- Jaıyqtyń jigiti, jaǵdaıyńyz qalaı? Ne tirshilik, ne kúnkóris?
- Bári de jumbaq. Sóz zergeri Ǵabıt Músirepovtiń áıgili «Qazaq soldaty» romany «Siz eshteńe jasyrmaı aıtyńyz, men eshteńe qospaı jazaıyn» dep keıipkermen ekeýara kelisimshartpen bastalatyn sııaqty edi ǵoı… Biz de solaı eteıik, múmkin bolsa… Kelesi suraqqa kóshe bereıikshi.
- Aqjaıyq óńirindegi tasqynynan keıin halderińizdi bileıin degen nıetim ǵoı…
- Qolymnan eshteńe kelmese de, etektegi elimniń taǵdyryna eleńdemeı júre almaımyn. Bárin estip, bilip otyrsyzdar ǵoı. Keshegi zar zamannyń shaıyry Murat Móńkeuly atamyz «Aı ornynan týady. Kún ornynan shyǵady. Bunyń bári adamnan» degendi tekke aıtpaǵan. Qazirgi bolyp jatqan jer betindegi tabıǵı apattardyń barlyǵy Alla Taǵalanyń adamzattyń nıetine oraı jiberip otyrǵan eskertpeleri sekildi. Sońǵy ýaqyttary bizdiń oblys apattan kóz ashpaı otyr. Jer silkindi, qystyń qaq ortasynda sý qubyrlary, kárizder jaryldy, orman-toǵaıymyz órtendi, qanshama kıikter qyryldy, bálen mal aýrý boldy. Endi mine, qart Jaıyq qaharyna mindi. Uzynqulaqtan estýimizshe, buǵan kináliler bar kórinedi, qaıdam… Sosyn osy aımaqta qanshama jobalar iske qosyldy, bireýi jarytyp jumys jasap turǵan joq. Bári de kózboıaý úshin jasalǵan sharýalar. Halimiz osy…
- Jalpy, keıde Batys Qazaqstan oblysy Astana men Almatydan jyraqtaý ózimen-ózi jatqan sııaqty kórinedi…
- Sol jaǵy jergilikti atqaminerlerge de ońtaıly bolyp otyrǵan tárizdi. Tipti, keıbireýler bizdiń ólke jóninde jaǵymsyz aqparat jarııalanyp ketpeýi úshin BAQ ókilderimen «óte tyǵyz» qarym-qatynas ornatyp alǵan.
Sosyn jazǵan-syzǵanyń sol «qulaqtar» arqyly álgi adamdarǵa jetedi, sonyń pármenimen «zalalsyzdandyrylady». Sirá, báriniń aýyzyn maılap qoıatyn bolýy kerek… Áıteýir, bizdiń óńirden BAQ ókilderi shyqpaıdy jáne aqyn-jazýshylar kelgish. Olar elmen júzdesip, ádebı keshter ótkizip jatsa eken, olaı emes, «aq úıdiń» mańaıynan alystamaıdy…
Óz elimdi jamandap qaıtem, qazaqtyń minin Abaı qusap qazyp aıtqan eshkim joq qoı. Keshegi sý tasqyny kezinde «urylar qaıyqpen úı tonap jatyr» degendi estigende, jaǵamdy ustadym. Alaıaqtar halyqtan aqsha jınap úlgeripti. «E e e» dedim de qoıdym. Jaqynda dostarymmen júzdeskende, áńgime arasynda «keıbir qurylys salasyndaǵy kásipkerlerdiń apatqa qýanyp, alaqanyn ysqylap, jumys alyp, úı salamyz dep otyr» degendi estigende de, manaǵy aıtqan nıet jaıly oıym oralyp otyr. Sirá, osyndaı ozbyr, toǵysharlar mysyqtileýlenip apat bolsa eken dep júretin shyǵar. Olarǵa halyqtyń qamyn emes, nanyn jegen paıdaly.
- Jeke basyńyzǵa oıyssaq… Sizdiń elde júrgenińiz týǵan jerge degen sheksiz mahabbattan ba, joq «mıllıondardyń ishine bir basyńyz syımaı» ketti me?
- Elde júrgenimdi «týǵan jerge degen mahabbatym» dep buldaı almaımyn. Meniń barlyq taǵdyrym kóne shaHar Oralmen, kári ózen Aq jaıyqpen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan osynaý kıeli mekennen basqa jerde ómir súremin dep ózimdi elestete almaımyn. Sebebi men úshin basqa jaqtyń tabıǵatyna baýyr basyp kete qoıý óte qıyn. Óıtkeni áldekimderdeı asarymdy asap, jasarymdy jasaǵan shaǵymda, «jaǵdaıyńdy jasaımyn» dep ákim shaqyrǵanda jetip kelgen eshteńem joq. Arman qala — Almatydan bilim alǵan soń elge qaıttym.
- Alysta júrgenińizge aǵalarǵa kiná artasyz ba?
- Ne úshin kiná artýym kerek? Eshkim ıt qosyp qýǵan joq. Barlyǵy óz tańdaýym boıynsha júzege asty. Eger meni aqyn dep esepteseńiz, ár aqynda ózine tán taǵdyr bolady. Meniń de tek ózime ǵana buıyrǵan qyzyǵy men shyjyǵy mol qıly taǵdyrym bar. Alysta júrip, eleýsiz qaldym demeımin. Ustazym Júrsin Erman qaıda aıtys bolsa, sonda qaldyrmaı shaqyryp turady. Keıde kúlli Batys óńirinen senim artyp shaqyrǵanda, meni de izdep jatyr dep tóbem kókke jetip qalady.
- Dalalyq kóńilińiz qalaǵa baǵyna ala ma? Aqyn júrekti ýaqytqa, tirshilikke táýeldi eter me edińiz?
- Qalalyqpyn dep aıtý — óte qıyn. Kóńilim dalany ańsaıdy da turady. Tas qalanyń tas baýyr tirshiligi adamdy baýyrmaldyqtan, meıirimnen, odan qalsa, tabıǵı shynaıy sezimnen alshaqtatyp jiberedi. Bosqa ótken jáne ótip jatqan ýaqytym óte kóp, osyǵan ishim qan jylaıdy. Jazǵym kelgen qanshama nárse ishimde ólip jatyr. Bir jaǵynan qubylys bop kelip tarıhta qalatynyńdy sezbegesin, bári de beker sııaqty. Aınalyp kelgende, Alladan basqa dos tappaısyń. Jalǵannyń jalǵandyǵyn kóre turyp, óz-ózińdi aldaýdan asqan qııanat joq shyǵar.
- Sonda ne jazyp júrsiz? Osy ýaqytqa deıin ne tyndyrdyńyz, ne istemek oıyńyz bar?
- Jazǵan-syzǵan shatpaqtarym keıde baspasóz betine shyǵyp turady. Osy ýakytqa deıin eshteńe tyndyrǵam joq, tyndyram dep te aıta almaımyn. Bylaısha aıtqanda, qolymnan túk kelmeıtin dármensiz pendemin ǵoı.
- Jigit adam ózin dármensiz sezinse, sonda arýlarǵa qaıtpek kerek?
- Búgingi tańda erlerden góri, áıelder jigerlirek. «Áıeldiń qyryq jany bar» dep qazaq aıtady. Basqalar úshin jaýap bere almaımyn, ózim sál nársege synyp ketemin. Ózgeni emes, ózimdi kinálap, ishteı mújilip, júnjip qalatyn kezderim az emes. Biraq ómirden ózińdi joǵalta almaısyń. Taqtańa jazǵan taǵdyr bar degendeı. Meni kóp jaǵdaıda boıymdy tiktep, keler kúnge degen úmitimdi úkileıtin nárse — Qudaıdyń bar ekenine senip, Qurannyń shyndyǵyna kózimdi jetkizip, Paıǵambarymyzdy moıyndaý sekildi ıslamı senimder. Qatty qınalǵanda, bárinen kóńilim qalǵanda, sarnatyp qasıetti Quran jazylǵan úntaspalardy qosyp qoıamyn. Ótkenimdi kóz aldymnan oısha ótkizemin de, keler kúnge jańasha kózqaraspen qarap, múlde basqa adam bolyp shyǵa kelemin. Bul áreketim bireýge kúlkili kórinetin bolar, biraq solaı. Ákemnen segiz jasqa tolar-tolmas shaǵymda jetim qaldym. Sodan keıingi kórgen sheshemniń beıneti kóz aldymda. Endi qyzyq kórem be degende, máńgilik uıqyǵa kete bardy. Eger menen «ókinishińiz ne?» dep surar bolsańyz, «Anamdy baqytty ete almaǵanym» der edim. Ol kisideı myqty adamdy áli kórgenim joq. Qazir «Jany jánnatta bolsyn!» dep únemi duǵa qylamyn. Meniń bul sózderimnen dindar eken dep oılap qalmańyz. Áńgime manaǵy dármensizdikten shyqty ǵoı, Alladan keıingi adamzattyń asyly analar, sender aman bolyńdarshy. Biz sizderdi aıalaý úshin jaralǵanbyz.
- «Júrsinniń júırigi» aıtysqa qandaı kóńil-kúımen kelip, qandaı oımen qaıtady?
- Áýeli «Júrsinniń júırigi» degen tirkes Júrsin Ermanǵa unaıtyn shyǵar, maǵan unamaıdy. «Osylaı atasam qaıtedi?» dep sizge bireý ózinshe at qoısa, qalaı kabyldaısyz?! Aıtysqa qýaryp kelip, qýanyp qaıtamyn. Sebebi úzengilesterimdi kórip, bir jasap qalamyn. Basqa pendeshilik oılar árkimniń óz ishinde jatady ǵoı. Halyq úshin kelemin dep aqtalmaı-aq qoıaıyn, aıtys men úshin kún kóris kózi dep te aıta alamyn.
- Qazirgi ádebıetten qaı aqyn-jazýshyny súıip oqısyz, kimdermen aralasasyz?
- Unaıtyn aqynym kóp, bóle jarmaımyn. Al qazirgi prozadan Tynymbaı Nurmaǵambetov pen Nurǵalı Orazdy aıryqsha atap óter edim. Aıtys aqyndarymen aralasyp turamyn. Meniń alańdaıtynym, Batys óńirindegi aıtystyń búgingi jaǵdaıy. Ósip kele jatqan órimdeı jastar kóp. Átteń, mańdaıynan sıpaıtyn adam joq. Bul zaman kimniń, kimge qolǵabys tıgizetindeı moıyn burǵyzyp tur deısiń. Oıyma alǵan josparym jeterlik, qaısyna úlgerip, ne uqsatarymdy ýaqyt kórseter…
- Aqjaıyq óńirinde mádenıet salasynyń tynysy qalaı?
- Shyndyǵyn aıtsam, Qyrymbek Kósherbaev ketkeli bizdegi mádenı saladan mán ketti. Mádenıetimiz múgedek, ádebıetimizdiń jaǵdaıy áljýaz kúıge tústi. Qyrymbek Eleýulynyń eldiń rýhanııatyna jasaǵan eleýli eńbegin atap ótkim keledi. Qatań tártip pen talaptyń adamy bolǵandyqtan, júıeli túrde biraz ıgi ister atqaryldy. Odan keıin aýyz toltyryp aıtatyndaı jumys kórgenim joq.
- Kesip aıtatyn, batyryp aıtatyn, ashyq aıtatyn, tilip jazatyn tilińizdiń qyrshańqylyǵy bar sııaqty…
- Osy minezim úshin óte kóp taıaq jedim. Biraq kózben kórip turǵan nárseni qalaı burmalap jetkizesiń? Jaǵympazdyq qanyma jat. Alaıda qazir ómir súrý amaldaryn meńgergim kelip jantalasamyn, jaǵynamyn, jalpaqtaımyn. Onymnan túk shyǵatyn emes. Basymdy taýǵa da, tasqa da soǵamyn.
- Baıaǵyda úı máselesimen shý bolǵan edi, aıaǵy nemen aıaqtaldy?
- Ol daýdyń nemen bastalyp nemen aıaqtalǵanyn sozyp jatpaıyn. Qazirgi oblys ákimi B.Izmuhambetov bárine núkte qoıdy. Sol kezde jan ushyra arasha túsken bir top jýrnalıster qaýymy boldy. Bárine alǵysym sheksiz. Odan keıingi keıbireýlerdiń janashyr bolamyn dep jarǵa jyqqan áreketi janyma batqanymen, ózgesin ózderiniń uıatyna qaldyraıyn. Men negizi Qudaı mańdaıyma nesibesin mol jazǵan adammyn. Jaqynda ǵana Astanada kásipkerlikpen aınalysatyn jerlesim Raýan Ǵaýanuly Úsenov degen azamat Saryarqanyń tórinen páter syılady. Ekinshi jerlesim, ol da Astanada kásipker Baqytjan Qarshyǵauly Daýyltaev degen azamat ekeýi únemi demeýshi bolyp júredi. Atyraýda «Baqaı» korporaııasyndaǵy aǵaıyndy Dostanovtar áýleti jyrtyǵymdy jamap turady. Sondyqtan men aǵadan, dostan kende adammyn dep aıta almaımyn.
- Keı óleńderińizden túńilgen, ashynǵan aqynnyń únin estımiz… Álde áldekimderge degen ókpeńiz bar ma?
- Óleń — meniń jan syrym. Bar muńymdy óleńge shaǵamyn. Men ókpeledi dep bireýdiń qabyrǵasy qısaıyp qalmaıdy ǵoı. Shynymdy aıtsam, túńilgen, ashynǵan kezim kóp. Sondaı sátte japadan jalǵyz qap, egilip jylaýdan da lázzat alamyn. Taǵdyrdyń talqysynda ábden synalǵan adammyn, áli de synalyp kelemin.
- Úmitsiz shaıtan ǵana emes pe?
- Aı-kúnim týady ońymnan,
Ómirim tepse de ózekke.
Qasiret, bylaı ket jolymnan,
Qashanǵy turamyn kezekte.
Muń-qaıǵy janymdy kemirme,
Azapty súıer dep aqyndar.
Bar-joǵy baıansyz ómirde,
Baqytty bolýǵa qaqym bar!
Áńgimelesken
Qanshaıym BAIDÁÝLET,
«Aıqyn».
