نەلىكتەن اداسىپ ءجۇرمىز؟
قۇراندا ايتىلىپ تۇر: و باستا ادامدارعا ءبىر عانا كىتاپتى جولباسشى ەتۋ ءامىر ەتىلگەن. ال سەكتالارعا ءبولىنۋ پايعامبارلار كىتاپ اكەلگەننەن كەيىن باستالدى. بۇعان دەيىن كىتاپقا يە بولىپ قويعاندار اراسىندا تۋعان قايشىلىق اداسۋعا، دىننەن بەزۋگە جول اشتى. 2:213
بيلىكقۇمارلىق، بايلىققۇمارلىق، ەنجارلىق، بويكۇيەزدىك سياقتى سەبەپتەردەن كىتاپ تۇسكەن جۇرتتار ىشىندەگى دۇشپاندىق پەن وشپەندىلىك تۇتاندى. سودان كەلىپ حاق كىتاپتىڭ قاسىندا كىشكەنتاي «كىتاپتار» پايدا بولدى. ال بۇل شىعارمالاردىڭ كوزدەگەنى – ساياسي جانە ەكونوميكالىق ماقساتتارعا ءدىني نەگىزدەمە بەرۋ. سول ارقىلى ادامدارعا بيلىك جاساپ، ولاردى رۋحاني تۇرعىدان تاۋەلدى ەتە وتىرىپ، بايلىققا كەنەلۋدى كوزدەيدى.
قۇراننىڭ 2-سۇرەسى، 213-اياتىندا
ايتىلعان جاعداي، ياعني حاق جولدان اداسۋ مۇحاممەد پايعامبار ولگەن سوڭ باستالدى. ياعني، ەلشىنىڭ سەرىكتەرى اراسىندا بيلىك ءۇشىن كۇرەس باستالىپ، ونىڭ اياعى قىرعىن سوعىستارعا ۇلاستى. بۇل كۇرەس الداعى بىرنەشە عاسىردىڭ ساياسي احۋالىنا سەبەپ بولدى. ول كەزدە ساياسات پەن ءدىننىڭ تىعىز بايلانىستا جانە ءبىر-بىرىنە ىقپالى كۇشتى بولعانىن ەسكەرە كەتۋ كەرەك.
«مۇسىلمانداردى» يسلامنان الىستاتقان نەگىزگى بۇرمالاۋلار ءدال سول كەزدە پايدا بولدى.
حاق دىننەن اينۋدىڭ باستى سەبەبى – ونىڭ ورنىن ساياسيلانعان اراب-پارسى ءداستۇرىنىڭ باسۋى. ادام بالاسى بەلگىلى ءبىر حالىق ىشىندە، بەلگىلى ءبىر ۇلت، مادەنيەت، وركەنيەت ورتاسىندا دۇنيەگە كەلەدى. ءسويتىپ، بىردەن سىناۋعا بولمايتىن مادەني ورتاعا تاپ بولادى.
قۇرانعا سايكەس، ادامدى يمانعا جەتەلەيتىن نارسە – ونىڭ اقىلى. ءبىز مىنا الەمنىڭ كەزدەيسوق ەمەس ەكەنىنە، ءبارىن جاساپ، بيلەپ تۇرعان ءبىر جاراتۋشىنىڭ بار ەكەنىنە اقىلمەن ويلانعاندا سەنەمىز. ءبىلىم بۇعان ءبىزدىڭ كوزىمىزدى جەتكىزە تۇسەدى.
ال ساياسيلانعان اراب-پارسى داستۇرىندە سەنىم ادامعا اتا-بابادان بىردەن اۋىسادى نەمەسە ەموتسيونالدىق ترانس كەزىندە ويانادى. فولكلورداعى ىرىمشىلىق اقيقاتتى اقىلمەن ىزدەۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى.
اتا-بابادان اۋىسقان سەنىم – ولاردىڭ ءبارىن دۇرىس جاساعانىنا شاك كەلتىرمەيتىن سەنىم. ءبىز نەگە اتا-بابالارىمىز ەش جەردە قاتەلەسپەگەن دەپ ويلايمىز؟ مۇنىڭ نەگىزى تۋىستىق بايلانىستا جاتىر. «قازاقتىڭ ولگەن كىسىسىنىڭ جامانى جوق، ءتىرىسىنىڭ جامانداۋدان امانى جوق» دەپ اباي ايتپاقشى، ءبىز بابالارىمىزدى، اكەلەرىمىزدى سىناۋعا بولادى دەگەنگە كونگىمىز كەلمەيدى. دەمەك، ولاردىڭ قاتەلىگىن تابۋعا، قاتەلىكتەردەن ساباق الۋعا دا وزىمىزگە اۋىسقان كەمشىلىكتەردى جويۋعا دا دايىن ەمەسپىز. «وزگە حالىقتاردىڭ تاريحىندا قاتەلىك بولسا بولار، ال بىزدە مۇمكىن ەمەس» دەپ قاتە ويلايمىز.
قۇران مۇنداي كوزسىز سەنىمنىڭ حاق دىنگە جەتكىزبەيتىنىن ايتادى.
25:43 ،25:44
ادامنىڭ يرراتسيونالدى داستۇرگە سۇيەنىپ، ءوزىنىڭ حاق جولىنان اينىعانىن اقتاپ الاتىنى جونىندە قۇراندا ايتىلعان.
43:23 ،43:24
پايعامبارلار وتكەن سوڭ ۋاقىت وتە حاق ءدىندى ساياسيلانعان ءدىني داستۇرلەر بىرتىندەپ ىعىستىرا باستايدى. ال حاق ءدىن مەن ساياسي- ءدىني ءداستۇردىڭ ايىرماسى وراسان.
حاق دىندە – ادام دەربەس تۇلعا. قۇدايعا ول جەكە ءوزى عانا جاۋاپ بەرەدى. ءوز ءىسى ءۇشىن اللا الدىندا ادامنىڭ تەك ءوز باسى جاۋاپتى. پايعامبارلار جاراتۋشىدان كەلگەن ۋاحي-حابارلاردى،كىتاپتاردى اكەلەدى جانە جەكە ۇلگى كورسەتەدى. پايعامبارلار تەك وسى ىستە عانا ۇلگى بولا الادى!
كىتاپ ءبىزدى ءوز باسىمىزبەن ويلاۋعا شاقىرىپ، ار-ۇياتىمىزدى وياتادى. ادام ءار ىستە ءوز اقىلىمەن ويلاۋدى ۇيرەنۋى كەرەك. ءبىلىمىن مولايتىپ، اقىلىن شىڭداپ، اقىل-ساناسىن جەتىلدىرۋى قاجەت. ونسىز قيامەت كۇنىندە اپاتتان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. مىنا نارسەنى ءار ادام استە ۇمىتپاعانى، ساناسىنا سىڭىرگەنى دۇرىس: قيامەت كۇنىندە ءوزى ءۇشىن تەك جالعىز ءوزى جاۋاپ بەرەدى! ەشكىم وعان كومەكتەسە المايدى! ەشكىم اراشا تۇسە المايدى! ەشكىم اقتىق سوتتا قورعاۋشى بولا المايدى!
6:51 ،33:21
قيامەت كۇنىندە ەسەپكە الىناتىن جالعىز نارسە – ادامنىڭ تىرشىلىگىندە جاساعان يگى ىستەرى. بىراق بۇل جاقسىلىقتاردى ادام سانالى تۇردە، قۇدايدىڭ ەركىندەگى اقىلدى يمانمەن جاساۋى ءتيىس. قۇدايدىڭ بىزگە نەنى نۇسقاعانى قاسيەتتى كىتاپتا جازۋلى تۇر. ءار ادام كىتاپتى دەربەس وقىپ، ءوزى سارالاۋى كەرەك.
وسى حاق ءدىننىڭ قارسىسىندا ادام جاساعان رەاكتسيوندى ساياسي-ءدىني ءداستۇر تۇر. ونىڭ ۇستاناتىن پرينتسيپتەرى دە مۇلدەم بولەك.رەاكتسيوندى ءداستۇردىڭ جەكە سانا مەن دەربەس جاۋاپكەرشىلىكتەن جوعارى قوياتىن نارسەلەرى بار. ولار – ۇجىم، يەرارحيا جانە توپ بولىپ ءدىن ءىسىن اتقارۋ. مىنا نارسەنى ەرەكشە ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك: ادامداردىڭ كوپشىلىگى «قۇداي الدىندا جەكە جاۋاپ بەرەسىڭ» دەگەننەن قورقادى. ءسويتىپ، باسقا سۇيەنىش ىزدەيدى. ال رەاكتسيوندى ءداستۇر ادامدى اللا الدىنداعى ناق وسى جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتادى دا ول جاۋاپكەرشىلىكتى باسقالارعا، ءبىر ساتى جوعارى تۇرعاندارعا جۇكتەيدى.
ءدال وسى سەبەپتى كوپشىلىك اقىلدى يماننان قاشىپ، رەگرەسسكە شاقىراتىن داستۇرگە مويىنۇسىنادى. رەاكتسيوندى ءداستۇر ادامدى «مەنى تاڭدا، ماعان باعىن، باسقا شىندىق ىزدەمە. ەسەسىنە بار بالەدەن قۇتىلاسىڭ» دەپ ازعىرادى دەۋگە بولادى. جۇرت اقيقاتتى ىزدەۋدىڭ – قيامەت كۇنىندە ازاپتان قۇتىلۋ جولىندا اقيقات ىزدەۋدىڭ، قۇدايدى الدىندا جەكە جاۋاپ بەرۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن باسقاعا بەرىپ قۇتىلۋعا قۋانا كەلىسەدى. ويتكەنى، ءبىز تىنىشتىقتى، جايلى تۇرمىستى جاقسى كورەمىز. ال شىندىقتى ىزدەۋ، سونىڭ ارقاسىندا تۇسىنگەنىن اشىق ايتۋ – قابىلدانعان داستۇرگە سىن ايتۋ دەگەن ءسوز. ەشكىم شاك كەلتىرمەيتىن داستۇرگە قارسى شىققان ادام اينالاداعى جۇرتتىڭ وشپەندىلىگىنە، مازاققا، ءتىپتى قورلىققا تاپ بولاتىنىن ءبىلۋى ءتيىس.
رەاكتسيوندى-كونفورميستىك ءداستۇردى دۇرىس سانايتىندار قۇدايمەن تىكەلەي ەمەس، اراداعى دەلدال ارقىلى كەلىسىم جاساسىپ وتىرعانىن تۇسىنسە عوي! ال دانەكەر بولىپ جۇرگەن كىمدەر؟ ولار: عيباداتحانا شىراقشىلارى،
مولدالار، ءدىنباسىلار، اۋليەلەر، پىرلەر، اقساقالدار كەڭەسى، ميفتەر، اڭىزدار، «جالعان حاديستەر»، «جالعان سۇننەتتەر»، تاعىسىن تاعىلار.
ءدىنباسىلار مەن پىرلەر كوپشىلىكتىڭ ءبىز جوعارىدا ايتقان پسيحولوگيالىق السىزدىگى ارقاسىندا كۇن كورەدى. سوندىقتان دا ولار ءداستۇردىڭ ساقتالۋىنا مۇددەلى.
6:123.
ءدىن يەلەرى توبىردىڭ ساياسي-ءدىني داستۇردەن اينىماعانىن، ءتىپتى رەاكتسيوندى ءداستۇردى اسپەتتەي تۇسكەنىن قالايدى. مۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى. ءداستۇردىڭ مىزعىماۋى جولىندا ادەبي، حۇقىقتىق، رەپرەسسيۆتى جانە باسقا دا ادىستەر پايدالانادى. ءدىني ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى، مەشىتتەر جۇيەسى دە اراب-پارسى ءداستۇرىن، ياعني رەسمي ماقۇلدانعان اراب-پارسى ءدىني مادينەتىن ناسيحاتتاۋعا قىزمەت ەتەدى. ۇيىمداسقان ۇجىمدىق ءدىننىڭ قۇدايدىڭ حاق دىنىنەن ايىرماسى سول، وندا قۇداي مەن ادامنىڭ اراسىندا ءدىنباسىلار مەن ءدىن يەلەرى تۇر. بۇلار ءدىن ىسىندە زاڭ شىعارۋ حۇقىعىن مەنشىكتەپ العان.
ادامداردىڭ اقيقات كوزى قۇراننان اۋىپ، اداسۋىنا تىكەلەي جاۋاپتى – ساياساتتى تۋ قىلعان ءدىنباسىلار، ءدىن يەلەرى، «جالعان اۋليە-امبيەلەر» مەن بيلىكقۇمار پىرلەر مەن شەيحتار.
ءدىن ءىلىمىن قۇرانعا ساي ەتىپ رەفورمالاۋ ءدىنباسىلار مەن ولاردىڭ سوڭىنا ەرۋشىلەردىڭ قارسىلىعىن، ءتىپتى وشپەندىلىگىن تۋعىزاتىنى ءسوزسىز. ادامداردىڭ حاق دىنگە قايتۋىنا كەدەرگى جاسايتىن سول باياعى پسيحولوگيالىق السىزدىك ماسەلەسى. «بالكىم، اتا-بابالارىمىز اداسقان شىعار» دەگەن ساۋال قويۋعا كوپشىلىك كونگىسى كەلمەيدى. ويتكەنى، ءداستۇر مەن تاربيە، ورتانىڭ قىسىمى اقىلعا جەڭىستىك بەرمەيدى. لوگيكا ەموتسياعا، وي ادەتكە ورىن بوساتادى.
قۇراننىڭ قاسىنا جۇزدەگەن كىتاپتار قويىپ قۇراننىڭ كۇشىن جويعىسى كەلگەن جانە اقىلعا سوعىس اشقان ءداستۇرشى-مازحاپشى يسلامشىلار، تاريحتاعى حاليفات مونارحتار مەن وزدەرىنىڭ كوپشىل ەكەنىن دالەل قىلىپ شىعارۋعا تىرىسادى.بىراق قۇران كوپشىلىك بويىنشا اقيقاتتى بەلگىلەۋگە قارسى. ماسەلەگە بۇنداي لوگيكامەن قاراساق، مىسالى ۇندىستەردىڭ اراسىندا تۋىپ-وسكەن ادام، اينالاسىنداعى ادامداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءۇندىس ەكەنىن كورىپ، سيىردىڭ ىشىندە مىڭداعان قۇداي بولعانىنا سەنەدى. وسىلايشا سول ادامعا اتا-بابالاردىڭ جولىندا بولۋ مەن ادامداردىڭ كوپتىگى اقيقاتتى كورسەتەتىن ولشەم بولىپ ەسەپتەلەدى. مىسالى ورتودوكسالدى حريستياندىقتى الايىق. اتا–بابالارىنان جەتكەن ءداستۇرى كاتوليكتىك، ورتودوكستىك سەنىمنىڭ يسا پايعامباردىڭ قۇدايدىڭ ۇلى ەكەندىگىن قابىلدايدى. ال سونداي ورتاداعى ادام اينالاسىنداعى ادامداردان بۇنى كورگەسىن، امال جوق ول دا سونداي سەنىمدى قابىلدايدى.
انعام سۇرەسى 116
يۋسۋف سۇرەسى 106
كوپشىلىككە سوقىر ەرۋدىڭ ادامداردىڭ اداسۋلارىنا سەبەپشى بولۋىنا تاريحتان مىڭداپ مىسال كەلتىرۋگە بولادى. كوپتەگەن داۋىرلەردە ازشىلىقتار تۋرا جولدا بولعان. اللا اقيقاتتى كوپشىلىك ارقىلى تابىڭدار دەگەن جوق ءھام اقىلىمىزدى قولدانۋىمىزدى ءامىر ەتكەن. ءداستۇرلى يسلامشىلارعا ءبىر ءۇندىس نەمەسە ءبىر حريستيانعا بايلانىستى قاتەلەرىن كورسەتكەندە، جوعارىدا بەرىلگەن لوگيكا مەن ۇقساس اياتتاردى قولدانعاندارىنا كۋا بولامىز. ۇندىستەر مەن حريستياندارعا اقىل ايتقاندا تۋرا ولشەمدەردى قابىل ەتەتىن مازحاپشىلار، قۇراننىڭ يسلامىنا شاقىرىلعاندا، بىردەن كوپشىلىكتىڭ ارتىنا تىعىلۋعا، تاريحي اۆتوريتەتتەرمەن قورعانۋدى باستايدى. يسا پايعامباردى قۇدايدىڭ ۇلى، سيىردى قۇدايلاردىڭ پاناسى دەپ قابىلداعانداردى كوپشىلىك پەن داستۇرلەردىڭ اداستىرعانى تۋرالى مازحاپشىلار وتە جاقسى تۇسىنەدى جانە تۇسىندىرەدى. بىراق قۇراننىڭ يسلامىنا قارسى ءاردايىم قارۋ رەتىندە كوپشىلىك پەن يرراتسيونالدى داستۇرلەردى قولدانادى!..
قۇران بويىنشا اللانىڭ كىتابىن ۇستانباي، اقىلدى قولدانباي تۋرا جولعا جەتۋ مۇمكىن ەمەس. اقىلدىڭ قولدانىلۋىنا كەدەرگى بولىپ،رەاكتسيالىق ءداستۇردى دىنگە اينالدىرعانداردى قۇران ايىپتايدى. الايدا بۇگىنگى كۇنىمىزدە ءدىن اتىن جامىلعانداردىڭ كوپشىلىگى، اقىلدىڭ جولىن جاۋىپ،اراب-پارسى ءداستۇرىن ءدىن دەپ حالىقتىڭ قولىنا ۇستاتا سالعان. بۇگىنگى كۇنى ادامدارعا قۇرانداعى ءدىندى ءتۇسىندىرىپ، يسلامدا ايەلدەردىڭ باستارىن جابۋى، ايەل-ەركەك بولىپ ءبولىنۋى جوق دەسەك: ء“بىز بۇنى عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلە جاتىرمىز، سەن سوندا اۋليە، عۇلامالاردان دا ارتىق بىلەسىڭ بە؟” دەگەنگە ۇقسايتىن جاۋاپ الامىز.
ياكي “بۇل جول اقىل جولى ەمەس، داڭقتى اتالارىمىز بۇل ماسەلەلەردى شەشكەن، سەن تەك سولارعا ۇيىساڭ بولدى، اماندىققا جەتەسىڭ” دەگەن ەسكەرتۋلەر الامىز. بۇتكىل وسى وقيعالار “اتا-بابالاردىڭ ميراسىن” باسقا سوزبەن ايتقاندا “ارابي داستۇرلەردى” اللانىڭ ءۋاحيى قۇراننان دا، اقىلدان دا جوعارى كورەدى.
ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بۇل ادامداردىڭ ەشقاشان يسلامنىڭ جانە ونىڭ جالعىز قاينارى قۇراننىڭ ۋاكىلدەرى بولا المايتىندىقتارىن ۇعىنۋ ءھام ۇعىندىرۋ. كەرەك دەسەڭ لاۋازىمى سۇلتان-ءامىر-كورول ياكي مۋفتي بولسىن، كەسەنەسى ەڭ ۇلكەن بولسىن، اتىنا جىل سايىن مىڭداعان قۇرباندىق شالىنسىن ياكي ساعانالارىنا شۇبەرەك بايلانسىن- بۇل ادامدار قۇراننىڭ ەمەس، يرراتسيونالدى اراب-پارسى ءداستۇرىنىڭ ۋاكىلدەرى.
نەگىزىندە ناعىز ءدىندارلاردىڭ سەنىمدەرى مەن امالدارى قۇرانعا قايشى كەلمەۋى ءتيىس. حريستياندار دا وزدەرىنىڭ اۋليەلەرىنىڭ كەرەمەتتەرى جايىندا ءتۇرلى حيكايالار ايتادى. كەسەنەلەرىنە زيارات جاسالادى.ءتۇرلى كىتاپتاردا بۇلاردىڭ تاپجىلماي جاساعان عيباداتتارى مەن يگىلىكتەرى اڭگىمەلەنەدى. سوندا بۇل اۋليەلەر، يسا پايعامباردى قۇداي دەپ قابىلداسا دا، كىتاپتا جازىلعان كەرەمەتتەرى ناعىز ءدىندار بولعاندارىن كورسەتە مە؟ البەتتە كورسەتپەيدى. دەمەك ناعىز دىندارلىقتىڭ كورسەتكىشى- اۋليەلەردىڭ اڭگىمەلەنگەن مۇعجيزا حيكايالارى ەمەس، اللانىڭ ناعىز ءدىنىن ۇعىنىپ ونى ۇستانۋ. سوندىقتان اۋليەلەردىڭ جولى بولىپ تانىلعان اعىمدار مەن تاريقاتتار جانە جۇزدەگەن حيكايالارمەن بەزەندىرىلگەن “جالعان دىندارلىق” ەشكىمدى الداي المايدى. بۇل لوگيكا اقيقات بولعاندا يسا پايعامباردىڭ قۇداي بولعانى دا اقيقات بولاتىن ەدى! قىزىعى، قۇراندى بەتپەردە قىلعاندار، سيقىرشىلاردىڭ، تۇمارشىلاردىڭ جانە كورىپكەل ەمشىلەردىڭ ءىسىن قارالاۋدا الدارىنا جان سالمايدى،ولار ءدىندى ماتەريالدىق جانە ءناپسىشىل پايدالارىنا جەتۋ ءۇشىن قۇرال قىلىپ العاندار دەپ ايىپتايدى،بىراق ۇيالماستان وزدەرى سياقتى ويلامايتىنداردى كاپىرگە شىعارۋ سالۋ بۇنداي ادامدارعا تۇكتە ەمەس. بۇنداي ادامدار ارقيلى جولمەن ساياساتقا دا ارالاسىپ، ساياسي لوزۋنگتار ارقىلى يسلامعا قىزمەت ەتەمىز دەپ قاراپايىم ادامداردىڭ اقشاسىمەن سەمىرۋدە. اراب-پارسى داستۇرلەرىن دىنمەن شاتاستىراتىن نادان ادامدار، بۇلاردىڭ دەپۋتات، مۋفتي،ت.ب دەگەن سيپاتتارىنا ياكي پالەنشەنىڭ ۇزىن ساقالى مەن سالدەسىنە الدانىپ، ناعىز ءدىن بولىپ تابىلاتىن قۇرانعا ۇمتىلۋدىڭ ورنىنا سونداي ءدىني الاياقتاردىڭ تورىنا ءتۇسىپ جاتىر. قۇران ادامداردىڭ قويشا باعىلۋدى ەمەس، كەرىسىنشە اقىلىن ءتيىمدى قولدانۋلارىن قالايدى.(باقارا سۇرەسى 104). سوندا ءداستۇرشىل توپ وزدەرىنىڭ مۇددەلەرى ءۇشىن حالىقتى قۇراننان الىستاتىپ ولاردى قويشا باققىسى كەلەدى جانە حالىققا بۇل ايلا-امالدارىن بىلدىرتپەۋ ءۇشىن قۇران تارجىمەسىنە قارسى شىعىپ، ءھام ونىڭ ورنىنا جۇزدەگەن تومدىق جالعان كىتاپتار شىعارعان. جالپى حالىق بۇنداي ادامداردىڭ كورسەتكەن كوزبوياۋشىلىقتارىن دىنمەن شاتاستىرادى جانە ولاردى “ناعىز ءدىندار” دەپ ويلايدى.
حالىقتىڭ كوپشىلىگى ء“دىن بۇل بولسا، ءدىندى ۇستانۋ قيىن ” دەپ وزدەرىنىڭ كەمشىلىكتى بولعاندارىن ەسەپتەپ، دىننەن بۇتىندەي الىستاعان.
جالعاسى بار...
تۇراربەك قۇسايىنوۆ
"دەموس" قق توراعاسى
