وسى كۇندەرى ەگەمەندى قازاقستان جاعدايىندا مۇحامەد حايدار دۋعلاتيدى بىلمەيتىندەر گۋمانيتار عىلىمىن زەرتتەۋشىلەر اراسىندا جوق بولار دەپ ەسەپتەيمىز. م.دۋعلاتي ءحVى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا وتكەن تۇركى حالىقتارىنان شىققان ءىرى تاريحشى جانە شىعىستانۋ عىلىمىنىڭ ءىرى وكىلى. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ول تۋرالى از جازىلعان جوق، كوپتەگەن عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالاردىڭ تاقىرىبى بولدى. سوندىقتان وسىناۋ ۇلى تاريحشىنىڭ ءومىر جولى مەن ونىڭ ەڭبەكتەرىنە (مىسالى، «تاريحي راشيديگە») توقتالماس بۇرىن نەگىزگى تاقىرىبىمىزدى باستاعانىمىز ءجون بولار.
قازاقستان تاريحى بيبليوگرافياسىندا «تاريحي راشيدي» اتتى م.دۋعلاتيدىڭ كىتابىن زەرتتەۋ ش.ءۋاليحانوۆتان باستالعان ەدى. شوقان باستاعان يگىلىكتى ىستەن سوڭ قازاقستان تاريحشىلارى «تاريحي ءراشيديدىڭ» قازاق ەلى تاريحىنا قاتىستى بولىكتەرىنە حح عاسىردىڭ باسىندا كوڭىل بولە باستادى. مىسالى، سوناۋ 30-جىلدارى قازاقستان تاريحىن جان-جاقتى جازۋعا العاش رەت قۇلشىنا كىرىسكەن پروفەسسور سانجار اسفەندياروۆ بۇل كىتاپقا كوپ كوڭىل بولگەن ەدى. سونىمەن قاتار، 40-جىلدارى ۆ.ۆياتكين ءوزىنىڭ زەرتتەۋلەرىندە «تاريحي راشيدي» اتتى كىتاپتى كەڭىنەن پايدالانعان.
60-جىلدارى جارقىراپ شىققان شىعىستانۋشى، يرانتانۋشى س.يبراگيموۆ باستاعان يگىلىكتى ىستەردى بۇل كۇندە ماقتانىشپەن ەسكە الامىز. س.يبراگيموۆتىڭ باسشىلىعىمەن بۇل كۇندەگى ايگىلى شىعىستانۋشى تاريحشىلارىمىز ن.مينگۋلوۆ، ك.پيششۋلينا جانە باسقالارى ميكح-نى دۇنيەگە كەلتىردى. مىنە، وسى كىتاپتاعى مۇحامەد حايداردىڭ قازاق تاريحىنا قاتىستى بولىمدەرىنىڭ ءبارى بەلگىلى تاريحشىلارىمىز ن.مينگۋلوۆ پەن ك.پيششۋلينانىڭ اۋدارماسى بويىنشا جارىق كورۋى شىن مانىندە قازاقستان تاريحشىلارىنىڭ ۇلكەن تابىسى بولاتىن. سانكت-پەتەربۋرگتەگى جەرلەسىمىز ت.سۇلتانوۆ ءوزىنىڭ اسا قۇندى زەرتتەۋلەرىندە م.حايدار دۋعلاتيدىڭ ەڭبەكتەرىن جان-جاقتى پايدالاندى…
قورىتا ايتقاندا، تاريح زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن وسى ۇلى تاريحشىنىڭ ايگىلى كىتابى «تاريحي راشيدي» جاڭالىق ەمەس. الايدا كوپشىلىك قاۋىمعا ءالى جەتە قويعان جوق. ارينە، بۇعان تاڭدانۋعا بولمايدى… ول تۇگىلى ش.ءۋاليحانوۆتىڭ ەڭبەكتەرى دە كوپشىلىك وقىرمانعا ءالى كۇنگە دەيىن تولىق جەتە قويمادى.
الايدا 1996 جىلى تاشكەنتتەگى وزبەكستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ «فان» باسپاسى وسى «تاريحي راشيدي» كىتابىنىڭ تولىق نۇسقاسىن جارىققا شىعارعاندا ءبىزدىڭ ەلدە كوپشىلىك ەلەڭ ەتكەندەي بولدى. بۇل كىتاپتى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا نەگە شىعارمايدى؟» دەگەن سەكىلدى نارازىلىق بىلدىرگەن ءارتۇرلى اڭگىمەلەر دە ايتىلىپ جاتتى. ارينە، جاعداي بولسا بارلىق رەسپۋبليكالاردا ونداي قۇندى كىتاپتاردىڭ شىعىپ جاتقانى ارتىق بولماس ەدى. ءبىزدىڭ ايتارىمىز، تاريح زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن قازاقستانعا تىكەلەي قاتىستى قاجەتتى بولىمدەرى الدەقاشان جارىق كورگەندىگى. سول تاشكەنتتە جارىق كورگەن نۇسقانى 1999 جىلى الماتىدا «سانات» باسپاسى ءبىراز تولىقتىرىپ قايتا باسىپ شىعارىپ، قازاقستان جۇرتشىلىعىن ۇلكەن قۋانىشقا بولەدى.
تاشكەنتتە جارىق كورگەن م.ح.دۋعلاتيدىڭ كىتابىنا ارناپ جازىلعان العى سوزدە: «رۋسسكيح ۆوستوكوۆەدوۆ سوچينەنيا «تاريحي راشيدي» ميرزى حايدارا پريۆلەكلو ەششە زادولگو دو پوياۆلەنيا ەگو انگليسكوگو يزدانيا. ۆپەرۆىە كاك وسنوۆنوي ي تسەننىي يستوچنيك ەگو يسپولزوۆال ۆ سۆوەم ترۋدە ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ» دەپ جازىپ، ونىڭ 1864 جىلى شىققان «يسسلەدوۆانيا و كاسىموۆسكيح تسارياح ي تسارەۆيچاح» اتتى كىتابىنا سىلتەمە بەرىلىپتى.
وسىنداي سويلەمدەر ءبىزدىڭ سانىمىزدى مىقتاپ سوقتىردى. سەبەبى رەسەيدە م.ح.دۋعلاتي ەڭبەكتەرىمەن العاش اينالىسقان ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ ەمەس، قازاق عالىمى ش.ءۋاليحانوۆ ەكەنىن سول كەزدەگى جانە قازىرگى پەتەربۋرگتەگى عىلىمي ورتالىقتار وتە جاقسى بىلەدى. ال «انگليسكوگو يزدانيا» تۋرالى ايتىلعانى ناقتى ەمەس. سەبەبى ەرسكينندتىڭ «ينديا تاريحى» تۋرالى كىتابىندا (1854 ج.) م.حايدارعا سوقپاي وتكەن جوق ەدى.
مۇنداي قيسىنى كەلمەيتىن «ۆپەرۆىە كاك وسنوۆنوي ي تسەننوي…» دەگەن ءسوز تىركەستەرىن تاشكەنت عالىمدارى قولدانۋىنا پەتەربۋرگتەگى بەلگىلى قازاق عالىمى تۇرسىن سۇلتانوۆتىڭ: «يزۋچەنيە سوچينەنيا ميرزى حايدارا وتەچەستۆەننىمي ۆوستوكوۆەدامي بلەستياششە وتكرىۆاەت شيروكو يزۆەستنايا رابوتا ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆا-زەرنوۆا «يسسلەدوۆانيە و كاسىموۆسكيح تسارياح ي تسارەۆيچاح» (1864) دەگەن ءاتۇستى ويى مۇرىندىق بولعان سياقتى. ءبىز بۇل جەردە ت.سۇلتانوۆ سىندى مايتالمان تاريحشىنى مۇقاتقىمىز كەلىپ وتىرعان جوق. سەبەبى ونىڭ م.حايدار ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ، قازاقستان تاريحىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. قىسقاشا ايتقاندا، ت.سۇلتانوۆ بۇل كۇندە رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى. ونىڭ ۇستىنە مۇحامەد حايدار ەڭبەكتەرىنىڭ وسى زامانداعى ۇلكەن بىلگىرلەرىنىڭ ءبىرى بەلگىلى يرانتانۋشى ەكەنىن ءبىز ماقتانىشپەن ايتامىز.
ول سونداي-اق وسىناۋ ۇلى تاريحشى م.حايدار كىتابىنىڭ قۇندىلىعىن قانشا كورسەتسە، كەمشىلىكتەرىن دە سونشا كورسەتىپ دالەلدەگەن عالىم… مىسالى، م.حايدار قاسىم حان تۇسىندا، ياعني ءحVى عاسىردىڭ 1-شيرەگىندە قازاق حاندىعىنىڭ اسا كۇشەيىپ، حالقىنىڭ سانى ميلليونعا جەتكەنىن ايتسا، 1537-1538 جىلدىردان سوڭ وسىناۋ كۇشتى مەملەكەتتەن دىم قالماي ىدىراپ كەتكەنىن ايتىپ تاريحقا كەرەعار كەلەتىن مالىمەت بەرەدى… وسىنداي قاتە مالىمەتتى ت.سۇلتانوۆ بىلاي تۇسىندىرەدى: «ميرزا حايدار دۋگلات زابلۋجدالسيا. ۋ كاجدوگو زابلۋجدەنيا سۆويا پريچينا. پريچينا زابلۋجدەنيا اۆتورا «تاريحي راشيدي» لەگكو ۋستاناۆليۆاەتسيا. سۋدبا ميرزى حايدارا سلوجيلاس تاكيم وبرازوم، چتو ۆ 1533 گ. ون ۆىنۋجدەننو پوكينۋل رودينۋ ي پەرەسەليلسيا ۆ كاشمير، گدە ي ناپيسال سۆويۋ زنامەنيتۋيۋ يستوريۋ. تاك چتو اۆتور نابليۋدال سوبىتيا ۆ سرەدنەي ازي ي كازاحستانە پوسلە 1533 گودا يزدالي، چاستو پولزۋياس ينفورماتسيەي يز ۆتورىح ي ترەتيح رۋك، ا پودچاس ي پروستو پەرەداۆال نەپروۆەرەننىە سلۋحي» دەپ ۇلى تاريحشىنىڭ كىتابىنداعى كەيبىر ناقتى ەمەس جاعدايلاردى انىقتايدى.
تاشكەنت باسىلىمى تۋرالى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، «تاريحي راشيدي» كىتابىنىڭ اۆتورىن «ميرزا مۋحامەد حايدار» دەپ قىسقاشا جازعاندىعى. بۇعان دەيىن دۇنيەجۇزىندە قانشا رەت باسىلىم كورسە دە، ونىڭ اۆتورىن «ميرزا مۋحامەد دۋعلات» دەپ تولىق، ياعني ونىڭ شىققان ەلىنىڭ اتى بارلىق جەردە جازىلعان بولاتىن. مىسالى، باتىس ەۋروپا عالىمدارى ۆ.ەرسكين، ش.ءۋاليحانوۆ، ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ، ە.د.روسس، ۆ.ۆ.بارتولد جانە ونىڭ شاكىرتى زاكي ءۋاليدي توعان، ياعني بارلىق زەرتتەۋشىلەر ونىڭ رۋىنىڭ اتىمەن بەرىلگەن فاميلياسىن قالدىرعان جوق ەدى. ال تاشكەنت باسىلىمىندا تەك بىراق جەردە (7-بەتتە) «ميرزا مۋحامەد حايدار دۋعلاتي» دەپ كىشى ارىپپەن جازىلعان. ارينە، بۇل جاعداي دا كوپتەگەن تاريحشىلارعا ۇناماي قالعانى راس. بۇل جەردە ز.توعان تۋرالى ايتا كەتەتىن ءبىر تاريحي جاعداي، «جاحاننامە» اتتى تۇرىك تىلىندە ولەڭمەن جازىلعان گەوگرافيالىق قۇندى شىعارمانى ول م.حايدار دۋعلاتيدىكى دەپ دالەلدەگەن ەدى.
جوعارىدا اتاپ ايتقانىمىزداي، ءحVى عاسىردىڭ 1-جارتىسىنا دەيىن ءومىر سۇرگەن ۇلى تاريحشى مۇحامەد حايدار دۋعلاتيدىڭ ەڭبەكتەرىن العاش رەت رەسەي عىلىمىندا زەرتتەپ، عىلىمي اينالىمعا كىرگىزگەن قازاق عالىمى ش.ءۋاليحانوۆ ەدى. ونىڭ ايگىلى عىلىمي ەڭبەگى «وچەركي دجۋنگاري» پەتەربۋرگتەگى زرگو-نىڭ (زاپيسكي رۋسسكوگو گەوگرافيچەسكوگو وبششەستۆا) 1861 جىلى 1-كىتابىندا 184-200 بەتتەردە، 2-كىتابىندا 35-58 بەتتەردە باسىلىپ شىققان ەدى.
مىنە، وسىنداي اسا قۇندى عىلىمي باسىلىمنىڭ 2-3 بەتى م.حايداردىڭ «تاريحي راشيدي» كىتابىنا ارنالعان بولاتىن. وندا ش.ءۋاليحانوۆ وسىنداي قۇندى تاريحي كىتاپتىڭ سول ۋاقىتقا دەيىن رەسەي عىلىمىندا بەلگىسىز بولىپ كەلگەنىن ايتادى. سول كەزدە عىلىم اكادەمياسىنىڭ مۇراجايىندا ونىڭ تۇرىكشە اۋدارماسى، ال پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىندە تۇپنۇسقاسى، ياعني پارسى تىلىندەگى نۇسقاسىنىڭ ساقتاۋلى ەكەنىن كورسەتەدى دە: «ك سوجالەنيۋ، اكادەميچەسكي ەكزەمپليار نە پولون، ا ۋنيۆەرسيتەتسكي يزوبيلۋەت وشيبكامي ي وچەۆيدنو، سكوپيروۆان چەلوۆەكوم نە زناۆشەگو پەرسيدسكوگو يازىكا» دەپ سول قولجازبالاردىڭ كەمشىلىكتەرىنىڭ كوپ ەكەنىن اتاپ ايتادى. وسىنداي جاعدايلار قازاق عالىمى ش.ءۋاليحانوۆ پەتەربۋرگتەگى م.حايدار كىتابىنىڭ نۇسقاسىمەن وتە جاقسى تانىس بولعانىن جانە جان-جاقتى زەرتتەگەنىن كورسەتەدى.
ودان ءارى قاراي قازاق عالىمى «تاريحي راشيدي» كىتابىن قىسقاشا تالداپ، ونىڭ ەكى بولىمنەن تۇراتىنىن، ءبىرىنشى ءبولىم قاشعار حاندىعى توعىلىق تەمىردەن، ياعني 1362 جىلى شىڭعىس حان ۇرپاعىنان راشيد حانعا دەيىنگى (1554 ج.) تاريحتى قامتيتىنىن، ال ەكىنشى ءبولىم مەمۋار تۇرىندە اۆتور ەستەلىكتەرىنەن تۇراتىنىن كورسەتەدى. م.حايدار ءوز باسىنداعى قيىن-قىستاۋ جاعدايلاردى جازا وتىرىپ، وعان قوسا اسا قاجەتتى گەوگرافيالىق (تيان-شان، بولور، تيبەت، كۋەن-لۋن، ت.ب. جەرلەر تۋرالى) جانە تاريحي مالىمەتتەر بەرگەنىن ش.ءۋاليحانوۆ تەبىرەنە جازىپتى. ال اۆتوردىڭ ءوزى تۋرالى: «سام اۆتور پرينادلەجال ك زنامەنيتوي فاميلي دۋگلات، پرەدكي ەگو پود يمەنەم ۋلۋسبەكوۆ يگرالي ۆ موگۋل-ۋلۋسا تاكۋيۋ جە رول، كاك ماجوردومى پري مەرينگوۆىح فرانكوۆ» دەپ م.حايداردىڭ حان تۇقىمىنا جاتپايتىن دۋلات رۋىنىڭ ادامى بولسا دا، اكەسىنىڭ موعولستان مەملەكەتىندە شەشۋشى ءرول اتقارعان تاريحي تۇلعا ەكەنىن كورسەتىپ، ولاردى V-ءVىى عاسىرلارداعى فرانتسيادا شەكسىز بيلىككە يە بولعان ميروۆينگتەرمەن سالىستىرادى.
1554 جىلعا دەيىن ورتالىق ازيا تاريحىنان كوپ مالىمەت بەرەتىن وسىناۋ اسا قۇندى كىتاپ ەۋروپادا تەك اتى عانا بەلگىلى ەكەنىن ايتا كەلىپ، سانكت-پەتەربۋرگتەگى ونىڭ قولجازبالارىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن يگەرىلمەگەنىن قىنجىلا جازىپتى.
ءبىز جوعارىدا تەك ش.ءۋاليحانوۆتىڭ 1861 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە جارىق كورگەن «وچەركي دجۋنگاري» اتتى ايگىلى ەڭبەكتەرىندەگى م.حايداردىڭ «تاريحي راشيدي» كىتابىنا بەرىلگەن قىسقاشا شولۋىن عانا قارادىق. ەندى ونىڭ «يز تاريحي راشيدي» دەپ اتالاتىن اسا قۇندى زەرتتەۋىنە توقتالايىق. اتالعان زەرتتەۋ شوقان قولىمەن جازىلعان 22 بەتتەن تۇرادى. مۇندا «تاريحي راشيدي» كىتابىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى مەن قاشعاردان ءوزى الىپ كەلگەن كىتاپتاردىڭ اۆتورلارى تۋرالى مالىمەتتەر بەرىلگەن. سول شوقان جازعان قولجازبا 1860 جىلدان بەرى تالاي عالىمداردىڭ قولىنان وتكەن ەكەن. بىراق ءدال وسى كۇيىندە جارىققا شىقپاي قالعان. وعان نەگىزگى سەبەپ، بىرىنشىدەن، شوقاننىڭ 1865 جىلى قايتىس بولۋى; ەكىنشىدەن، ك.ك.گۋتكوۆسكيدىڭ 1867 جىلى قايتىس بولعانى.
مۇنداعى مالىمەتتەردىڭ نەگىزى 1864 جىلى شىققان ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ كىتابىندا ايتىلعان. سوندىقتان ش.ءۋاليحانوۆ ەڭبەكتەرىمەن تولىق تانىسپاعان ادامدار ءۇشىن «ۆەليامينوۆ العاشقى زەرتتەۋشى بولىپ» ءجۇر.
جالپى، ش.ۋاليحانوۆپەن سانكت-پەتەربۋرگتە تالاي عالىمدار عىلىمي بايلانىستا بولدى. ارينە، سونىڭ ءبىرى ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ. مىسالى، قازاق عالىمى ءوزىنىڭ العاش رەت «تاريحي راشيدي» تۋرالى قىسقاشا جازعان «وچەركي دجۋنگاري» اتتى كولەمدى زەرتتەۋىندە قاشعاردان اكەلگەن كىتاپتارىنا قوسا اسا قۇندى عىلىمي زاتتار اكەلگەنىن ايتادى: «…سۆەرح پويمەنوۆاننىح پريوبرەتەنيا، يا سوبرال ۆو ۆرەميا پۋتەشەستۆيا نەبولشۋيۋ نۋميزماتيچەسكۋيۋ كوللەكتسيۋ، كوتورايا ۋجە وپيسانا ۆ «بيۋللەتەناح» اكادەمي ناۋك (سم.Melenges asiatiques, IV, librasion) كوللەكتسيۋ گورنىح پورود، ۆسترەچاۆشيحسيا نا پۋتي، تاكجە كۋسكي نەفريتا، دوبىۆاەموگو ۆ گوراح ميردجەي، وكولو ياركەندا ي ۆ رەكە كارا-كاش، بولورسكيە ياشمى، مرامور، حرۋستال، پەسوچنىە زولوتو يز رەكي كەريا; يا پريۆەز س سوبويۋ تاكجە پرويزۆەدەنيا تۋزەمنىح مانۋفاكتۋر ي وبرازچيكي انگليسكيح توۆاروۆ، ۆسترەچايۋششيحسيا نا كاشگارسكوم رىنكە» دەپ وسىلاي اكەلگەن قۇندى زاتتاردىڭ ءتىزىمىن كەلتىرەدى. مىنە، ونىڭ سول جيناعان نۋميزماتيكالىق كوللەكتسياسىن اكادەميا جۋرنالىنا 1861 جىلى فرانتسۋز تىلىندە شىعارعان ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ ەدى. وسى تاريحي جاعدايلار قازاق عالىمىمەن ونىڭ قانداي عىلىمي قاتىناستا بولعانىن بىلدىرەدى.
ش.ءۋاليحانوۆ «تاريحي راشيدي» تۋرالى زەرتتەۋلەرىن 1860 جىلى جازعان بولسا، ۆ.ۆ.ۆەليامينوۆ-زەرنوۆ 1864 جىلى جارىققا شىعارعان «يسسلەدوۆانيە و كاسىموۆسكيح تسارياح ي تسارەۆيچاح» اتتى كىتابىندا ول شوقاننىڭ زەرتتەۋى «يزۆلەچەنيە يز تاريحي راشيدي» ۇزىندىلەر بەرگەن.
«تاريحي راشيدي» ماتەريالدارى بويىنشا ش.ءۋاليحانوۆ «توعىلىق تەمىر حان ءجۇنىس حان شەجىرەلەرىن جاساۋمەن قاتار اسا قۇندى ءحVى عاسىر كارتالارىن جاساپتى. م.حايدار كىتابىنىڭ ماتەريالدارى ش.ءۋاليحانوۆ جاساعان «موعولستان كارتاسى» جانە موعولستاننىڭ باتىس بولىگىنىڭ كارتاسى اسا باعالى دۇنيەلەر بولعاندىقتان، سانكت-پەتەربۋرگ عالىمدارى، سونىڭ ىشىندە ورىس گەوگرافيالىق قوعامى جانە ءوزى قىزمەت اتقارعان ازيا دەپارتامەنتىندە جوعارى دارەجەدە باعالاندى.
ش.ءۋاليحانوۆتىڭ 1860 جىلعى سانكت-پەتەربۋرگتەگى قىرۋار جانە اسا قۇندى ءارى جەمىستى قىزمەتتەرى تۋرالى ن.م.يادرينتسەۆ: «…ۆ پەتەربۋرگە يا ۆسترەتيل چوكانا ۆاليحانوۆا وفيتسەروم كاك راز ۆ تۋ پورۋ ەگو سلاۆى، ون تولكو چتو سوۆەرشيل پۋتەشەستۆيە ۆ كاشگار، وريەنتاليستى س نيم زاۆوديلي زناكومستۆو ي يا ەگو زاستاۆال س رازنىمي ۆوستوچنىمي مانۋسكريپتامي ي كارتامي…» دەپ تەبىرەنە ەسكە العان ەدى. مىنە، سول كەزدە ول «تاريحي راشيدي» مەن قاشعاردان الىپ كەلگەن 5 كىتاپتىڭ ۇستىندە زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتقان. ونىڭ «وچەركي دجۋنگاري» (1861) اتتى زەرتتەۋىندە قىسقاشا باياندالدى. ال «تاريحي راشيدي» تۋرالى زەرتتەۋلەرى ەڭ بولماعاندا ن.ي.ۆەسەلوۆسكيدىڭ (پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى) قولىنا تۇسكەندە، 1904 جىلعى جيناعىنا كىرەتىن ەدى.
قالاي ايتساق تا، بۇل كۇندە م.حايدار ەڭبەكتەرىن العاش زەرتتەپ، عىلىمي اينالىمعا كىرگىزگەن قازاق عالىمى ش.ءۋاليحانوۆ ەكەنى بۇل كۇندە بارشاعا ايان. بۇل كۇندەگى قازاق ەلى مۇحامەد حايدار دۋعلاتي ەڭبەكتەرىنىڭ ەنتسيكلوپەدياسىن اسىعا كۇتىپ ءجۇر.
سامات وتەنيازوۆ،
قازاق-امەريكان جانە مادريد ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ پروفەسسورى،
«انا ءتىلى»
