رەيتينگ: ەرلان، حالقىمىزدىڭ ءان ونەرىن، ونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى ءان ونەرىن ناسيحاتتاۋشى جاس بۋىننىڭ بەلدى وكىلىسىڭ. قازاق اندەرىن ناسيحاتتاي ءجۇرىپ، قاراپايىم تىڭدارمان بايقامايتىن قانداي قاسيەتىن تانىدىڭ، قانداي تىلسىمدارىن سەزىنە الدىڭ؟
ەرلان رىسقالي: جالپى، وسى ۇلتتىق ونەر – ءدال بۇگىنگى تاڭدا جان-جاقتان شابۋىل جاساپ جاتقان انتيقازاقى دۇنيەگە توسقاۋىل، قالقان بولاتىن بىردەن ءبىر قۇرال. ونىڭ ىشىندە ءان – كوپشىلىككە تەز تارايتىن دۇنيە. ءان ارقىلى ەلدى بىرلىككە، يگىلىككە شاقىرۋعا بولادى. قازاق – جالپى الەمدە ۇلتتىق مۋزىكاسى ەڭ باي ءارى ەڭ كوركەم، سۇلۋ حالىقتىڭ ءبىرى. ءدال بۇگىنگى قازاقتىڭ باسىم بولىگى وسى بايلىقتىڭ پارقىن بىلمەيدى، بىلگىسى دە كەلمەيدى. ايتپەسە، ءبىزدىڭ ءان-جىر، تەرمە-تولعاۋلارىمىزدا تەرەڭ ماعىنا، جالپى تۇتاس ۇلتتىڭ بولاشاعى جاتىر ەمەس پە؟ جورگەگىنەن ۇلتتىق مۋزىكانىڭ ۋىزىنا جارىعان ادام ەسەيە كەلە ەلىنە، جەرىنە قالتقىسىز ادال قىزمەت ەتەتىنىنە كامىل سەنەمىن. ۇلتتىڭ بولاشاعى وسىنىڭ وزەگىندە جاتقاندىقتان، تامىرىنان ايىرىلعان اعاش قانداي كۇيدە بولسا، ۇلتتىق قۇندىلىعىنان اجىراعان حالىقتىڭ سوڭى دا تۋرا سونداي بولماق. سول ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ بىرەگەيى – ءان مەن كۇي. سول ءۇشىن مەملەكەت باسىنداعىلار، باق-تاعى باۋىرلارىمىز وسى ونەردىڭ سوڭىندا جۇرگەن ازاماتتاردى ناسيحاتتاۋى كەرەك. سول ارقىلى ولار ۇلتىنا قىزمەت ەتكەن بولادى. مىسالى، امىرەنى الاش زيالىلارى قالاي كوتەردى! سول ۋاقىتتاعى مينيستر، جازۋشىلار جۇسىپبەك پەن ماناربەكتى قالاي كوتەردى! تەلەديدار شىققان ۋاقىتىندا جانىبەكتى قالاي كوتەردى! جانىبەك ءوزى بارىپ «حابار جۇرگىزەيىنشى» دەگەن جوق قوي. وسىلاردىڭ پايداسى بىزگە قالاي ءتيدى! سول سەكىلدى بىزگە دە اقپاراتتىق قولداۋ اسا قاجەت. ءبىز ءوزىمىز بارىپ، «مەنى ەفيرگە شىعارشى» دەپ جالىنباۋىمىز كەرەك. ءبىزدى وزدەرى شاقىرىپ، قولدى-اياققا تۇرعىزباي ناسيحاتتاۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىز جالىنىپ ەفيرگە سۇراناتىن بولساق، ءبىز ارقىلى ۇلتتىق ونەردىڭ قادىر-قاسيەتى قاشادى. العان قولدان بەرۋشى قول ارتىق ەمەس پە؟ باق-تاعى ازاماتتار ءبىز ارقىلى ۇلتتىڭ قاجەتىن وتەيتىندىگىن سەزىنسە ەكەن دەيمىن.
رەيتينگ: قاي ءانشىنى وزىڭە ۇستاز تۇتىپ، ءجيى تىڭدايسىڭ؟ ونىڭ ورىنداۋ شەبەرلىگىندە سەن ۇيرەنگىڭ كەلەتىن، تاڭداي قاعاتىن نارسە بار ما؟
ەرلان رىسقالي: مەن اعا بۋىن انشىلەردىڭ بارلىعىن تىڭداپ، بارىنەن ۇلگى الامىن. سونىڭ ىشىندە مەن ەرەكشە جاقسى كورىپ قادىرلەيتىنىم – امىرە، ماناربەك، جۇسىپبەك، جانىبەك. بۇل اتالارىم – قازاقتىڭ ءان الەمىنىڭ باقىتىنا تۋعان جاندار. ولاردىڭ ءومىر جولىندا ماعان ۇلگى بولعان ءارى بولاتىن دۇنيەلەر كوپ. ءدال وسى انشىلەردىڭ ورىنداعان اندەرىن تىڭداعان سايىن شەبەرلىگىمدى شىڭدايتىن تىڭ ءادىس-تاسىلدەردى ەستىپ، سونى يگەرىپ وتىرامىن. وسى اتالارىمداي ءانشى بوپ ەلدىڭ يگىلىگىنە جاراسام، باقىتتىمىن عوي، شىركىن!.. مىسالعا، ءبىر عانا امىرەنىڭ وزىنەن ورىنداۋشىلىقتىڭ اسقان شەبەرلىگىن كورەمىن. امىرە – قازاق ءانىنىڭ شەكاراسىن كەڭەيتكەن العاشقى ءانشى. سول امىرەنىڭ شاپاعاتىن ماناربەك پەن جۇسىپبەكتەر كوردى ەمەس پە؟ سول ەكى ۇلى ءانشى بىزگە جانىبەك سياقتى ءبىرتۋار تۇلعانى قالدىردى. ال جانىبەك الدىڭعى بۋىننىڭ امانات تۋىن جىقپاي، كەيىنگىگە جەتكىزدى. اتىن اتاعان انشىلەر قازاق ءانىن كەڭەس ۋاقىتىنداعى ساحناعا ىڭعايلاپ، لايىقتاپ دارىپتەدى. بۇگىنگى انشىلەر، مىنا بىزدەر، سولاردىڭ سالعان سارا جولىنا ارقا سۇيەيمىز.
رەيتينگ: وسىنشا جولدى ارتتا قالدىرعان قازىرگى قازاق ءانى قانداي؟ ەسترادانى ەركىن تىڭداي بەرەسىڭ بە؟
ەرلان رىسقالي: قازىرگى قازاق ءانى سىڭسۋعا اينالىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى ماعان. نە اۋەن جوق، نە ءسوز جوق، ويسىز، قۇر جالاڭ دۇنيەلەر كوپ ناسيحاتتالىپ جاتىر. جانە قايران قازاق سونداي ارزان اندەردى تىڭداپ، ءوزى دە ارزانداپ بارا جاتىر. اسىرەسە، ورتا بۋىن مەن جاس بۋىن. بىزدە ەلدى رۋحاني بايىتاتىن، ەلگە وي سالاتىن اندەر جوقتىڭ قاسى. كەشكە دەيىن وتىرىك «ءسۇيدىم» مەن «كۇيدىم» دەگەن جوقتاۋ مەن سىڭسۋلار تىڭدالادى، سولار دارىپتەلەدى. ول ازداي، وزگە ۇلتتىڭ ءانىن اۋدارىپ ايتۋدى جانە قوسىڭىز. بىزدەگى باق ەلدى ماڭگۇرتتەندىرۋگە جۇمىس ىستەپ جاتقانداي كورىنەدى ماعان. بىراق بارلىعى دەپ ايتپايمىن، الايدا ءجۇزدىڭ جارتىسىنان كوبى سوعان اتسالىسىپ جاتقانى انىق قوي. ءوز باسىم تەك ەسترادانى عانا ەمەس بارلىق جانردى ەركىن تىڭدايمىن. جاقسىسىن الىپ، جامانىن جاۋىپ تاستايمىن.
رەيتينگ: قازاق ءانشىسى ءوزى ايتىپ وتىرعان ءاننىڭ تاعدىرىن، تاريحىن جاقسى ءبىلىپ، تانىستىرا جۇرەتىن ەدى. قازاق اندەرىنىڭ تاعدىرلىسى كوپ ەدى. قازىر وسى ءۇردىس قانشالىقتى بايىدى نەمەسە كەرى كەتتى؟
ەرلان رىسقالي: وسى ءۇردىس جانىبەك كارمەنوۆتەن كەيىن ءۇزىلدى. كەيىننەن بەكبولات اعامىز ءبىراز قولعا العان-دى. مەن دە ءوزىمنىڭ كونتسەرتتەرىمدى ءدارىس-كونتسەرت تۇرىندە جۇرگىزۋدى ماقسات ەتتىم. جانە وسى دۇنيە بۇگىنگى دومبىرامەن ايتاتىن انشىلەردىڭ بارلىعىنا كەرەك. ويتكەنى بۇگىنگى قازاق ءاننىڭ تەرەڭىنە بويلاي بەرمەيدى. سوزگە كوڭىل بولمەيدى. جەڭىل، ارزان دۇنيەگە قۇمارتىپ كەتكەن. سوندىقتان ۇلتتىق ونەردى، ءاندى، كۇيدى ۇعىنۋ ءۇشىن، ورىنداۋشى ايتار الدىندا ءسال دە بولسا تاريحىن بايانداپ، تاريحىن بىلمەيتىن بولسا، سول شىعارماعا قاتىستى پايدالى اقپارات ايتىپ وتكەنى دۇرىس.
رەيتينگ:ء سوز باسىندا ءوزىڭ دە ايتىپ ءوتتىڭ، قازىر ءبىز وتىرىك ۇزدىككەن اندەردىڭ كوبەيگەنىن ءجيى ايتامىز. بۇل ءۇردىس قانشاعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن؟ شەگى بولا ما؟
ەرلان رىسقالي: «جۇرەكتەن شىققان ءان جۇرەككە جەتەدى» دەپ جاتامىز عوي. جۇرەكپەن، جان دۇنيەڭمەن بەرىلىپ ايتىلعان ءان كوزگە كورىنىپ تۇرادى. «وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام». وتىرىك، جاساندى نارسەنىڭ ومىرشەڭ بولمايتىندىعى انىق. جاساندى، جالعان انشىلىكتى قۇرتۋعا بولادى. ول ءۇشىن جۇمىلىپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك. ەفيردى بىلاي قويىڭىز، تويدا دا فوناگراممامەن ايتتىرماۋ كەرەك. تىيىم سالۋ كەرەك. تىڭداۋشىنىڭ كوزىن اشۋ كەرەك: مىناۋ جالعان داۋىس، ءولى داۋىس، جەڭىل ءان، ارزان ورىنداۋشى، ويسىز ماعىناسىز ولەڭ دەگەندى ۇعىندىرۋ كەرەك. اسىرەسە ورتا بۋىن مەن جاس بۋىنعا وسىنى ءتۇسىندىرۋ كەرەك.
رەيتينگ:ء جۇرىس-تۇرىسىڭدا، سويلەگەن سوزىڭدە مەيلىنشە قازاقىلىق بايقالادى. قازىرگى قوعامدا قازاقى قالىپپەن ءومىر ءسۇرۋ قانشالىقتى ءتيىمدى، وڭتايلى نەمەسە قيىن؟
ەرلان رىسقالي: بىرىنشىدەن، قازاقىلىعىم – وتباسىندا العان تاربيەدەن. ەكىنشىدەن، وسكەن ورتام، اينالامداعى دوس-جاراندارىم سونداي. سودان كەيىن قازاقى قالپىمدا ءجۇرۋىم، جۇرەگىمنىڭ قازاق دەپ سوعۋىنىڭ وزەگى دومبىرانىڭ شاناعىندا، ۇلتتىق مۋزىكادا جاتىر. قازاقىلىعىمىزدى ساقتاپ قالايىق دەسەك، ۇلتىمىزدىڭ ءان-كۇي، جىرىنان اجىراماۋ كەرەك قوي. قازىرگى قوعامدا قازاقى قالپىڭدى ساقتاپ ءومىر ءسۇرۋ وڭاي دا ەمەس ءارى سونداي قيىندا ەمەس. بۇل ادامنىڭ ءوزىنىڭ ىشكى ەرىك-جىگەرىنە ءبىلىم، يمان، پاراساتىنا بايلانىستى عوي.
رەيتينگ: بۇگىنگى ءان ونەرىنىڭ دامۋ باعىتىن ءداستۇرلى ءان ونەرىمەن ۇشتاستىرىپ جۇرگەن، ەستراداعا لايىقتاپ ءان شىرقاپ جۇرگەن ونەرپازدار جەتەرلىك. وسى باعىتتى قۇپتايسىڭ با؟ ءوزىڭنىڭ دە سول باعىتقا بوي ۇرۋىڭ مۇمكىن بە؟
ەرلان رىسقالي: اركىم ءوزىنىڭ ىڭعايىنا قاراي كورەدى. كەي ءانشى ءداستۇرلى ونەرگە اداسىپ كەلەدى. ولاردى ەستراداعا سالسا، سۋدا جۇزگەن بالىقتاي ەركىن سەزىنەدى. كەيبىرەۋلەر ەكەۋىن دە مىقتاپ الىپ جۇرە الادى. باستىسى، قازاقتىڭ كلاسسيكالىق ۇلتتىق اندەرىن قانداي سۇيەمەلدەۋدە ايتسا دا، ماقامىن، ءانىن بۇزباسا بولعانى. ەسترادامەن ايتقاندا دا، قازاقتىڭ انىنە ەۋروپالىق، قازاق انىنە ءتان ەمەس ءيىرىم، ميليزماتيكا، ۆوكاليزدەردى قوسۋ مۇلدەم دۇرىس ەمەس. قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرى – ەڭ كۇردەلى ونەر جانرى. ەگەر وڭاي بولسا، بۇگىنگى تاڭدا دومبىرامەن ءان ايتاتىنداردىڭ قاتارى كوپ بولاتىن ەدى عوي. ەسترادانىڭ دا وزىندىك جولى، اۋىرتپالىعى بار. دەگەنمەن ەسترادالىق ارانجيروۆكادا بىرنەشە اسپاپ قولدانىلادى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وركەسترمەن پارا-پار. دەمەك، دىبىس كوپ. بۇل انشىگە وتە ۇلكەن كومەك. بۇكىل سالماق انشىگە تۇسپەيدى، كەرىسىنشە، ەسترادا انشىگە دەمەۋ. بۇل جەردەگى اۋىرتپالىق – ىرعاققا ءدال ءتۇسۋ، انشىلىك شەبەرلىگىڭدى ىرعاقتىڭ سىرتىنا شىقپاي كورسەتۋىڭ كەرەك. بىرنەشە اسپاپتى ەستي ءبىلۋى كەرەك. مىنە، وسىنداي دۇنيەلەردى وتە جەتىك مەڭگەرۋىڭ كەرەك. ال ەندى جەكە اسپاپتىڭ سۇيەمەلدەۋىندە، دومبىرامەن ءان ايتۋدا، مىسالى، دومبىرا وركەستر سەكىلدى كەڭدىكتى ساعان بەرمەيدى. بۇل جەردە داۋىسىڭ قىسىلادى. بارلىق سالماق ورىنداۋشىنىڭ وزىنە تۇسەدى. اۋىرىپ تۇرعان جاعدايدا داۋىستاعى از-كەم كەمشىلىكتەر بىردەن كورىنىپ قالادى. سەبەبى، بۇل جەردە ەكى-اق داۋىس: اسپاپ پەن ورىنداۋشى. ال ەسترادامەن، وركەسترمەن ءان ايتساڭ، كوپتەگەن داۋىس سەنىڭ داۋىسىڭداعى كەمشىلىكتى بىلدىرتپەي جىبەرەدى. جانە دومبىرامەن ايتقاندا، حالىق ءانىنىڭ ءوزىنىڭ ءيىرىمى، ىرعاعى بولادى. ونى ەشقانداي وركەستر، وڭدەۋ دە بەرە المايدى. سوندىقتان انشىلەر جەكە جانە وركەسترمەن ايتقاننىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىن ءبىلۋ كەرەك. ەندى ءوز باسىم دومبىرامەن ايتاتىنىمدى ەل جۇرت بىلاي دا بىلەدى. ال وركەسترمەن ا.جۇبانوۆ مەكتەبىنەن بەرى ايتىپ كەلەمىن. ەسترادامەن ايتقانىمدى دا كورەرمەن تەلەارنالاردان كوردى. ماعان بۇل جانردىڭ قايسىسى بولسا دا، جۇبانوۆ مەكتەبىن، كونسەرۆاتوريانى، اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن كاسىبي مامان رەتىندە قيىندىق تۋدىرمايدى. ەسترادامەن ايتۋعا ەش قارسىلىعىم جوق. ال وزىمە كەلسەك، اللا تاعالا ءساتىن سالسا، ايتىپ قالارمىن.
سۇحباتتاسقان ەسەي جەڭىسۇلى،
