Reıtıng: Erlan, halqymyzdyń án ónerin, onyń ishinde dástúrli án ónerin nasıhattaýshy jas býynnyń beldi ókilisiń. Qazaq ánderin nasıhattaı júrip, qarapaıym tyńdarman baıqamaıtyn qandaı qasıetin tanydyń, qandaı tylsymdaryn sezine aldyń?
Erlan Rysqalı: Jalpy, osy ulttyq óner – dál búgingi tańda jan-jaqtan shabýyl jasap jatqan antıqazaqy dúnıege tosqaýyl, qalqan bolatyn birden bir qural. Onyń ishinde án – kópshilikke tez taraıtyn dúnıe. Án arqyly eldi birlikke, ıgilikke shaqyrýǵa bolady. Qazaq – jalpy álemde ulttyq mýzykasy eń baı ári eń kórkem, sulý halyqtyń biri. Dál búgingi qazaqtyń basym bóligi osy baılyqtyń parqyn bilmeıdi, bilgisi de kelmeıdi. Áıtpese, bizdiń án-jyr, terme-tolǵaýlarymyzda tereń maǵyna, jalpy tutas ulttyń bolashaǵy jatyr emes pe? Jórgeginen ulttyq mýzykanyń ýyzyna jaryǵan adam eseıe kele eline, jerine qaltqysyz adal qyzmet etetinine kámil senemin. Ulttyń bolashaǵy osynyń ózeginde jatqandyqtan, tamyrynan aıyrylǵan aǵash qandaı kúıde bolsa, ulttyq qundylyǵynan ajyraǵan halyqtyń sońy da týra sondaı bolmaq. Sol ulttyq qundylyqtyń biregeıi – án men kúı. Sol úshin memleket basyndaǵylar, BAQ-taǵy baýyrlarymyz osy ónerdiń sońynda júrgen azamattardy nasıhattaýy kerek. Sol arqyly olar ultyna qyzmet etken bolady. Mysaly, Ámireni Alash zııalylary qalaı kóterdi! Sol ýaqyttaǵy mınıstr, jazýshylar Júsipbek pen Manarbekti qalaı kóterdi! Teledıdar shyqqan ýaqytynda Jánibekti qalaı kóterdi! Jánibek ózi baryp «habar júrgizeıinshi» degen joq qoı. Osylardyń paıdasy bizge qalaı tıdi! Sol sekildi bizge de aqparattyq qoldaý asa qajet. Biz ózimiz baryp, «meni efırge shyǵarshy» dep jalynbaýymyz kerek. Bizdi ózderi shaqyryp, qoldy-aıaqqa turǵyzbaı nasıhattaýǵa tıis. Eger biz jalynyp efırge suranatyn bolsaq, biz arqyly ulttyq ónerdiń qadir-qasıeti qashady. Alǵan qoldan berýshi qol artyq emes pe? BAQ-taǵy azamattar biz arqyly ulttyń qajetin óteıtindigin sezinse eken deımin.
Reıtıng: Qaı ánshini ózińe ustaz tutyp, jıi tyńdaısyń? Onyń oryndaý sheberliginde sen úırengiń keletin, tańdaı qaǵatyn nárse bar ma?
Erlan Rysqalı: Men aǵa býyn ánshilerdiń barlyǵyn tyńdap, bárinen úlgi alamyn. Sonyń ishinde men erekshe jaqsy kórip qadirleıtinim – Ámire, Manarbek, Júsipbek, Jánibek. Bul atalarym – qazaqtyń án áleminiń baqytyna týǵan jandar. Olardyń ómir jolynda maǵan úlgi bolǵan ári bolatyn dúnıeler kóp. Dál osy ánshilerdiń oryndaǵan ánderin tyńdaǵan saıyn sheberligimdi shyńdaıtyn tyń ádis-tásilderdi estip, sony ıgerip otyramyn. Osy atalarymdaı ánshi bop eldiń ıgiligine jarasam, baqyttymyn ǵoı, shirkin!.. Mysalǵa, bir ǵana Ámireniń ózinen oryndaýshylyqtyń asqan sheberligin kóremin. Ámire – qazaq ániniń shekarasyn keńeıtken alǵashqy ánshi. Sol Ámireniń shapaǵatyn Manarbek pen Júsipbekter kórdi emes pe? Sol eki uly ánshi bizge Jánibek sııaqty birtýar tulǵany qaldyrdy. Al Jánibek aldyńǵy býynnyń amanat týyn jyqpaı, keıingige jetkizdi. Atyn ataǵan ánshiler qazaq ánin Keńes ýaqytyndaǵy sahnaǵa yńǵaılap, laıyqtap dáriptedi. Búgingi ánshiler, myna bizder, solardyń salǵan sara jolyna arqa súıeımiz.
Reıtıng: Osynsha joldy artta qaldyrǵan qazirgi qazaq áni qandaı? Estradany erkin tyńdaı beresiń be?
Erlan Rysqalı: Qazirgi qazaq áni syńsýǵa aınalyp bara jatqandaı kórinedi maǵan. Ne áýen joq, ne sóz joq, oısyz, qur jalań dúnıeler kóp nasıhattalyp jatyr. Jáne qaıran qazaq sondaı arzan ánderdi tyńdap, ózi de arzandap bara jatyr. Ásirese, orta býyn men jas býyn. Bizde eldi rýhanı baıytatyn, elge oı salatyn ánder joqtyń qasy. Keshke deıin ótirik «súıdim» men «kúıdim» degen joqtaý men syńsýlar tyńdalady, solar dáripteledi. Ol azdaı, ózge ulttyń ánin aýdaryp aıtýdy jáne qosyńyz. Bizdegi BAQ eldi máńgúrttendirýge jumys istep jatqandaı kórinedi maǵan. Biraq barlyǵy dep aıtpaımyn, alaıda júzdiń jartysynan kóbi soǵan atsalysyp jatqany anyq qoı. Óz basym tek estradany ǵana emes barlyq janrdy erkin tyńdaımyn. Jaqsysyn alyp, jamanyn jaýyp tastaımyn.
Reıtıng: Qazaq ánshisi ózi aıtyp otyrǵan ánniń taǵdyryn, tarıhyn jaqsy bilip, tanystyra júretin edi. Qazaq ánderiniń taǵdyrlysy kóp edi. Qazir osy úrdis qanshalyqty baıydy nemese keri ketti?
Erlan Rysqalı: Osy úrdis Jánibek Kármenovten keıin úzildi. Keıinnen Bekbolat aǵamyz biraz qolǵa alǵan-dy. Men de ózimniń konertterimdi dáris-konert túrinde júrgizýdi maqsat ettim. Jáne osy dúnıe búgingi dombyramen aıtatyn ánshilerdiń barlyǵyna kerek. Óıtkeni búgingi qazaq ánniń tereńine boılaı bermeıdi. Sózge kóńil bólmeıdi. Jeńil, arzan dúnıege qumartyp ketken. Sondyqtan ulttyq ónerdi, ándi, kúıdi uǵyný úshin, oryndaýshy aıtar aldynda sál de bolsa tarıhyn baıandap, tarıhyn bilmeıtin bolsa, sol shyǵarmaǵa qatysty paıdaly aqparat aıtyp ótkeni durys.
Reıtıng: Sóz basynda óziń de aıtyp óttiń, qazir biz ótirik úzdikken ánderdiń kóbeıgenin jıi aıtamyz. Bul úrdis qanshaǵa deıin sozylýy múmkin? Shegi bola ma?
Erlan Rysqalı: «Júrekten shyqqan án júrekke jetedi» dep jatamyz ǵoı. Júrekpen, jan dúnıeńmen berilip aıtylǵan án kózge kórinip turady. «Ótiriktiń quıryǵy bir-aq tutam». Ótirik, jasandy nárseniń ómirsheń bolmaıtyndyǵy anyq. Jasandy, jalǵan ánshilikti qurtýǵa bolady. Ol úshin jumylyp jumys isteý kerek. Efırdi bylaı qoıyńyz, toıda da fonagrammamen aıttyrmaý kerek. Tyıym salý kerek. Tyńdaýshynyń kózin ashý kerek: mynaý jalǵan daýys, óli daýys, jeńil án, arzan oryndaýshy, oısyz maǵynasyz óleń degendi uǵyndyrý kerek. Ásirese orta býyn men jas býynǵa osyny túsindirý kerek.
Reıtıng: Júris-turysyńda, sóılegen sózińde meılinshe qazaqylyq baıqalady. Qazirgi qoǵamda qazaqy qalyppen ómir súrý qanshalyqty tıimdi, ońtaıly nemese qıyn?
Erlan Rysqalı: Birinshiden, qazaqylyǵym – otbasynda alǵan tárbıeden. Ekinshiden, ósken ortam, aınalamdaǵy dos-jarandarym sondaı. Sodan keıin qazaqy qalpymda júrýim, júregimniń qazaq dep soǵýynyń ózegi dombyranyń shanaǵynda, ulttyq mýzykada jatyr. Qazaqylyǵymyzdy saqtap qalaıyq desek, ultymyzdyń án-kúı, jyrynan ajyramaý kerek qoı. Qazirgi qoǵamda qazaqy qalpyńdy saqtap ómir súrý ońaı da emes ári sondaı qıynda emes. Bul adamnyń óziniń ishki erik-jigerine bilim, ıman, parasatyna baılanysty ǵoı.
Reıtıng: Búgingi án óneriniń damý baǵytyn dástúrli án ónerimen ushtastyryp júrgen, estradaǵa laıyqtap án shyrqap júrgen ónerpazdar jeterlik. Osy baǵytty quptaısyń ba? Ózińniń de sol baǵytqa boı urýyń múmkin be?
Erlan Rysqalı: Árkim óziniń yńǵaıyna qaraı kóredi. Keı ánshi dástúrli ónerge adasyp keledi. Olardy estradaǵa salsa, sýda júzgen balyqtaı erkin sezinedi. Keıbireýler ekeýin de myqtap alyp júre alady. Bastysy, qazaqtyń klassıkalyq ulttyq ánderin qandaı súıemeldeýde aıtsa da, maqamyn, ánin buzbasa bolǵany. Estradamen aıtqanda da, qazaqtyń ánine eýropalyq, qazaq ánine tán emes ıirim, mılızmatıka, vokalızderdi qosý múldem durys emes. Qazaqtyń dástúrli ánderi – eń kúrdeli óner janry. Eger ońaı bolsa, búgingi tańda dombyramen án aıtatyndardyń qatary kóp bolatyn edi ǵoı. Estradanyń da ózindik joly, aýyrtpalyǵy bar. Degenmen estradalyq aranjırovkada birneshe aspap qoldanylady, bir sózben aıtqanda, orkestrmen para-par. Demek, dybys kóp. Bul ánshige óte úlken kómek. Búkil salmaq ánshige túspeıdi, kerisinshe, estrada ánshige demeý. Bul jerdegi aýyrtpalyq – yrǵaqqa dál túsý, ánshilik sheberligińdi yrǵaqtyń syrtyna shyqpaı kórsetýiń kerek. Birneshe aspapty estı bilýi kerek. Mine, osyndaı dúnıelerdi óte jetik meńgerýiń kerek. Al endi jeke aspaptyń súıemeldeýinde, dombyramen án aıtýda, mysaly, dombyra orkestr sekildi keńdikti saǵan bermeıdi. Bul jerde daýysyń qysylady. Barlyq salmaq oryndaýshynyń ózine túsedi. Aýyryp turǵan jaǵdaıda daýystaǵy az-kem kemshilikter birden kórinip qalady. Sebebi, bul jerde eki-aq daýys: aspap pen oryndaýshy. Al estradamen, orkestrmen án aıtsań, kóptegen daýys seniń daýysyńdaǵy kemshilikti bildirtpeı jiberedi. Jáne dombyramen aıtqanda, halyq ániniń óziniń ıirimi, yrǵaǵy bolady. Ony eshqandaı orkestr, óńdeý de bere almaıdy. Sondyqtan ánshiler jeke jáne orkestrmen aıtqannyń artyqshylyǵy men kemshiligin bilý kerek. Endi óz basym dombyramen aıtatynymdy el jurt bylaı da biledi. Al orkestrmen A.Jubanov mektebinen beri aıtyp kelemin. Estradamen aıtqanymdy da kórermen telearnalardan kórdi. Maǵan bul janrdyń qaısysy bolsa da, Jubanov mektebin, konservatorııany, aspırantýrasyn bitirgen kásibı maman retinde qıyndyq týdyrmaıdy. Estradamen aıtýǵa esh qarsylyǵym joq. Al ózime kelsek, Alla Taǵala sátin salsa, aıtyp qalarmyn.
Suhbattasqan Eseı JEŃISULY,
