توقالى توقتامىستىڭ ناق سۇيەرى،
تىم سۇلۋ سادات – بەگىم ءتاتتى لەبى.
سول توقال ەدىگەگە قۇمار بولىپ،
ءجۇر ەدى ورىندالماي ناس تىلەگى.
اشقاراق ناپسىسىنە تويىم ىزدەپ،
بىلدىرگەن ىممەن، ۇنمەن تىلەگىن كوپ.
ەدىگە قاباق ءتۇيىپ، بەت قايىردى:
«حانىشا، مۇنىڭىزدى قويىڭىز» – دەپ.
اشۋى حانىشانىڭ ورتكە اينالدى،
شور بولىپ جۇرەگىنە كەك بايلاندى.
«تىڭداشى مىنا ءسوزدى، حان يەم» – دەپ،
جامانداپ ەدىگەنى كوپ سايرادى.
«ءبىلىڭىز، مۇنىڭ سۇرى جامان» – دەدى،
«ويلاپ ءجۇر ارام پيعىل ساعان» – دەدى.
«كورسەتىپ ءوزىن سىزدەن ارتىق ەتىپ،
قىلماقشى كۇنىڭىزدى قاراڭ» – دەدى.
ۇمىتىپ ەرلىگىن دە، حاندىعىن دا،
ايتاتىن توقالىنا بار مۇڭىن دا –
توقتامىس وي توقتاتپاي، بىردەن سەندى،
جابىلعان جالا مەنەن ازعىرۋعا.
«بايقاسام، وتىرعاندى جۇرگىزگەندەي،
ءسىز ەمەس، التىن تاققا بۇل مىنگەندەي.
ماسقارا... ماعان ىنتىق – دەدى توقال، –
سونىسىن ءار ءسات سايىن بىلدىرگەندەي».
توقتامىس كۇيىپ كەتتى شاقتا مىنا:
«قىزىعىپ ءجۇر ەكەن عوي تاققا بۇ دا.
ساعان دا قول سالماقشى بولعان ەكەن،
تاستايىن باسىن الىپ قاسقاعىمدا!».
جاس توقال جاساۋراتىپ قوس جانارىن:
«سابىر ەت، – دەدى، – قازىر توقتا، جانىم.
داستارحان كەڭ جايعىزىپ، ماس قىلدىرساڭ،
تۇسەدى ءوزى كەلىپ وتقا زالىم!
ەل-جۇرتقا ول بەدەلدى، بىلەمىسىز؟
تەك سونى قولداپ ءجۇرسىز ۇنەمى ءسىز.
اشۋمەن ەدىگەنى ولتىرسەڭىز،
كىم ءبىلسىن، قارالانىپ جۇرەمىسىز».
حانعا دا قونا قالدى مىناۋ اقىل،
(ايلاڭدى اسىرعان سوڭ، سولاي اسىر).
ماس قىلىپ، وتتاتقان سوڭ، شامداندىرىپ،
باسىنا ورناتادى زاماناقىر.
وردانىڭ توي-دۋمانى باستالدى ەندى،
ساعىنىپ ءبىرىن-ءبىرى دوستار كەلدى.
استاتوك اس پەن جەمىس، شاراپ تا تۇر –
جىبەرەر اينالدىرىپ اسپان، جەردى.
سۇلۋلار سىڭق-سىڭق كۇلىپ سىرلى، نۇرلى،
اسپازدار، شاراپشىلار زىر جۇگىردى.
بۇل دۋمان باستالماي-اق ەدىگەگە،
جاسىرىن، قۇپيالى سىر ءبىلىندى.
كەلىپتى بۇل دۋمانعا اڭعىسىن دا –
بىرگە وسكەن ەدىگەمەن ول جاسىندا.
سىبىرلاپ: «شاراپ ىشپە – دەدى دوسى، –
قاۋىپ بار، تەز قاشىپ كەت، قالما وسىندا!
ىلىنبەي اڭدۋشىلار قارماعىنا،
شىعىپ كەت، جالتاقتاماي جان-جاعىڭا.
بوكتەرىپ قارۋ-جاراق سايلاپ قويدىم،
ءمىن دە قاش جان جەتپەيتىن تارلانىڭا!».
ماڭايى انتالاعان تولعان سۇمدار –
قولقالاپ «شاراپ ءىش» دەپ زورلاۋشىلار.
جۇرەگى ءسال تىكسىندى ەدىگەنىڭ –
الدىندا تىم قاۋىپتى تۇرعان سىن بار.
جۇرت قىزدى، ءبارى ماساڭ مۇنان باسقا،
ەدىگە جەتىپ باردى شىعار جاققا.
كۇزەتشى جاساۋىلدار توبىن جارىپ،
تەز جەتىپ، دايىن تۇرعان ىرعىدى اتقا.
دەسە دە قۇداي ءوزىن نەسىپتى ەتتى،
جانىندا جۇرگەن جاۋى وكسىكتى ەتتى.
كەكتەنىپ توقتامىسقا، ءتىسىن قايراپ،
ەدىلدىڭ ار جاعىنا ءوتىپ كەتتى.
ەدىگە كەتتى لاۋلاپ جۇرەگىندە وت،
ءبىلدىردى ءبىر تاڭىرگە تىلەگىن كوپ.
وزەننىڭ جاعاسىندا كۇتىپ جاتتى –
ەل جاقتىڭ ءبىر حابارىن بىلەيىن دەپ...
ەدىگە كەتكەننەن سوڭ تورعا تۇسپەي،
توقتامىس ۋايىمىن تولعادى ىشتەي.
سىپىرا جىراۋ كەلىپ: «ەي، توقتامىس،
سەنىمەن كەتەم – دەدى – ءجۇز كورىسپەي!».
«قانشا رەت ساعان اقىل ايتام، – دەدى، –
ءتۇرتىپ ءجۇر سەنى قانداي سايتان؟! – دەدى، –
دەمەسەڭ التىن تاقتان ايىرىلام،
قايتسەڭ دە ەدىگەنى قايتار!» – دەدى.
«ول كەتسە، انا اقساققا بارارى انىق،
وتىرسىڭ ءبىر پالەنى جاماپ الىپ.
كەۋدەڭە كوك نايزاسىن تىرەگەندە،
كەلمەيدى ەكەۋىنە شاماڭ انىق».
باسىنا تاياعانداي زاماناقىر،
بويىندا حاننىڭ ۇرەي سالادى اسىر.
«كەشسىن دەپ ايىبىمدى»، ەدىگەگە
جىبەردى كەن جانباي مەن توعىز باتىر.
كەن جانباي ەڭ بەدەلدى قولباسى ەدى،
ەت جاقىن ەدىگەنىڭ جولداسى ەدى.
قايتىپ كەپ، حانعا قاراپ كۇبىرلەدى:
«ەدىگە قايتپاس ەندى!.. بولماس ەندى!..».
بۇلاردى قارسى الىپتى ول كوككە اتىلىپ،
«حانىڭنىڭ قانىن ىشەم! – دەپتى اقىرىپ، –
باسىن اپ، تاعىن ەرتەڭ قيراتپاسام،
ءومىردى جۇرە الماسپىن بوسقا ءسۇرىپ!».
توقتامىس دىرىلدەدى، دۇلەيلەندى،
ىشىنە قورقۋ كىرىپ، ۇرەيلەندى.
«كەلسىن – دەپ – سادات – بەگىم!» بۇيىردى دا،
قىلىشىن قىسىپ ۇستاپ، كۇرەڭدەڭدى.
ناس پيعىل نايزالاعان نامىس، ارىن،
بىلگەن جوق سادات–بەگىم جانى ۇشارىن.
قىلىشى توقتامىستىڭ جارق ەتكەندە،
دومالاپ ءتۇستى باسى حانىشانىڭ.
كوز سەنەر كوركى مەنەن پاكتىگىنە،
كوز جەتپەس كولەگەيلى ناق مىنىنە –
بىرەۋى سايقالداردىڭ وپات بولدى،
مۇندايلار جەتكەن تالاي تاق تۇبىنە.
* * *
ەدىگە بەك تۇتىنىپ سابىر، اردى،
الدىنا ءامىر تەمىر تاعى باردى.
جاۋلاسىپ توقتامىسپەن كەلدى عوي دەپ،
«كەت!» دەمەي، ءامىر مۇنى قابىل الدى.
كوپ ۋاقىت ءوتتى ارادا – سوڭى زارلى،
ەر جىگىت ەس توقتاتسا، تولىعار-دى.
سامساعان ساردارلاردان دارا شىعىپ،
ەدىگە باس قولباسشى بولىپ الدى.
وي تۇرسا وتتاي لاۋلاپ ساناسىندا،
توقتالىپ، ءامىر تەمىر قاراسىن با –
اسكەرىن توقتامىستىڭ قۋىپ بارىپ،
جايپادى قۇندىزدىنىڭ جاعاسىندا...
توقتامىس بىلمەي قالاي جۇلقىنارىن،
ۇقتى تەك قۇرتاتۇعىن سيقى بارىن.
قارسى الدى ول ءۇش جىلدان سوڭ دۇشپان قولىن،
بىرىگىپ كىنازىمەن ليتۆانىڭ.
وت ءبىتتى ءور نامىستان ەر جۇرەككە،
تابىندى تاڭىرىنە، زەڭگىر كوككە.
امىرگە قارسى شاپتى، گۇرسىلدەپ تۇر –
ۆيتوۆت الىپ كەلگەن زەڭبىرەك تە.
بولدى بۇل ۇلى شايقاس الىم-بەرىم،
الدادى توقتامىستى كوڭىل، سەنىم.
سوعىسىپ ءۇش كۇن بويى، زورعا جەڭدى،
ءوزى ءولىپ قالا جازداپ ءامىر تەمىر.
بۇل سوعىس – توقتامىستىڭ سور كەزەڭى،
ماڭىندا ساراي بەركە بولعان ەدى.
جەڭىسكە جەتتى، ايتەۋىر، ءامىر تەمىر،
بولعان سوڭ ەدىگەدەي زاڭعار ەرى.
قايعى-مۇڭ توقتامىستى باسىپ كەتتى،
بۇل تاعدىر باتىر دا ەتتى، جاسىق تا ەتتى.
تۇسىنە كىرمەس بولىپ تاق پەن ساراي،
باس قامداپ، بۇلعار جاققا قاشىپ كەتتى.
موينىنا پالە-جالا سالعانى ءۇشىن،
نامىسىن جەر قىلۋعا بارعانى ءۇشىن،
ەدىگە توقتامىستان كەك الماق بوپ،
قۋالاپ، قىر سوڭىنان قالمادى شىن...
جاراعان ارعىماقتاي، سۇڭعاق بويلى، جالپاق جاۋىرىندى دەنە ءبىتىمى مەن سۇستى، سۇلۋ ءجۇزى وزىنە بەك جاراسقان توقتامىس ون ەكى قانات اق ورداسىنىڭ ىشىندە كەرەگە باسىنا ىلىنگەن قىلىش، سەمسەرلەردى ءبىر-بىرلەپ قولىنا الىپ، ءجۇزىن تىرناعىنا سالىپ، وسىلاردى ەرمەك ەتكەندەي بولىپ ءجۇر. سامساپ تۇرعان بۇل كارۋلاردىڭ كوبى كوك بولاتتان، وتە قاسيەتتىلەرى عانا قىزىل بولاتتان سوعىلعان. « و، قارۋ ءپىرى – ەر ءداۋىت، ءوزىڭ قولداي كور!» – دەپ كۇرسىندى توقتامىس.
ول التىن بالداقتى الداسپاندى قوس الاقانىنا كولدەنەڭ سالىپ، ازدەكتەي كوتەرىپ، اۋدارىلىپ-توڭكەرىلگەن الماس جۇزىنە، القىمىنا، سابىنا جاڭا كورىپ تۇرعانداي ۇڭىلە قارايدى. جالمانى جاپ-جالپاق، قورعاسىنداي اۋىر قىلىش قوس قولىن بىردەي تالدىرىپ جىبەرگەندەي بولعان سوڭ، بۇلدىرگەسىنەن كەرەگە باسىنا ىلە سالدى.
عۇرىپ بويىنشا قىنعا سالىنبايتىن بۇل قاسيەتتى الداسپاننىڭ تۇپكى يەسى – مۇنىڭ ارعى باباسى جوشىنىڭ ۇلى ساسى بۇقا ەكەن، ودان ەرزەنگە، ودان شىمتايعا، ودان تايقوجاعا ءوتىپ، مىنە، قازىر توقتامىستىڭ ورداسىندا ءىلۋلى تۇر.
«مۇنى كوزىمنىڭ تىرىسىندە قادىربەردىنىڭ قولىنا تاپسىرايىن، ۇرپاق قۋالاپ كەلە جاتىر عوي» دەپ ويلادى دا، ءوزىنىڭ بەس ۇلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسى كورەتىن بالاسىن ەرتەڭ شاقىرتىپ الماق بولىپ، تەرەڭ ءبىر كۇرسىندى. سودان سوڭ جەردى تەسىپ وتەردەي تىك سالبىراپ تۇرعان بۇكتەمەلى اق سەمسەردى ورنىنان الىپ، قىنابىنان سۋىردى. سىلتەپ قالىپ ەدى، «ىس-س» ەتكەن دىبىسى ىزعار شاشىپ، سۋىق ءجۇزى توردەن ەسىككە دەيىن ءبىر-اق جەتكەندەي بولدى.
بۇل سەمسەر اق وردانى شاۋىپ العانىندا ءامىر تەمىردىڭ بۇعان سىيعا تارتقان قارۋى ەدى. «وسى بۇكتەمەلى سەمسەردەي الىمدى دا شالىمدى بول» دەپ ەدى سوندا ءامىر.
توقتامىس سەمسەردەن كوزىن الماي، مەلشيگەن كۇيىندە ۇزاق تۇرىپ قالدى. ءوزىنىڭ قازىرگى قالىن ويلاسا، باسى اينالىپ، جۇرەگى لوبلىپ، ءىشى ۋ ىشكەندەي ورتەنىپ كەتەتىن...
توقتامىس ليتۆاداعى حيرمان كيبە دەپ اتالاتىن قالاعا بارىپ تىعىلعان سوڭ، بۇل كەزدە ۇلى كنيازدىققا قولى جەتكەن، بەس كارۋىن بەلىنەن شەشپەي، ەل اۋماعىن كەڭەيتۋگە جانىن سالىپ جۇرگەن ۆيتوۆت التىن ورداعا اۋىز سالاتىن ءسات تۋدى دەپ ويلاپ، توقتامىسقا ەرىپ كەلگەن ازىناۋلاق جاۋىنگەرلەردى جانە ەۋروپالىق نيەتتەستەرىن وزىنە قوسىپ الىپ، قالىڭ قولمەن جورىققا اتتانعان بولاتىن.
سول كەزدەگى التىن وردا حانى تەمىر-كۇتلىق پەن ەدىگە بۇلارمەن ەكى كۇن سوعىسقاننان كەيىن، جەڭىسكە جەتىپ، تاس-تالقانى شىققان ۆيتوۆت پەن توقتامىس اسكەرىنىڭ جۇرناقتارىن ءوز ىندەرىنە تاعى دا قۋىپ تىققان ەدى.
وسىلاي توقتامىستىڭ باعى كايتتى،
قۋ تاعدىر كوزىن تاعى اجىرايتتى.
اۋزىنان «اھ» ۇرعاندا جالىن اتىپ،
بىلاي دەپ جاراتقانعا ول زارىن ايتتى:
«ەي، اللا، جاراتۋشى جالگىز يەم،
جالىنىپ، جالبارىنىپ، باسىمدى يەم!
ءوزىڭنىڭ بەرگەنىڭدى مىسە تۇتپاي،
كەشە گور، مەن دە تالاي تاسىنعان ەم.
دەمەسپىن – كەمەنگەر ەم، كەمەل ەدىم،
مەن دە ءبىر وتقا اسىققان كوبەلەگىڭ.
شەكتەمەي ءامىر تەمىر، ەدىگەنى،
جولىمدى كەسە بەردىڭ نەگە مەنىڭ؟!
تاعدىردىڭ ماعان سالدىڭ اۋىزدىعىن،
كۇن سايىن كوبەيۋدە جاۋىم بۇگىن.
تەپسىنىپ، جارتى الەمدى تىتىرەنتكەن –
تەمىردىڭ كورمەيسىڭ بە جاۋىزدىعىن؟
ول ماعان، بىلەمىسىڭ، نەگە وشىكتى؟
قىزعاندى ول مەنەن ءدوڭ مەن توبەشىكتى –
الدىمەن حورەزىمدى الىپ ەدىم،
الدىمنان قاندى جىنىن توگە شىقتى.
و، اللا، ودان وتكەن قانىشەر جوق.
جاھانعا جابىسىپ تۇر قاندى شەر بوپ.
باسىنان ادامداردىڭ مۇنارا ساپ،
كومۋدەن ءتىرى جاندى زەرىككەن جوق.
جيناتىپ ادام باسىن قۇلدارىنا،
عيراتتا تۇرعىزدى العاش ءبىر مۇنارا.
يراندى شاپقان كەزدە، يسفاھاندا،
ورناتتى ءدال وسىنداي ءجۇز مۇنارا.
از بولىپ جۇرتتى بۇلاي ەڭىرەتكەن،
الەمگە كورسەتەم دەپ ءوزىن وكتەم –
العاندا حوراساندى، يسفيزاردا،
ءبىر «ءتىرى مۇناراعا » قولى جەتكەن.
بالشىققا وراپ ءتىرى ادامداردى،
سولاردان ءبىر مۇنارا قالاعان-دى.
و، اللا، بۇل كاززاپقا جەتىپ پە ەدى،
ەڭ جاۋىز جاۋلاۋشىلار عالامداعى؟!
ول تەلىپ قىلعان ءىسىن ءبارىن اققا،
«قۇدايدىڭ جولى» دەدى جاماعاتقا.
توقسان مىڭ ادام باسىن ءۇيىپ قويىپ،
تۇرعىزدى ءبىر مۇنارا باعداتتا.
اقساقتىڭ ساياساتى مىڭ قۇبىلدى،
تالاي ءىس زالىمدىقپەن تىندىرىلدى.
ەڭ ۇلكەن ءبىر ماقساتى ورىندالدى –
جەڭگەندە ەر بايازيد يىلدىرىمدى.
ءسىمىرىپ سىمىرمەستىڭ ءبارىن بىردەن،
ءوزى ءۇشىن شىن راحاتتىڭ ءدامىن بىلگەن.
سالعىزىپ تەمىر تورعا ءبايازيدتى،
وزىمەن بىرگە سۇيرەپ الىپ جۇرگەن.
شوشىتىپ بۇزىق ءىسى قۇتىرعاننىڭ،
جۇرەگىن تۇكسىندىردى بۇكىل جاننىڭ.
ءولتىردى ول ءبايازيدتى قورلاپ، قيناپ –
سۇلاتتى بايتەرەگىن مۇسىلماننىڭ.
و، اللا! و، مۇحاممەد پايعامبارىم!
بۇل تەمىر – قاناتىن كەڭ جايعان زالىم.
تاڭداپ اپ، تەك مۇسىلمان ەلدى قىردى،
كىم بىلەر سوندا نە دەپ ويلانعانىن؟!
ءجون-اق قوي شاۋىپ السا كەكتەسكەنىن،
جاسادى ول جاۋىزدىقتىڭ لەك-لەكتەرىن.
وشتەسىپ، اتا كەگىن العانداي-اق،
جايپادى ءناسىلى ورتاق تەكتەستەرىن!
ۇرانى – «ۇلى وردانى قالاي دا ورتە!».
سان جەتپەس قىلمىسىنا ساناي بەرسە.
قالمادى قالاشىقتار، قىستاقتار دا،
جوق بولدى حاجى-تارحان، سارا-بەركە.
دۇنيەنىڭ ءدۇيىم سىرىن دوڭگەلەتكەن،
قاستەرلەپ حاندار وتكەن، ەرلەر وتكەن،
كەشەگى ۇلى وردانىڭ جاۋھارلارى –
سارايشىق، ۇبەك بۇگىن جەرمەن جەكسەن.
بولسا ەگەر ۇلى وردانىڭ اتاعى – شىڭ،
ءامىردىڭ كۇنى ەرتەرەك باتارى شىن.
سوندىقتان، بۇل قالالار قيراپ تىندى،
ەندى جوق جىبەك جولى جاھان ءۇشىن!
تەمىردىڭ تەز ءىلىنىپ قۇرىعىنا،
جالعاننىڭ جەتپەي كەتتىم قىزىعىنا.
و، اللا، ءوزىڭ ايتشى، وسىمەنەن،
الپاۋىت التىن وردا قۇلادى ما؟!
قايران جەر! دەشتى قىپشاق، تۇران دەدىك!
و، قۇداي ! قالعان جاقسى بۇدان دا ءولىپ!
وسى جەر وتقا ورانىپ، وققا ۇرىنىپ،
قالماي ما بىرەۋلەرگە بودان بولىپ؟!.
شىدادىم داۋىلعا دا، بورانعا دا،
سىيىندىم «قولداي كور!» دەپ ءبىر اللاعا.
ەدىگە ەندى مۇندا تىنىم بەرمەس،
كەتەمىن ءىبىر-ءسىبىر، كوك ورداعا!
باتۋ مەن بەركە – زامان ساڭلاقتارى،
سونان سوڭ موڭكە تەمىر نار قوسپاعى.
جار بولسىن تۋلا موڭكە تۋ تۋلاتقان،
وزبەك پەن جانىبەكتىڭ ارۋاقتارى!
توقتامىس تاعى دا ەدىگەدەن قاشىپ، ءىبىر-سىبىردەگى شاڭعى-تاراڭعا جەتىپ العان سوڭ، قايتا كوتەرىلە باستاعان كوك ورداعا سۇيەنىپ، ماڭىنا قول جيناي باستادى.
ول ءار كۇن سايىن ءوزىنىڭ زاۋال شاعىنا جاقىنداپ كەلە جاتقانىن سەزگەن جوق.
* * *
ورتەنگەن ورمانداي بوپ شوعىر-شوعىر،
تاريحتا تاڭبالاندى ءومىر نە ءبىر.
قىتايدى قۇبىلايداي بيلەسەم دەپ،
تاستاي بوپ دايىندالدى ءامىر تەمىر.
شىعانداپ شىڭعىس حاننىڭ ءناسىلى اسىل،
بيلەگەن قىتاي ەلىن ەكى عاسىر.
قۇلاتىپ قۇبىلايدىڭ قۇرعان تاعىن،
ورنىنا مين اۋلەتى وتىردى اقىر.
تاقتى الدى تازا قىتاي مين اۋلەتى،
قىتايدىڭ حالقى قالىڭ، قيان شەتى.
«تالقانداپ مۇنى دا ءبىر تاستايىن» دەپ،
ءامىردىڭ انىق بولدى بۇرار بەتى.
ەندى اتقا مىنەيىن دەپ دايىندالىپ،
دۇعا وقىپ وتىرعاندا قولىن جايىپ –
قارعىسى توقتامىستىڭ ءدال تيگەندەي،
ءاپ-ساتتە اجال كەتتى ءوزىن الىپ.
قانمەنەن ارالاسقان باق، بەدەلى،
جابىسقان تىرشىلىككە تاس كەنە ەدى!...
تەمىردىڭ ولگەن كەزى وتىراردا –
مىڭ ءتورت ءجۇز بەسىنشى جىل، اقپان ەدى.
بولعانمەن اتتان باسقا، سۇرەن باسقا،
سۇم اجال پەشەنەدەن اۋەل باستا.
توقتامىس وپات بولدى ءبىر جىلدان سوڭ،
قولىنان ەدىگەنىڭ تۇمەن جاقتا.
كەك كەرنەپ، كەۋدە تۇسىن سىعىمداعان –
ەدىگە قالىڭ قولمەن ءسىبىر بارعان.
قاشسا دا توقتامىستى قۋىپ جەتىپ،
قانجارمەن قورقىراتىپ باۋىزداعان.
كىم ۇستار ءومىر دەگەن ساعىم جەلدى،
ەدىگە تىرلىگىندە ءبارىن كوردى.
ون ءۇش جىل وتكەننەن سوڭ ءولتىردى ونى –
بالاسى توقتامىستىڭ قادىربەردى...
كىم ءولدى، كىم ولگەن جوق قۇسالىقتان؟
كىم ازات تاعدىر سالعان تۇسامىستان؟
وپاسىز سۇم جالعاننىڭ وتىن كەشىپ،
ومىردەن ءوتىپ كەتتى ءۇش ارىستان.
داريعا-اي، دانىشپان دا، دانا دا ءولدى،
سارنادى سان عاسىرلار دالا جەلى...
جالىننان جاراتىلعان جاسىل نۋداي –
ورتەڭنەن ءونىپ شىقتى قازاق ەلى!
قازاق – ەر!
قازاق – دانا!
قازاق – ۇلى!
الەمگە ايگى بولعان سان الىبى.
جاقسىسىن، جامانىن دا ۇمىتتىرماس،
جاھانعا جايىپ سالىپ دالا جىرى!
ابۋباكىر قايران،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
