- بەكارىس، ايتىس ونەرىن مەملەكەت ءوز قامقورلىعىنا الدى دەگەن حاباردى اركىم ءارتۇرلى قابىلدادى. «بارەكەلدى» دەگەندەرمەن بىرگە، «اقىنداردىڭ اۋزىنا قاقپاق قويىلدى» دەيتىندەر دە بار. ايتىس اقىنى رەتىندە ءسىز بۇل جاڭالىقتى قالاي قابىلدادىڭىز؟
- مەن ايتىستى مەملەكەت قامقورلىعىنا العانىنا قارسى ەمەسپىن. شىنىن ايتقاندا، قازىر ايتىستىڭ يەسى جوق. ءجۇرسىن ەرماندى ايتىستىڭ يەسىندەي كورىپ كەلەمىز. وسى اعامىزدىڭ ارقاسىندا ايتىس ايتىس بولىپ امان كەلە جاتىر. ايتىستىڭ جوعىن جوقتاپ، ەفيردەن بەرىلمەي قالدى دەپ جۇگىرگەن كىم؟ ءجۇرسىن اعامىز، ارينە. ايتىستىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭاتىن دا سول كىسى. كوگىلدەر ەكراننان كورىنبەي كەتكەن ايتىستى جوقتايمىن دەپ بيلىكپەن شەكىسكەن دە، اقىرىندا بەكىسكەن دە ءجۇرسىن اعامىز بولدى. سەبەبى بيلىك تە، حالىق تا ايتىسقا جاۋاپتى جان رەتىندە جۇكەڭدى الدەقاشان ساناسىنا ءسىڭىرىپ بولعان.
كەشەگى ايتىستان سوڭ «حابار» ارناسىندا وسى ايتىسقا قاتىستى «سونىمەن، سولاي دەيىك…» دەگەن شوۋ باعدارلاما ءتۇسىرىلدى. باعدارلاما بارىسىندا جۋرناليست سوندا وتىرعان ايتىستىڭ جاناشىرلارىنا قاراتىپ «ەكى جىل بويى نەگە وسى ونەردىڭ جوعىن جوقتامادىڭىزدار، الدە بيلىكتەن سەسكەندىڭىزدەر مە؟» دەگەن سىڭايلى سۇراق بەردى. سول ساتتە مەتسەنات امانگەلدى ەرمەگياەۆ اعامىز جۇلىپ الىپ، «ءاي، قاراعىم، سەن نەگە جوقتامايسىڭ ايتىستىڭ جوعىن، الدە قازاق ەمەسسىڭ بە؟ جاندارىڭ اشىسا، «حابار» اگەنتتىگى نەگە ەكى جىلدان بەرى ايتىستى بەرمەي قويدى، الدە جوعارىدان بۇيرىق الدىڭدار ما؟ سەن الدىمەن وسىعان جاۋاپ بەرشى» دەپ توتەسىنەن قويدى. حاباردىڭ جۋرناليستەرى بۇعان جاۋاپ بەرۋ بىلاي تۇرسىن، كەيىن قاراسام، سول ديالوگتى تۇگەلدەي قىرقىپ تاستاپتى. سونىسىنا قاراماي اقىنداردىڭ جۇلدەسى مەن ءجۇرىسىن ساناپ، ايتىس جايلى شۋلى شوۋ جاساعىلارى كەلەتىنىن قايتەرسىڭ. ايتەۋىر ەندى مىنە، ايتىسىمىز مەملەكەت قامقورلىعىنا الىندى.
ايتىستىڭ ەرەجەسىن جاساپ ۇلگەرگەن ۇكىمەت بۇدان كەيىن دە قولدايمىز دەپ ۋادە بەرىپ وتىر. ايتىستىڭ ەرەجەسىمەن تانىستىم، ءوز باسىم ول ەرەجەدەن اقىنداردىڭ اۋزىنا قاقپاق قوياتىنداي باپتى كورگەن جوقپىن. اسىلىندە، اقيقاتتى ايتا ءبىلۋ — اقىننىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى. اقىننىڭ وي-ورەسى مەن كوكجيەگىنىڭ كەڭدىگى قانداي بۇعاۋدى بولسىن بۇزىپ-جارىپ شىعا الادى. وتكەندە استاناداعى ايتىستان ءبىر كۇن بۇرىن بيلىك وكىلدەرىمەن كەزدەستىك، كوزقاراستارى وڭ سياقتى. ايتىس جالعاسادى، مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مەرەكەلەردە ۇلكەن ايتىستار وتكىزىپ تۇرامىز دەگەندى ايتتى. ەندى ۋادەلەرىنىڭ ۇدەسىنەن شىقسا بولعانى…
- مەملەكەت پەن ۇلت ەكى بولەك ۇعىم. ەندەشە، مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنداعى ايتىستا ۇلتتىق ماسەلە ۇمىت قالىپ قويماي ما دەگەن وي كەلەدى..
- ءسىز بۇل جەردە مەملەكەت دەپ بيلىكتى ايتىپ وتىرعان بولارسىز. اقىن بۇرىننان دا حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى التىن كوپىردىڭ ءرولىن اتقارعان. قاشاندا حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بيلىككە اقىندار جەتكىزىپ وتىرعان عوي. بىراق بۇل — جاۋاپكەرشىلىگى زور، اۋىر مىندەت. جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ اۋىرلىعى سونداي، كەيدە بەلىڭ قايىسىپ كەتەتىن كەز دە بولادى. ەلدىڭ مۇڭىن ايتۋ — حالىقتى بيلىككە ايداپ سالۋ نەمەسە بيلىكتىڭ سويىلىن سوعىپ كەتۋ ەمەس. اقىننىڭ مىندەتى بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن ارقاۋعا اينالۋ ارقىلى ەل بىرلىگىنە، ەل بولاشاعىنا، مەملەكەتتىڭ نىعايۋىنا قىزمەت ەتۋ. ال مۇنداي كەزدە ۇلتتىق ماسەلە ەستەن شىقپاق ەمەس.
- ايتىس ەكى جىل بويى ەكراننان جوعالىپ كەتتى دەگەنىمىزبەن، ايماقتاردا كوپتەگەن ايتىس وتكىزىلىپتى عوي…
- حالىق ايتىستى «حابار» ارناسىنان كورۋگە ۇيرەنىپ قالعان ەدى عوي. ەكى جىل بۇرىن ەكرانداعى ايتىس «جوعالىپ» كەتتى دە ايتىسسۇيەر قاۋىم ابدىرىپ قالدى. ولار ءۇشىن ايتىستى كوك جاشىكتەن كورگەن ءتيىمدى ەدى. سەبەبى وڭتۇستىك وڭىردە ۇيىمداستىرىلعان ايتىستى كورۋ ءۇشىن زەينەتاقىمەن جان باعىپ وتىرعان ارقاداعى قارتتار بارا المايدى عوي. ايتپەسە، ايتىس مۇلدەم توقتاپ قالعان جوق. ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جىل سايىن شىمكەنتتە «ناۋرىز» ايتىسى وتەدى. ودان بولەك، وبلىستىق تەلەۆيدەنيە مەن جاستاردى قولداۋ قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بىلتىر ءبىر جىل بويى جەكپە-جەك ايتىس ءوتتى. بۇل سايىسقا كورشى وبلىستاردان، ءتىپتى وزبەك ەلىنەن دە اقىندار قاتىستى. ال بىلتىر ءبىر جىل بويى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ التى اۋدانىنىڭ مەرەيتويىنا وراي رەسپۋبليكالىق ايتىستار ۇيىمداستىرىلدى. باتىس قازاقستاندا دا ايتىس ۇيىمداستىرىلدى. ءوز باسىم ايتىستان-ايتىسقا شاپقىلاۋمەن بولدىم، سوندىقتان ايتىس وتپەي قالدى دەۋگە مورالدىق قۇقىم جوق.
- عىلىم جولىندا جۇرگەن ايتىسكەرلەردىڭ كوپشىلىگى ايتىس ونەرىن زەرتتەۋگە دەن قويىپتى. ءسىز شە؟
- مەن دە ايتىستى زەرتتەپ ءجۇرمىن. عىلىمي جەتەكشىم — ايگىلى اكادەميك راحمانقۇل بەردىباەۆ اعامىز. ايتىستىڭ جازبا ءتۇرىن زەرتتەۋدى نىساناما الدىم. جازبا ايتىستىڭ دامىعان جەرى سىر بويى بولىپ ەسەپتەلەدى. نەگىزى، جازبا ايتىس تاقىرىبىن اقىن، كومپوزيتور ەلەنا ابدىحالىقوۆا دا زەرتتەگەن. ال مەن سول جازبا ايتىستىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگىنە توقتالماقشىمىن. ەندى سول جۇمىسىمدى تۇيىندەپ، ناتيجەسىن شىعارۋعا موينىم جار بەرمەي ءجۇر.
- جاڭا جىلدان باستاپ عىلىمي اتاق الۋدىڭ جۇيەسى وزگەرەدى ەمەس پە؟ كەش قالعان جوقسىز با؟
- ناعىز عالىم عىلىمدى جۇيە ءۇشىن زەرتتەمەسە كەرەك-ءتى. ساباقتى ينە ساتىمەن دەگەن.
- ايتىس اقىندارىنىڭ ءبىر شوعىرى ايتىس ونەرىندەگى شاكىرتتەرىن باپتاي باستادى. سىزدە سونداي جوسپار بار ما؟
- مەن تۇركىستانداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇركولوگيا ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. سونىمەن قاتار، وتكەن جىلى تۇركىستان قالاسىنىڭ اكىمى بەيبىت سىزدىقوۆتىڭ باستاماسىمەن قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ جانىنان «ونەر مەكتەبى» اشىلعان-دى. ۇلتتىق باعىتتاعى وسى مەكتەپكە جەتەكشىلىك جاسايمىن. وندا ءان، تەرمە، دومبىرا، اقىندار كلاسى بار. اقىندار كلاسى ايتىس اقىندارى مەن جازبا اقىندار تاربيەلەيدى. مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا بار بىلگەنىمىزدى ۇيرەتىپ جاتىرمىز. قۇدايعا تاۋبە، مەكتەپكە قازاقتىڭ قارادومالاق تالانتتى بالالارى كەلىپ جاتىر. كەلگەن بەتتە ءان سالىپ، كۇي تارتىپ كەتكەندەرى كوپ-اق. اقىندىققا بەيىمدى بالالار دا بارشىلىق. ەل ءىشى — ونەر كەنىشى ەمەس پە؟
- ءسىز دە سول ونەر كەنىشىنەن شىقتىڭىز عوي. جالپى، ايتىسقا قالاي كەلدىڭىز؟
- شىنىمدى ايتايىن، ايتىسامىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام دا تۇسىمە كىرگەن نارسە ەمەس ەدى. سەبەبى مەن دومبىرا تارتپاق تۇگىلى جارىتىپ ءان سالعان بالا ەمەسپىن. ءبارى التىنشى سىنىپتان باستالدى. اۋداندىق دەڭگەيدە وتەتىن وقۋشىلار اراسىنداعى ايتىسقا ىرىكتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن مەكتەپتەردە ايتىس ۇيىمداستىرىلاتىن بولىپتى. مۇنى جاساپ جۇرگەن اسەلحان قالىبەكوۆا مەن قانىبەك سارىباەۆ. ولاردىڭ سول كەزدە رەسپۋبليكالىق ايتىسقا شىعىپ جۇرگەندەرىنە ءتورت-بەس جىل عانا بولعان ەكەن. ءبىزدىڭ مەكتەپتە دە ايتىس وتەتىن بولدى. وعان 4-سىنىپتان جوعارى سىنىپتىڭ بارىنەن جوق دەگەندە ءبىر وقۋشىدان قاتىسۋ كەرەك دەگەن تالاپ قويىلىپتى. سىنىپ جەتەكشىم «بىزدەن سەن قاتىساسىڭ» دەدى. «نەگە؟» دەسەم، «قاتىسقىڭ كەلمەسە، اقىن تاپ، نە ءوزىڭ قاتىس» دەدى. بۇل ماسەلەنى ماعان جۇكتەپ قويعان سەبەبى، مەن ستاروستا بولاتىنمىن. سىنىبىمىزدا ايتىسقا شىعارا قوياتىن دا بالا بولماي شىقتى. سودان سالىم سۋعا كەتىپ، ۇيگە كەلدىم. بولعان جايدى اپاما ايتىپ بەردىم. اپام ەش ساسپاستان: «ونىڭ نەسىنەن قورقاسىڭ، قازىر ساعان ولەڭ جازىپ بەرەمىن، ەرتەڭ سونى ايتىپ بەرەسىڭ دە، جەڭىپ كەلەسىڭ»، — دەدى. اپامنىڭ توي-تومالاقتا ءان سالاتىنىن بىلەمىن. سويتسەم، اتام شويبەك كۇللى ءوڭىر تانىماسا دا، اۋىل-ايماققا بەلگىلى اقىن بولعان كورىنەدى. ناعاشى اجەم دە ءانشى بولىپ شىقتى. سونىمەن نە كەرەك، اپام جازىپ بەرگەن شۋماقتاردى ايتىپ بەرىپ، ايتىستىڭ جەڭىمپازى اتانىپ شىعا كەلدىم. شىنىمدى ايتسام، سول ايتىستا جەڭىسكە جەتۋ قيالىمدا جوق ەدى. ايتەۋىر، ءبىزدىڭ دە سىنىپتان بىرەۋ قاتىسۋ كەرەك بولعان سوڭ شىعا سالعان باسىم، اۋداندىق ايتىسقا باراتىنىمدى ەستىگەندە، ويباي سالدىم. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ءبىر شۋماق ولەڭ سۋىرىپ سالا المايمىن، دومبىراعا دا ەبىم جوق. دومبىرا تارتپاق تۇگىلى، ونى قالاي ۇستاۋ كەرەگىن دە بىلمەيمىن. ايتەۋىر اراسىندا ءبىر تاڭقىلداتىپ قويامىن، بولدى. ونىڭ ۇستىنە قاشانعى اپام ولەڭ جازىپ بەرەدى؟ سانسىز سىلتاۋىما قاراماستان، اپام تاعى دا ولەڭ جازىپ بەرەتىن بولدى. سول كەزدە ايتقان ولەڭىمنەن ءبىر شۋماعى ەسىمدە قالىپتى:
«ولەڭنىڭ مەن ايتايىن جاراسىمىن،
دەمەيمىن وقۋشىنىڭ داراسىمىن.
6-شى «ا» كلاستىڭ پيونەرى،
شويبەكوۆ اقساقالدىڭ بالاسىمىن». بۇل — مەنىڭ ايتىس باسىندا ايتقان تانىستىرۋىم. سەنەسىز بە، اۋداندىق ايتىستا دا 1-ورىنعا يە بولىپ شىعا كەلدىم. وسىمەن مازالامايتىن شىعار دەگەن ويىم اقتالمادى. ارادا ءبىر اپتا وتكەندە مەكتەپ ديرەكتورى: «سەندەردى اسەلحان مەن قانىبەك شاقىرىپ جاتىر» دەمەسى بار ما. شوشىپ كەتتىم. جۇرەگىم تاس توبەمە شىقتى. «ولاردىڭ الدىنا باراتىن ادام ەمەسپىن» دەگەنىمە قاراماي، مەنى مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ءوزى اۆتوبۋسقا سالدى دا جىبەردى. «شاۋىلدىردەن كۇتىپ الادى» دەگەن ءبىر-اق اۋىز ءسوز ايتتى. بارساق، وسىلاردان ءبىر نارسە شىعادى-اۋ دەگەن وتىز بالانى جيناپ الىپتى. ءبارى دە مەن سياقتى، بىرىنەن ءبىرى قورقىپ وتىر. ىشىندە مارجان ەسجانوۆا، جاكەن وماروۆ، ايگۇل اسانوۆا بار ەكەن. باسقا بالالاردىڭ نە ءۇشىن قورقىپ وتىرعانىن بىلمەيمىن، ال مەنىڭ قورقاتىن سەبەبىم بار. سەبەبى مەن سونداعى بالالاردىڭ ەڭ كىشكەنتايىمىن. ونىڭ ۇستىنە، شەشەم دە شۋماقتارىن جازىپ بەرگەن جوق. جازىپ بەرەر مە ەدى، مۇرشا بولعان جوق قوي، مەكتەپتەن اۆتوبۋسقا وتىرعىزىپ جىبەردى ەمەس پە؟ سويتسەم، باسقالاردىڭ كەلىسىپ تۇرعانى شامالى ەكەن. تەك جاكەن وماروۆ قانا ولەڭ شىعارا الادى ەكەن، سوسىن مارجان مەن ايگۇل ەپتى كورىندى. كەزەك ماعان كەلگەن كەزدە ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇرادىم با، قۇرامادىم با، بىلمەيمىن، قىپ-قىزىل بوپ كەتكەنىمدى عانا بىلەمىن. ومىرىمدە ەڭ العاش رەت سول جەردە وتىرىپ ەكى جولدى ءوزىم قۇرادىم عوي دەيمىن، ونىڭ ءوزى ەسىمدە جوق. ايتەۋىر ۇستازدارىمىزدىڭ «وي، سەندەر نە دەگەن كەرەمەت اقىنسىڭدار!» دەپ تاڭداي قاعىپ، شىعارىپ سالعانىن عانا بىلەمىن. سوسىن: «ءبىز سەندەردى اپتا سايىن وقىتامىز» دەدى. نە كەرەك، ەكى اپتادان سوڭ الگى وتىز بالانىڭ ون بەسى عانا باردى ايتىس ساباعىنا. ال ءۇشىنشى اپتادا تورتەۋىمىز عانا قالدىق. جاكەن، مارجان، ايگۇل جانە مەن. تورتەۋمىزدى اسەلحان اپامىز بەن قانىبەك اعامىز تاربيەلەدى، ولەڭنىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ قالاي قۇرىلاتىنىن ۇقتىردى، ۇيرەتتى. دومبىرا تارتۋدى اپكەلەرىم — قۇندىزاي، زامزاگۇل، گۇلفايرۋز ۇيرەتتى. ولار دومبىرادا ءان سالاتىن. العاشقىدا ەرىك اسقاروۆتىڭ اۋەنىمەن ايتىپ ءجۇردىم. سەبەبى ول ەڭ وڭاي اۋەن بولاتىن. كەيىن نارتاي اقىننىڭ ايتىسقا بەيىمدەلگەن ماقامىمەن ايتىساتىن بولدىم.
- ەڭ العاشقى رەسپۋبليكالىق ايتىسقا شىققان كەزىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
- 1990 جىلى شىمكەنت قالاسىندا ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ ايتىسى بولدى. مەن ول كەزدە 8-سىنىپ وقۋشىسى ەدىم. سول ايتىسقا ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ، تاۋشەن اپامىز، وزبەكستاننىڭ اقىنى مەكەنباي وماروۆ، وڭعاربەك ورازبەك، قىرعىز اقىنى ءاشىرالى ايتاليەۆ قاتىستى. اللا قولداپ، ابىروي بەرىپ، سول ايتىستا باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم. ساحناعا ۇلكەن كۇرەڭ قاسقا اتتى الىپ كەلىپ مىنگىزگەنى ەسىمدە. سول اتتى، اقىلىم جەتىپ دەپ ايتا المايمىن، ۇستازدارىمنىڭ ايتۋىمەن ءاشىرالى ايتاليەۆكە مىنگىزىپ، باتاسىن الدىم. ول كىسى مەن قىرعىزستانعا بارعان سايىن «بۇل بالا ماعان ات مىنگىزگەن قازاق» دەپ ايتاتىن.
- ەستۋىمىزشە، داۋلەتكەرەي كاپۇلى ايتىسپەن قوشتاسىپتى، ال امانجول ايتىس ساحناسىنا قايتا ورالدى. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، جۋىرداعى ايتىستا جانداربەك «پەنسياعا بارمايسىڭ با؟» دەپ قالدى… وزىڭىزدە نە وي بار؟
- كەيدە ءبىر ايتىستا كوڭىل كۇيىڭ بولماي، شابىتىڭ كەلمەي جاتسا، سول كۇنى-اق ايتىستان كەتىپ قالعىڭ كەلەدى. مەن مۇندا نە ىستەپ ءجۇرمىن دەگەن وي مازا بەرمەيدى ونداي ساتتە. ال ەندى ءبىر كەزدە كەۋدەڭدەگى جىر ارناسىنان اسىپ، تاسىپ سىرتقا شىققانشا اسىعاسىڭ، ايتقىڭ كەلەدى، سونداي ساتتە جاقىن ماڭدا ايتىستى قويا المايتىنداي بولىپ كورىنەسىڭ. ايتىس اقىننىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى نارسە عوي. سوندىقتان بولاشاقتا اۋا رايى قالاي بولاتىنىن بولجاپ ايتا المايمىن.
- دەگەنمەن ارتىڭىزدان دۇركىرەپ شىعىپ كەلە جاتقان جاس اقىنداردىڭ شابىسىن ەستىگەندە جۇرەكسىنەتىن كەزىڭىز بولا ما؟
- كەز كەلگەن تولقىندى سوڭىنان كەلگەن تولقىن ىسىرىپ شىعارادى. قالاسىن، قالاماسىن، سولاي. بۇل — زاڭدىلىق. ءبىز دە كەزىندە سولاي ەتتىك، بىزگە دە سونى ىستەيدى. سوندىقتان وعان سانالى تۇردە دايىن بولۋ كەرەك. سەنەن كەيىن كەلگەن تولقىننىڭ ەكپىنى زور بولىپ جاتسا، قانەكەي، ودان تەك ونەر ۇتادى.
- استاناداعى ايتىستا ايتىسسۇيەر قاريالار بولماسا، كەرەكسىز بولىپ قالاتىن سياقتىمىز دەدىڭىز. بىراق سول ايتىستى تاماشالاعان جاستار دا بولدى عوي…
- مەن:
ايتىسقا جاستار كەيدە از كەلەدى
Cول جاعىنان كىشكەنە ۇياتتىمىز.
كورگەندە اق جاۋلىقتى انالاردى،
كەلەدى كوڭىلىمىزدى جۇباتقىمىز،
قارتتارىم، سىزدەر امان بولىڭدارشى،
قارا ولەڭدى قاستەرلەر شىراقشىمىز -
سىزدەردەي تىڭدارماننان ايىرىلساق،
ءبىز دالادا قالاتىن سياقتىمىز، — دەگەنىم تەك بۇگىنگى كورەرمەندى كورىپ وتىرىپ ايتقان ءسوزىم ەمەس. قاي جەرگە بارساق تا زالدىڭ 70-80 پايىزىن قاريالار قۇراپ وتىرادى. ورتا جاستاعى اعا-اپالارىمىزدىڭ ءوزى سيرەك كەلەدى. ايتىستى جان-تانىمەن سۇيەتىن نەگىزىنەن، زەينەتكەر جاسىنداعى كىسىلەر. ارينە، جاستار دا بارادى، بىراق وتە از. ويتكەنى قوعامنىڭ اۋانى سولاي بولىپ تۇر. بۇگىندە جاستاردىڭ باراتىن جەرى كوپ. ونىڭ ۇستىنە، ايتىس بەلگىلى ءبىر مەزگىلدە، تۇراقتى وتپەيدى. ەگەر تەاترداعىداي ءبىر جىل بۇرىن بەكىگەن باعدارلاماسى بولسا، جاستار ىڭعايلانار ما ەدى. ال قازىر ايتىستىڭ ناقتى باعدارلاماسى جوق. سەبەبى بۇدان كەيىن ايتىس قاشان بولاتىنىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى. بالكىم، ناۋرىزدا، سوسىن كەلەسى جىلى جەلتوقساندا…
- ءسىز ايتىستىڭ يەسى جوق دەگەندى ءجيى ايتاسىز، ايتىستىڭ يەسى قازاق ەمەس پە، حالىق ەمەس پە؟
- وندا سول حالىقتان كەلەسى ايتىس قاشان بولادى دەپ سۇراڭىزشى، جاۋاپ بەرەر مە ەكەن؟ حالىق ايتىستىڭ يەسى بولسا، جاۋاپ بەرەر ەدى عوي. حالىق تۇرماق، ءجۇرسىن اعانىڭ ءوزى ەندىگى ايتىستىڭ قاشان بولاتىنىن ايتا المايدى. ايتەۋىر دەمەۋشىلەر تاۋىپ، مەملەكەتپەن اقىلداسىپ، مىنا ءبىر ايتۋلى داتا كەتىپ بارادى، وسىعان ايتىس وتكىزەيىك دەپ، ءوزى ايتىپ، ءوزى ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن جايى بار. ال جوسپارلى تۇردە ءوتىپ جاتقان ايتىس جوق. ەگەر كادۋىلگى جوسپارلى مەرزىمدە وتەر بولسا، جاستار دا كوڭىل بولەر ەدى. الدىن الا حاباردار بولعان سوڭ، ۋاقىتىن دا سوعان ساي ىڭعايلار ەدى-اۋ دەپ ويلايمىن.
- ايتىستا اقىندار كوتەرمەگەن ماسەلە قالمايدى. دەسەك تە، ءسىز ءۇشىن قازاق قوعامىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە نە؟
- ەڭ وتكىر تۇرعان ماسەلە — تاۋەلسىزدىگىمىز. حالقىمىزدىڭ ءوز ەلىنە يەلىك ەتۋى، جەرىنە يەلىك ەتۋى، ءوزىنىڭ بايلىعىنا يەلىك ەتۋى، انا ءتىلىنىڭ، اتا ءدىنىنىڭ، ءتول مادەنيەتىنىڭ سالتانات قۇرۋى — وسىنىڭ ءبارى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءبىر-ءبىر ۋىعى.
- ءوزىڭىز قاتىسقان ايتىستارداعى باسقا جۇپتاردىڭ ءسوز جارىسىن تىڭدايسىز با؟
- جوق. سەبەبى ونداي كەزدە ءوز ويىممەن اۋرە بولىپ جۇرەمىن. سوڭعى ايتىستى دا تولىق كورە المادىم. تەك ەكىنشى كۇنىن عانا تاماشالادىم. اينۇر مەن تورەعاليدىڭ ايتىسى جاقسى بولدى. ال قارلىعاش پەن ەركەبۇلاننىڭ ايتىسى ناعىز كلاسسيكالىق ايتىس بولدى دەر ەدىم.
- ءباسپاسوز بەتتەرىنەن سۇحباتتارىڭىزدى وقىعان ەمەسپىز. سوعان قاراعاندا، سۇحبات بەرۋدەن قاشقاقتايتىن ادامسىز با؟
- قاشقاقتايتىن تۇگىم جوق. مەنەن سۇحبات الامىن دەگەن ادام شىعارماشىلىعىمدى عانا سۇراۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ويتكەنى مەن ءبىر نارسە ءبىتىرىپ جۇرسەم، قولىمنان ءبىر نارسە كەلەر بولسا، ول — وسى ايتىس قانا. باسقا قوعامعا بەرىپ جاتقانىم شامالى.
- بالالارىڭىزدىڭ ايتىسقا كەلگەنىن قالايسىز با؟
- جوق.
- نەگە؟ اقىنداردى ەل الاقانىنا سالىپ جۇرەدى ەمەس پە؟
- الاقانىنا سالىپ، ايالاپ وتىرعان ەلگە العىسىم زور. بىراق ايتىستىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە اۋىر. ساحناعا شىعا كەلگەندە قارسى الدىڭدا وتىرعان مىڭ كوزدىڭ مىڭ ءتۇرلى ويلايتىنىن ويلاعاندا… ىشىڭدەگىنى اقتارا سالساڭ ماقۇل عوي، بىراق ونى ەل قابىلداي ما، اركىمنىڭ تۇسىنىگى ءار باسقا. استانادا ايتقانىڭدى شىمكەنتتە ايتا المايسىڭ، ايتقان كۇندە دە سول ءوڭىردىڭ ىڭعايىنا قاراتىپ جىرلاۋىڭ كەرەك. كەرەك دەسەڭىز، شىمكەنتتەگى اڭگىمە ىرگەسىندەگى شيەلىگە جارامايدى.
سوندىقتان ايتىسقا ۇلكەن دايىندىقپەن، جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك. قوعامداعى وزەكتى ماسەلەمەن قاتار، كورەرمەننىڭ كوڭىلىن كوتەرۋدى دە ويلاۋ كەرەك بولادى. سەبەبى ءبىر كورەرمەن ايتىسقا قىزىق كورەم، تاماشا كورەم، مارقايىپ قايتام دەپ كەلسە، ەندى ءبىرى ءبىلىم الام، ونەگە تەرەم دەپ كەلەدى…
- بىراق وتكەندەگى ايتىستا ساحناعا توسەك ماسەلەسى شىعىپ كەتتى عوي، ەرسى تىركەستەردى دە ەستىدىك… ساحنانى كيە تۇتاتىن ەلگە بۇل ەرسى كورىندى…
- ونىڭ ەرسى ەشتەڭەسى جوق. ايتىس سينكرەتتى جانر، ونىڭ ىشىندە ءازىل دە، وسپاق تا، تەاتردىڭ ەلەمەنتتەرى دە بولادى. ال ادەپتەن استى دەپ، ايتىستاعى قاعىتپا قالجىڭداردى الىپ تاستاي بەرسەك، وندا ايتىسىمىز جاپىراعىنان ايىرىلعان اعاشقا ۇقساپ قالماي ما؟ ايتىس تال بويىندا ءمىنى جوق ونەر ەمەس. ونىڭ دا ارتىق-كەمى بولادى، ماسەلەن، كەشەگى بالعىنبەك پەن جانداربەكتىڭ ايتىسىن ءوز باسىم ادەمى ءازىل ايتىس دەپ ەسەپتەيمىن. مۇمكىن، ايتىستى كورۋگە زيالى قاۋىم كەلگەن سوڭ، كەيبىرەۋلەرگە ەرسى كورىنگەن شىعار…
- ولەڭ جازاسىز با؟
- مەن جازبا پوەزيانىڭ وكىلى ەمەسپىن، وزىمشە تۇرتىنەكتەپ جازاتىنىم بار، بىراق ونى جاريالامايمىن، كومپوزيتور جىگىتتەرگە كورسەتەمىن، سولار كادەسىنە جاراتىپ ءجۇر.
- اينۇر اقىن عوي دەيمىن، ءسىزدى ايتىستىڭ «كيللەرىنە» تەڭەدى. ساحناعا شىققاندا سازارىپ وتىراتىنىڭىز بار. قارسىلاسىڭىزعا يكەمدەلىپ، ىرىم ءۇشىن جىميا دا سالمايسىز. وڭتۇستىكتىڭ اقىنى دەگەنگە ادام سەنبەيدى، كۇلۋىڭىز سيرەك. ال ومىردە قانداي ادامسىز؟ وسىلايشا سازارىپ جۇرەسىز بە؟
- ايتىستا جۇرگەنىمە جيىرما جىلدان استى. سودان بەرى ساحناداعى وتىرىسىما قاتىستى ءبىر جىلى ءسوز ەستىمەپپىن. مەلس اقىننىڭ «وڭتۇستىكتەن كەلگەنمەن ءىنىم مەنىڭ، ەكپىنى سولتۇستىكتەن سوققان جەلدەي» دەگەنى بار. ءبارى مەنىڭ ساحناداعى وتىرىسىمدى ءسوز ەتەدى. ەندى قۇدايدىڭ بەرگەن بولمىسى سولاي بولعان سوڭ، شارا بار ما؟
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
سۇحباتتاسقان
حاليما بۇقارقىزى،
«ايقىن».
