– «ونەر جولى – اۋىر جول» دەپ جاتادى عوي. ءسىز ونەرگە قالاي كەلدىڭىز؟
– مەن سەمەي وبلىسى، اقسۋات اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدىم. وسىندا بالالار مۋزىكا مەكتەبىندە ءتالىم الدىم. ون ءبىر جىلدىقتى بىتىرگەن سوڭ، انامنىڭ قالاۋىمەن سەمەيدەگى م.اۋەزوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجگە وقۋعا ءتۇستىم. كوڭىل قالاۋى ءبارىبىر ءوز دەگەنىن جاساتادى ەكەن.
كوللەدجدە وقىپ ءجۇرىپ، ءداستۇرلى ءاننىڭ ناسيحاتشىلارى م.ەشەكەەۆ، ك.ولمەسەكوۆ سىندى اعالارىمنان ءدارىس الدىم. پەداگوگيكالىق كوللەدجدى بىتىرگەن سوڭ، وسى كىسىلەردىڭ اق باتاسىن الىپ، قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياعا ءتۇستىم. مۇندا «ءداستۇرلى ءان» بولىمىنە بەكبولات تىلەۋحاننىڭ سىنىبىنا قابىلداندىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن دومبىرا مەن سىرنايدا قاتار ويناپ كەلگەنمىن، كەيىننەن بەكبولات اعا: «سىرناي ءداستۇرى كەنجەلەپ قالدى، ونىڭ كوپ رەپەرتۋارى دا جارىققا شىقپاي جاتىر»، – دەپ تازا سىرنايعا قاراي اۋىستىردى. كونسەرۆاتوريادا وقىپ ءجۇرىپ، پرەزيدەنت وركەسترىندە قىزمەت ىستەدىم. اتالمىش ونەر ورداسىن تامامداعان سوڭ، بەكبولات تىلەۋحاننىڭ جەتەكشىلىگىمەن ەكى جىل اسپيرانتۋرادا وقىدىم.
- ونەرمەن قاتار، عىلىممەن دە شۇعىلداناسىز با؟
- مەنىڭ «قازاقتىڭ مۋزىكا مادەنيەتىندەگى سىرنايمەن ءان ايتۋ ءداستۇرى» دەگەن عىلىمي تاقىرىبىم الماتىدا كونسەرۆاتوريادا وقىپ جۇرگەنىمدە بەكىتىلگەن. شىعارماشىلىعىم، وتباسىم دەپ ءجۇرىپ جۇمىسىمدى جانداندىرۋعا مۇمكىندىك بولمادى. ەلورداعا ات باسىن بۇرعان سوڭ تاقىرىبىمدى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە اۋىستىردىم. اللا قالاسا الداعى ۋاقىتتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاسام دەيمىن.
– ءبىر سوزىڭىزدە انامنىڭ قالاۋىممەن پەداگوگيكالىق كوللەدجگە ءتۇستىم دەپ قالدىڭىز. سوندا اناڭىز ونەر جولىنا تۇسۋىڭىزگە قارسى بولدى ما؟
– مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ وقۋعا تۇسەر الدىندا اناممەن اقىلداستىم. «ءانشى دەگەن قىز بالاعا ءتان ماماندىق ەمەس، ەرتەڭگى كۇنى جار بولاسىڭ، انا بولاسىڭ، مۇعالىمدىك ناعىز قىز بالانىڭ قولى» دەپ انام ونەر جولىنا تۇسۋىمە قارسىلىق ءبىلدىردى. سودان انامنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن جەرگە تاستاماي، پەداگوگيكالىق كوللەدجگە ءتۇستىم. بىراق، وعان ەش وكىنبەيمىن، سەبەبى، رۋحاني ازىق جينادىم.
– «ءداستۇرلى انگە سۇرانىس ازايدى، بۇل ونەر ءتۇرى كەنجەلەپ قالدى» دەگەن پىكىرگە نە ايتاسىز؟
– مۇنداي پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. ءحىح عاسىردا نەگىزىن سالعان ءداستۇرلى ءاندى ورىنداۋشىلار حح عاسىردا بىزگە جەتكىزدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءداستۇرلى ءان ءوزىنىڭ قالىبىن جويعان جوق. ەسترادا جانرى توتەننەن كەلىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بەلەڭ العان ءبىر تولقىن سەكىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا فونوگراممانىڭ ارقاسىندا انشىلەردىڭ قاتارى كوبەيدى. ەگەردە، «فونوگراممامەن ءان ايتۋعا تىيىم سالىنسىن» دەگەن زاڭ قابىلداناتىن بولسا، تەك كومەيىنە بۇلبۇل ۇيا سالعان انشىلەر عانا ونەر ساحناسىندا قالادى.
– ونەرمەن قاتار، ۇستازدىقتى دا قاتار الىپ ءجۇرسىز؟
– مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ شاقىرتۋىمەن ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءداستۇرلى مۋزىكا ونەرى» ماماندىعى بويىنشا ستۋدەنتتەرگە ساباق بەردىم، قازىر بۇل ماماندىق جابىلىپ جاتىر. 2001 جىلدان بەرى مۋزىكا اكادەمياسىندا «سىرنايمەن ءان ايتۋ ءداستۇرى مەن ارقا اندەرى» ماماندىعى بويىنشا ءتالىم الىپ جاتقان ستۋدەنت-جاستارعا ءدارىس وقيمىن.
– ءداستۇرلى ءاندى ناسيحاتتاپ جۇرگەن زامانداستارىڭىزعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– ءداستۇرلى انگە سۇرانىس ازايعانمەن، ونىڭ دەڭگەيى بۇگىندە جوعارى دەپ سانايمىن. بىزگە ءاردايىم ۇلگى بولعان اعا-اپالارىمىز: «قازىرگى جاستاردىڭ ارىنى قاتتى، ەرتەڭگى كۇنى ءداستۇرلى ءاندى حالىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا سۇبەلى ۇلەس قوساتىن وسى جاستارىمىز بولادى» دەپ وزدەرىنىڭ وڭ پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ وتىرادى. وسىدان-اق، دەڭگەيىمىزدىڭ ءبىرشاما ىلگەرىلەگەنىن كورۋگە بولادى.
– قاي ونەر ءتۇرىن بولماسىن جارنامالاۋدىڭ ەڭ وڭتايلى ءتاسىلى – بەينەبايان. ءداستۇرلى اندەرگە بەينەبايان ءتۇسىرۋ جاعى قالاي؟
– ءداستۇرلى اندەرگە بەينەبايان ءتۇسىرىلىپ جاتىر، بىراق وتە از. قازىرگى جاستار گازەت-جۋرنال وقىمايدى، قولى قالت ەتسە كومپيۋتەردە وتىرادى، ودان قالدى كوگىلدىر ەكرانعا تەلمىرەدى. بىراق، ەڭ تومەنگى باعاعا ءتۇسىردىم دەگەننىڭ وزىندە ءبىر بەينەباياندى 5-6 مىڭ دوللارعا تۇسىرەسىز. ودان كەيىن ونى تەلەارنالاردان ناسيحاتتاۋ ءۇشىن تاعى قىرۋار قاراجات قاجەت. مەن حالىق ءانى «بۇلبۇلىمعا» بەينەبايان ءتۇسىردىم. ول بىرنەشە جيناقتارعا ەندى.
– كەيىنگى كەزدە ەسترادا ءانشىسى رەتىندە دە تانىلىپ ءجۇرسىز، بۇل ءسىزدىڭ دە ەستراداعا بەتبۇرىس جاساعانىڭىز با؟
– جوق، مەن ءداستۇرلى ءانشى رەتىندە قالامىن. مۇمكىندىك بولىپ جاتسا، قابىلەت-قارىمىڭىز كەلىپ جاتسا، ءار قىرىنان اشىلعان دا دۇرىس. ەسترادا جانرىندا قالقامان ءساريننىڭ سوزىنە جازىلعان مەدەت سالىقوۆتىڭ «جىبەك سەزىم» ءانى شىقتى، وعان بەينەبايان دا ءتۇسىرىلىپ، بۇگىندە تەلەارنالاردان ناسيحاتتالۋدا. ەندى تاعى ءبىر «ناعاشىما» دەگەن ءاندى شىعارعالى جاتىرمىز. ءانى مەدەت سالىقوۆتىكى، ءسوزىنىڭ اۆتورى بەلگىسىز. مەدەت ءسوزىن ۇيالى تەلەفوننان تىڭداپ، كوڭىلىنەن شىققان سوڭ ءانىن جازعان-تىن. قازىر اۆتورىن ىزدەستىرۋ ۇستىندەمىز.
– ومىرلىك جارىڭىز مەدەت سالىقوۆ تا ونەر ادامى. سىزدەردە «وتباسىندا ءبىر ونەر ادامى بولسا جەتەدى» دەگەن پىكىر جوق پا؟
– جان جارىمنىڭ ونەر ادامى بولعانى ماعان بەرىلگەن باق دەپ سانايمىن. شىعارماشىلىقتىڭ ادامى بولعاندىقتان مەدەت مەنىڭ ونەرىمە تۇسىنىستىكپەن قارايدى. «سەن وقىدىڭ، قانشاما جىل ىزدەندىڭ، سوندىقتان ونەرىڭدى جارىققا شىعارۋعا ءتيىسسىڭ» دەپ ءاردايىم ءوزى قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرادى. ايەل – وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولعاندىقتان، بالالارىمىزدىڭ تاربيەسى مەنىڭ موينىمدا. شىعارماشىلىق جۇمىستارىمنىڭ بارلىعىن مەدەت ءوزى رەتتەپ، گاسترولدىك ساپارلارعا شىعۋىما دا سەپتىگىن تيگىزىپ، بارلىق جاعدايىمدى جاساپ وتىرادى. سوندىقتان بىزدە ونەر جاعىنان كەلگەندە تۇسىنبەۋشىلىك جوق، ءاردايىم ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداپ وتىرامىز.
– مەدەتپەن قالاي تانىستىڭىزدار، وتباسىندا قانشالىقتى تاتۋسىزدار؟
– ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى ستۋدەنت كەزىمىزدەن بىلەمىز. العاشقى كۋرستان ارالاسىپ، كەيىننەن كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن سوڭ شاڭىراق كوتەردىك. اقكەربەز، ايگەرىم سىندى قوس بوتامىز بار. وتباسىندا ءاردايىم پىكىرلەسىپ وتىرامىز، بىرلىگىمىز جاراسقان ۇيىعان وتباسىمىز دەسەم، ارتىق ايتقاندىعىم بولماس.
– جاسىراتىنى جوق، ەنە مەن كەلىننىڭ اراسىنداعى «تارتىس» بۇگىندە وزەكتى تاقىرىپقا اينالدى. سىزدەردە قالاي؟
– قۇداي ساقتاسىن. ءبىز ەنەم ەكەۋمىز وتە بەيبىت ءومىر سۇرەمىز (كۇلەدى). ءبىز بولەك تۇرامىز، بىراق، ەنەم بىزگە ءجيى كەلىپ تۇرادى، ايلاپ جاتىپ، نەمەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا بولىپ كەتەدى. ەنەمنىڭ مىنەزى جايلى، سوندىقتان ءبىزدىڭ ارامىزدا ەشقانداي كەلىسپەۋشىلىك ورىن العان ەمەس.
– جۇبايىڭىز مەدەتتىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى جاقسى، كەمشىن قاسيەتتەردى اتاي الاسىز با؟
– مەن مەدەتتىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن باسا ايتار ەدىم. وتە كوپشىل، اينالاسىنداعىلارعا مۇمكىندىگىنشە قول ۇشىن بەرگىسى كەلىپ تۇرادى. ال، ءبىر كەمشىلىگى – وتە ۇمىتشاق. قويعان نارسەسىن تابا الماي، ءاردايىم اۋرە بولىپ جۇرەدى.
– ارنايى ستيليستتەرىڭىز بار ما؟
– مەن ساحنالىق كيىم ۇلگىلەرىن «ايگەرىم» تىگىن سالونىندا جانە قايروللا دەگەن تىگىنشىگە تىكتىرەمىن. كوبىنە كيىم ۇلگىلەرىن گازەت-جۋرنالداردان، كىتاپتاردان قاراپ، ءوزىم تاڭدايمىن.
– ەسترادالىق اندەرمەن ەكىنىڭ ءبىرى تويعا شىعىپ جاتادى، ال، مۇنداي دۋمانداردا ءداستۇرلى اندەرگە سۇرانىس بار ما؟
– ءداستۇرلى اندەرگە سۇرانىس بار. تويلارعا شىعۋعا ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتادى، بارامىز. كوبىنە ءداستۇرلى ءاندى تويدىڭ باسىندا سۇرايدى.
– باعاڭىز قانداي؟
– بۇرىندارى ونەر تارلاندارى اقان سەرى، ءبىرجان سالدار دا تويعا شىققان عوي. سوندا ونەرلەرىنە سۇيسىنگەن حالىق شاما-شارقىنشا سىي-سياپات جاساپ، شىعارىپ سالعان. مەندە دە ارنايى باعا جوق، بەرگەنىن الامىن.
– جەكە كولىگىڭىز بار ما، جۇرگىزە الاسىز با؟
– شىنى كەرەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن كولىككە قىزىقپاپپىن. وسى جىلى ۇلكەن قىزىمىز مەكتەپكە، كىشىمىز بالاباقشاعا بارادى. مەدەت كوبىنە تۇزدە بولعاندىقتان، كوپتەگەن قاجەتتىلىكتەردى ءوزىم اتقارۋ ءۇشىن كولىك جۇرگىزۋدى ۇيرەنۋىمە تۋرا كەلدى. قازىر كولىك جۇرگىزۋگە بەرىلەتىن رۇقسات قۇجاتىن الدىم، ازداپ جۇرگىزىپ ءجۇرمىن.
– ونەردەن وزگە، قىزىعۋشىلىعىڭىز قانداي؟
– گۇل وسىرۋمەن اينالىسقاندى جاقسى كورەمىن. ولاردى كۇتىپ، باپتاپ، گۇلدەگەنىن كورگەندە سونداي قۋانامىن. «گەرون» گۇلىنىڭ مەن ءۇشىن ورنى بولەك. گۇلدەردىڭ تاريحىنا ءۇڭىلىپ، سونداي اۋەستەنبەيمىن، تەك ءوسىرىپ، باپتاعاندى جانىم سۇيەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان
مەرۋەرت ناۋرىزباي
