بۇرىندارى قازاق «اكەدەن بالاعا مال قالادى، بولماسا تال قالادى» دەۋشى ەدى. ال قازىر ءبىزدىڭ قيتۇرقى زاڭنىڭ ارقاسىندا نەسيە مۇراعا قالىپ جاتىر. «قر بانكتەر جانە بانكتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭعا سايكەس ادام قايتىس بولعان جاعدايدا ونىڭ موينىندا نەسيەسى بولعان بولسا، ول مۇراگەرلىك نەسيە بولىپ ەسەپتەلىپ تۋعان-تۋسىنا، بالا-شاعاسىنا، زاڭدى نەكەلى جارىنا وتەدى. وسىلايشا زاڭ بويىنشا، نەسيە الۋشى قايتىس بولعان جاعدايدا، نەسيەنى قايتارۋ مىندەتتەمەسى توقتامايدى. بۇگىن ءبىز «ادىرنا» اقپاراتتىق پورتالى ارقىلى وسى ماسەلەلەردىڭ جىگىن اشامىز.
بىزگە ماسەلەسىن ايتقان الماتى وبلىسى قاراساي اۋدانىنىڭ تۇرعىنى اينۇر قارمىسوۆا. بۇل وتباسى كۇيەۋىنىڭ كوزى تىرىسىندە بانكتەن ءۇش جىلعا 1 ملن تەڭگە نەسيە الادى. «جازمىشتان وزمىز جوق»، نەسيە العاننان كەيىن التى ايدان كەيىن كۇيەۋى باقيلىق بولادى. ال وسىدان كەيىن بارىپ الىنعان نەسيە قامىتى كەيىپكەرىمىزدىڭ موينىنا ىلىنەدى.
«باستاپقىدا كۇيەۋىم قايتىس بولدى عوي، ەندى نەسيەم كەشىرىلەتىن شىعار دەگەن ويمەن بانككە باردىم. جولداسىمنىڭ قايتىس بولعانىن ناقتىلايتىن كۋالىكتى كورسەتتىم. سويتسەم بانك قىزمەتكەرلەرى نەسيەنىڭ كەشىرىلمەيتىنىن، سۇراگەرلىك نەسيە ەكەنىن ايتتى. قازىر ءوزىم جۇمىسسىزبىن ءۇش بالامەن بانكتىڭ نەسيەسىن تولەيدەن شارشادىم، قينالىپ كەتتىم»،-دەيدى اينۇر قارمىسوۆا.
ءبىز اينۇردىڭ ماسەلەسىن جەڭىلدەتپەك بولىپ، ارنايى مامانداردىڭ كەڭەسىنە جۇگىندىك. سالا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ارادا ءبىر جەڭىلدىگى، مۇراگەرلىككە قالعان نەسيەگە پايىزدار قوسىلمايدى. ال بانكتەن العان نەگىزگى سومانى قايتارۋ مۇراگەردىڭ مىندەتى بولىپ سانالادى. «قانشا جەردەن نارازى بولساڭىز دا، مۇنداي جۇيەمەن كەلىسپەسەڭىز دە، زاڭعا باعىنۋعا مىندەتتىسىز» دەيدى ماماندار.
قازاقتىڭ قارىزعا باتۋى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسا بەرە مە؟
جالپى، نەسيەگە قاتىستى دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ەلىمىزدە جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتى 8,5 ملن ادام بولسا، ولاردىڭ 5,1 ملنعا جۋىعىنىڭ موينىندا نەسيەسى بار. بۇل - ەلدەگى ءار ءتورتىنشى ادامنىڭ بانك الدىندا قارىزى بار ەكەنىن كورسەتەدى. قازىردە وسى نەسيە الۋشىلاردىڭ 1,5 ملننان استامى العان قارىزدارىن قايتارا الماي بانكتەردەگى پروبلەمالىق نەسيە قورىن كوبەيتىپ وتىر. بۇگىنگى كۇنى ەلدەگى قايتارىلماعان نەسيە كولەمى 3 ترلن تەڭگەگە جەتكەن.
قازاقستانداعى نەسيە جۇيەسىنە قاتىستى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ، نەسيەگە 24-28% ۇستەمە قوسۋ، قايتارىلماعان نەسيەلەرگە ەلدە جوق پايىزبەن ءوسىمپۇل قوسۋ، قايتىس بولعان ادامنىڭ نەسيەسىن مۇراعا قالدىرۋ قازاقستاندا عانا بار ءۇردىس ەكەنىن العا تارتتى. ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، اسىرەسە نەسيەنى مۇراعا قالدىرۋ جايى دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن الدەقاشان الىنىپ تاستالعان.
«قازىر ەلدەگى قايتارىلماعان نەسيەلەر كولەمى 3 ترلن تەڭگەگە جەتتى. بۇل بانكتەر ءۇشىن وتە قاۋىپتى جايت. ءتىپتى بانكتەر قارىز العان ادام باقيلىق بولىپ كەتسە، ونىڭ نەسيەسىن بالا-شاعاسىنا مۇراعا قالدىرىپ زاڭدى ۇتىمدى پايدالانىپ وتىر. نەگىزىندە، كوپتەگەن ەلدەردە مۇنداي ساياسات جوق. دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردىڭ ءبىرازىندا نەسيە تۇتىنۋشىعا 2-3-4 پايىزبەن بەرىلەدى. سونداي-اق ول ەلدەردە نەسيە الۋشىعا جازاتايىم جاعداي بولعاندا ساقتاندىرۋ كومپانيالارى قارىزىن وتەيدى. ال بىزدە بانكتەر نەسيە الاردا ساقتاندىرۋ قىزمەتىن ماجبۇرلەپ تۇرىپ تۇتىنۋشىعا ۇسىنادى. ول ءۇشىن تولەم الادى. ال جازاتايىم جاعداي بولسا ساقتاندىرۋ قىزمەتىنىڭ تولىق نەسيەنى وتەپ بەرەتىنىنە ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. بولاشاقتا ۇلتتىق بانك باسشىلىعىنا كەلگەن ەربولات دوساەۆ مىرزا وسى ماسەلەنى شەشۋگە اتسالىسسا دەيمىز. نەسيەنى مۇراعا قالدىرۋ بابىن زاڭنان الىپ تاستاۋعا ىقپال ەتۋ كەرەك. حالىق قالاۋلىلارى دا وسىعان ءمان بەرگەن ءجون. ەگەر بۇل باپ الىنىپ تاستالماسا قازاقتىڭ قارىزعا باتۋى ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالا بەرەدى»،- دەدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
نەسيەنى مۇراعا قالدىرۋ زاڭنان الىنۋى كەرەك
ءسويتىپ، ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ ايتىپ وتىرعانداي، وزگە ەلدەردە قازاقستانداعى ءتارىزدى نەسيەنى مۇراعا قالدىرۋ ءۇردىسى جوق. ەكونوميست-عالىم «مۇنداي ءۇردىس ازىرگە قازاقستاندا عانا تاجىريبەدە قالىپ تۇر. وزگە ەلدەردە قايتىس بولعان ادامنىڭ نەسيەسىن «بالا 18-گە تولعاندا تولەيدى» دەپ كامەلەت جاسقا تولماعان بالاسىنا جۇكتەپ قويۋ، ارتىندا قالعان تۋىستارىنا تولەتۋ دەگەن جوق. بىزدەگى نەسيە ساياساتى حالىققا ەمەس، بانككە عانا ءتيىمدى. ەگەر قاراپايى محالىقتى ويلاساق، نەسيەنى مۇراعا قالدىرۋدى زاڭنان الىپ تاستاۋ كەرەك» دەدى.
ال قارجىگەر ءىلياس يساەۆتىڭ ايتۋىنشا، زاڭعا راسىمەن دە ساۋاتتى ەتىپ، تۇزەتۋ ەنگىزۋ كەرەك.
«مەن ءوزىم بىلەتىن شەت مەملەكەتتەردە ۆەنگريا، پولشا ەلدەرىندە نەسيە العان ادام مۇلدە جۇمىسقا جارامسىز بولىپ قالىپ، وندىرىستىك جاراقات الىپ موينىندا نەسيەسى بولسا ونىڭ 40 پايىزىن جۇمىس بەرۋشى وتەيدى. 60 پايىزىن ساقتاندىرۋ كومپانياسى تولەيدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز مۇنداي جۇيەگە جەتە الماي وتىرمىز. حالىقتىڭ قالتاسى بانكتەرگە تونالىپ جاتىر. بانكتەر حالىققا ءتيىمدى وپەراتسيالار جاساپ وتىرعان جوق. سوندىقتان بولاشاقتا ۇكىمەت بانكتەرگە حالىققا ءتيىمدى قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىپ، تالاپتى توتەسىنەن قويسا جاقسى بولار ەدى»، - دەدى ءىلياس يساەۆ.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
