كەيىنگى ۋاقىتتا جاڭا تۋعان شاراناسىن كەرەك قىلماي، تاستاي سالاتىن، ءتىپتى، تاس جولعا لاقتىرىپ كەتەتىن بەزبۇيرەك انالار كوبەيدى. وكىنىشكە قاراي، عالامتور مەن تەلەارنا جاڭالىقتارىنان تارالعان جانتۇرشىكتىرەر وقيعالاردىڭ كەيىپكەرلەرى – ءوزىمىزدىڭ قازاق قىزدارى، قازاقتىڭ ايەلدەرى. سوعىس كەزىندە ءبىر تابا ناننىڭ جارتىسىن بوتەنگە ءبولىپ بەرىپ، جاتتى جاتسىنباي قۇشاعىمىزدى اشىپ، قانشاما جەتىمدى باۋىرىمىزعا باسقان ەدىك قوي. ەشبىر ۇلتتا جوق قازاقتاعى مەيىرىم مەن كول-كوسىر پەيىل قايدا قالدى؟ قازاق بالاسى مۇنداي ازعىندىققا نەگە ءۇيىر بولىپ كەتتى؟ جالپى، مۇنداي كەلەڭسىز وقيعالار تۋرالى شارتاراپقا جار سالۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ كەرىسىنشە، جانىمىزعا جىلىلىق سىيلاپ، بويىمىزعا شۋاق تاراتاتىن قازاقتىڭ دارقان پەيىلى مەن ەرەكشە مەيىرىم-ىقىلاسى جايلى كوبىرەك ناسيحاتتاساق قايتەدى؟ ۇلتتىق بولمىسىمىزعا قايتا ورالىپ، جوعالىپ بارا جاتقان قازاقى مىنەزىمىزدى، بالكىم، سوندا تابارمىز… وسى ورايدا زەينەپ احمەتوۆانىڭ ءالى جارىق كورمەگەن كىتابىنان انانىڭ بالاعا دەگەن مەيىرىمى، اقىل-كەڭەسى مەن ۇلگى-ونەگەسى جايلى ءۇزىندىنى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.
اياعىم اۋىرلاعالى بەرى اينالانى قابىلداۋىم باسقاشا اعىسقا ءتۇسىپ، وزگەشە باعىتقا بۇرىلىپ كەتكەندەي بولدى. قاراپتان-قاراپ مازاسىزدانىپ، ءسال نارسەگە كەيىپ، بولار-بولماسقا تارىلىپ، تىرس ەتكەننەن سەكەمدەنىپ، بۇرىن بولماعان كۇي تاڭداۋ، بولمىسىما جات ەنجارلىق پەن سالبوكسەلىك، ۇيقىشىلدىق مەڭدەپ بارادى. دىڭكەم قۇرىپ، بولدىرامىن دا وتىرامىن. ناقتى قاي جەرىم اۋىراتىنىن ءدوپ باسىپ ايتا المايمىن، بىراق، تۇلا بويىم تۇگەل ساۋ ەمەس سەكىلدى. ساۋ بولسام كوزىم شۇڭىرەيىپ، جاعىم سۋالىپ، جۇدەمەس ەدىم عوي. العاش بالا كوتەرگەن ايەلدە الگى اقىن-جازۋشىلار اسقاقتاتىپ سۋرەتتەيتىن الىپ-ۇشقان جۇرەكجاردى قۋانىش، انا اتانارىن سەزىنگەن ماقتانىش بولادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ول – بورىكتى جازعىشتاردىڭ «وسىلاي بولۋى كەرەك» دەپ ۇشقىر قيالىنان تۋعىزعان جاڭساق پايىمى. ەركەك بولىپ جارالعان ادام ايەلدىڭ ىشكى جان دۇنيەسىندە قانداي سەزىمدەردىڭ ارپالىسىپ جاتقانىن، قانداي كۇي كەشىپ جۇرگەنىن قايدان ءبىلسىن؟
ال ەشقانداي اقىن-جازۋشى دا، عالىم دا ەمەس، ءتىپتى، ءبىر سىنىپ تا وقىماعان بۇرىنعى اجەلەر: «ەكىقابات ايەلدىڭ ءبىر اياعى – جەردە، ءبىر اياعى – كوردە» دەپ، انا بولۋ باقىتىنىڭ قاسىندا تولىپ جاتقان قاۋىپ-قاتەردىڭ بار ەكەنىن بىلدىرگەن. ولار بىلگەن سوڭ ايتقان. مەن سەكىلدى تۇڭعىشى بويىنا بىتكەن جاس كەلىنشەك الدىندا نە كۇتىپ تۇرعانىن شامالاپ بولجاسا دا، بولماي قويمايتىن شىندىقپەن بەتپە-بەت كەلگەندە قال-جاعدايىنىڭ قالاي بولارىن ۇقپايدى. بەلگىسىز ءبىر بۇلدىر دۇنيە. بەلگىسىزدىك قاشاندا سىرى ىشىنە بۇگىلگەن قۇپيالى، ءتىپتى، ۇرەيلى. وي سالماعى ىلعي باسىپ، بۇرىنعى قالىپتى تىرلىگىنىڭ قابىرعاسى قاقىراپ، بۇرانداسى بوساپ، توڭىرەگى تۇگەل وزگەرگەندەي كۇيگە ەنەدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، كيىم ەكەش كيىمنىڭ ءوزى جاعدايىڭنىڭ باسقاشا ەكەنىن بادىرايتىپ بەتىڭە «باسادى». ساۋساققا شاق ساقيناداي جاراسا كەتەتىن كويلەكتەرىڭنىڭ بىردە-بىرەۋىن كيە المايسىڭ.
بەت دەمەكشى، ونىڭ دا جەتىسىپ تۇرعانى شامالى. كۇنى كەشەگى كىرشىكسىز جۇزىڭە كولدەنەڭدەي تۇسكەن قۇرىم قوڭىر نوقتاعا، ماڭدايدان يەككە دەيىن جايىلعان سەكپىلدەرگە كوزىڭ تۇسكەندە، ادامنىڭ كوڭىلىنە پىسقىرمايتىن، بەرەكەسى كەتكەن بەتىڭدى اشكەرەلەپ بەرەتىن اينانى جەك كورەسىڭ. قاراعىڭ كەلمەيدى. ابايسىزدا قاراي قالساڭ، كوڭىل-كۇيىڭ نىلدەي بۇزىلىپ، ءوزىڭدى اياپ، مۇسىركەي باستايسىڭ. بۇل – ەڭ ءبىر سۇيكىمسىز سەزىم. وسى الگىندە بايلاۋى شەشىلىپ، باسىمنان سىرعىپ تۇسكەن ورامالدى جوندەپ قايتا سالاردا قىرتىسى قالىڭ قىرسىقتىعىم ۇستاپ، شارايناعا كوز سالمادىم. ءوشىمدى العانداي كەكىرەيىپ، قاسىنان ءوتىپ كەتتىم.
ايتسا دا، وسى ورامالدى ءار نارسەگە جاۋابى دايىن جەر تۇبىندەگىنى بىلەتىن شەشەم ەنشىگە بەرگەندەي ماعان مىقتاپ جابىستىرعان. تۇلىمشاعىم جەلبىرەپ جۇرگەن كىشكەنە كەزىمدە ۇيىقتار الدىندا باسىما جىمپيتىپ تۇرىپ ورامال بايلايتىن دا: «ءتۇن اۋىر، ءتۇن تىلسىم، ءتۇن قاۋىپتى. قاراڭعىدا جىن-شايتاندار شاشاۋ جاتقان، اشىق-شاشىق قالعان نارسەلەردى اڭديدى. جالاڭباس جاتساڭ، سول بالەلەر يەكتەپ كەتەدى»، – دەيتىن. انامنىڭ مۇنداي سوزدەرىنەن كەيىن تۇندە تۇگىلى، كۇندىز دە ورامال سالۋعا بەيىل ەدىم. كەيىن وسكەنىمدە «اسۇيدە جۇرگەندە ورامال-شارشىسىز بولما، ازىرلەگەن تاماعىڭنان شاشىڭ شىقسا، ابىرويىڭ توگىلەدى، جاساعان اسىڭ ارام بولادى» دەيتىندى قۇلاققا قۇيدى. ەندى كەلىپ: «اياعى اۋىر ايەل شاشى قوبىراپ جالاڭباس جۇرسە، ىشتەگى بالاعا الباستىداي كورىنىپ شوشىتادى. ول ءبارىن كورەدى، ءبارىن ەستيدى»، – دەپ زارەمدى ۇشىردى. راس بولسا، راس شىعار، ماماندار: «ىشتەگى شارانا سىرتتاعى جاقسى-جامان اسەردىڭ ءبارىن قابىلدايدى»، – دەپ ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇر عوي.
ورامالدى ايتام دەپ انامدى ەسكە الۋىم سول ەدى، جۇدىرىقتاي جۇرەگىم بۇلقىنىپ-اق كەتتى. ايلاپ-جىلداپ جۇزدەسپەگەندەي ساعىنىش تولقىنى سانامدى كەرنەي باستادى. شىندىعىندا، ول كىسىنى كورمەگەنىمە ەكى اپتادان استى. ءاسيا دەيتىن جەڭگەمنىڭ توركىندەرى تۇراتىن تاشكەنت قالاسىنداعى قۇدالارىنا قوناققا كەتكەن.
كەيىنگى كەزدەرى مەنشىكتى مەكەنىمە اينالعان سىقىرلاق ديۆانعا كەلىپ قيسايدىم. قيالمەن ءار قيىردىڭ باسىن ءبىر شالىپ، سىرعىما ويدىڭ جەتەگىنە ەرىپ، جابىرقاپ جاتقانىمدا ەسىكتىڭ قوڭىراۋى سىلدىرلادى. ورنىمنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، شۇبالاڭداپ بارىپ ەسىك اشتىم. اشتىم دا، ەلەس كورگەندەي ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي، اڭىرايىپ تۇرىپ قالىپپىن. مۇنداي دا كەرەمەت بولادى ەكەن-اۋ، كەلىپ تۇرعان – الگىندە ساعىنىپ ەسىمە العان انام ەكەن!
– اپا، اپاتايىم! – دەپ قۇشاقتاي الدىم.
– بوتام-اۋ، بوتام! – دەپ قايران شەشە ەمىرەنىپ، اينالىپ-تولعانىپ، ايمالاپ جاتىر.
العاشقى ابىر-سابىر قاۋىشۋ، امان-ەسەندىك سۇراسۋدان كەيىن انام جايلانىپ وتىرىپ، جان-جاعىنا بارلاي قاراپ:
– قازانباسىم كورىنبەيدى عوي، – دەدى. باسى ۇلكەن كۇيەۋ بالاسىن ەركەلەتىپ وسىلاي اتايتىن.
– «ءبىر جۇمىسىم بار» دەپ باعانا كەتكەن، يت ءبىلسىن بە قايدا جۇرگەنىن، – دەپ قىرتيا جاۋاپ بەردىم. قىرتياتىن ءجونىم بار، مەنى ۇيگە جالعىز تاستاپ، ءوزى قىدىرىپ كەتكەن جۇبايىما ءبىراز «ءدامدى» ءسوز ارناعىم كەلىپ، سونى ايتىپ شاعىنۋعا وقتالىپ، كومەكەيىم بۇلكىلدەي باستاعان.
– ە-ە-ە، ەر-ازاماتتى ۇيدەن بەزدىرەتىن ايەلدىڭ قاباعى عوي. سەنىڭ شيكى ورىكتەي كوگەرگەن جۇزىڭە قاراپ وتىرۋعا كىم قۇشتار دەيسىڭ، – دەگەنى. اياق استىنان مەن كۇتپەگەن تۇزدىعى مول ءسوزدى ەستىگەنىمە شىداماي، ەرنىم دىرىلدەپ، مۇرنىم تىرجيىپ، كەمسەڭدەپ جىلاۋعا تىرىستىم.
– ءتايت ءارى! كوزىڭنىڭ جاسىن كورسەتپە ماعان! – دەپ زەكىپ جىبەردى. ال كەرەك بولسا! جاڭا عانا ايالاپ تۇرعان الاقانى جۇمىلعان جۇدىرىققا اينالىپ شىعا كەلدى. اششى بولسا دا اشىعىن ايتاتىن، توتەسىنەن تۋرا سويلەيتىن بۇل كىسىمەن تايتالاسۋعا مەنىڭ قاۋقارىم جەتپەيدى. شاپانىنا استار بولۋعا جارامايمىن. وسىنى جاقسى بىلگەندىكتەن قۇلاعىمدى قاريتىن سۋىق ءسوز ەستىسەم دە، ارى قاراي ۋشىقتىرماي، كوزىمنىڭ جاسىن جۇتۋعا تۋرا كەلدى.
– بوتام-اۋ، سول! – دەدى ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ جىلاندى ىنىنەن شىعاراتىن جىلى ۇنىمەن. – قازىر سەنىڭ جاعدايىڭدا كوزدىڭ جاسى ىشتەگى شاراناعا كەسىرىن تيگىزەدى، جاسىق بولىپ قالىپتاسادى. كەيىن بەيمازا جىلاۋىق، ءالجۋاز وسال بولادى. «ىشتەن قيسىق تۋعاندى تەزگە سالساڭ تۇزەلمەس» دەپ اتا-بابالار بەكەر ايتتى دەيسىڭ بە؟! اناسى نەعۇرلىم سەرگەك، كوڭىلدى جۇرسە، جارىق دۇنيەگە كەلەتىن بالانىڭ مىنەز-قۇلقى جايدارى ءارى جاقسى جەتىلىپ، جەڭىل شيرايدى، اينالاسىنا تەز بەيىمدەلەدى. جۇكتىلىك – اۋرۋ ەمەس، جاراتقان يەمنىڭ ماڭدايىڭا بەرگەن كەرەمەت سىيى، تەڭدەسى جوق مەيىرىم-شاراپاتى. بۇل كۇنگە جەتكەن دە بار، جەتپەگەن دە بار. جۇرەگىڭنىڭ استىندا ءبىر تىرشىلىك يەسى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بويىڭداعى بۇرىن بولماعان ءارتۇرلى بەيمالىم وزگەرىستەر – سول ءتىرى جاننىڭ قالىپتاسىپ وسۋىنە بايلانىستى تۋىنداعان قاجەتتىلىكتەر. ال سەن بولساڭ ءوزىڭدى «ناۋقاسپىن» دەپ سەندىرىپ، سوعان بەيىمدەلىپ، توسەكتەن تۇرعىڭ كەلمەيدى. تۇسكە دەيىن ۇيىقتاپ، كەشكە دەيىن كوزىن ۋقالايتىن جالقاۋلىققا، ماۋباستىققا ابدەن داعدىلانىپ العانسىڭ. سۋى تارتىلعان كولشىكتەگى قۇرباقاداي قۇرىسىپ-تىرىسقان سۇرىڭ بار بولسىن! ءبىر جۋماي جاتىپ بوياۋى كەتەتىن ساپاسىز بوزدەي وڭىپ، ۇنجىرعاڭ ءتۇسىپ، مىلجالانىپ وتىرسىڭ. اينالاڭنان ىلعي اياۋشىلىق ەسىركەۋ كۇتىپ، مۇساپىرسىگەنىڭدى قوي، بالاڭ ىنجىق، راقىم تىلەگىش بەيشارا بولىپ قالادى. ساعان قازىر كەرەگى – سەرپىلىپ سەرگۋ، سىلكىنىپ ەڭسەڭدى كوتەرۋ. ۇگىلىپ ۇيدە وتىرا بەرمەي، دالاعا شىعىپ، مىنا ىرگەڭدە تۇرعان باققا بارىپ، كەڭ تىنىستاپ، ەركىن سەرۋەندە. كوڭىلدى ءان-كۇي تىڭدا. تيەگى كەتكەن دومبىرا سەكىلدى مىڭگىرلەمەي، مەيىرلەنىپ اشىق-جارقىن سويلە، جاقسى ءسوز ايت. سوندا ويىڭ ۇشتالىپ، قيالىڭ قاناتتانادى. اۋىر نارسە كوتەرمە، بىراق، كوپ قوزعال، كەيىن تولعاعىڭ جەڭىل، ءسابيىڭ دەنى ساۋ ومىرگە كەلەدى. بىلە بىلسەڭ، سەن قازىر ەڭ كورىكتى، ەڭ ادەمى ايەلسىڭ! ويتكەنى، ءبىر اۋلەتكە ۇرپاق اكەلىپ، اق جاۋلىقتى انا اتانايىن دەپ وتىرسىڭ. ايەل ادامدا بۇدان وتكەن باقىت بولمايدى. جاراتقاننان جاقسىلىق تىلەپ، وسى كۇنىڭە شۇكىرشىلىك ەت. جۇرەك تازا بولسا، تىلەك قابىل بولادى. اللا كەڭشىلىگىن، راقىمىن بەرسىن! – دەپ ءسوزىن ءبىر قايىردى.
وسى ءۇزىلىستى پايدالانىپ، اڭگىمە اۋانىن باسقا باعىتقا بۇرعىم كەلدى. ايتپەسە، مەنى بىرەسە – شيكى ورىككە تەڭەدى، بىرەسە – قۇرباقاعا قوساقتادى، بوياۋى كەتكەن ءبوز دە، تيەگى تايعان دومبىرا دا بولدىم. «ۇستاعان جەردە قولى، تىستەگەن جەردە ءتىسى كەتەتىن» سۇڭعىلا ادامعا قارسى ءسوز ايتىپ، بەرەكە تاپپايسىڭ. سوزبەن شالام دەسەڭ ءوزىڭ شالقاڭنان تۇسەسىڭ. سوندىقتان ارى قاراي تاعى دا تۇيدەكتەتىپ، توگىلدىرىپ اكەتپەۋى ءۇشىن بەيكۇنا سۇراقتى كولدەنەڭدەتە سالدىم.
– تاشكەننەن قاشان كەلدىڭىز؟
– الدىڭعى كۇنى كەلگەنمىن. كەشە قوزعالماي وتىرىپ، ساعان ەكى كويلەك تىكتىم. مەن سەنىڭ قالىپ-رازمەرىڭدى بىلەمىن، سوندا دا كەم-كەتىگى جوق پا ەكەن، كيىپ كورشى، – دەپ سومكەسىنەن ورامالعا ورالعان تۇيىنشەكتى شىعاردى.
اپامنىڭ قولى وتە شەبەر، ءبىر كورگەن ۇلگىسىن اينىتپاي كەلتىرۋ بۇل كىسىگە قيىن ەمەس. اكەلگەن كويلەكتەرىنىڭ بىرەۋى – ادەمى گۇلدى باتەستەن، ەكىنشىسى – الەمنىڭ قاي تۇكپىرىنەن كورسەڭ دە: «مەن وزبەكتىكىمىن!» – دەپ جار سالىپ تۇراتىن ءتۇرلى-ءتۇستى شايىدەن ەكەن. ەكەۋىن دە كەۋدەسىنەن ساندەپ ءبۇرىپ، ەتەك-جەڭىن كەڭ-مول تىگىپتى.
– مەن مۇنداي كويلەكتەردى كيمەيمىن، – دەپ بىردەن ىرشىپ ءتۇستىم.
– ءتۇھ، وسى سەنىڭ تىز ەتپە مىنەزىڭ-اي! تۋلاماي الدىمەن تىڭدا، – دەدى يىعىمنان سىلكي ۇستاپ وزىنە قاراتىپ. – بۇل كويلەكتەردى ەرىككەننەن ەرمەك ەتىپ، كوز مايىمدى تاۋىسىپ تىككەنىم جوق. سەنىڭ قامىڭدى، جارىق دۇنيەگە ءالى كەلمەگەن شارانانىڭ اماندىعىن ويلاپ تىكتىم. قيقارلانباي، قارسىلىقسىز كيەسىڭ. نەگە ەكەنىن ايتايىن. «مەنى كور» دەگەندەي ءىشىڭدى تىرسيتىپ كوشەدە كەلە جاتقانىڭدا، قارسى الدىڭنان شىققان كەز كەلگەن ادامنىڭ كوزى ەڭ الدىمەن قارنىڭا تۇسەدى. ءار ادامدا ءارتۇرلى دەڭگەيدە نازار بولادى، كوزىنىڭ سۇعى بولادى، كەيبىرەۋلەردىڭ جانارىندا وتتى ۋىت تا كەزدەسەدى. ول ادامدار ساعان ادەيىلەپ كەسىرىن تيگىزەيىن دەمەيدى، سەندە شارۋاسى جوق. الايدا، ءوزىنىڭ كوزىندە قانشالىقتى نازار بارىن بىلمەيدى، ونى ويلامايدى دا. ال كولگەمەدەي كولكىلدەگەن كويلەك كولدەنەڭ كوزدەردىڭ ەرىكسىز قادالار سۇعىنان ساقتايدى، ءارى ونسىز دا تار قۇرساقتا جاتقان بالاعا سىرتتان قوسىمشا قىسىم تۇسپەيدى. بالانىڭ دەنە مۇشەلەرىنىڭ ەمىن-ەركىن وسۋىنە كەڭ كيىم ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزەدى. «جامان ايتپاي، جاقسى جوق»، نارەستە ىشتەن كەم-كەتىكتى تۋماۋى ءۇشىن بۇل دا ءبىر ساقتىق شاراسى. اسىرەسە مىقىندى قىساتىن كيىم اياعى اۋىر ايەلگە قاۋىپتى. «قايتەر دەيسىڭ، كيىمدە تۇرعان نە بار، وزىمە ۇناعانىن كيەم» دەپ وزىمشىلدىككە سالىنۋ ورنى تولماس وكىنىشكە ۇرىندىرۋى ابدەن مۇمكىن. كىمگە بولسا دا قۇدايىم وندايدىڭ بەتىن اۋلاق ەتسىن. پەندە پاقىر قاشان، قاي جەردە قاۋىپ-قاتەر، جازىم بارىن بولجاي المايدى. جاراتقان يەم ساقتانعاندى ساقتايدى، – دەپ ءبىر تىنىستادى.
انامنىڭ قاشانعى ادەتى، باسىمدى بۇرا تارتىپ، بۇلقىنىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە قۇرىعىنا ءتۇسىرىپ، جۋاسىتىپ جىبەرەدى. الگىندەگى تامىرىنان تارتىپ، توندىرە ايتقان، تۇستەپ-تۇگەندەگەن ۋاجدەرى كوكەيىمە قونىپ، ويلانتىپ-اق تاستادى. ويلانتىپ قانا قويماي، جۇيەسىمەن سەندىردى. مەنىڭ يكەمگە كەلىپ، جۇمسارعانىمدى بىلە قويعان اپامنىڭ داۋسى ءتىپتى جارقىن-جارقىن شىقتى.
– مىنا ءشايى – وزبەكتەردىڭ «حاناتلاس» دەپ اتالاتىن ەڭ اتۋەرلى، ەڭ قادىرلى، كەز كەلگەننىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن وتە جوعارى ساپالى جىبەگى. اتام زامانعى كونە ادىسپەن قولدان توقىلاتىن بۇل اتلاس تەك وزبەكستاندا عانا جاسالادى دەيدى. ءبىزدىڭ دۇكەندەردەگى تاشكەننەن كەلەتىن ءتۇرلى-ءتۇستى شايىلەر «حاناتلاستىڭ» شۇيىنشىسىنە تۇرمايتىن، قولىنا سۋ قۇيىپ بەرۋگە ارەڭ جارايتىن انشەيىن كوپشىلىك قولدى كەزدەمەلەر ەكەن.
ال باتەستىڭ اتى – باتەس. جەردەن ونەتىن ماقتا تالشىعىنان توقىلعان تابيعي ماتا. بايقايسىڭ با، ەكى كويلەكتىڭ دە تۇستەرى اشىق، بوياۋى قانىق. سولاي بولعانى جاقسى. نەگە دەسەڭ، سۇقتانا قاراعان كوزدى الدايدى، العاشقى نازار ىشىڭە ەمەس، كويلەككە تۇسەدى. سودان كەيىن ساعان بوتەن قوسپاسى بار جاساندى جىپتەن دايىندالعان كيىم كيۋگە بولمايدى، اۋا جىبەرمەي، ءتاندى تۇنشىقتىرادى. ول دا بالاعا زيانىن تيگىزەدى. قانە، بالسىنە بەرمەي، مىنالاردى كيىپ كورسەڭشى، – دەپ تاۋارىن ساۋدالاعان ساۋداگەردەي كويلەكتەردىڭ توركىنىنەن باستاپ، ماقتاۋىن جەتكىزىپ، باعاسىن اسپانداتىپ تاستادى.
سىتىلىپ كەتەر سىلتاۋىم جوق بولعان سوڭ، «مودا» كورسەتۋدى دارداي اتى بار «حاناتلاستان» باستادىم. باسە دەيمىن-اۋ، انامنىڭ بىلمەگەنىن يت جەسىن، ايتسا، ايتقانداي-اق بار ەكەن. كويلەكتى يىعىما ىلگەننەن ونىڭ ماتاسىنىڭ اسىلدىعى، تەگىنىڭ تازالىعى بىردەن سەزىلدى. ءوزى جەپ-جەڭىل، قۇستىڭ مامىعىنداي جۇمساق، دەنەگە ۇلبىرەپ وتە جاعىمدى ءتيدى. تىرىستىرىپ كيىپ جۇرگەن كويلەكتەن قۇتىلىپ، تۇلا بويىم قۇرساۋدان سىتىلعانداي ەركىنسىپ، جىرعاپ قالدى…
ماتا، كويلەك تۋرالى بۇل اڭگىمە وتكەن عاسىردا، مەنىڭ ەكى مۇشەلگە دە تولماعان كەزىمدە بولىپ ەدى. قازىر مۇمكىن ءسوز ەتۋگە تۇرمايتىن كورىنىس شىعار. نەگە دەسەڭىز، «دەفيتسيت» كەلمەسكە كەتكەن. دايىن كيىمنىڭ دە، ماتانىڭ دا الۋان ءتۇرى ىزدەمەي-اق تابىلادى. اسىرەسە ماتالاردىڭ ارزانى دا، ورتاقولدىسى دا، اسىل-قۇندىسى دا كوزدىڭ جاۋىن الىپ، دۇكەن سورەلەرىندە جايناپ تۇر. جاعدايىڭا قاراي بوي-تۇرقىڭا، تالعامىڭا لايىقتاپ تىگىپ كيە بەر. بىراق، امال قانشا، ءبىر كەزدەگى قولعا تۇسپەيتىن ماتا كوبەيگەنىمەن، كويلەك كيەتىن ايەل ازايعان. بۇل كۇندە ۇرعاشى قاۋىمى كويلەكتەن جەرىگەن زامان. كارى-جاس، ارىق-سەمىز دەمەي، جاراسقان-جاراسپاعانىنا قاراماي، شالبارلانىپ شاۋىپ ءجۇر. اسىرەسە ۇستىندەگى كيىمىنىڭ تىگىسى جىرتىلارداي تىرىستىرىپ، توڭكەرىلگەن تەگەنەدەي ءىشىن العا شەرميتىپ كەلە جاتقان اياعى اۋىر كەلىندەردى كورگەندە: «اتتەگەن-اي، بۇل بەيباقتاردىڭ اقىل ايتار اناسى، قامقور بولىپ ۇلگى كورسەتەر ەنەسى جوق پا ەكەن؟» – دەپ قىنجىلامىن.
ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپپىن عوي، باستاعان نەگىزگى اڭگىمەگە قايتا ورالايىن. ءسويتىپ، الگى ەكى كويلەك اياق-قولىمدى باۋىرىما العانشا ۇستىمنەن تۇسكەن جوق. «حاناتلاس» كويلەگىم مەنىڭ بىركيەرىمە اينالدى. مىنە، بۇگىن دە سونى كيىپ، ەمحاناعا بارايىن دەپ جاتىرمىن. شىنىمدى ايتسام، بارۋ كەرەك بولعان سوڭ، بوساناردا پەرزەنتحاناعا دارىگەر جازبالارى قاجەت بولاتىندىقتان بارامىن. وبالى نە كەرەك، مەنى باقىلايتىن ۇكى كوز دارىگەر اي سايىن الدەبىر اۋىتقۋلار جوق پا دەپ تەكسەرىپ، قان قىسىمىمدى ولشەپ، دارۋمەندەر بەرىپ دەگەندەي، ءوز ماماندىعى بويىنشا مىندەتىن اتقارىپ، قىزمەت كورسەتەدى. قامقورلىعىنا ريزامىن. ايتسە دە، ۇكى كوزدىڭ تاقپاق ايتقانداي تاقىلداتاتىن «كونسۋلتاتسياسى» انامنىڭ اقىل-كەڭەسىنەن ارتىق ەمەس. دارىگەر بىلە بەرمەيتىن، مۇمكىن، بىلسە دە جەتەسىنە جەتكىزە المايتىن تالاي ماسەلەنىڭ قىر-سىرىن انام قاراپايىم ۇعىمدى تىلمەن ساناما ءسىڭىرىپ، ميىما قۇيادى.
اياعىم اۋىرلاعان باستاپقى ايلاردا مەن كوپ قينالدىم، كوڭىلىمە ءارتۇرلى كۇدىك كىرىپ، ۇرەي ۇيالادى. ۇزىن دۇنيە قىسقارىپ قارىس قالعانداي، سەلت ەتكىزەرى جوق بەدەرسىز بىركەلكى سۇرعىلت كۇندەر بىتپەيتىندەي كورىندى. سابىرىم سارقىلىپ، تاعاتىم تاۋسىلىپ، شامام ەكى كوزىمە جەتىپ جۇرگەن كەزدە انام ءوزىنىڭ پاراساتىمەن، مەيىرىمىمەن مەنى رۋحاني جۇدەۋلىكتەن، تىعىرىقتان الىپ شىقتى. ون قۇرساق كوتەرىپ، ءومىردىڭ بۇرالاڭ بۇرىلىسى كوپ سوقپاقتارىنان وتكەن انامنىڭ قاسيەتى مە، ول كىسى ايتاتىن بابالار ۇلاعاتىنىڭ قۇدىرەتى مە، سانامدى تۇمشالاعان تۇماندى ويلاردان ارىلىپ، كەلەر كۇنگە ۇرەيمەن ەمەس، ۇمىتپەن قارايتىن شاماعا جەتتىم. راس، الداعى قاتەرلى ءسات جاقىنداعان سايىن قوبالجىپ، الاڭداپ قالام. ول جايلى ويلاماۋعا تىرىسامىن، الايدا، جارىق دۇنيەنى كورگىسى كەلەتىن ىشتەگى «كەرەمەت» ءبۇيىرىمدى تۇرتكىلەپ، ەسىمە سالا بەرەدى.
…ەمحاناعا جاقىنداپ قالعانىمدا قارسى كەلە جاتقان ءوزىم سەكىلدى كەلىنشەككە كوزىم ءتۇستى. ول دا دارىگەردىڭ كەڭەسىندە بولسا كەرەك. قازاقتان ءسوز قالعان با، «ايلاس ايەل – مۇڭداس» دەپ تەگىن ايتپاعان، مىنا بەيتانىس، بىراق، ماعان ۇقسايتىن ايەلگە ءبىرتۇرلى جۇرەگىم ەلجىرەپ، تىلەۋلەستىكپەن ءۇزىلىپ قارايىن كەلىپ. پا، ءشىر-كە-ەن! ءجۇرىسىنىڭ سالتانات-ءسانىن-اي! باسىن شالقاق ۇستاپ، كەۋدەنى كەڭگە سالىپ، اياقتى كەربەز دە ماڭعاز باسادى! ءجۇرىپ ەمەس، قالقىپ كەلە جاتقانداي. ياپىر-اي، بۇرىن قالاي بايقاماعانمىن، اياعى اۋىر ايەلدەر تومەن قاراپ جۇرمەيدى ەكەن-اۋ! ولار مۇنى پاڭدانىپ ادەيى ىستەمەيدى، جاراتۋشىنىڭ ءوزى بىلايعى ادامداردان ەرەكشەلەندىرىپ، اسقاقتاتىپ، ادەمىلەپ قويعان. وسىعان دەيىن باسىما كەلمەگەن ويىما جاڭالىق اشقانداي تاڭعالدىم. تاڭعالدىم دا، وزىمە-ءوزىم ريزا بولىپ، كوڭىلىم شالقىپ كەتتى. «وۋ، جاراندار! جۇزىنەن كۇن شۋاعى شاشىراعان، اق العىستى بولعان سۇلۋ ايەل مامىرلاي باسىپ كەلە جاتىر! ادامزات ۇرپاعىن وربىتەتىن بولاشاق اناعا قۇرمەتپەن جول بەرىڭدەر!» – دەپ ماعان ۇقساس كەلىنشەك ءۇشىن مىناۋ جالپاق الەمگە جار سالعىم كەلدى.
كەنەت… «قۇدايىم-اۋ، مەن دە… مەن دە…» دەپ جان-جاعىما ماساتتانا قارادىم.
زەينەپ احمەتوۆا،
"الماتى اقشامى".
