تالاس وماربەكوۆ، تاريحشى-عالىم:
– ەتنوگرافيا – قازاق دەگەن حالىقتىڭ بۇكىل تاريحىمەن، پسيحولوگياسىمەن، سانا-سەزىمىمەن، رۋحاني ۇلتتىق بولمىسىمەن بايلانىستى نارسە. قازىرگى تاڭدا ءبىز حالقىمىزدىڭ رۋحاني-ماتەريالدىق قۇندىلىقتارىن باسقا ەلدەرگە تانىتۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ جەرىمىزدە سوناۋ كونە داۋىردەگى تاڭبالى تاستاردان باستاپ ورتاعاسىرلىق ايشا ءبيبى، قاراحان مازارلارى سەكىلدى قۇندىلىقتارىمىز، كەيىنگى قازاق حاندىعى تۇسىنداعى ۇلكەن-ۇلكەن قالالارىمىز، ەلدى مەكەندەرىمىز بار. وسىنداي رۋحاني-ماتەريالدىق قۇندىلىقتارىمىز تۋرالى جۇيەلى تۇردە حالىقارالىق تۋريزم مەكەمەلەرىنە اقپاراتتار بەرىپ، تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلەتىن ەتنوگرافيالىق ساياحاتتاردىڭ باعىتتارىن بەلگىلەۋىمىز كەرەك.
بۇل ماسەلەمەن ارنايى مينيسترلىك اينالىسۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن نەمەسە تۋريزم سالاسىن سپورتتان بولەك مينيسترلىك رەتىندە بەكىتكەنىمىز ءجون. ەتنوگرافيالىق ساياحاتتاردى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن مينيسترلىك قولعا الىپ، قاراجات بولسە عانا ءبىرشاما ءىس تىندىرىلعان بولار ەدى.
حايروللا عابجاليلوۆ، «الاش» زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:
– بۇگىندە ەتنوگرافيالىق ساياحاتتاردى جانداندىرۋعا بىزدە ەشتەڭە كەدەرگى بولىپ تۇرعان جوق، تەك ىنتا جوق. ءبىز بولاشاقتى ويلاۋدىڭ ورنىنا ارقايسىمىز ءوز قارا باسىمىزدى كۇيتتەيمىز. كەزىندە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان الاش ارىستارى تاريحتى وزدىكتەرىمەن زەرتتەپ، حالىق مۇراسىن بارىنشا بىلۋگە تىرىسقان. مىسالى، مۇحامەتجان تىنىشباەۆ – تەمىرجولشى، ال سونىڭ جازعان تاريحىن ءبىز ءالى وقىپ كەلەمىز. حالەل دوسمۇحامەدوۆ – دارىگەر، احمەت بايتۇرسىنوۆ – اۋىل شارۋاشىلىعى مامانى بولا تۇرا، ءتىلدى، تاريحتى تەرەڭ ءبىلدى. سەبەبى ولاردىڭ ساناسى جوعارى، ويى تەرەڭ ەدى. ال قازىرگى تاريحشىلارىمىزدىڭ ەڭبەكتەنۋگە، زەرتتەۋگە دەگەن ىقىلاس-ىنتاسى تومەن. ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەتپىز، ءوز تىزگىنىمىز – ءوز قولىمىزدا، ەشكىم بىزگە كەدەرگى بولىپ جاتقان جوق. ەگەر ءوز ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن، ەتنوگرافياسىن زەرتتەۋگە دەگەن نيەت بولسا، قارجى دا، باسقا دا تابىلادى.
باباقۇمار قيناياتۇلى، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى:
– اۋىل – قازاقتىڭ التىن بەسىگى عوي. قازاق مەنتاليتەتىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ مايەگى رەتىندە اۋىلداعى ەتنومادەني احۋالدى ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن ەتنوگرافيالىق ساياحاتتاردى مەيلىنشە كوپ جۇرگىزۋ كەرەك. كەڭەس داۋىرىندە قازاق ەتنوگرافياسى جان-جاقتى، كەشەندى تۇردە زەرتتەلدى دەپ ايتا المايمىز. ويتكەنى حالەل ارعىنباەۆ، مارات مۇقانوۆ ءتارىزدى ۇلكەن اعالارىمىز ايتىپ كەتكەندەي، قازاقستاننىڭ جەرى قۇس قاناتىن تالدىرادى. ءبىر ولكەگە بارىپ زەرتتەۋ ءۇشىن ۇلان-عايىر جەردى باسىپ ءوتۋ كەرەك. سوندىقتان ءبىز ەلىمىز بويىنشا ءاربىر ايماقتىق، اۋداندىق، وڭىرلىك ساياحاتتاردى بىرنەشە باعىتتا، كەشەندى تۇردە جۇرگىزگەنىمىز دۇرىس. وسىنداي زەرتتەۋ ساياحاتتارىنىڭ نىسانىنان رۋحانيات، ءتىل، ءدىن ماسەلەسى، سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋلەر تىس قالماۋى ءتيىس. ەل ىشىنە جاسالاتىن ساياحاتتاردان بولەك، ءتىپتى قازاق دياسپوراسى تۇراتىن شەتەلدەرگە دە ءجيى بارىپ تۇرساق، ارتىق بولمايدى. ارينە، مۇنداي زەرتتەۋ ساياحاتتارى مول قارجىنى قاجەت ەتەدى. وسى سالاعا قارجى بولەتىن جوعارعى جاقتاعى مەكەمەلەر اتالعان ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارا بەرمەيدى. وسى ەڭ باستى كەدەرگى بولىپ وتىر.
اينۇر سەنباەۆا، «الاش ايناسى».
