- جايىقتىڭ جىگىتى، جاعدايىڭىز قالاي؟ نە تىرشىلىك، نە كۇنكورىس؟
- ءبارى دە جۇمباق. ءسوز زەرگەرى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ايگىلى «قازاق سولداتى» رومانى «ءسىز ەشتەڭە جاسىرماي ايتىڭىز، مەن ەشتەڭە قوسپاي جازايىن» دەپ كەيىپكەرمەن ەكەۋارا كەلىسىمشارتپەن باستالاتىن سيياقتى ەدى عوي… ءبىز دە سولاي ەتەيىك، مۇمكىن بولسا… كەلەسى سۇراققا كوشە بەرەيىكشى.
- اقجايىق وڭىرىندەگى تاسقىنىنان كەيىن حالدەرىڭىزدى بىلەيىن دەگەن نيەتىم عوي…
- قولىمنان ەشتەڭە كەلمەسە دە، ەتەكتەگى ەلىمنىڭ تاعدىرىنا ەلەڭدەمەي جۇرە المايمىن. ءبارىن ەستىپ، ءبىلىپ وتىرسىزدار عوي. كەشەگى زار زاماننىڭ شايىرى مۇرات موڭكەۇلى اتامىز «اي ورنىنان تۋادى. كۇن ورنىنان شىعادى. بۇنىڭ ءبارى ادامنان» دەگەندى تەككە ايتپاعان. قازىرگى بولىپ جاتقان جەر بەتىندەگى تابيعي اپاتتاردىڭ بارلىعى اللا تاعالانىڭ ادامزاتتىڭ نيەتىنە وراي جىبەرىپ وتىرعان ەسكەرتپەلەرى سەكىلدى. سوڭعى ۋاقىتتارى ءبىزدىڭ وبلىس اپاتتان كوز اشپاي وتىر. جەر سىلكىندى، قىستىڭ قاق ورتاسىندا سۋ قۇبىرلارى، كارىزدەر جارىلدى، ورمان-توعايىمىز ورتەندى، قانشاما كيىكتەر قىرىلدى، بالەن مال اۋرۋ بولدى. ەندى مىنە، قارت جايىق قاھارىنا ءمىندى. ۇزىنقۇلاقتان ەستۋىمىزشە، بۇعان كىنالىلەر بار كورىنەدى، قايدام… سوسىن وسى ايماقتا قانشاما جوبالار ىسكە قوسىلدى، بىرەۋى جارىتىپ جۇمىس جاساپ تۇرعان جوق. ءبارى دە كوزبوياۋ ءۇشىن جاسالعان شارۋالار. ءحالىمىز وسى…
- جالپى، كەيدە باتىس قازاقستان وبلىسى استانا مەن الماتىدان جىراقتاۋ وزىمەن-ءوزى جاتقان سياقتى كورىنەدى…
- سول جاعى جەرگىلىكتى اتقامىنەرلەرگە دە وڭتايلى بولىپ وتىرعان ءتارىزدى. ءتىپتى، كەيبىرەۋلەر ءبىزدىڭ ولكە جونىندە جاعىمسىز اقپارات جاريالانىپ كەتپەۋى ءۇشىن باق وكىلدەرىمەن «وتە تىعىز» قارىم-قاتىناس ورناتىپ العان.
سوسىن جازعان-سىزعانىڭ سول «قۇلاقتار» ارقىلى الگى ادامدارعا جەتەدى، سونىڭ پارمەنىمەن «زالالسىزداندىرىلادى». ءسىرا، ءبارىنىڭ اۋىزىن مايلاپ قوياتىن بولۋى كەرەك… ايتەۋىر، ءبىزدىڭ وڭىردەن باق وكىلدەرى شىقپايدى جانە اقىن-جازۋشىلار كەلگىش. ولار ەلمەن جۇزدەسىپ، ادەبي كەشتەر وتكىزىپ جاتسا ەكەن، ولاي ەمەس، «اق ءۇيدىڭ» ماڭايىنان الىستامايدى…
ءوز ەلىمدى جامانداپ قايتەم، قازاقتىڭ ءمىنىن اباي قۇساپ قازىپ ايتقان ەشكىم جوق قوي. كەشەگى سۋ تاسقىنى كەزىندە «ۇرىلار قايىقپەن ءۇي توناپ جاتىر» دەگەندى ەستىگەندە، جاعامدى ۇستادىم. الاياقتار حالىقتان اقشا جيناپ ۇلگەرىپتى. «ە ە ە» دەدىم دە قويدىم. جاقىندا دوستارىممەن جۇزدەسكەندە، اڭگىمە اراسىندا «كەيبىر قۇرىلىس سالاسىنداعى كاسىپكەرلەردىڭ اپاتقا قۋانىپ، الاقانىن ىسقىلاپ، جۇمىس الىپ، ءۇي سالامىز دەپ وتىر» دەگەندى ەستىگەندە دە، ماناعى ايتقان نيەت جايلى ويىم ورالىپ وتىر. ءسىرا، وسىنداي وزبىر، توعىشارلار مىسىقتىلەۋلەنىپ اپات بولسا ەكەن دەپ جۇرەتىن شىعار. ولارعا حالىقتىڭ قامىن ەمەس، نانىن جەگەن پايدالى.
- جەكە باسىڭىزعا ويىسساق… ءسىزدىڭ ەلدە جۇرگەنىڭىز تۋعان جەرگە دەگەن شەكسىز ماحابباتتان با، جوق «ميلليونداردىڭ ىشىنە ءبىر باسىڭىز سىيماي» كەتتى مە؟
- ەلدە جۇرگەنىمدى «تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتىم» دەپ بۇلداي المايمىن. مەنىڭ بارلىق تاعدىرىم كونە شاھار ورالمەن، كارى وزەن اق جايىقپەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان وسىناۋ كيەلى مەكەننەن باسقا جەردە ءومىر سۇرەمىن دەپ ءوزىمدى ەلەستەتە المايمىن. سەبەبى مەن ءۇشىن باسقا جاقتىڭ تابيعاتىنا باۋىر باسىپ كەتە قويۋ وتە قيىن. ويتكەنى الدەكىمدەردەي اسارىمدى اساپ، جاسارىمدى جاساعان شاعىمدا، «جاعدايىڭدى جاسايمىن» دەپ اكىم شاقىرعاندا جەتىپ كەلگەن ەشتەڭەم جوق. ارمان قالا — الماتىدان ءبىلىم العان سوڭ ەلگە قايتتىم.
- الىستا جۇرگەنىڭىزگە اعالارعا كىنا ارتاسىز با؟
- نە ءۇشىن كىنا ارتۋىم كەرەك؟ ەشكىم يت قوسىپ قۋعان جوق. بارلىعى ءوز تاڭداۋىم بويىنشا جۇزەگە استى. ەگەر مەنى اقىن دەپ ەسەپتەسەڭىز، ءار اقىندا وزىنە ءتان تاعدىر بولادى. مەنىڭ دە تەك وزىمە عانا بۇيىرعان قىزىعى مەن شىجىعى مول قيلى تاعدىرىم بار. الىستا ءجۇرىپ، ەلەۋسىز قالدىم دەمەيمىن. ۇستازىم ءجۇرسىن ەرمان قايدا ايتىس بولسا، سوندا قالدىرماي شاقىرىپ تۇرادى. كەيدە كۇللى باتىس وڭىرىنەن سەنىم ارتىپ شاقىرعاندا، مەنى دە ىزدەپ جاتىر دەپ توبەم كوككە جەتىپ قالادى.
- دالالىق كوڭىلىڭىز قالاعا باعىنا الا ما؟ اقىن جۇرەكتى ۋاقىتقا، تىرشىلىككە تاۋەلدى ەتەر مە ەدىڭىز؟
- قالالىقپىن دەپ ايتۋ — وتە قيىن. كوڭىلىم دالانى اڭسايدى دا تۇرادى. تاس قالانىڭ تاس باۋىر تىرشىلىگى ادامدى باۋىرمالدىقتان، مەيىرىمنەن، ودان قالسا، تابيعي شىنايى سەزىمنەن الشاقتاتىپ جىبەرەدى. بوسقا وتكەن جانە ءوتىپ جاتقان ۋاقىتىم وتە كوپ، وسىعان ءىشىم قان جىلايدى. جازعىم كەلگەن قانشاما نارسە ىشىمدە ءولىپ جاتىر. ءبىر جاعىنان قۇبىلىس بوپ كەلىپ تاريحتا قالاتىنىڭدى سەزبەگەسىن، ءبارى دە بەكەر سياقتى. اينالىپ كەلگەندە، اللادان باسقا دوس تاپپايسىڭ. جالعاننىڭ جالعاندىعىن كورە تۇرىپ، ءوز-ءوزىڭدى الداۋدان اسقان قيانات جوق شىعار.
- سوندا نە جازىپ ءجۇرسىز؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن نە تىندىردىڭىز، نە ىستەمەك ويىڭىز بار؟
- جازعان-سىزعان شاتپاقتارىم كەيدە ءباسپاسوز بەتىنە شىعىپ تۇرادى. وسى ۋاكىتقا دەيىن ەشتەڭە تىندىرعام جوق، تىندىرام دەپ تە ايتا المايمىن. بىلايشا ايتقاندا، قولىمنان تۇك كەلمەيتىن دارمەنسىز پەندەمىن عوي.
- جىگىت ادام ءوزىن دارمەنسىز سەزىنسە، سوندا ارۋلارعا قايتپەك كەرەك؟
- بۇگىنگى تاڭدا ەرلەردەن گورى، ايەلدەر جىگەرلىرەك. «ايەلدىڭ قىرىق جانى بار» دەپ قازاق ايتادى. باسقالار ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن، ءوزىم ءسال نارسەگە سىنىپ كەتەمىن. وزگەنى ەمەس، ءوزىمدى كىنالاپ، ىشتەي ءمۇجىلىپ، ءجۇنجىپ قالاتىن كەزدەرىم از ەمەس. بىراق ومىردەن ءوزىڭدى جوعالتا المايسىڭ. تاقتاڭا جازعان تاعدىر بار دەگەندەي. مەنى كوپ جاعدايدا بويىمدى تىكتەپ، كەلەر كۇنگە دەگەن ءۇمىتىمدى ۇكىلەيتىن نارسە — قۇدايدىڭ بار ەكەنىنە سەنىپ، قۇراننىڭ شىندىعىنا كوزىمدى جەتكىزىپ، پايعامبارىمىزدى مويىنداۋ سەكىلدى يسلامي سەنىمدەر. قاتتى قينالعاندا، بارىنەن كوڭىلىم قالعاندا، سارناتىپ قاسيەتتى قۇران جازىلعان ءۇنتاسپالاردى قوسىپ قويامىن. وتكەنىمدى كوز الدىمنان ويشا وتكىزەمىن دە، كەلەر كۇنگە جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراپ، مۇلدە باسقا ادام بولىپ شىعا كەلەمىن. بۇل ارەكەتىم بىرەۋگە كۇلكىلى كورىنەتىن بولار، بىراق سولاي. اكەمنەن سەگىز جاسقا تولار-تولماس شاعىمدا جەتىم قالدىم. سودان كەيىنگى كورگەن شەشەمنىڭ بەينەتى كوز الدىمدا. ەندى قىزىق كورەم بە دەگەندە، ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتە باردى. ەگەر مەنەن «وكىنىشىڭىز نە؟» دەپ سۇرار بولساڭىز، «انامدى باقىتتى ەتە الماعانىم» دەر ەدىم. ول كىسىدەي مىقتى ادامدى ءالى كورگەنىم جوق. قازىر «جانى ءجانناتتا بولسىن!» دەپ ۇنەمى دۇعا قىلامىن. مەنىڭ بۇل سوزدەرىمنەن ءدىندار ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىز. اڭگىمە ماناعى دارمەنسىزدىكتەن شىقتى عوي، اللادان كەيىنگى ادامزاتتىڭ اسىلى انالار، سەندەر امان بولىڭدارشى. ءبىز سىزدەردى ايالاۋ ءۇشىن جارالعانبىز.
- «ءجۇرسىننىڭ جۇيرىگى» ايتىسقا قانداي كوڭىل-كۇيمەن كەلىپ، قانداي ويمەن قايتادى؟
- اۋەلى «ءجۇرسىننىڭ جۇيرىگى» دەگەن تىركەس ءجۇرسىن ەرمانعا ۇنايتىن شىعار، ماعان ۇنامايدى. «وسىلاي اتاسام قايتەدى؟» دەپ سىزگە بىرەۋ وزىنشە ات قويسا، قالاي كابىلدايسىز؟! ايتىسقا قۋارىپ كەلىپ، قۋانىپ قايتامىن. سەبەبى ۇزەنگىلەستەرىمدى كورىپ، ءبىر جاساپ قالامىن. باسقا پەندەشىلىك ويلار اركىمنىڭ ءوز ىشىندە جاتادى عوي. حالىق ءۇشىن كەلەمىن دەپ اقتالماي-اق قويايىن، ايتىس مەن ءۇشىن كۇن كورىس كوزى دەپ تە ايتا الامىن.
- قازىرگى ادەبيەتتەن قاي اقىن-جازۋشىنى ءسۇيىپ وقيسىز، كىمدەرمەن ارالاساسىز؟
- ۇنايتىن اقىنىم كوپ، بولە جارمايمىن. ال قازىرگى پروزادان تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ پەن نۇرعالي ورازدى ايرىقشا اتاپ وتەر ەدىم. ايتىس اقىندارىمەن ارالاسىپ تۇرامىن. مەنىڭ الاڭدايتىنىم، باتىس وڭىرىندەگى ايتىستىڭ بۇگىنگى جاعدايى. ءوسىپ كەلە جاتقان ورىمدەي جاستار كوپ. اتتەڭ، ماڭدايىنان سيپايتىن ادام جوق. بۇل زامان كىمنىڭ، كىمگە قولعابىس تيگىزەتىندەي مويىن بۇرعىزىپ تۇر دەيسىڭ. ويىما العان جوسپارىم جەتەرلىك، قايسىنا ۇلگەرىپ، نە ۇقساتارىمدى ۋاقىت كورسەتەر…
- اقجايىق وڭىرىندە مادەنيەت سالاسىنىڭ تىنىسى قالاي؟
- شىندىعىن ايتسام، قىرىمبەك كوشەرباەۆ كەتكەلى بىزدەگى مادەني سالادان ءمان كەتتى. مادەنيەتىمىز مۇگەدەك، ادەبيەتىمىزدىڭ جاعدايى ءالجۋاز كۇيگە ءتۇستى. قىرىمبەك ەلەۋۇلىنىڭ ەلدىڭ رۋحانياتىنا جاساعان ەلەۋلى ەڭبەگىن اتاپ وتكىم كەلەدى. قاتاڭ ءتارتىپ پەن تالاپتىڭ ادامى بولعاندىقتان، جۇيەلى تۇردە ءبىراز يگى ىستەر اتقارىلدى. ودان كەيىن اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي جۇمىس كورگەنىم جوق.
- كەسىپ ايتاتىن، باتىرىپ ايتاتىن، اشىق ايتاتىن، ءتىلىپ جازاتىن ءتىلىڭىزدىڭ قىرشاڭقىلىعى بار سياقتى…
- وسى مىنەزىم ءۇشىن وتە كوپ تاياق جەدىم. بىراق كوزبەن كورىپ تۇرعان نارسەنى قالاي بۇرمالاپ جەتكىزەسىڭ؟ جاعىمپازدىق قانىما جات. الايدا قازىر ءومىر ءسۇرۋ امالدارىن مەڭگەرگىم كەلىپ جانتالاسامىن، جاعىنامىن، جالپاقتايمىن. ونىمنان تۇك شىعاتىن ەمەس. باسىمدى تاۋعا دا، تاسقا دا سوعامىن.
- باياعىدا ءۇي ماسەلەسىمەن شۋ بولعان ەدى، اياعى نەمەن اياقتالدى؟
- ول داۋدىڭ نەمەن باستالىپ نەمەن اياقتالعانىن سوزىپ جاتپايىن. قازىرگى وبلىس اكىمى ب.ىزمۇحامبەتوۆ بارىنە نۇكتە قويدى. سول كەزدە جان ۇشىرا اراشا تۇسكەن ءبىر توپ جۋرناليستەر قاۋىمى بولدى. بارىنە العىسىم شەكسىز. ودان كەيىنگى كەيبىرەۋلەردىڭ جاناشىر بولامىن دەپ جارعا جىققان ارەكەتى جانىما باتقانىمەن، وزگەسىن وزدەرىنىڭ ۇياتىنا قالدىرايىن. مەن نەگىزى قۇداي ماڭدايىما نەسىبەسىن مول جازعان اداممىن. جاقىندا عانا استانادا كاسىپكەرلىكپەن اينالىساتىن جەرلەسىم راۋان عاۋانۇلى ۇسەنوۆ دەگەن ازامات سارىارقانىڭ تورىنەن پاتەر سىيلادى. ەكىنشى جەرلەسىم، ول دا استانادا كاسىپكەر باقىتجان قارشىعاۇلى داۋىلتاەۆ دەگەن ازامات ەكەۋى ۇنەمى دەمەۋشى بولىپ جۇرەدى. اتىراۋدا «باقاي» كورپوراتسياسىنداعى اعايىندى دوستانوۆتار اۋلەتى جىرتىعىمدى جاماپ تۇرادى. سوندىقتان مەن اعادان، دوستان كەندە اداممىن دەپ ايتا المايمىن.
- كەي ولەڭدەرىڭىزدەن تۇڭىلگەن، اشىنعان اقىننىڭ ءۇنىن ەستيمىز… الدە الدەكىمدەرگە دەگەن وكپەڭىز بار ما؟
- ولەڭ — مەنىڭ جان سىرىم. بار مۇڭىمدى ولەڭگە شاعامىن. مەن وكپەلەدى دەپ بىرەۋدىڭ قابىرعاسى قيسايىپ قالمايدى عوي. شىنىمدى ايتسام، تۇڭىلگەن، اشىنعان كەزىم كوپ. سونداي ساتتە جاپادان جالعىز قاپ، ەگىلىپ جىلاۋدان دا ءلاززات الامىن. تاعدىردىڭ تالقىسىندا ابدەن سىنالعان اداممىن، ءالى دە سىنالىپ كەلەمىن.
- ءۇمىتسىز شايتان عانا ەمەس پە؟
- اي-كۇنىم تۋادى وڭىمنان،
ءومىرىم تەپسە دە وزەككە.
قاسىرەت، بىلاي كەت جولىمنان،
قاشانعى تۇرامىن كەزەكتە.
مۇڭ-قايعى جانىمدى كەمىرمە،
ازاپتى سۇيەر دەپ اقىندار.
بار-جوعى بايانسىز ومىردە،
باقىتتى بولۋعا قاقىم بار!
اڭگىمەلەسكەن
قانشايىم بايداۋلەت،
«ايقىن».
