تامارا بازارحانقىزى، ءبيشى: «قارا جورعا» بيلەمەي، قازاق تويدان قايتپايتىن بولدى

3252
Adyrna.kz Telegram

- تامارا، ءسىز قازاقتىڭ ۇلت­­تىق ءبيى «قارا جورعانى» نا­­سي­حات­تاپ جۇرگەن ونەر يە­سى­سىز. جال­پى، بي جانرىن جا­نى­ڭىزعا سەرىك ەت­كەلى نەشە جىل بولدى؟

- شامامەن، 23 جىل بولدى دە­­­سەم، قاتەلەسپەيتىن شىعار­مىن. ويتكەنى قىتايداعى ءار قا­­زاق­تىڭ بالاسى كوزىن تىرناپ اش­­قاننان «قارا جورعانى» تىڭ­داپ، اياعىن قاز باسقاننان بي­لەپ وسەدى. مەن دە سولاردىڭ ءبى­رىمىن. العاش 3-4 جاسىمدا قۇ­مارتا باستاعان ەكەنمىن. كەي­ىن ون جىل شاۋەشەك قا­لا­سىن­داعى بي مەكتەبىندە وقى­دىم. بالا كەزىمدە ۇستاز­دا­رىم­نىڭ ۇيرەتۋىمەن، ونىڭ ءۇس­تىنە ءوزىم دە قىزىق كورىپ، ءار ۇلت­تىڭ ءبيىن بيلەي بەرەتىنمىن. ەس ءبىلىپ، ەسەيە كەلە، ىشكى الە­مى­مە ءۇڭىلىپ، جان-جۇرەگىمنىڭ قا­لاۋىنا قۇلاق ءتۇرىپ، تەك قا­نا قازاقتىڭ ۇلتتىق بيلەرىن نا­سيحاتتاعىم كەلەتىنىن ءتۇ­سىن­دىم. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، ۇلت­تىق بيلەردىڭ ۇمىتىلماۋىنا، ءدا­رىپتەلۋىنە، دامۋىنا كۇش سال­عىم كەلدى. ەكىنشىدەن، قازاق بي­ىندە تازالىق، سۇلۋلىق، ادەپ­تىلىك جانە تاربيەلىك ءمان بار. وزگەلەر سياقتى كىندىگىڭدى اشىپ، ءتوسىڭدى جالاڭاشتاپ شىق­پاي­سىڭ. ەتەك-جەڭىڭ قىمتاۋلى، ەش جەرىڭ اشىق-شاشىق تۇر­ماي­دى. بۇرمەلى كويلەك، ءدۇريا بەش­پەنت، قوس بۇرىم، كۇمىس شاشباۋ كە­رىسىنشە سۇلۋلىعىڭا سۇلۋلىق قوسا تۇسەدى. مەنىڭ رەپەر­تۋ­ا­رىم­دا تەك قانا ۇلتتىق بيلەر بار جانە سونىسىمەن ەرەكشە باي دەپ ويلايمىن.

- قازىر بىرقاتار ونەر يە­لە­رى­­نىڭ اۋزىنان «ەڭ العاش «قارا جور­­عا» ءانىن ارعى بەتتەن قازاق­ستان­­عا الىپ كەلگەن مەنمىن. قال­­عان كىسىلەر مەنەن كەيىن ايتا باس­تادى» دەگەن اڭگىمەلەر ەس­­­تي­مىز. اركىم وزىنە قاراي تار­تىپ، بي­دى دە باس-باسىنا يەم­دە­نىپ ءجۇر­گەندەر جوق پا؟

- وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قا­زاق­­ستانعا «قارا جورعا» ءبيىن ەڭ ال­عاش الىپ كەلىپ، ۇلكەن ساحناعا الىپ شىققان ارىستان اتامىز. ءبى­راق جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، قى­تايداعى قازاقتاردىڭ ارا­سىن­دا بۇل بي تاڭسىق ەمەس، ءبىل­مەي­تىن ادام مۇلدە جوق دەۋگە بو­لادى. «قارا جورعاسىز» توي باس­تالمايدى. ەڭكەيگەن قا­ريا­دان، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن بي­لەي­دى. سوندىقتان ونى ءبىرىنشى بوپ مەن بيلەدىم، بولماسا سەن بي­لەدىڭ دەپ ەشكىم تارتىسقا سالىپ، تالاسا المايدى. بۇل حا­لىق­تىڭ ءبيى، حالىق بار جەردە، «قا­را جورعا» بىرگە جۇرەدى جانە ەش­قاشان ولمەيتىنى اقيقات.

- جاسىراتىنى جوق، باس­تاپ­­قىدا الەۋمەت اۋەنگە ىلەسىپ، ءار­كىم ءوز بىلگەنىنشە بيلەگەن بو­لا­تىن. قازىر جۇرتشىلىق ما­عى­نا­سىن تۇسىنە باستاعان سي­ياق­تى…

- دۇرىس ايتاسىز، بىرەر جىل بۇ­رىن ءبىز تويدا بيلەپ جات­قا­نى­مىزدا، ەشكىم كوڭىل قويىپ تا­ماشالاپ، اسا نازار اۋ­دار­ماي­تىن ەدى. ەلەمەيتىن. قازىر ءبيدىڭ اتى اتالعاننان-اق كوپشىلىك شۋ ەتە قالادى. دەلەبەسى قوسىپ، ورىن­دارىنان اتىپ تۇرادى. «قا­را جورعا» بيلەمەسە، قازاق توي­دان قايتپايتىن بولدى. بۋىن بي­ىن­سىز ەشقانداي باسقوسۋدىڭ، سال­تاناتتى شارالاردىڭ ءسانى كىر­مەيدى.

بۇرىن قىزىقشىلىقتا عانا بيلەسەك، قازىر بارلىق كون­تسەرت­تەردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرمىز. قىتايداعى قانداستارى­مىز­­دىڭ ۇلتجاندىلىعىنىڭ ار­قا­سىندا 10 مىڭنان استام ادام «قارا جورعانى» الاڭعا بيلەپ شى­عىپ، گيننەستىڭ رەكوردتار كى­تا­بىنا ەنگىزگەلى بەرى سۇرانىس ءتىپ­تى كۇشەيدى. ءبيدىڭ مارتەبەسى اس­قاقتاپ، ابىرويى ارتتى.

حا­لاي­ىق بىرتىندەپ ءبىر-بىرىنە قا­راپ، شامالارى كەلگەنشە قي­مىل­داي باستادى. كەيىن قي­مىل-ارەكەتتەرىنە ءمان بە­رە­تىن دارەجەگە جەتتى. مىنا قى­زىق­تى قاراڭىز، جاقىندا قۇر­بىم تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتتى. سول كوڭىل كو­تە­رۋ ورنى كەلۋشىلەرگە «قارا جور­عا» ءبيىن ۇسىندى. سول ساتتە قارا كوزدەرىمىزدى بىلاي قويىپ، ءازىر­بايجان، ورىس، تۇرىك ۇل­تى­نىڭ وكىلدەرى ورتاعا بەلسەنە شىق­قانىن كورىپ قۋاندىم ءارى قات­تى تاڭعالدىم. «ءوزىمىز تۇگىلى، ءوز­گەلەردىڭ رۋحىن وياتقان ءداس­تۇر­لى ونەردىڭ قۇدىرەتتىلىگى وسى شى­عار» دەپ وي ءتۇيدىم.

- سىزدەن «قارا جورعانى» ءۇي­رەنۋگە ءوتىنىش بىلدىرەتىندەر قان­شالىقتى؟

- وتە كوپ. جاستارعا قا­را­عان­دا ەرەسەك ادامدار «ەلدىڭ ءبا­رى بيلەپ جاتقاندا جيىن-تويدا قا­راپ تۇرعان ۇيات ەكەن، تىم بول­ما­سا ءبىر-ەكى قيمىلىڭدى كور­سەت­شى» دەپ ءجيى سۇرايدى. وسىعان دەيىن تويداعى اسابالار وڭكەي قا­زاقتى كاۆكازدىقتاردىڭ «لەز­گينكاسى» مەن وزبەكتەردىڭ «قى­زىل الماسىنا»، ورىستاردىڭ «كا­لينكاسى» مەن ۇندىلەردىڭ «زۋبي-زۋبيىنە» جارىستىرىپ كەل­دى. ەڭ سوڭىندا «قاماجايعا» ورتاعا شاقىراتىن. وندا دا وعان كيمەشەك كيگەن ءبىر-ەكى اپا­مىز­دان باسقا ەشكىم قوزعالا قوي­مايدى. ال «

قارا جورعا» ءۇل­كەن­دى دە، كىشىنى دە، كارىنى دە، جاس­تى دا بيلەتتى. قىز-جىگىتتەر جۇپ­تاسىپ، كەشتىڭ كورىگىن قىز­دى­رىپ ءجۇر.

سوندىقتان مەك­تەپ­تەر­دەن، جوعارى وقۋ ورىندا­رى­نان ءجيى حابارلاسىپ، ءوتىنىش ءبىل­دىرەتىندەر از ەمەس. ءتىپتى، اس­تا­نادا تۇراتىن ءبۇلدىرشىن ءانشى قىز­دىڭ اتا-اناسى قولقا سالىپ، ءبى­راز ۋاقىت سوندا تۇرىپ كەلۋىمە تۋرا كەلدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر قا­زاقستاننىڭ بيشىلەرى قى­تاي­د­ىڭ بيشىلەرىنەن كەم ءتۇسىپ جات­قان جوق دەپ ايتا الامىن. ونىڭ ءۇس­تىنە، بارلىق بۋىن قوزعالادى، دەن­ساۋلىققا دا پايداسى زور. «ق­ارا جورعانىڭ» تانى­مال­دى­عى­نا قاراپ، قازاق ءبيىنىڭ دامى­عا­نىن بىلۋگە بولادى.

- ارنايى بي ستۋدياڭىز بار ما؟

- وتكەن جىلى قالا شەتىنەن ءبىر عيماراتتىڭ ۇلكەندەۋ زالىن جال­عا العان ەدىم. الايدا كوپ ۇزا­ماي، مەنشىك يەلەرى كۇردەلى ءجون­دەۋ جاسايمىز دەپ جاۋىپ تاس­تادى. ازىرگە قولايلى ورىن تاپ­پاي ءجۇرمىن. كەيدە جال­دا­ما­لى پاتەرىمدە، كەيدە نيەت ءبىل­دى­رۋ­شىلەردىڭ ءوز ۇيىنە بارىپ، قىز­مەت ەتۋگە تۋرا كەلەدى. الداعى ۋا­قىتتا، شامام جەتىپ جاتسا، جۇ­مىسىمدى جالعاستىرامىن دە­گەن ۇمىتتەمىن.

- «قارا جورعا» ونەر ورتا­لى­عىنىڭ مۇشەسىسىز بە؟

- ءبىر جىلداي بىرگە جۇمىس ءىس­تەگەنبىز. ماعان كوپتىڭ تا­سا­سىن­دا بيلەگەن اسا ۇنامايدى. ساح­ناعا جالعىز ءوزىم شىققاندى، جەكە ونەر كورسەتكەندى دۇرىس كو­رەمىن. ول كىسىلەردىڭ شاقىرعان كون­تسەرتتەرىنە قاتىسىپ تۇر­عا­نىم بولماسا، ءوز ەركىم وزىمدە. ونىڭ ۇستىنە، ءارى-بەرى باراتىن سا­پارلارىم بار. وتكەن جىلى اق­جول مەيىربەكوۆ اعامىزدىڭ باس­تاۋىمەن دۋبايعا بارىپ، ءبىر اي ءجۇرىپ، كۇنىنە ەكى رەتتەن، ال­پىس كونتسەرت قويىپ قايتتىق. وندا حالىقارالىق ءان-بي فەس­تي­ۆالى ءوتتى. ءار ەل ءوز ەلىنىڭ ۇلت­تىق مۇرالارىن پاش ەتتى. مەن «قا­را جورعامەن» بىرگە ءوز رە­پەر­­تۋارىمداعى «اققۋ»، «قار­لى­عاش»، «تولعاۋ»، «كوكىل» بي­لە­رىن الما-كەزەك ورىندادىم. ون­داعى ارابتار مەن تۇرىكتەردىڭ «قارا جورعاعا» دەگەن ىقىلاسى ەرەك­شە بولدى. «بۇل قانداي بي، نە تۋرالى؟» دەپ سۇراپ، كەرەمەت قا­بىلدادى. قىزىعۋشىلىق تا­نىت­تى. ودان كەيىن اتى اڭىزعا اي­نالعان «دوس-مۇقاسان» ان­سام­بلىمەن وڭتۇستىك قازاقستان، ال­ماتى وبلىستارىن ارالاپ شىق­تىق.

- دۋبايعا بارعاندا ساح­نا­دا­عى جۇبىڭىز كىم بولدى؟

- جالعىز ءوزىم بيلەدىم. حا­لىق­­ارالىق ارەناعا شىعاتىن بول­عاندىقتان، ەرەكشە داي­ىن­دا­لۋعا تۋرا كەلدى. ويتكەنى توي­دا­عى بي ءبىر بولەك، ساحناداعى بي ءبىر بولەك. سول سەبەپتى، قيمىل-ارە­كەتتەرىمدى كۇردەلەندىرىپ، جە­كە وزىمە لايىقتاۋ كەرەك بول­دى. ۇستازىم، اتاقتى بالەتمەيستر نا­عيما تايىرقىزىنا بارىپ، كو­مەك سۇرادىم. وتە تاجىريبەلى، ءبى­لىكتى ماماندارىمىزدىڭ ءبىرى. بي­دىڭ وقۋىن تاۋىسقان دەسەم، ار­تىق ايتپايمىن. سول كىسى «قارا جورعا» ءبيىن جەكە ورىن­داۋ­عا دايىنداپ بەردى. كەيبىر بي­لەرىمنىڭ اۆتورى ءوزىممىن.

- ءبىر سۇحباتىڭىزدا تەرمە-تول­عاۋلارعا بيلەگىڭىز كەلەتىنىن اي­تىپ ەدىڭىز…

- بۇل ارمانىم جۇزەگە استى دە­سەم بولادى. بەكبولات ءتى­لەۋ­حا­نوۆ اعامىزدىڭ رەپەرتۋارىن­دا­عى تولعاۋعا بي قويدىردىم. اي­نالامداعىلاردىڭ، كورگەن كى­سى­لەردىڭ پىكىرى جامان ەمەس. بي ار­قىلى، قيمىل-ارەكەت ارقىلى تەرمە-تولعاۋلاردىڭ ماعىناسىن اشا تۇسكىم كەلەدى. ازىرگە مۇن­داي قادامعا بارعان باسقا ەشكىم جوق سياقتى.

- سىرت كوز رەتىندە ءبىزدىڭ بي ان­سامبلدەرىنە قانداي باعا بە­رەر ەدىڭىز؟

- مەنىڭ بايقاعانىم، مۇندا ءبىر ءبيدىڭ ارەكەتتەرى كەلەسى بيدە قاي­تالانا بەرەدى ەكەن. ءبىزدىڭ ەلى­مىزدەگى بيشىلەر كوپ جاعدايدا اۋەن­گە ساي قوزعالۋمەن شەك­تە­لە­دى. ال قىتايدا ءار ءبيدىڭ ءوز ما­عى­نا­سى بار. ءار بي كىشىگىرىم قوي­ى­لىم ىسپەتتەس. مۋزىكانىڭ ما­عى­ناسىن اشىپ، مازمۇنىن قي­مىل-ارەكەت ارقىلى جەتكىزۋگە تى­رىسادى. سول سەبەپتى قايتالاۋ كەز­دەسپەيدى. ماسەلەن، «قارا جور­عانى» كىم قالاي بيلەگىسى كەل­سە، سولاي بيلەيتىن بولىپ ءجۇر. اركىم وزىنە ۇناعان، يكە­مى­نە كەلەتىن تۇستارىن عانا ەكشەپ ال­عان. «سالتانات» بي ءانسامبلى اياق ارەكەتتەرىن كوپ قولدانعان «قا­­را جورعادان» گورى، باسقا بي­گە كوبىرەك كەلەتىندەي.
اباي اتىنداعى وپەرا جانە با­لەت تەاترىنىڭ بالەت ترۋپ­پا­سى دا ءوز رەپەرتۋارلارىنا قوس­تى. بالەت ارتيستەرى قانداي بي بول­ماسىن كلاسسيكالىق دارە­جە­دە ورىنداۋعا تىرىسادى. وزگە بي ۇجىمدارى مەن ارالارى جەر مەن كوكتەي. ولارعا ەشقانداي وكپە-رەنىش جوق. قالعاندارى­نىڭ ءبيدىڭ قۇرىلىسىن، ۇيلە­سى­مىن، سيپاتىن بۇزۋعا قاقىسى جوق. ويتكەنى ەل ىشىنە سولاي تا­ر­اپ، قاتە كۇيىندە قالىپتاسىپ كە­تۋى مۇمكىن.

- قىز بالالاردىڭ ۇلتتىق بي­لەردى ساحنادا شالبارمەن بي­لەگەنىنە قالاي قارايسىز؟

- مىسالعا، قىتايدا قازىر گيم­ناستيكانىڭ، دەنە جاتتى­عۋ­لا­رىنىڭ ورنىنا «قارا جور­عا­نى» بيلەتەدى. بۇكىل مەكتەپ­تە­رىن­دە دە سولاي. ەكى ساعاتتان كەي­ىن 20 مينۋت ءۇزىلىس جاساپ، بوي جا­زادى. وسىنداي سپورتتىق جات­تىعۋلار كەزىندە ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن قولايلى كيىم كيگەن دۇ­رىس شىعار. بىراق ساحنادا بي­لەۋ جاراسىمسىز ءارى ۇلكەن قا­تە­لىك بولىپ تابىلادى.
ءاننىڭ ماتىنىندە دە:
- «قارا جورعا» بولماسا،
تويدىڭ ءسانى كەلە مە؟
قوس ەتەك كويلەك كيمەسە،
قىزدىڭ ءسانى كەلە مە؟
عاشىقتارعا ءتىل قاتىپ،
جۇرەكتەرىن جىرلاتىپ.
قىز بەن جىگىت قوسىلىپ،
بيلەۋ دەگەن ءبىر باقىت — دەپ تۇر ەمەس پە؟! قىز بەن جىگىت جۇپ­­تاسىپ بيلەنەتىن بيدە ەكەۋى ءبىر­دەي شالبار كيىپ السا، كىمنىڭ ۇل، كىمنىڭ قىز ەكەنىن كورەرمەن قا­لاي ايىرادى؟ قوس ەتەك كوي­لەك، قىناما بەل بەشپەنت ۇكى­لى ءبو­رىك تۇرعاندا باسقاعا ءۇي­ىر بو­لۋ­دىڭ قاجەتى شامالى.

- وزىڭىزگە قاي ءبيشى ۇناي­دى؟

- شۇعىلا ساپارعاليقىزى. ول كىسىنىڭ ءار بيىنەن جان دۇنيەسى كو­رىنىپ تۇرادى. ساحناعا شىق­قان­دا، تەلەديداردان كونتسەرتىن بە­رىپ جاتسا، كوز الماي قاراپ قا­لامىن. قانشا تاماشالاسام دا قۇمارىم قانبايدى. ازىرگە جو­لىمىز تۇيىسكەن ەمەس، الداعى ۋا­قىتتا ءبىر-ەكى بي ۇيرەنسەم دە­گەن دە ارمانىم بار. ۇستازىم نا­عيما تايىرقىزى مەن قۇربىم گۇل­نار دا جاقسى بيشىلەر.

- كۇنىنە نەشە ۋاقىتىڭىزدى داي­ىن­­دىققا بولەسىز؟

- نەگىزى، كۇندەلىكتى داي­ىن­دالۋ كەرەك. كاسىبي انسامبلدە جۇ­مىس ىستەيتىن قىزدار جاتتىعۋ زا­لىنا ءجيى بارادى. مەندە ار­نايى دايىندالاتىن ورىن جوق. كەي­دە ۇيدە، كەيدە ارنايى ستۋ­ديا­لارعا جازىلىپ، دەنەمدى قا­لىپ­تا ۇستاۋعا تىرىسامىن. جاع­­داي­دىڭ جوقتىعىنان دا­يىن­­دالماي قالاتىن كەزدەرىم دە بو­لىپ تۇرادى. بىراق قۇدايعا ءشۇ­­كىر، ءالى كۇنگە بۋىندارىم يكەم­گە وڭاي كەلەدى. سۇيەكتەرىم قا­­تايعانشا قاتاردان قالماي­مىن دەپ ويلايمىن. ءبيسىز ءوزىم­نىڭ ءومىرىمدى ەلەستەتە المايمىن. انا­م­­نىڭ قارسىلىعىنا قار­ا­ماس­تان، وسى جولدى تاڭدادىم. «ونەر جولى — قيىن جول» ەكە­نىن جاقسى تۇسىنەتىن انام بەر­تىن­گە دەيىن مەنىڭ ونەرىمدى اسا قول­داماي كەلدى. ون جىل بۇرىن ەل­گە ورالعاننان كەيىن سول كى­سى­نىڭ قالاعانى بولسىن دەپ، ابى­لاي حان اتىنداعى الەم تىلدەر ءجا­نە حالىقارالىق قاتىناستار ۋني­ۆەرسيتەتىندە گرانتپەن وقىپ، فرانتسۋز ءتىلى مامانى دەگەن ديپلوم الىپ شىقتىم. بىراق بويداعى ونەر ماعان ەش­قا­شان مازا بەرگەن ەمەس. ءبارىبىر قاي­تىپ اينالىپ كەلىپ، ءوز دە­گە­نى­مە جەتىپ ءجۇرمىن.

- ونەردەن بولەك ءومىرىڭىز قا­لاي وتەدى؟

- بوس ۋاقىتىم بولا قالسا، مۋ­زىكا تىڭداپ، كوشە ارالاپ، قى­دىرىپ قايتامىن. دۇكەن ءسو­رە­لەرىندەگى اشەكەي بۇيىمداردى تا­ماشالاپ، ادەمىلىكتەن ءلاززات الا­مىن. گاۋھارتاستاردى جاقسى كو­رەمىن. ازداپ سۋرەت سالىپ، ساح­نالىق كوستيۋمدەرىمنىڭ ەس­كي­ىزىن ءوزىم جاسايمىن. تىكتىرۋ جۇ­مىستارىنا مەنىڭ ونەرگە دە­گەن ماحابباتىمدى ءتۇسىنىپ، انام باقىت كوپ كومەكتەسىپ، ءوزى كى­رى­سىپ كە­تە­تىن بولىپ ءجۇر. ءار بيىمە بولەك كوس­تيۋم اۋىستىرامىن. بيمەن قو­سا، ۇلتتىق كيىمدەردى دە ءتۇر-ءتۇ­رىمەن ناسيحاتتاۋ مەنىڭ باستى ماق­ساتتارىمنىڭ ءبىرى بولىپ سا­نا­لادى.


سۇحباتتاسقان قانشايىم بايداۋلەت

پىكىرلەر