سەرىك ەلىكباي. ۇستاز، عالىم، جازۋشى

كەرەكۋ ءوڭىرى كىلەڭ تالانتقا تولى. باياننان باستالار باعالى ەسىمدەر يسامەن ءيىرىلىپ، ومبىنىڭ شەتىنە تولقىنداي سوعىلارى انىق. بۇحاردان باستالار بۇعى مىنەز، ءبورى جۇرەك اتالار اتى بوگەنباي تۇسىندا نايزالى كەز، قالقاندى شاق، وي توبەسى، اقىل اسقارى قانىشقا دەيىن شوقىتا جەتەدى. ادەبيەتكە، ونەرگە ولشەۋسىز ۇلەس، قازىنالى كومبەنى قازاق قانجىعاسىنا سالعان ءماشھۇر-ءجۇسىپ، سۇلتانماحمۇت، جۇسىپبەك سەكىلدى سوم التىن، سىرگەلى ءسوز، ىرگەلى اقىل يەلەرى ەسكە تۇسەدى. باياناۋىلدا تۋىپ ، قازاق ادەبيەتى كەڭىستىگىندە قاناتىن جايعان، كەڭ سەرمەۋ، مول تولعاۋدىڭ ۇلگىسى، عىلىمنىڭ عاجاپ ەڭبەككەرى، قالامنان ساۋساعى قاجالعان، دارىستەن داۋسى قارلىققان دانالاردىڭ دوسى، شاكىرتتىڭ قامقورشىسى، جاقسىلىقتىڭ جان اياسپاس جاۋىنگەرى، ادالدىقتىڭ اقيقات قاراۋىلشىسى- قۋاندىق پازىلۇلى ءجۇسىپ. اسىرا ايتۋ ەمەس، اسىرە اسەمدىك ەمەس شىندىق اۋەزى- وسى.
ەگەر قاساڭ ءتىل، قۇرىقتى فاكتىگە قۇلاق سالساق بىلاي شىعادى. ءجۇسىپ قۋاندىق پازىلۇلى – 02.11.1941 جىلى پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانى، قازىرگى ءماشھۇر-ءجۇسىپ اۋىلىندا (بۇرىن «جاڭا جول» كولحوزى اتانعان) تۋعان. 1959 جىلى بايان قازاق ورتا مەكتەبىن بىتىرگەن. 1959 – 1964 جىلدارى الماتىداعى اباياتىنداعى قازاقتىڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح – فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىپ، قازاق ءتىلى، ادەبيەتى جانە تاريحىنىڭ مۇعالىمى ماماندىعىن الادى. 01.11.1964 – 31. 12. 1967 جىلدارى قازاق سسر عىلىم. اكادەمياسىنداعى م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى «ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى» اسپيرانتۋراسىندا وقىدى. 01.01.1968 جىلدان باستاپ قازاق سسر جوعارى جانە ارناۋلى ورتا ءبىلىم مينيسترلىگى جولداماسىمەن سەمەيدىڭ ن.ك. كرۋپسكايا اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنداعى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى بولىپ قىزمەتكە ورنالاستى. 11. 06. 1969 جىلى قازاق سسر عا م.اۋەزوۆ اتىنداعى «ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى» عىلىمي اسپيرانتۋراسىندا وقىدى. 01.01.1968 جىلدان باستاپ قازاق سسر جوعارى جانە ارناۋلى ورتا ءبىلىم مينيسترلىگى جولداماسىمەن سەمەيدىڭ ن.ك. كرۋپسكايا اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنداعى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى بولىپ قىزمەتكە ورنالاستى. 11.06.1969 جىلى قازاق سسر عا م. اۋەزوۆ اتىنداعى «ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى» عىلىمي كەڭەسىندە «قازاق پروزاسىنداعى تارتىس جانە جاڭا ادام» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. 1973 جىلدان سول كافەدرانىڭ دوتسەنتى جانە كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەدى (1978 جىلعا دەيىن). 08.04.1994 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنداعى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى «ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ» فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن بەرۋ جونىندەگى د. 53.34.01 ماماندىرىلعان كەڭەسىندە «قازىرگى قازاق ليريكاسىنداعى ستيل جانە بەينەلىلىك» تاقىرىبىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. 22.11.1996 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كابينەتى جانىنداعى جوعارعى اتتەستاتسيالىق كوميسياسى شەشىمىمەن ق.جۇسىپكە ادەبيەتتانۋ پروفەسسورى دەگەن عىلىمي اتاق بەرىلدى. 01.09.1995 – 31.07.1997 جىلدار ارالىعىندا ق.ساتباەۆ اتىنداعى ەكىباستۇز ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ينستيتۋتىندا فيلولوگيالىق پاندەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانە ەكىباستۇز جوعارعى پەداگوگيكالىق كوللەدجىندە قازاق فيلولوگياسى كافەدراسى مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. 01.08.1997 جىلدان باستاپ س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاق فيلولوگياسى كافەدراسىنىڭ جانە پاۆلودار ۋنيۆەرسيتەتىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەيدى. 1991 جىلى قازاقستان جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى «قازاقستاننىڭ اعارتۋ ۇزدىگى» («وتليچنيك پروسۆەششەنيا كازاحستانا») بەلگىسىمەن ماراپاتتادى. 1979 جىلدان – سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ، 1992 جىلدان-قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.
جازۋشى رەتىندە بىرنەشە كوركەم شىعارمالار جاريالادى: «ءبىر ايەلدىڭ ءومىرى»-1975 ج.، «ارمانداستار» - 1979 ج.، «قىزدار، جىگىتتەر» - 1981 ج.، «ودنوكۋرسنيكي» - 1989 ج. «ۇل مەن قىز» پەساسى اباي اتىنداعى سەمەي مۋزىكالىق دراما تەاترىندا 1980-1986 جىلدار ارالىعىندا قويىلدى. جاز ايىنداعى گاسترول كەزىندە اتالعان پەسا شىعىس قازاقستان، سەمەي، پاۆلودار، قاراعاندى وبلىسىنىڭ سەلولارىنىڭ بارىندە دەرلىك قويىلىپ، قويىلىم سانى 300- دەن استى. 1991 جىلدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن رەسپۋبليكالىق «اباي» جۋرنالىنىڭ القا مۇشەسى، ال 1975-1984 جىلدار ارالىعىندا قازاق سسر اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە ارنالعان جيناقتارىنىڭ القا مۇشەسى بولدى. كەيىن زەرتتەلە باستاعان م.ج. كوپەەەۆتىڭ العاشقى ەكى تومدىق تاندامالىسىنىڭ (عىلىم،1990, 1992 ج.) القا مۇشەسى بولۋمەن بىرگە جالپى ءماشھۇرتانۋ ءىلىمىن ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ كەلدى. 1999 جىلى 21-22 مامىرىندا پاۆلوداردا «ءماشھۇر-ءجۇسىپ وقۋلارى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنتسيانىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى. بۇعان دەيىن 2 دوكتورلىق، 3 كانديداتتىق دسيسسەرتاتسياعا وپپونەنت،2 كانديداتتىق ديسسەرتاتتسياعا عىلىمي جەتەكشى بولدى. س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3 اسپيرانتىنا جەتەكشىلىك ەتتى. ق.پ.ءجۇسىپ رەسپۋبليكادا قورعالىپ جاتقان كانديداتتىق، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالاردىڭ كوبىنە پىكىر جازىپ، رەسپۋبليكاداعى قازاق فيلولوگياسى عىلىمى دامۋىنا ات سالىسىپ كەلدى. گازەت ماقالالارى – 75, جۋرنال-كىتاپتارداعى عىلىمي ماقالالارىنىڭ سانى – 65. سونىمەن بىرگە ول-1 مونوگرافيالىق جانە 2 عىلىم زەرتتەۋ كىتابىنىڭ اۆتورى. بارى وسى. بارماقتان سورعانداي شىعار ءار ءسوزدىڭ استىندا باق قۋانىش، سور كۇيىنىشتەر بار ەكەنىن داراقتى دارىن، قازاقتى كوز عانا تانيدى. تانۋ قانۋ ەمەس. جازۋشى «ءبىز دارىگەر ەمەسپىز – ءبىز قوعامنىڭ اۋرۋىمىز» (الەكساندر گەرتسەن) ق.پ.ءجۇسىپتىڭ 1981 جىلى جازىپ كورگەن «قىزدار، جىگىتتەر» پوۆەسى (رومانعا تاتىر تۋىندى نەگە بۇلاي اتالعانى قۋاندىق اعا ءجۇسىپتىڭ اپتىعى از، بايىبى كوپ مىنەزىنەن حابار بەرەدى) كوتەرگەن جۇگى، ايتار ويىمەن قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن تورىنەن ورىن الار شىعارما. «قىزدار، جىگىتتەر» دەپ اتالار تۋىندى اۆتور قويعان اتاۋمەن دە قوڭىر ۇيگە تىككەن قىزىل جالاۋداي قىزىقتىرا تارتادى. موەمنىڭ كىتاپتىڭ اتىن قويۋ شىعارمانىڭ جارتىسىن جازىپ شىعۋ دەگەنى ەسكە ورالادى. ءالى ەشكىم جاۋابىن تاپپاعان ستەندالدىڭ «قىزىل مەن قاراسى»، موپاسسانىڭ «تومپاقشاسى» سەكىلدى ويلاندىرا وتىرىپ، ءبىر قاراعاندا جەڭىل تارتار تاقىرىپ تەرەڭىنە تارتا تۇسەدى. تولستويدىڭ «سوعىس پەن بەيبىتشىلىكتى» وقىعان زامانداسى «بۇندا سوعىس تا، بەيبىتشىلىك تە جوق، بۇندا ءومىر عانا بار» - دەگەن ەكەن. اتالعان پوۆەست تەك قىزدار مەن جىگىتتەردەن تۇرمايتىنىن العاشقى پاراقتان پارىقتايسىز. پوۆەستىڭ ءون بويىن كوتەرىپ تۇرعان باستى، نەگىزگى كەيىپكەر كاكىمتاي وبرازى بىردەن جارق ەتىپ، جوتالانىپ كورىنەدى. كاكىمتاي كوركى جازۋشىنىڭ ايتۋىمەن، جازۋشىمەن سۋرەتتەلمەيدى، ونىڭ ايناعا قاراعان شاعىندا-اق تانىلادى. «كاكىمتاي قابىرعاداعى كىتاپ بەتىندەي عانا ايناعا قاراعان كۇيى ۇزاق تاراندى. ءوز كوركىن جاڭا كورگەندەي قادالىپ ءبىراز تۇردى. ءشارىپتىڭ جۇيكەسىنە تيەتىن دە كاكىمتايدىڭ وسى ادەتى عوي. ءبىر جاققا دەرەۋ بارۋ كەرەك بولسا، «قازىر، قازىرمەن» جارتى ساعات بوگەلتپەسە كوڭىلى كونشىمەيتىن كاكىمتايعا ءشارىپ قايتىپ تىزىلداماسىن؟ قانشا ورەكپىپ تىرسىلداپ كەپ تونە بەرگەنىڭدە قاسقايا، لەكىتە كۇلىپ بار اشۋىڭدى جوق قىلاتىنىن قايتەرسىڭ؟ كاكىمتايدىڭ وڭىندە قالىپقا كونبەي ەرەكشە ەرەۋىلدەپ، جوتالانىپ تۇرعانى تەك مۇرنى ەدى. ايتپەسە قۋشىق، سۇيىق قاسى، ماڭدايدان شەگىنىڭكىرەپ بارىپ ءبىر جاعىنا جىمداسا قۇلاعان قارا شاشى، - ءبارى باسقالاردان وزسام، ەرەكشەلەنسەم دەمەيتىن جۇپىنى مىنەز-قۇلقىنا ساي. ويلى كوزىنە قاراساڭ، كوپتى كورگەن جىگىت اعاسى سەكىلدى. بىراق ساقالسىز يەگى، ۋىلجىعان ءوڭى ونى بالا جىگىتكە كوبىرەك ۇقساتاتىن. ءار ءسوزىن تامسانىپ ايتقانداي ءۋازىندى ءۇنى، ماڭعاز ءجۇرىسى كاكىمتايدى بايىپتى جىگىتكە جاقىنداتسا، كۇلگەندە، ساقىلداپ الا جونەلەتىنى، ويعا العانىن ورىنداعانشا جەلپىلدەپ، ەلەڭدەپ تۇراتىنى ونى ءتىپتى ەرەسەك بالا ءتارىزدى ەتىپ كورسەتەتىن.» ەگەر شارىپپەن اراداعى ديالوگتا كاكىمتاي سالقىن اقىل، ساربادال وي ەگەسىندەي كورىنسە گۇلينامەن ءبىر قىدىرىپ قايتقان سوڭ قىزۋ قۋانىش، ىستىق ىنتىقتىق جەتەگىندە باسقا سيپاتپەن تانىلادى. «قيىندىق پا، ءسۇرىنىس پە، - وسى سەزىمىمە بولەنىپ، البىراپ تۇرعانىمدا، لەرمىن بە ءبىرىن مەن! مەنىڭ سۇيىكتىم، مولدىرەگەن قارا كوزدى اياۋلىم، ساعان قاي ءسوزىمدى دوپتەسەم ەكەن؟! سەنى قايتسەم، جايناڭداتا بەرەر ەكەم؟ مىنە، اق ءتۇن جامىلىپ، بەرەر انتىم: «مەن ءۇشىن سەنىڭ ءار قيمىلىڭ، كۇلكىڭ قازىنا! تەك ناساتتانىپ سىڭعىرلاي بەرشى، مەنىڭ شىرايلىم! مەن سىلكىنسەم، قانداي تاۋدى قۇلاتار ەكەم، قارا دا تۇر! قارا دا تۇر!» سۇيگەنىنەن كوڭىلى قالىپ، باز كەشىپ وتىرعان رۇستەمگە ايتار كاكىمتاي ءسوزى، ادام ۇلىلىعىن، پەندە پاتشالىعىن پاش ەتەدى. «بار ماسەلە ءبىر كۇندە شەشىلمەيدى، رۇستەم. مەن ساعان ءبىر كەپتى باياندايىن. مەنىڭ ءبىر اعايىم موتوتسيكلدەن قۇلاپ ءولدى. سول كۇنى ونىڭ ايەلىن، قالت–قۇلت ەتكەن شەشەسىن كورسەڭ، ولار بۇل قازانى كوتەرە الماس دەر ەدىڭ. بىراق ادامنىڭ ۇلىلىعى سوندا: ەڭ جاقىن ادامىن جوقتاپ، ازالاي دا بىلەدى، ءتىرى كىسى رەتىندە تىرشىلىگىن جاساپ، سول ادامنىڭ ۇرپاعىن ءوسىرۋ ءۇشىن ءوز بويىنان تىڭ قايرات تابا دا الادى. قازىر سول ايەل ۇلكەن ۇلىن ۇيلەندىردى، نەمەرە كورىپ وتىر. ەڭ اۋىر قايعىدان دا ادام سەرپىلەدى ەكەن. ۋاقىت بارىنە ەمشى.» كاكىمتاي تەك ادال دوس، سەنىمدى سەرىك عانا ەمەس، شىن دارەجەسىندەگى دارمەنى بيىك، دارەجەسى دارا مۇعالىم. بۇل ونىڭ مەكتەپتە تاجىريبەگە كەلگەن كەزىندەگى ءىس-ارەكەتىنەن تانىلادى. تەكتەك مىنەزىمەن تانىلار ساعىنعا رەنجىگەن جان ەكىنشى ءبىر بالالاردى كورگەندە، ەلجىرەي ەرىپ شىن ۇستاز، نازىك جاندى مۇعالىم كەيپىندە كورىنەدى. «كاكىمتاي ەكىنشى ەسىكتى اشتى. ءۇش قىز بالا قاتارلاسىپ كەستە تىگىپ وتىر. - مۇعالىم، قاراڭىزشى، ۇناي ما كەستەم؟ - مۇعالىم، مەنىكىن كورىڭىز. - كاكىمتاي سەرىكبولوۆيچ، ەرتەگى ايتىڭىزشى. «مۇنداي بالالاردان كەتۋ مۇمكىن بە؟» كاكىمتاي قانشا ايالداعانىن اڭعارعان جوق. سوندايلىق ءبىر پاك سەنىممەن قاراپ جاۋدىراعان ءمولدىر كوزدەر، بالعىن جۇزدەر، سىڭعىر ۇندەر. سونداي ءبىر ويناقى، جىلى، سەرگەك ۇندەر!» كاكىمتاي ومىردە دە ماحاباتتا دا ادال. گۇلينا كەمەلبەككە كەتىپ، قايتا كەلگەندە دە، باقىتبەككە بارىپ كوڭىلى سۋىپ كەلگەندە دە كاكىمتاي ءبىر قالىپتا، ءبىر مىنەزدە سۇيگەن جۇرەكتىڭ ساتىلماس، اينىماس سيپاتىمەن قالادى. كاكىمتايدىڭ بار قىزىعى، وي تۇبىنەن تاپقان اسىلى مىزعىماس، وزگەرمەستىگى. كىتاپتىڭ ءون بويىنداعى كاكىمتاي وبرازى التىن جۇلگە، سىنباس سىزىق بولىپ ءورىلىپ سولماس سەرتتىڭ سيمۆولىنداي ايشىقتالعان. بۇگىنگى بارىمىزدى باسقا بەينەگە ايىرباستاپ، التىن باستى وبرازدارىمىزدى باتىستىڭ الىس شابىستى، تابىستى جانعا جات، تانگە تۋىس ەمەس كەيىپكەرلەرى ايىرباستاپ جاتقاندا تامىر باسىندا تۇرار كاكىمتاي سەكىلدى جاندار قاجەت-اق. ماحاباتتى ادال، شاراپتا شارۋاسى جوق، وتباسى ۇيتقىسى بولار، قىزمەتتىڭ قاجىماس تورىسى كاكىمتاي سيپاتتاس ادامدار تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كەرەگى، مۇقتاجى، نەگىزگى ۇستىنى. ويتكەنى قازاق ۇلتى-مەملەكەت جاساۋشى ميللاتقا اينالدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە مەرەيلى مىندەتكە، اسقار اسۋعا شاقىرۋدا. اۆتور پوۆەسى ىشىندە قانىق بوياۋمەن كورىنەر – گۇلينا. گۇلينانى بايانداپ، سۋرەتتەپ وتىرىپ، جازۋشى وزگەلەردىڭ ءتۇر-تۇرپاتىن سالىستىرا كورسەتەدى. تومەنگى جولداردا سەكەڭدەر، زىپىلدار قارلىعاشتان، داۋىس كوتەرەر، قاقاقتار داريعاشتان بولەك گۇلينا سۋرەتى شەبەر سالىنعان. «گۇلينا جۇرگەندە دە، قارلىعاش ءتارىزدى ەكپىندەپ سەكەڭدەمەي، داريعاشا قاقاقتاپ ارشىنداماي، جەر ويىلماسىن دەگەندەي، ءتۋفليىنىڭ بيىك وكشەسى مەن قيىق تاباتىن جەرگە تيەر-تيمەس ەپپەن تيگىزىپ قانا ادىمدايتىن. سويلەگەندە، ول داريعاعا ۇقساپ داۋىس كوتەرمەي، قارلىعاش سەكىلدى زىپىلداماي، سىزىلىپ، ءار سوزىنە ءمان بەرە تامىلجىتادى. ول كۇلگەندە دە، اۋزىن دابىرايتىپ اشپايتىن. قانشا تاسىنسا دا، ەرنىن سانمەن كەرىپ، باسقا ۇنگە اۋىسپاي، تەك سىڭعىرلاپ كۇلۋدى قالايتىن. ءتىپتى جازۋ كەزىندە دە قالام سىنىپ كەتەردەگەندەي، ونى قاتتى، ەپپەن، جايىمەن ۇستاۋدى ادەت ەتكەن. گۇلينا كىتاپ، داپتەر بەتتەرىن دە جىرتىلىپ كەتپەسىن دەگەندەي ەپپەن اۋداراتىن.» سونشا سۇلۋ، ادەمى گۇلينانىڭ ىشكى الەمىنەن ونىڭ ءوز مونولوگى سىر تارتادى. گۇلينانىڭ مىنەزىنەن بەلگى بەرەر ءۇزىندى ءوزى سويلەسىن. «قارلىعاش قانداي ادام بولار ەكەن؟ ءاي، قايدام؟ تىم ۇشقالاق، ورعا تۇسپەسە جارار ەدى، بيىل وزىنە جەلىك ءبىتىپتى. ءوزىن جاس ارۋ سانايدى عوي دەيمىن. قايداعى سۇلۋ؟! ساندەنگەن نەسىن العان دەسەيشى! مەن ءبىر مودنىي كويلەك تىكتىرسەم، ول دا سونى كيگىسى كەپ ەسى شىعادى. سونىمەن تەڭەلەم دەي مە ەكەن؟ انادا ماعان ايتادى: «سىزىلىپ تۇرىپ ويلايتىنىڭ ارامدىق»، - دەيدى. ارام بوپ نە ىستەپپىن؟ جىگىتىنىڭ الدىندا ونى ءبىر مۇقاتقىم كەلدى، كىسىمسىگەنى جانىما باتىپ كەتسە، قايتەيىن؟ سونى ارامدىق دەيدى. ساعان ول از ءالى. «سەن ءىشى تارسىڭ»، دەيتىنىن ايتسايشى! «بىرەۋگە بولماسىن دەيسىڭ، ءىشىڭ تارىلىپ تۇرادى»، - دەيدى. ءىشىم تارىلىپ نە ىستەپپىن ءوزى كەسىر بولسىن، تۇقىرتقىم كەپ تۇرادى، راس. كەسىر بولماسا وندا نە اقىم بار؟» كاكىمتايمەن العاش وبىسكەن تۇستا گۇلينا كوڭىل كوكجيەگىنەن باسقا سۇلبا، سۋىق سوقپاق بار ەكەنى سەزىلدى. «تەك جاتاقحاناعا جاقىنداپ قالعاندا، گۇلينا ءوز كوڭىل تۇكپىرىندە بىردەڭەگە الاڭداعاندىق سەزىمى دە بەر ەكەنىن بايقاپ، تاڭىرقاپ قالدى. «مەن مۇنى جاقسى كورەمىن عوي، ەندى نە كەرەك، باسە نە كەرەك؟ كەمەلبەك – اسپيرانت، ونىڭ بولاشاعى زور. بولسا، قايتەيىن، ول ساعان تاپ كاكىمتايداي ەلجىرەمەيدى. ءبىر دۋشارلاستى دا، كورىنبەي كەتتى. كەلگەندە دە، كاكىمتاي ءتارىزدى. سەنىڭ ءار ۇنىڭە زار بوپ، ءۇزىلىپ تۇرعان جوق. قاراشى، كاكىمتاي ساعان قالاي ۇزدىگە كونىپ تۇر،ءا؟ سوندا دا سەن جاتىرسىڭ. ءباتۋاسىز قىزسىڭ عوي سەن. كاكىمتايىم مەنىڭ، مەن تەك سەنى سۇيەم، سۇيەم، ەستيسىڭ بە؟ بىلمەيمىن، بىردەڭەگە الاعىزۋ بار مەندە. ءتۇۋ، سول كەمەلبەك تە، نە ءبىرجولا جوعالام دەمەي، نە ءبىرجولا جاناسام دەمەي، دەل-سال عىپ قويعانى نەسى؟ سەن سولاي شىرەنىپ جۇرگەندە، مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟ سوندا دا، ارينە، ايالداۋعا بولار ەدى. ال سەن الىپ-ۇشتىڭ. ە، مەيلى. نەگە مەيلى دەيسىڭ، ءوز تاعدىرىڭا نەگە ەنجار قارايسىڭ؟ مەن كاكىمتايعا ءتانتىمىن عوي، وندا ارتىق نە كەرەك؟ دەگەنمەن، اپتىقپاي ىركىلە تۇرساڭ، كەمەلبەككە دە اۋلانار ما ەدىڭ، قايتەر ەدىڭ؟ راس، توسىپ، ارتىن اڭدامادىڭ با؟ كاكىمتاي ەشقايدا قاشپايتىن ەدى عوي. اي، گۇلينا، گۇلينا، سالماقتاشى، تايا باسقان جوقسىڭ با؟» شىندىعىندا كاكىمتاي مۇراتى مەن گۇلينا ارمانى تىلەكتەس، باعىتتاس! جولداس ەمەس. «- جولاما دەدىم عوي! سەنىڭ مەنى سۇيەتىنىڭ جالعان. سۇيسەڭ، مەنەن كەم-كەتىك ىزدەپ، قازىمىرلانا بەرەر مە ەڭ؟ كەمشىلىك تاپقىشىن مۇنىڭ! سەن بولماعاندا، مەن ەندىگى كەمەلبەكتىڭ اياۋلىسى بوپ جۇرەر ەم عوي. سەن ءۇشىن ول كينوعا شاقىرعاندا شىقپاعانىمدى بىلمەۋشى مە ەڭ؟ سول كادىرىمدى بىلمەدىڭ عوي سەن. ءمارزيا التىن قىز عوي، سول ەزۋلەپ ەدى: «ءوزىندى الپەشتەي بىلەتىن كەمەلبەكتەن ايرىلما. سول كاكىمتايدى قايتەسىڭ»، - دەپ. مەن اقىماق. مەنى اسىپ ولتىرەتىن كىسى جوق. كەمەلبەك – جىگىتتىڭ تورەسى، بولاشاعى قانداي؟ مەنى كورگەندە، ءالى كۇنگە دەيىن قىزاراڭدايدى. ال كاكىمتايدىڭ قاقىلدايتىنى: «سەن كەرەناۋلانبا، كۇندىز-ءتۇنى ىزدەن، وقى». نە وقۋ، نە وقىماۋ كەرەگىن مەن ءوزىم بىلەمىن، ۆوت، قاراعىم!». كاكىمتايدىڭ بار ارمانى – اۋىل مۇعالىمى بولۋ. «ءبىزدىڭ اۋىلدا ءسۇت ىشكىڭ كەلسە، ءوز سيىرىڭدى ءوزىڭ ساۋاسىڭ»، - دەپ جىمىڭدايدى كاكىمتاي. «سول جەتپەپ ەدى؟ سول ارام قاتقىرلاردىڭ باۋىرىنا كىرىپ شوقيىپ وتىرماقشى ما گۇلينا؟! تاپقان ەكەنسىڭ قىلجاقتى. گۇلينا ولمەس جەرىن بىلمەيدى دەگەن. سورلى باسىم!.. - گۇلينا ءوزىن جەر بەتىندەگى ەڭ كوپ الدانعان، قايعى شەككەن ادام سەزىندى. - سەن عوي ءوزىندى پىسىق كورەسىڭ، ءا؟ قايداعى پىسىق؟ ەپتەيلى بولساڭ سويتەر مە ەدىڭ؟». كەمەلبەكتىڭ الداۋىنا ۇشىراعان گۇلينا عىلىم كانديداتى باقىتبەكتىڭ شىرماۋىنا ۇرىنادى. اۋقاتتى تۇرار باقىتبەك ۇيىنە كەلگەندە گۇلينا مىنەزىنىڭ سىرى اشىلادى. «ۇيدە اناسىنىڭ اكەسىن ىعىرتىپ، كىناراتتايتىنى ەسىنە ءتۇستى. «بۇل ما، بۇل باستىق بوپ تۋرا جيىرما جىل ىستەيدى. جيىرما جىلدا كىرىستىرگەن جيىرما سوم قوسىمشا تابىس بار ما ەكەن؟ جيىرما جىل تەك جالاقىعا قاراپ وتىرمىز. جالاقىمەن دۇنيە جيناۋعا بولا ما؟» بۇل – اناسىنىڭ ءسوزى، اكەسى جوقتا قامىعىپ ايتاتىن شەرى. ەرتەڭ سول ءسوزدى گۇلينا دا ەزىپ وتىرا ما، كىم ءبىلسىن؟ كاكىمتايمەن قول ۇستاسسا، سول ۋايىمعا قامالماعاندا، قايدا بارادى؟»
دەمەك گۇلينا ۇيدەن كورگەن تاربيەنىڭ وزگە ۇلگىسى، اقشا دەپ وتكەن كوڭىلسىز ءومىردىڭ بۇگىنگە جەتكەن بەلگىسىندەي. بۇل وسى ۋاقىتتىڭ ەمدەلۋدەن كەتكەن دەرتى. گۇلينا نارىق پەن پارىقتىڭ اراسى ايىرباستالىپ كەتكەن شاقتىڭ مول تۇرپاتى. كەلەشەكتە كورىنەر جان دەسەك انىق ايتامىز. اۆتور بولاشاقتا بەلەڭ الار بەينەنى دانىشپاندىق سۋرەتكەر سەزىمتالدىعىمەن تانىعان. كىتاپ سوڭى گۇلينانىڭ كاكىمتاي قاسىندا وكىنە، وكسي جىلاۋىمەن بىتەدى. گۇلينا كاكىمتاي قاسىنان تابىلادى. بولاشاعى بەلگىسىز. الدى انىق ەمەس. جازارمان گۇلينا تاعدارىن وقىرمانعا ۇستاتىپ كەتكەندەي شەشىم شىعارار وقۋشى سەكىلدى كورىنەدى. پوۆەست سوتسياليستىك رەاليزم قالپىنان شىعىپ باسقاشا سيپات العان. گۇلينا تولستويدىڭ كارەنيناسى سەكىلدى ايتۋشى ايداعانىنا جۇرمەسى، وزىنشە ءجون-جوبا تاپقان تەك جازۋشى عانا ەمەس، ادەبيەت تەورياسىنىڭ حاس شەبەرى ق.پ ءجۇسىپ جاڭا ورنەك، قىزىق قىر شىعارعان. بۇل دا قالامگەردىڭ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان قادىرلى قازىناسى، وراسان ولجاسى. تەك ءبىر ادام جەتىستىگى ەمەس، قازاق ادەبيەتى شىققان شىنار شىڭى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. ساباق وقىعىسى كەلىپ قانشا ۇمتىلسا دا، مويىنى جار بەرمەس سەيىل، شىندىق دەپ شىرىلدار ءشارىپ، سەزىم شىرماۋىنان شىعا الماس رۇستەم كەڭ مىنەزدى ايكەن، كۇلەگەش قىز رايگۇل سەكىلدى ءبىر توپ جاستار بولەك الىنسا، ءومىردىڭ ءوز بەينەسىندەي بولىپ جاستارعا بەرىلگەن بەلگىدەي، بولاشاق ەسكەرتپەسىندەي، ۇلكەن ءومىردىڭ وزىندەي بولىپ اسپيرانت كەمەلبەك، عىلىم كانديداتى باقىتبەك، ماسكۇنەم ساپاربەك سۋرەتتەرى ءساتتى شىققان. جۇرمەس جول، بارماس باعىتتى كورسەتىپ تۇرعانداي بەينەلەر سوم ءورىلىپ، قاپىسىز قالانعان. شىنشىل ءشارىپ مىنەزى مىنا ۇزىندىدەن كورىنەدى. «ءشارىپ دۇڭك ەتتى: - ءسىز نەگە ولاي دەيسىز؟ سارسەنباەۆ قىڭىر ەمەس، قايتا اقىلدىنىڭ ءوزى. قارا كوك كويلەگىنەن دە، تەكشەلەنە قيىلعان شاشىنان دا، تەسىلە سىناي قاراعان كوزىنەن دە وزىنە قۇلاي سەنگەندىك بايقالاتىن، ينستيتۋتتى بىلتىر عانا بىتىرگەن ءپان مۇعالىمى گۇلجامال ارىنوۆنا بۇل ءسوزدى ەستىگەندە، اڭىرىپ، تاڭىرقاپ تا قالدى. الدىمەن: «راسىندا، ماعان قارسى شىققانىڭ با؟» - دەگەندەي شارىپكە باجايلاي قاراپ، ارتىنشا: «سەن نە بىلەسىڭ؟» - نىشانىمەن جىمىڭ ەتىپ، ىزىنشە: «قانداي اڭقاۋلىق؟ بىراق بىلمەگەنگە ءجون سىلتەمەسەك، بىلگەنىمىز كانە؟» - دەگەن اقىلدى سىڭايعا اۋىسىپ تاقىلداپ: - مەن مۇندا ەكىنشى جىل ىستەيمىن. ال، سەنىڭ ىسكە كىرىسكەنىڭە ون كۇن دە وتكەن جوق. سويتە تۇرىپ ماعان شەك كەلتىرگىڭ كەلەدى، ءا؟ - دەدى. - مەن ءوز كوزىم جەتكەن جايتتى مالىمدەپ تۇرمىن! - دەدى ءشارىپ بولمە ورتاسىندا قاقيعان قالپى ءار ءسوزىن شەگەلەپ ايتىپ. - ال تىڭدادىق، - دەدى، گۇلجامال ارىنوۆنا داۋىس مانەرىمەن: «دالەلدىڭ تۇككە تۇرعىسىز ەكەنىن الدىن الا سەزەم»، - دەگەن اڭعار تانىتىپ. سارسەنباەۆ ءبىر ساباقتا ۇشىپ-قونىپ ءتارتىپ بۇزا بەرسە، ەكەنشى بىرىندە مۇعالىمدى اۋىز اشا تىڭدايدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟ ءتۇيىن سول: ءبىزدىڭ ءبىراز مۇعالىمدەردىڭ وزدەرىندە ىزدەنىس جەتپەي جاتىر.» جازۋشىنىڭ سۋرەتكەرلىك قارىمى دا ەركىن كورىنەر تۇستار مول. مىسالى: «سامساعان تەرەزەلەر دە ءار ءتۇرلى. بىرەۋلەرى مەنى كور دەگەندەي، ەرەكشە نۇرلانىپ، جارقىراپ، شاتتانا وزەۋرەگەندەي بولادى. ەندى بىرەۋلەرى سابىر ساقتاۋدى ءجون كورگەندەي، ەرەكشەلەنبەي پاڭ كوزبەن قارايدى. ءبىرازى كۇڭگىرت ساۋلەمەن تۇمشالانىپ، ءوز ءىسىم وزىمدە، ماعان تىنىشتىق كەرەك دەگەندەي، ماناۋراي تۇسەدى. كوپ تەرەزەلەر جارىق كوزدەرىن مۇلدە ءوشىرىپ، ورنى قارايىپ كورىنىپ، تەك ۇيقى، تىنىشتىق، وڭاشا وي تىلەگەندىكتى تانىتىپ تۇرعانداي.» نەمەسە مىنا سويلەم. «ايتسە دە، سول سۋىق ءسوز ايكەن كوڭىلىندە قار بۇركىپ، مۇز بەلدەۋلەنتىپ بەكىنىپ قالدى.» نەمەسە كەيىپكەر رايكۇل: «سودان كەيىن ءتۇرلى مۇڭايىپ، جەلىنىپ ءجۇردىم» دەيدى. رەنجىدىم، وكىندىم دەمەيدى. جەلىندىم دەگەن تەرەڭ ءسوزدى ءدال تەرگەن. دەمەك جازۋشى ق.پ.ءجۇسىپ شىعارماشىلىعى ءالى زەرتتەۋدى، تەكسەرۋدى، سارالاۋدى قاجەتسىنەر ءبىز بويلاماعان تۇسىمىز. كەمشىلىگىمىزدى تولتىرۋ كەلەشەك ءىسى. عالىم ءومىر دەگەنىمىز «مەن»، عىلىم دەگەنىمىز «ءبىز» كلود بەنار ق.پ. ءجۇسىپ – قازاق ادەبيەتىنە 60 جىلدار ارالاسقان ەڭسەلى دە ءىرى ءارى قابىرعالى عالىمدارىمىزدىڭ ءبىرى. م.اۋەزوۆتىڭ اڭگىمەلەرىنەن زەرتتەۋدەن باستالعان سوقپاق جول بۇگىنگى كۇندەرى سوڭىنان سانسىز شاكىرت ەرتكەن داڭعىل جول، جىبەك جولىنداي قانات تالار ۇزاق تا، تۇياق توزار مول دا. س.قاسقاباسوۆ، م.ماعاۋين، س.اشىمباەۆ، ت.جۇرتباەۆ سەكىلدى عالىمدارمەن بىرگە باستاۋ العان ىرگەلى عالىم ويلارى بۇگىنگى ادەبيەت عىلىمىندا جەكە مەكتەپ، تانىس تاراۋعا اينالدى. عالىمنىڭ تەرەڭ قارالىپ، قوردالى ويىمەن ەرەكشەلەر ەڭبەگىنىڭ ءبىرى «قازاق ليريكاسىنداعى ستيل جانە بەينەلىلىك.» بۇل جەتپىس جىلعى ساياسات سەرگەلدەڭىنەن كەيىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ ماڭعازدى مۇراسى پوەزياسى جونىندە جازىلعان ۇلت مۇددەسىن تۋ ەتكەن ناۋ ەڭبەك. زەرتتەۋدە اتى ەندى عانا جارىق كورگەن ماعجان، شاكارىم، ءماشھۇر-ءجۇسىپ تۋىندىلارى العاش رەت تالدانسا، ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت شىعارمالارى تاۋەلسىز ادەبيەت تۇرعىسىندا، ەگەمەن ەل زەرتتەۋشىسى بيىگىندە تالدانادى. حح عاسىر باسىندا ورىس، اراب، ەۋروپا ادەبيەتىندە باسىمدىق العان رومانتيزم اعىمىنىڭ وزىق، بايگە الار ورامى ماعجاندا، ساكەندە بولعانى ايتىلادى. از قازاقتا التىعا بولگەن ساياساتتان ادا، بۇرىن زاتى ەمەس اتى بولەك اتالار ماعجان، ساكەن تۋىندىلارى ەنشىلەس قاراستىرادى. زەرتتەۋشى الاشتىڭ ەكى ۇلت اقىنىن تەتەلەس تالدايدى. «ءرومانتيزمنىڭ باستى ەرەكشەلىگى: كۇندەلىكتەگىدەن مۇلدە بولەك، ادامنىڭ ايرىقشا، وقشاۋ سەزىمدەرىن جىرلاۋمەن بايلانىستى ەكەندىگى ءمالىم دەپ ايتىلعاندا اقىن باسىنداعى وقشاۋ حال عىلىم تىلىمەن تۇسىندىرىلەدى. بۇل شارتتارعا ساي جازىلعان – م.جۇماباەۆتىڭ «سىرىم» ولەڭى: كۇلسەم ەگەر، ەسىم شىعىپ كۇلەمىن، جىلاعاندا، قاپ-قارا قان توگەمىن. قاسىم بولسا، قانىن ىشكىم كەلەدى، دوسىم بولسا، جولىندا ونىڭ ولەمىن. ايەل سۇيەم، بىراق ەمەس سەندەرشە، مەن سۇيەمىن، جان-دەنەسىن بەرگەنشە. جان دەنەسىن بىردەي الام، ۋلايمىن قىسىپ سۇيسەم، قۇشاعىمدا ولگەنشە. كۇلۋ مەن جىلاۋدىڭ جەكە ءوزى-اق قاراما-قارسى ۇعىمدار ەكەنى ايان. ال، مۇندا ايتەۋىر ءبىر كۇلۋ ەمەس، ەسى شىعا كۇلۋ، انشەيىن جىلاۋ ەمەس، قاپ-قارا قان توگەرلىك جىلاۋعا قارسى الىنعان. اقىن مۇنىمەن دە توقتالمايدى، باستاپقى ويىن شيراتا ءتۇسىپ، قارسى بولسا، قانىن ىشكىسى كەلەتىن، دوسى بولسا، جولىندا ولۋگە دايار ەكەنىن مالىمدەيدى. ال ءۇزىندى سوڭىنداعى ايەل ءسۇيۋى دە شەكسىز قۇشتارلىققا قۇرىلعان.» ماعجان پوەزياسى قازاق ادەبيەتىنىڭ كوپ جوعىن تولتىرىپ تۇرعانىن زەرتتەۋشى انىق تانىعان. «دەمەك س.سەيفۋللين، ءى.جانسۇگىروۆ، س.مۇقانوۆ ءتارىزدى ارىپتەستەرى ءومىردىڭ كۇنگەي جاعىن كوبىرەك قىزىقتاسا، نازارسىز، جوقتاۋسىز قالىپ بارا جاتقان كولەڭكە تۇسقا م.جۇماباەۆ كوبىرەك ۇڭىلسە، مۇنىڭ ءبارى اقىنداردىڭ بىرىندەگى جوقتى ەكىنشىلەرى تولىقتىرۋعا ۇمتىلۋى دەپ تۇسىنگەن ءجون.» ق.پ.ءجۇسىپ ءوز زەرتتەۋىندە ءار قالامگەردىڭ ءستيلى جازۋ تىلىندە عانا ەمەس، ويلارىندا عانا ەمەس، كەيىپكەر تاڭداۋىندا دا كورىنەرىن قاپىسىز ايتادى. «مىسالى، س.مۇقانوۆتىڭ جاعىمدى كەيىپكەرلەرى كوبىنەسە («ءمولدىر ماحاببات» رومانىنان باسقا تۋىندىلارىنىڭ بارىندە دەرلىك) كەدەي تابىنان شىققان، كوممۋنيست پارتياسى ىسىنە بەرىلگەن ادام رەتىندە الىنسا، م.اۋەزوۆتىڭ ۇنامدى قاھارمانى قاشان دا قاي تاپتان شىققانىنا قاراماستان (ماسەلەن، اباي، ءابىش ت.ب.), حالقىنا قىزمەت ەتكەن ونەر ادامى رەتىندە كورىنەدى. راس، «اباي جولىنداعى» ايگەرىم اقىن ەمەس، بىراق ونىڭ ەسىنەن ول ءانشى، ولەڭدى، ونەر اتاۋلىنا جوعارى باعالاۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل جازۋشىنىڭ ونەر ءسۇيۋدى ءبىرىنشى كەزەككە قويعانىن دالەلدەسە كەرەك. ب.ءمايليننىڭ ۇنامدى قاھارماندارى كوبىنە قاق-سوقپەن ءىسى جوق، مومىن، ەڭبەكشى، ادال دا اڭقاۋلاۋ ادام جانە ادەتتەگى قاراپايىم پەندە بولسا (باكەن، ازامات ت.ب.), س.سەيفۋلليندە ول ءوز قاتارىنان كوپ وزىق، العا شىققان بەلسەندى كۇرەسكەر رەتىندە وقشاۋلانادى («قىزىل سۇڭقارداعى «ەركەبۇلان، «تار جول تايعاق كەشۋدەگى» جازۋشىنىڭ ءوز بەينەسى، ت.ب.). ب.مايليندە جۋاستىق، نەمەسە اقجارقىندىق – ۇنامدىلىق بەلگىسى رەتىندە كوزگە تۇسسە، ت.احتانوۆ اڭقىلداق، اشىق بولىپ كورىنۋشىنىڭ جەكسۇرىندىعىنا («بوران» رومانىنداعى قاسبولات), قاتقىل، وجار ءتارىزدىنىڭ ناعىز ابزال ادام ەكەندىگىنە («قاھارلى كۇندەردەگى» ەرجان، مۇرات، «بورانداعى» قوسپان ت.ب.) باسا كوڭىل بولەدى. سونداي-اق ليريكا جانرىندا دا ب.ءمايليننىڭ سۇيىكتى قاھارمانى كوبىنەسە قاتارداعى ەڭبەك ادامى (ماسەلەن، مىرقىمباي ت.ب.) بولىپ كەلسە، س.سەيفۋلليندە العا شىققان، تۋ ۇستاعان ۇزدىك كۇرەسكەر باتىر كەڭ دارىپتەلەدى. قازاق ادەبيەتىندەگى ءىرى سۋرەتكەرلەردىڭ كەيىپكەرلەرى جونىندەگى تۇشىمدى پىكىردى ق.پ. ءماشھۇر-ءجۇسىپ عانا ايتتى. جازۋشى مەن كەيىپكەر ەگىز ەكەنى دە وسىندا ەسكەرتىلدى. فلوبەر «بوۆاري حانىم-«مەن» دەسە، م.اۋەزوۆ «اباي مەن» دەپ ايتا الادى. م.ماعاۋين «الاساپىراننىڭ» سوڭعى بەتتەرىندە «مەنىڭ وراز – مۇحامبەتىم وسىلاي ءولدى» دەيدى. كەشەگى كەڭەس كەزىندە قالامگەرگە جۇمىسشى، قويشى، مالشى بەينەسىن سومداتىپ ادەبيەتتىڭ باعىندا ءتۇسىرىپ جىبەرگەن جوقپىز با؟ الپامىستى، قوبىلاندىنى ايتار قازاق ادەبيەتى تىم تومەن، تار ايادا قالعان جوق پا؟ ەستەت ا.سۇلەيمەنوۆ، قازاقي ق.ءجۇمادىلوۆ، ۇلت مۇراتى م.ماعاۋيندەر وزىنە كەرەك، قاجەت، وزدەرىنە جاقىن كەيىپكەرلەردى تۋدىرا الدى ما؟ زەرتتەۋشى ەڭبەگى وسىنداي سۇراعى كوپ، جاۋابى جوق جات جوتالارعا اياق باستىرادى، ساناعا قۇرىق لاقتىرادى. ق.پ.ءجۇسىپ ەڭبەگى سالىستىرمالى ادەبيەتتۋنۋدىڭ وزعان ورنەگى. سالىستىرمالى ادەبيەتتانۋعا بۇعان دەيىن سوۆەتتىك عىلىم ادەيى جول بەرمەي، ءجونسىز بۇركەپ كەلگەن سالا بولاتىن. بۇل اباي مەن ءماشھۇر-ءجۇسىپ جولدارىن سالىستىرعاندا بايقالادى. «اباي ءتارىزدى ءماشھۇر-ءجۇسىپتىڭ دە ءسوز زەرگەرى ەكەنىن ايقىنداي ءتۇسۋ ءۇشىن، ەكى اقىننىڭ «ءناپسى» حاقىنداعى ساقتاندىرۋلارىنا سالىستىرا ۇڭىلەيىك: 1.بىرەۋدى كوركى بار دەپ جاقسى كورمە، لاپىلدىق كورسەقىزار ناپسىگە ەرمە! ايەل جاقسى بولمايدى كوركىمەنەن مىنەزىنە كوز جەتپەي، كوڭىل بولمە! (اباي، 60 ب.) 2. جاياۋ قىل، ءناپسىڭدى اتقا مىنگىزبەي باق، مىنە قالسا، جورتقىزىپ، جەلگىزبەي باق. ءوزىن-ءوزى باعۋعا كوپ ءال كەرەك، كوز سوڭىنان كوڭىلدى جۇرگىزبەي باق. ء(ماشھۇر-ءجۇسىپ، 93ب.). ابايدا ءناپسى الدامشىلدىعىن اشۋ ءۇشىن، بەلگىلى ءبىر قىزۋ، ىستىقتىق سيپاتىن اشارلىق بەلگى «لاپىلداق» كورىكتەۋىش (ەپيتەت) شەبەر پايدالانىلعان. ال، ءماشھۇر-ءجۇسىپ دەرەكسىز ۇعىم ءناپسىنى جان يەسىنە اينالدىرىپ، ونى جاياۋ قىلۋدى شارت ەتەدى. جاياۋ ءجۇرۋ مەن اتقا ءمىنۋدىڭ قايسىسى باياۋ، قايسىسى تەز قوزعالۋ بەلگىسى ەكەنى مال باققان قازاققا ەتەنە تانىس كورىنىس دەسەك، ءماشھۇر-ءجۇسىپتىڭ تاعى دا ۇلتتىق ورنەكتى كادەگە جاراتۋ شەبەرلىگىن كورەمىز. ال، اتقا مىنگەن كۇننىڭ وزىندە ونى جورتقىزىپ، جەلگىزبەۋ ماسەلەسى قويىلۋى دا اقىننىڭ بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى دامىتىپ بەرە ءبىرۋىن دالەلدەيدى. «كوڭىل» ءسوزىنىڭ دەرەكسىز ەكەنىن ەسكەرتسەك تە، ونى جان يەسىنە اينالدىرىپ، كوز سوڭىنان جۇرگىزبەۋدى ايتۋ دا شارتتىلىق پەن جانداندىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. سەبەبى كوز دە، كوڭىل دە ءبىر ادامعا ءتان بولعاندىقتان، سوزبە-ءسوز ءتۇسىندىرىپ، الدىمەن كوز، سوڭىنان كوڭىل جۇرەدى دەي المايمىز عوي. مۇنىڭ ءبارى ەكى اقىننىڭ دا ءار سوزگە، ءسوز تىركەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەنىن، شاعىن دەتالعا شالقار شىندىق سىيعىزۋ شەبەرلىگىن دالەلدەسە كەرەك.» زەرتتەۋ اتالمىش مونوگرافياداعى 331-332 بەتتەردە «تەمىر» سوزىنەن م.دۋلاتوۆ، م.جۇماباەۆ، سەگىزى سەرى، ن.ناۋشاباەۆ، س.تورايعىروۆ، ۇمبەتەي اقىن، ا.بايتۇرسىنوۆ، ءى.جانسۇگىروۆ، ب.مايلين، س.مۇقانوۆ، ج.جاباەۆ، س.سەيفۋللين جىرلارىندا قانداي ماعىنا قانداي ورنەكتە قولدانارىن سونشالىق ءجىتى، قۇتقارماس كوز، شىن شەبەرلىكپەن زەرتتەيدى. ءار اقىندا تەمىر ءسوزىنىڭ قانداي، شىراي، ساۋلە الاتىنىنا جەتە ۇڭىلەدى. عالىم ەڭبەگى قازاق ءسوزىنىڭ شىن جوقشىسى، ىزدەۋشىسى، ەكەنىن سەندىرە تاڭداي قاقتىرادى. الەم ادەبيەتتانۋىنداعى دج. فرەزەر سەكىلدى ەرەن ەڭبەكتىڭ ەرەكشە ەڭبەكشىسى ق.پ.ءجۇسىپ زەرتتەۋلەرى ءبىزدىڭ باعاسىز بايلىعىمىز. ۇستاز. وقۋ دانىشپاندارمەن جۇزدەسۋ وقىتۋ – اقىماقتارمەن كەزدەسۋ (ف.بەكون ) مەنىڭ مۇباراك مۇعالىمىم، ۇلاعات ۇستازىم، پەرىشتە پەيىل جەتەكشىم قۋاندىق اعا پازىلۇلى ءجۇسىپ تۋرالى ايتۋ مەن ءۇشىن وڭاي دا، قيىن دا. وڭايلىعى ءبارى كوز الدىمىزدا، كەشە عانا وتكەن. قيىندىعى ءبارىن تولعاي ايتۋعا قالام قارىمى، ءتىل قۋاتى جەتە مە... 1989 جىلى سەمەي قالاسى پەدينستيتۋت. جاز. ءۇمىت ارقالاپ جەتكەن قانشا بالا ءبىلىم تەڭىزىنە جەلكەن سالىپ ارعى جاعالاۋعا ستۋدەنت بولىپ جەتپەككە باق سىناسۋدا. سەمەيدىڭ سۇلۋ تابيعاتى، ەرتىسكە يەك سۇيەي ورنالاسقان پەدينستيتۋتتىڭ باس عيماراتى، جۇرەكتەرىن جۇدىرىققا تۇيگەن شاكىرتتەر، تاڭىرىنەن تىلەك سۇراعان اتا-انا ءبارى بىرىگىپ بۇحاردىڭ بازارىنداي باس اينالدىرادى. ماعان وسى وقۋ ورداسىندا جوعارى باعا قويعان اقجولتايىم، ءساتتى كۇندەرگە باستار نۇرلى ساۋلەم، تەكتى اتانىڭ تۇقىمى، باياننىڭ سيقىرلى باعى، جاقسىلىق جاعى ءماشھۇر-ءجۇسىپ اتانىڭ امان جەتكەن امانات ۇرپاعى قۋاندىق پازىلۇلى ءماشھۇر-ءجۇسىپ ەكەن. ءار مۇعالىم ەرەكشە. الاشتىڭ ارداقتىلارىمەن ارالاسقان، بىلەرى ولشەۋسىز، كورگەنى كول، مۇحاڭنىڭ قاسىندا، قاناتتاس جۇرگەن قايىم مۇحامەتحانۇلى، قيالاپ سويلەپ، سانا سانسىراتار قيانات شاياحمەتۇلى، قاتال مىنەز، تەرەڭ ءبىلىم يەسى جاقسىباي تۇرسىنۇلى، ءجۇرىسى پاڭ، ءسوزى ناقىش اراپ ەسپەنبەتۇلى، ستۋدەنتتى سىرلاسىنداي كورەر گۇلجانات مالدىبايقىزى، تورە مىنەز، وزگە ءسوزدىڭ يەسى توكەن قونىسبايقىزى، جيىرماسىنشى جىلداردان اداسىپ جەتكەندەي بەكزات مىنەز، سىپايى سىنىق جۇماعالي شاكەنۇلى، سوزدەن سەل جاۋدارىرار توكەن يبراگيموۆ ءار قايسىسى جەكە شىڭ، مۇزارت، قاراتاۋ مەن الاتاۋلار، اۋىل بالاسىنىڭ باسىن اينالدىرار، باعدات بازارىنان ءباسىن تابا الماس اسىلدار ەدى. اسىرەسە قۋاندىق پازىلۇلىنىڭ ساباعى سارعايىپ جەتكەن سارى ارماننىڭ تاڭدايىنا تامىزار ءشاربات ەدى. ءبىرىنشى ساباقتا-اق ءۇيىرىپ اكەتكەن ادەبيەت الەمى تاۋ تولقىنعا، تولاسسىز تەڭىزگە اينالىپ ءار جەردەن كەلگەن، وقۋعا ءتۇستىم دەپ ورتانى ويىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەر بىلمەسىن كورگەندە مۇلدەم ۇساق تارتىپ، الاسىرىپ كەتەدى-اق. ادەبيەت تەككە، تۇرگە بولىنەرىن تالداي ءورىپ، ءار جاننىڭ وزگەشە بولۋىن بايانداپ اسىقپاي تۇسىندىرۋگە كىرىسەدى. ۇستازدىڭ قولىندا توپ جۋرنالى بولادى. سەنىڭ بار تاريحىڭ، كۇناڭ مەن كىناڭ، جازا باسقان جالعىز ءىسىڭ ءبارى سوندا جازۋلى. ەگەر ەكى مينۋت كەشىكسەڭ، جازىلىپ تۇرادى، ون بەس مينۋت كەشىكسەڭ ول دا جازىلادى. «مينۋس ءبىر» دەگەن ادام شوشىتار باعالاردى دا وسى ق.پازىلۇلىنان الاتىن بولدىق. وزگە مۇعالىمدەردەي قۋاندىق پازىلۇلىن باسقا تاقىرىپپەن، بوس سوزبەن الداپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. ستالين تۋرالى، سوۆەت وكىمەتى تۋرالى سول كەزدەگى كوپ تالقىلانىپ جاتقان ماسەلەگە ۇستاز ءتۇسىپ كەتپەيدى. باعىت بىرەۋ، جول بىرەۋ، ماقسات ايقىن. ول «وقۋ، وقۋ جانە وقۋ». وسى ءسوزدىڭ قۇران-كارىمنەن الىنعانىن ق.پازىلۇلىنان ەستىپ تاڭ قالدىق. ءبىز شارشاعان كەزدە ءسوز اسپانىندا ۇستازبەن بىرگە شارلايمىز. «كىرپىش»، «تكات»، «ورال»، «ساراتوۆ» «ستاكان» سەكىلدى سوزدەردىڭ اسىل ءتۇبى تۇركىلىك، قازاقتىق ەكەنىن ەستىپ ءىش تارتامىز. «قىلپىپ جاۋعان قار»، «جىلبىسقى قار» سەكىلدى قار ءتۇرىنىڭ مىڭ سان ءتۇرىن ۇستازدان ۇعىنامىز. قازاق حالقى ءوزى تۋا ءبىتتى جازۋشى، قازاقتىڭ ءوزى قالامگەر دەيدى ۇستاز ءسوز سيقىردى شاكىرتتەرىمەن بىرگە تاماشالاپ. ءبىر قاراعاندا شايقى مىنەز، قوجاناسىر قىلىعى بار سەكىلدى كورىنگەنمەن شىندىعىندا ءبىر كورگەنىن، جالعىز ەستىگەنىن ۇمىتپايدى. كەي اڭگىمەسى ىشەك قاتىرادى، دامدەپ ايتادى. سەندىرە ايتادى. كۇلمەۋ مۇمكىن ەمەس. «مىنا ءبىر ستۋدەنت وتە وتىرىكشى ەكەن دەيدى. س. اتتى ستۋدەنت قىز. - نەگە دەيمىن. ادەبيەتتانۋعا كىرىسپەگە ەمتيحان تاپسىرار كەزدە، باعاسى ناشار، بابى جوق ەدى. شەشەم قايتىس بولدى دەپ جىلاپ ەڭىرەپ جەتتى. كوزى بۇلاۋ. اپىراي دەپ ۇشپەن جىبەردىم. «ادەبيەت سىنىندا» اعام ءولدى دەپ جەتتى... كەلەسى كۋرسقا كەتتى. بەسىنشى كۋرستا اكەم ءولدى دەپ تۇر. ءدال ەمتيحان الدىندا ءبىر اجە كەلدى. وسىلاي، وسىلاي جاڭاعى ايتقان «ستۋدەنت قىزدىڭ شەشەسىمىن» دەيدى. ماسساعان مەنىڭ بىلۋىمشە ول وتباسىنان ەشكىم قالماۋى كەرەك. ارۋاقپەن تىلدەسكەندەي اقىرىن ءسوز ۇشىعىن ۇزارتامىن. - اعانىڭ قالى قالاي، كۇيلى قۋاتتى؟ - ا، اكەسى مە؟ امان-ەسەن اۋىلدا ءجۇرىپ جاتىر، جايى جاقسى، شۇكىر، نەمەرەلەردىڭ قاسىندا، ۇجىممەن بىرگە جازعا دايارلانىپ جاتىر. - اعالارى؟ - اعالارى اۋىلدا، باسى امان، باۋىرى ءبۇتىن. شەشەسىن ءوزىم كورىپ تۇرمىن. نە دەيمىن. مىنە سولاي باعا ءۇشىن بار تۋعانىن قىرىپ تاستاعان جانداردى دا كوردىك. ەرتەڭ بۇلار مەكتەپكە بارادى. ۇياتى جوق، ارى از مۇعالىم شاكىرتكە نە بەرمەك؟ وقۋشى بۇدان نە الماق. نەتكەن وكىنىشتى، قورقىنىشتى. تۇڭىلگەن ۇستاز تۇرىنەن جۇرەك بىرگە اۋىرادى. بىراق بۇل قايتا قۇرۋدان سوڭ، قوعام اقشا يىسىنە باتىپ بارا جاتقان شاق بولاتىن. تولقىن اۋىسىپ، زامان وزگەرىپ تۇرعان كەزدە ۇلت ۇستازدارى دا بوراندى بۇرقاسىندى كەزگە كەلىپ ات باسىن تىرەپ تۇرعان... ق.پازىلۇلى تۋعان ەل، وسكەن جەرگە كەرەكۋگە بەت العاندا ءبىر عانا مۇددەمەن بەتتەگەن ەدى. قادىرلى دە قىمباتتى قازاق ءتىلىنىڭ تۋىن كوتەرۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيىن اسىرۋ باستى ماقسات بولاتىن. شىرايلى شاكىرت، وقۋعا قۇشتار وقۋشى ءوسىرۋ-وسى ەدى ءبىلىم باعبانىنىڭ ارمانى. زەرتتەلمەگەن بالالار ادەبيەتى عىلىمىنا شاكىرتتەرىنە تۇرەن سالعىزدى. ءالى بويلانباعان وسى عىلىم سالاسىن تولتىرۋ ۇستاز تىلەگى، قالاۋىمەن جۇزەگە اسقان. ۇستاز شاكىرت تانداعاندا قايدا تۋعانىنا، ەلدەس، جەرلەس، اۋىلداس، تۋمالاس، رۋلاس دەگەنگە ءمان بەرگەن ەمەس. سوڭىنان ەرگەن ءار شاكىرت ادامعا ەمەس، الاشقا نە بەرەدى دەگەن سۇراۋعا جاۋاپپەن بولعاندىعىندا. «تاربيەسى دۇرىس ەمەس اتا-انا وتباسىن بۇزسا، ءبىر مۇعالىم ءبىر اۋىلدى مۇگەدەك ەتەدى.» بار قاعيدا وسى. «ابايدى بىلمەس، «اباي جولىن» بىلمەس شاكىرت قاۋىپتى مۇعالىم، ەرتەڭ ەلگە دەرت. ەندەشە وندايعا وقۋ ورداسىندا ورىن جوق.» قاتاڭ قاعيدا حالىق يگىلىگى ءۇشىن. «نادان شاكىرت مەنى ۇستازىم دەمەسىن.»
ءتىپتى ءبىر جولى ۇستازدىڭ ساباققا وقتا-تەكتە كەلەر ءوز تۋعانىن وقۋدان شىعارىپ جىبەرگەنىنە كۋا بولدىق. ءبىلىم – تالاس، وقۋ-جارىس، وندا تۋىستىق، پاراشىلدىق جوق. قوعام دەرتى ۇستاز بويىندا جوق.
مىنە، مەنىڭ ۇستازىم – ق.پازىلۇلى ءماشھۇر-ءجۇسىپ. ۇستاز ۇددەسىنەن شىعار يگى ىستەر جاساي قويماعانىم انىق. بىراق وسىنداي ۇستازدى بۇيىرتقان تاڭىرگە تاۋبە. ادەبيەت الەمىندە مەنىڭ ۇستازىمنىڭ ءىزى عانا ەمەس، جولى بار ەكەنى اقيقات.
كوپ جاساڭىز ءبىلىمى بەل اسىرماس، اقىلى اسقاق ۇستاز. سىزگە مىڭ قۇرمەت.

Facebook - парақшамызға жазылыңыз!

YouTube - арнамызға жазылыңыз!

Instagram - парақшамызға жазылыңыз!

VK - тобымызға жазылыңыз!

Telegram - арнамызға жазылыңыз!

OK - парақшамызға жазылыңыз!

Twitter - парақшамызға жазылыңыз!

LinkedIn - парақшамызға жазылыңыз!

Басқалармен бөлісе отырыңыз