Sarapshylardyń paıymdaýynsha, aldaǵy eki jylda bizdegi saýda júıesine qatysty halyqqa da, naryqqa da tıimdi áreketter jasaý kerek. Sebebi kıim-keshek salasynda qazir beı-bereketsizdik oryn alǵan. Syrttan taýar ákeletin saýdagerler taýarlaryna 5-6 ese ústeme baǵa qosyp, óz bilgenderin isteýde. «Sondyqtan naq osy salaǵa baqylaý qajet» deıdi mamandar.
Ol úshin elimizde memlekettik saýda núktelerin ashqan abzal. Jalpy, arzan saýda núkteleri degende bizde biraz saýsaqpen sanamalaıtyn azyq-túlik dúkenderi bar. Al kıim-keshegin taǵy basqa qajettiligin óteıtin bolsa qarapaıym qaýym qara bazardy jaǵalaıdy. Biraq búginde sol qara bazardyń ózinde taýar baǵasy qubylyp yryqqa kónbeı tur.
Bul rette ekonomıst-sarapshy Toǵjan Shaıahmetov:
«Bizdiń Úkimet bank sektorynyń jumysyna aralasýda, birshama kompanııalardyń da tynys-tirshiligine memlekettik baqylaý kúsheıtildi. Osyndaıda «saýda kapıtalyna nege memleket aralaspaýy kerek» degen oı týyndaıdy. Óz basym, bul turǵyda «elde jeńil ónerkásip ónimderin arzandatylǵan baǵamen halyqqa usynatyn memlekettik saýda dúkenderin ashý kerek» dep oılaımyn. Árıne, bizdiń elimizge kıim-keshek ataýly shetten keletini belgili. Osy turǵyda memlekettik baqylaý ornatylyp, sol shetten keletin taýarlardy eshbir deldaldarsyz birden memlekettik dúkenderge ákelip túsirip otyrsaq, sonda halyqtyń arzan kıim-keshekke qoly jeter edi. Bulaı etpesek, bizdiń eldegi saýda núkteleriniń deni jekemenshiktiń qolyna ótip ketti. Olar oıyna kelgen baǵalaryn aspandatyp tur. Bul úrdis saýda júıesiniń minin kóbeıtpese, azaıtqan joq. Saýda núkteleriniń, saýda-sattyqtyń túgeldeı jekemenshiktiń qolyna ótýi saýda salasyndaǵy saýatsyzdyqty ulǵaıtyp otyr. Sondyqtan elde memlekettik saýda dúkenderi ashylýy kerek. Bul salaǵa jańasha serpin qajet», – deıdi.
Negizinen saýda-sattyq haqynda sóz etkende mamandardyń deni «erterek boljam jasaýǵa, jospar qurýǵa jáne qajetti nárseni mezgilinen buryn alýǵa qamdanǵan jón» desedi. Bul pikirler árıne, «qys qamyńdy jaz saıla» degen naqyldy naqtylaı túsedi.
«Jalpy, qazaq qaýymy jantalasyp saýda jasaýǵa beıim. Kez kelgen zatty naq sol qajetti kúni alýǵa daıarmyz. Mysaly, oqý jyly bastalardaǵy jaǵdaıdy ǵana aıtalyqshy, sol merzimde qara bazarǵa barsańyz, mektep qajettiligin óteýge qarbalasqan halyq. Buqaranyń bir parasy balasyn mektepke daıarlaý úshin qolyndaǵy bar qarjysy jetpeı malyn satyp jatsa, endi biri qaryzdanyp-qaýǵalanyp oqý qural alyp, mektep formasyn túgendep álek bolady. Saýdanyń qyzǵan shaǵy ekenin sezinip, aldyn-ala boljap otyratyn saýdager qaýymy bul mezette mektep formasynyń baǵasyn aspandatyp qoıady. Halyq amalsyz, qajettilik bolǵan soń saýdalaspaı-aq alyp jatady. Endi ortasha esebin shyǵaryp kórelik: 1 mektep formasy orta eseppen 15 myń teńge bolsa, bir balanyń oqý quraldar jıyntyǵy 20 myń teńgeni qurasyn; al mektepke qajetti oqýlyq kitaptary sóz joq 25 myń teńgeden aınalary sózsiz. Sonda bir balany mektepke daıarlaý úshin ortasha eseppen joq degende bir otbasyna 50-60 myń teńge qajet. Al bir otbasynda úsh-tórt bala bolsa eriksiz nesıe alasyz nemese qoldaǵy malyńyzdy satasyz bolmasa bireýden qaryz suraısyz»,-deıdi.
Bizdegi merzimdik saýdanyń sıpatyn osylaı tizbelegen maman keler jyly kıim-keshek saýdasy tipten qymbattaı túsetinin alǵa tartty.
«Sebebi 2020 jyldan bastap, janarmaı salyǵy kóteriledi. Al bul degenińiz - janarmaıdyń joq degende 10-15 teńgege qymbattaıtynyn kórsetedi. Janarmaı qymbattasa saýdagerler tranzıttik shyǵynyn da taýaryna qosady. Kók qaǵaz qymbattasa da, olar kıim-keshekti birden qymbattatyp qoıady. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta halyqqa kıim-keshek satyp alý qıyndaı túsedi. Qazirgi qymbatshylyqtyń ózi halyqqa ońaı tıip otyrǵan joq. Qazirdiń ózinde halyqtyń 30 paıyzy as-aýqattan únemdep júr. Sondyqtan biz úshin memlekettik saýda dúkender jelisin damytý tıimdi»,-deıdi ekonomıst-ǵalym Jańabaı Aldabergenov.
Qarlyǵash ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
