Buryndary qazaq «ákeden balaǵa mal qalady, bolmasa tal qalady» deýshi edi. Al qazir bizdiń qıturqy zańnyń arqasynda nesıe muraǵa qalyp jatyr. «QR Bankter jáne banktik qyzmet týraly» Zańǵa sáıkes adam qaıtys bolǵan jaǵdaıda onyń moınynda nesıesi bolǵan bolsa, ol muragerlik nesıe bolyp eseptelip týǵan-týsyna, bala-shaǵasyna, zańdy nekeli jaryna ótedi. Osylaısha zań boıynsha, nesıe alýshy qaıtys bolǵan jaǵdaıda, nesıeni qaıtarý mindettemesi toqtamaıdy. Búgin biz «Adyrna» aqparattyq portaly arqyly osy máselelerdiń jigin ashamyz.
Bizge máselesin aıtqan Almaty oblysy Qarasaı aýdanynyń turǵyny Aınur Qarmysova. Bul otbasy kúıeýiniń kózi tirisinde bankten úsh jylǵa 1 mln teńge nesıe alady. «Jazmyshtan ozmyz joq», nesıe alǵannan keıin alty aıdan keıin kúıeýi baqılyq bolady. Al osydan keıin baryp alynǵan nesıe qamyty keıipkerimizdiń moınyna ilinedi.
«Bastapqyda kúıeýim qaıtys boldy ǵoı, endi nesıem keshiriletin shyǵar degen oımen bankke bardym. Joldasymnyń qaıtys bolǵanyn naqtylaıtyn kýálikti kórsettim. Sóıtsem bank qyzmetkerleri nesıeniń keshirilmeıtinin, suragerlik nesıe ekenin aıtty. Qazir ózim jumyssyzbyn úsh balamen banktiń nesıesin tóleıden sharshadym, qınalyp kettim»,-deıdi Aınur Qarmysova.
Biz Aınurdyń máselesin jeńildetpek bolyp, arnaıy mamandardyń keńesine júgindik. Sala mamandarynyń aıtýynsha, bul arada bir jeńildigi, muragerlikke qalǵan nesıege paıyzdar qosylmaıdy. Al bankten alǵan negizgi somany qaıtarý muragerdiń mindeti bolyp sanalady. «Qansha jerden narazy bolsańyz da, mundaı júıemen kelispeseńiz de, zańǵa baǵynýǵa mindettisiz» deıdi mamandar.
Qazaqtyń qaryzǵa batýy urpaqtan-urpaqqa jalǵasa bere me?
Jalpy, nesıege qatysty derekterge júginsek, elimizde jumys isteýge qabiletti 8,5 mln adam bolsa, olardyń 5,1 mlnǵa jýyǵynyń moınynda nesıesi bar. Bul - eldegi ár tórtinshi adamnyń bank aldynda qaryzy bar ekenin kórsetedi. Qazirde osy nesıe alýshylardyń 1,5 mlnnan astamy alǵan qaryzdaryn qaıtara almaı bankterdegi problemalyq nesıe qoryn kóbeıtip otyr. Búgingi kúni eldegi qaıtarylmaǵan nesıe kólemi 3 trln teńgege jetken.
Qazaqstandaǵy nesıe júıesine qatysty ekonomıst-ǵalym Jumadilda Baıahmetov, nesıege 24-28% ústeme qosý, qaıtarylmaǵan nesıelerge elde joq paıyzben ósimpul qosý, qaıtys bolǵan adamnyń nesıesin muraǵa qaldyrý Qazaqstanda ǵana bar úrdis ekenin alǵa tartty. Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, ásirese nesıeni muraǵa qaldyrý jaıy damyǵan elderdiń tájirıbesinen áldeqashan alynyp tastalǵan.
«Qazir eldegi qaıtarylmaǵan nesıeler kólemi 3 trln teńgege jetti. Bul bankter úshin óte qaýipti jaıt. Tipti bankter qaryz alǵan adam baqılyq bolyp ketse, onyń nesıesin bala-shaǵasyna muraǵa qaldyryp zańdy utymdy paıdalanyp otyr. Negizinde, kóptegen elderde mundaı saıasat joq. Damyǵan jáne damýshy elderdiń birazynda nesıe tutynýshyǵa 2-3-4 paıyzben beriledi. Sondaı-aq ol elderde nesıe alýshyǵa jazataıym jaǵdaı bolǵanda saqtandyrý kompanııalary qaryzyn óteıdi. Al bizde bankter nesıe alarda saqtandyrý qyzmetin májbúrlep turyp tutynýshyǵa usynady. Ol úshin tólem alady. Al jazataıym jaǵdaı bolsa saqtandyrý qyzmetiniń tolyq nesıeni ótep beretinine eshkim kepildik bere almaıdy. Bolashaqta Ulttyq bank basshylyǵyna kelgen Erbolat Dosaev myrza osy máseleni sheshýge atsalyssa deımiz. Nesıeni muraǵa qaldyrý babyn zańnan alyp tastaýǵa yqpal etý kerek. Halyq qalaýlylary da osyǵan mán bergen jón. Eger bul bap alynyp tastalmasa qazaqtyń qaryzǵa batýy urpaqtan urpaqqa mura bolyp qala beredi»,- dedi ekonomıst-ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Nesıeni muraǵa qaldyrý zańnan alynýy kerek
Sóıtip, Jumadilda Baıahmetov aıtyp otyrǵandaı, ózge elderde Qazaqstandaǵy tárizdi nesıeni muraǵa qaldyrý úrdisi joq. Ekonomıst-ǵalym «Mundaı úrdis ázirge Qazaqstanda ǵana tájirıbede qalyp tur. Ózge elderde qaıtys bolǵan adamnyń nesıesin «bala 18-ge tolǵanda tóleıdi» dep kámelet jasqa tolmaǵan balasyna júktep qoıý, artynda qalǵan týystaryna tóletý degen joq. Bizdegi nesıe saıasaty halyqqa emes, bankke ǵana tıimdi. Eger qarapaıy mhalyqty oılasaq, nesıeni muraǵa qaldyrýdy zańnan alyp tastaý kerek» dedi.
Al qarjyger Ilııas Isaevtyń aıtýynsha, zańǵa rasymen de saýatty etip, túzetý engizý kerek.
«Men ózim biletin shet memleketterde Vengrııa, Polsha elderinde nesıe alǵan adam múlde jumysqa jaramsyz bolyp qalyp, óndiristik jaraqat alyp moınynda nesıesi bolsa onyń 40 paıyzyn jumys berýshi óteıdi. 60 paıyzyn saqtandyrý kompanııasy tóleıdi. Ókinishke qaraı, biz mundaı júıege jete almaı otyrmyz. Halyqtyń qaltasy bankterge tonalyp jatyr. Bankter halyqqa tıimdi operaııalar jasap otyrǵan joq. Sondyqtan bolashaqta Úkimet bankterge halyqqa tıimdi qyzmet kórsetýge qatysty zańǵa ózgertýler engizip, talapty tótesinen qoısa jaqsy bolar edi», - dedi Ilııas Isaev.
Qarlyǵash Zaryqhanqyzy,
"Adyrna" ulttyq portaly
