قازاق اندەرى — ۇلتتىق رۋحاني قازىنامىزدىڭ باعا جەتپەس باستى بايلىعى. «ماعان كۇللى قازاق دالاسى ءان سالىپ تۇرعانداي سەزىلەدى» دەپ ۇلتىمىزدىڭ وزگەشە ونەرىنە بيىك باعاسىن بەرگەن ورىستىڭ مۋزىكا تانۋشىسى زاتاەۆيچتىڭ پىكىرى — اڭىز ەمەس، اقيقاتتىڭ ناق ءوزى. قازاق ءانىن تارتىلمايتىن كيەلى كاۋسار بۇلاققا تەڭەسەك، وسى بۇلاقتىڭ ارناسىن باسقا باعىتقا بۇرىپ، لايلاپ جاتقاندارى جىل ەمەس-اۋ، كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلە جاتقانى نامىسىڭا تيەدى.
ماسەلەن، حالىق مۇرالارى مەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن وزگە ۇلتتىڭ، ونىڭ ىشىندە قىتايداعى ۇيعىر اعايىنداردىڭ ءوز مەنشىگىنە اينالدىرىپ بارا جاتقانى — ۇلتتىق ونەرىمىزگە جاسالعان ۇلكەن قيانات دەر ەدىك.
سوڭعى كەزدەرى قىتاي ۇيعىرلارىنىڭ قازاق اندەرىن مەنشىكتەپ الۋى جيىلەپ بارادى. بۇل تۋرالى ارعى بەتتە تۇراتىن اعايىندارىمىز ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جاناشىرلىق تانىتىپ ايتىپ تا، ماسەلە كوتەرىپ تە كەلەدى. ەلىمىزدەن سول جاققا ءجيى باراتىن ءانشى، سازگەرلەر دە باسقانىڭ قانجىعاسىنا بارىمتاعا تۇسكەن اندەرىمىزدى ءوز قۇلاعىمەن ەستىپ كەلىپ ءجۇر. جاقىندا قىتايدا شىعارىلعان ۇيعىر تىلىندەگى «ساعىناسىڭ دەمەسەڭ» دەپ اتالاتىن كليپتەردەن قۇرالعان جيناق قولىمىزعا ءتۇستى. سول ديسكىدەگى ەكى ءان «كوڭىلىمدى بەرمەيمىن» دەگەن اتپەن عايني ابدىكارىم اتتى ءانشىنىڭ جەكە مەنشىگى بولىپ جازىلىپ، بەينەبايان ءتۇسىرىلىپتى. اينا-قاتەسىز اقىن قۇدايبەرگەن قازىبەكوۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان مارات ءىلياسوۆتىڭ «مەرەكەم سەن» ءانى. ءبىز جيناقتى بىردەن مارات اعامىزعا تىڭداتتىق.
مارات ءىلياسوۆ، ءانشى، سازگەر:
- ۇزىنقۇلاقتان ەستۋىمشە، «مەن ساعان وكپەلەمەيمىن» دەگەن ءانىم دە تۋرا وسىلاي ۇرلانىپ، ۇيعىرلاردىڭ ەنشىسىنە اينالعان. ءاننىڭ ءسوزىن جازعان اقىن مۇحتار شاحانوۆ. ال «مەرەكەم سەندى» دە ۇيعىرلار وزىنە ءدال سولاي يەلەنىپ العان. جالعىز بۇل ەمەس، مەنىڭ اندەرىمنەن باسقا دا كوپتەگەن اندەرىمىزدىڭ ۇرلانعانىن ۇرىمشىدە بولعاندا، انىق كوز جەتكىزدىم. بىردە اسحانادا تاماق ءىشىپ وتىرعانىمىزدا، ءبىزدىڭ جاس انشىلەرىمىزدىڭ كوپتەگەن اندەرىنىڭ ۇيعىر تىلىندە ايتىلىپ جاتقانىن ەستىدىك. ەڭ سوراقىسى احمەت جۇبانوۆتىڭ «قارلىعاش» دەگەن ءانى دە بۇرمالاۋعا تۇسكەن. بۇل بىرىنشىدەن، جالپى قازاق حالقىنا، قازاق ونەرىنە جاسالىپ جاتقان قيانات. شىنىن ايتقاندا، بۇل اۆتورلار قوعامىنىڭ تىكەلەي جۇمىسى، بۇل جۇمىسپەن سول كىسىلەر اينالىسۋ كەرەك. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ، ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ ارنايى ءبىر دەپارتامەنتى تەك قانا وسى سالامەن جۇمىس ىستەيدى. بۇل ماسەلە سول كىسلەردىڭ قۇلاعىنا جەتسە، مۇمكىن ءتيىستى ورىندار تىكەلەي شەشەتىن شىعار.
شابا ادەنقۇلقىزى، ءانشى، سازگەر:
- 2006-2007-جىلدارى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ ستۋدەنتتەرى ءۇرىمشى قالاسىنا گاسترولدىك ساپارمەن باردىق. ءبىر كۇنى ۇيعىرلاردىڭ مەيرامحاناسىنا باس سۇقتىق. سوندا ءشامشى اعامىزدىڭ «ارىس جاعاسىندا» ءانىن جانە التىنبەك اعامىزدىڭ «ساعىندىم الماتىمدى» ءانىن ۇيعىرلاردىڭ ينسترۋمەنتالدىق مۋزىكاسىنا اينالدىرىپ، باسقا ءبىر اۆتوردىڭ اتىن جازىپ بەينەبايان تۇسىرگەنىن كوزىمىز شالدى. ال جاقىندا عانا قىتايدا تۇراتىن جەزدەم «شابا، سەنىڭ «ءبىر وكىنىش ءبىر ءۇمىت» ءانىڭدى ۇيعىرلار وزدەرىنىڭ ءانى ەتىپ ايتىپ ءجۇر» دەپ حابارلاستى. مەنىڭشە، بۇعان دەر كەزىندە ءمان بەرىپ، نازار اۋدارۋ قاجەت.
ورالحان سادۋاقاس:
- قىتايداعى ۇيعىر باۋىرلارىمىز قازاق اندەرىنىڭ ەشقانداي سۇراۋسىز اۆتورلارىنا اينالىپ بارا جاتقان جاعدايى اششى دا بولسا، شىندىق. ونىڭ ىشىندە «ابك» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «ءبىر تامشى جاس» پەن مەنىڭ «وردا» توبى ورىندايتىن «بەلگىسىز جان» دەگەن ءانىم دە بار.
مەن مۇنى حالىقارالىق اۆتورلىق قۇقىق ەرەجەلەرىن ورەسكەل بۇزۋ دەپ بىلەمىن. زاڭ جۇزىندە قۋدالانۋعا ءتيىستى نارسە دەپ سانايمىن. ويتكەنى بۇل ينتەلەكتۋالدى مەنشىك بولىپ ەسەپتەلەدى، وعان ەشكىمنىڭ قول سۇعۋعا قاقىسى جوق. ەگەر قول سۇعادى ەكەن، ول ءۇشىن جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. بۇل — ءبىزدى مەملەكەت دەپ تانىماۋدىڭ، ۇلت دەپ سىيلاماۋدىڭ ءبىر بەلگىسى.
قالاي دەپ ايتساق تا، بۇعان كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى. سوندىقتان مەملەكەت، اۆتورلىق قۇقىق قورعاۋ ورىندارى ارقىلى مۇنى توقتاتۋ كەرەك.
رامازان ستامعازيەۆ، ءانشى:
- وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن قىتايدا گاسترولدىك ساپارمەن بولىپ، توقتار سەرىكتىڭ «جۇرەگىم جۇرەگىممەن ەگىز بە ەدى» دەگەن ءانىن ۇلكەن مەيرامحانادا تىڭدادىق. ول جەردەگى قازاقتاردان سۇراستىرساق، «بۇلار قازىر ەشتەڭەگە قارامايدى» دەيدى. مىسالى، ءبىز قازاقستاندا كونتسەرت بەرسەك، 3 كۇننەن كەيىن سول كونتسەرت قىتايداعى قارا بازاردا ساتىلىپ جاتادى. ولاردىڭ مۇنى قالاي جازىپ العانىن ءبىز بىلمەيمىز. كەزىندە «دۋدار-اي» ءانىن سول جەردەگى ءبىر ۇيعىر ازاماتى ۇيعىردىڭ ءانى دەپ ايتقان ەكەن. سوندا سول ەلدەگى 1 دارەجەلى ءانشى، گەنەرال اعامىز حامي ىسقاق اراعا ءتۇسىپ، اراشالاپ الىپتى. قازاقتىڭ ۇلتتىق ءانىن كەز كەلگەن مەملەكەت ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي قىلىپ تارتىپ الىپ، مەنشىكتەپ جاتسا، ەرتەڭىمىز نە بولادى؟ بۇل دەگەنىڭىز — قازاق ونەرىنىڭ كۇرە تامىرىنا بالتا شابۋ. قازاق ونەرى باسقا ۇلتتىڭ ءتول دۇنيەسىنە اينالىپ جاتقاندا، قۇزىرلى ورىندار قايدا قاراپ وتىر؟
تاقىرىپقا تۇزدىق
ءبىز وسى ماسەلەگە قاتىستى قازاقستان اۆتورلار قوعامىنىڭ توراعاسى مارال ىسقاقبايعا تەلەفون شالدىق.
- قازىر قىتايداعى ۇيعىرلار قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ۇرلاپ ورىنداپ جۇرگەنىنەن حابارىڭىز بار ما؟
- جوق، وندايدى ەستىگەن ەمەسپىن.
- ال وسىنى توقتاتۋعا سىزدەردىڭ اۆتورلىق قوعام قاندايدا ءبىر ارەكەت جاساي الا ما؟
- ول ءۇشىن دالەل كەرەك، قاي ءاندى، كىمنىڭ ءانىن، كىم اۋدارىپ العانىن ناقتى كورسەتسىن، سول كەزدە قانداي ارەكەت جاساۋعا بولاتىنىن ويلانىپ كورەيىك. كومەكتەسۋگە مۇمكىندىكتىڭ قانشالىقتى ەكەنىن ايتا المايمىن. ويتكەنى قىتايمەن جۇمىس ىستەۋ وتە اۋىر.
- مۇمكىن، مينيسترلىك ارقىلى شىعۋ كەرەك شىعار؟
- مينيسترلىك شەشەتىن بولسا، مينيسترلىككە شىعىڭدار.
- ال سىزدەر ءوز تاراپتارىڭىزدان نە ىستەي الاسىزدار؟
- سەن كىمسىڭ سوندا؟
- مەن ءجۋرناليستپىن…
- سەن بۇل شارۋامەن اينالىسۋعا ءتيىس ەمەسسىڭ، مۇنىمەن اۆتورلار، انشىلەر اينالىسىپ، سولار ماسەلە كوتەرۋ كەرەك.
- اۆتورلار مۇڭىن ايتىپ بىزگە كەلدى…
-ولار شاعىم ايتىپ كەلگەنىمەن، بۇل سەن شەشەتىن، جۋرناليستەردىڭ باس قاتىراتىن ماسەلەسى ەمەس. سەندەرگە پىكىر تۋدىرۋ ءۇشىن كەرەك بولار. ودان باسقا ەشتەڭە جاساي المايسىڭدار. اۆتورلار وزدەرى قولعا الىپ، وزدەرى اينالىسسىن!
جارقىن سالەنۇلى
«ايقىن» گازەتى.
