حالقىمىزعا كەڭىنەن تاراعان وسى ءبىر ءاننىڭ تالاي رەت داۋ-داماي تۋعىزعانى تەگىننەن-تەگىن ەمەس. شىندىعىنا كەلگەندە، قانداي دا حالىقتىڭ بولسىن تەگىنە دە، گەنىنە دە تىعىز بايلانىستى بولىپ كەلەتىن رۋحاني دۇنيەنى باسقا حالىق وكىلىنىڭ جاساي المايتىنى راس. ونى جاساعانىمەن، ءبارىبىر جاساندى ەكەندىگى كورىنەدى دە تۇرادى. ال مىنا اندە دۋدار دەگەن قازاق جىگىتىنە جاگورقىزى ءماريامنىڭ بىلدىرەتىن سەزىمى دە، ماحابباتى دا، تىپتەن ايتاتىن سوزدەرى دە مۇلدە قازاقشا، ءماريام مۇلدەم قازاققا اينالىپ كەتكەن سياقتى اسەر قالدىرادى. بۇل جەردەگى ەڭ ءبىر تاڭعالارلىعى – توڭكەرىسكە دەيىن شىققان وسى اندە ءارتۇرلى مادەنيەتكە جاتاتىن قازاقتار مەن ورىستاردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق، ۇيلەسپەس جاعدايلار، ت.ب. جونىندە بىردە-ءبىر ءسوز جوق. تىم قۇرىماسا، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ قارسى بولعاندىقتارى دا بايقالمادى. وسىعان قاراعاندا، بۇل جاعداي ەكى حالىق ءبىر-بىرىنە جاقىنداسىپ، ازدى-كوپتى ارالاسىپ، ءوزارا تۇسىنىسكەننەن كەيىن بولعان ءتارىزدى. سونىڭ وزىندە دە، قانشا جاقىنداسىپ، باۋىر باسىپ كەتكەنىمەن، ۇلت اراسىنداعى دراماتيزم بولا بەرەدى. ال اندە بۇل بايقالمايدى. بىراق كەڭەس زامانىندا سول كەزدەگى يدەولوگيانىڭ ىقپالىمەن مۇنى حالىقتار دوستىعى دەپ دارىپتەپ، ءماريامدى كومپوزيتور ەتىپ شىعاردى. ول جايىندا پوەما دا، وپەرا دا جازىلدى. تالاي-تالاي ۇلكەن جينالىستاردا وسى جاعداي دارىپتەلدى. سونىڭ سوڭى قازاقتاردىڭ ورىسشا جازۋىنا اكەپ سوقتى. بۇل جەردەگى باستى قيسىن «قاراپايىم ورىس قىزى قازاقشا ءان شىعارا الاتىن بولسا، قازاقتار نەگە ورىسشا جازا الماۋعا ءتيىس» دەگەندە ەدى. ارينە، بۇعان ءماريامنىڭ ەش كىناسى جوق. جاس ادامنىڭ ءبىر-ءبىرىن ۇلتىنا، ەلىنە قاراماي جاقسى كورە بەرۋى دەگەن وعان دەيىن دە بولعان. وسى ارادا وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى شىعارىلعان شەشەن شايىرى رايسا احمەتوۆانىڭ «بولسا دا ۇلتىم – شەشەن، ەلىم – قازاق» دەگەن ءبىر ولەڭى ەسكە تۇسەدى. مۇندا ۇلكەن شىندىق جاتىر. تاريحتا ءارتۇرلى سەبەپپەن ساياسي وداق قۇرىپ، ءبىر مەملەكەت، ءبىر ەلدىڭ تۋىنىڭ استىنا جيىلىپ، كەيىننەن تاراپ كەتكەن ءتۇرلى تايپالار بارشىلىق. سونداي تۇستارى جاسالعان ادەبيەت تە جەتەرلىك. ماسەلەن، XIX عاسىرداعى ورىس ادەبيەتىن جاساعاندار – ءارتۇرلى ۇلتتىڭ وكىلدەرى. ونىڭ رۋحىنىڭ نەگىزىنىڭ ورىس حالقىنان قاشىق جاتقاندىعى دا سوندىقتان. بۇل – شىن مانىندە، ورىستىڭ ۇلت ادەبيەتى ەمەس، ورىس تىلىندە جاسالعان ادەبيەت قانا. مۇنىڭ كەڭەس داۋىرىنە دە قاتىسى بار. ارينە، ءسوز ونەرىندە ءارتۇرلى تاسىلمەن مۇنىڭ ءبارىن سەزدىرمەۋگە بولادى. بىراق بۇل ادام جانى مەن سەزىمىنە تىكەلەي اسەر ەتە¬تىن مۋزىكا ونەرىنە كەلگەندە كورىنىپ قالا بەرەدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، «دۋداراي» ءانىن ەشكىم دە جاتسىنعان جوق، كەرىسىنشە، ونى قازاقتىڭ حالىق ءانى رەتىندە قابىلدادى. سوندا ءماريام جاگورقىزى وسى ءاندى شىعارعان با؟
بۇل جەردە كوڭىلگە ءبىر ءتۇرلى كۇدىك كەلتىرە بەرەتىن جايت — ونىمەن سوعىستان سوڭعى جىلدارى الماتىدا ارنايى كەزدەسكەن مۋزىكا زەرتتەۋشىسى ب.ەرزاكوۆيچ جارىتىپ ەشتەڭە دەمەيدى. ءتىپتى دۋدار دەگەن كىم، ول قازىر بار ما، قاي جەردە تۇرادى، ولاردىڭ كەيىنگى تاعدىرى قالاي بولدى؟ بۇل جايىندا دا ءبىر اۋىز ءسوز جوق. ەگەر دە، شىندىعىندا، وسىنداي ءبىر ماحاببات بولا قالعان جاعدايدا، ءبارى نەگە سونشا تۇماندى؟ نە قۇپيا بار؟
ءبىر ەسكەرەرلىك جايت – وسى ءاندى حالىق اۋزىنان جازىپ العان ا.زاتاەۆيچ تە ول جونىندە جۇمعان اۋزىن اشپايدى. ول بار-جوعى: «دۋداراي» – ودنا يز ليۋبيمەيشيح كازاحسكيح پەسەن، پرەدستاۆلەننوي ۆ «1000 پ.» چەتىرميا ۆاريانتامي، پود N114, 475, 533 ي 897, ا ۆ ناستوياششەم سبورنيكە — N130 ي 235. يز نيح پريۆوديمىي ۆاريانت كاشاۋباەۆا پولزۋەتسيا نايبولشەي پوپۋليارنوستيۋ»، – دەپ جازادى. ول بىراق تا ءاننىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالمايدى. بۇل ارادا مىڭنان استام ءان مەن كۇيدى جيناعان كىسىنىڭ باسقا اندەرگە كەڭىنەن توقتالا تۇرىپ، مىنا انگە كەلگەندە جاق اشپايتىنى قىزىق-اق. سول كەزدە بۇل ءاننىڭ قازاق ساحاراسىنا كەڭىنەن تاراعاندىعى سونشالىق، ارقا ەلىنىڭ ازاماتتارىمەن قاتار ونىڭ ءبىر نۇسقاسىن ا.زاتاەۆيچكە ع.مۇراتباەۆ تا بەرىپتى. وسىنداي التى نۇسقانىڭ ىشىندەگى بۇگىنگى كۇنى ءبىز بىلەتىن نۇسقاعا ەڭ جاقىنى – نوتاعا تۇسكەن كەزدەگى مايدا-شۇيدە دالسىزدىكتەردى ەسكەرمەگەندە، ءا.قاشاۋباەۆتىڭ اۋزىنان جازىپ العانى. ءبىر قىزىعى، ءماريام مەن دۋداراي جونىندە، ول ءاندى كىمنەن ەستىگەنى، كىمنەن ۇيرەنگەنى، كىمنەن العانى، ت.ب. جايىندا سول كەزدىڭ ءانشىسى امىرە دە ءتىس جارمايدى. ەگەر دە ەل اراسىندا سيرەك كەزدەسەتىن سونداي وقيعا بولا قالسا، ورىس قىزى ارنايى ءان شىعارسا، ول تۋرالى امىرەنىڭ بىلمەيتىنى نەسى؟ ءتىپتى بۇل جاعداي باسقاشا بولا قالعاندا دا اتاقتى ءانشىنىڭ ءلام-ميم دەمەيتىنى قالاي؟ كەرىسىنشە، بۇل دەگەن قانداي دا ونەرپازدىڭ ءاندى ايتار الدىندا اڭگىمە ەتەتىن نارسەسى ەمەس پە؟ وكىنىشكە قاراي، وسى ءان جونىندە كەزىندە حاتقا تۇسكەن دەرەك وسىمەن عانا شەكتەلەدى. راس، كەيىنگى ءبىر زامانداردا وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا قولدان «ستالسكي»، قولدان «پۋشكين» جاساعانىمىز سياقتى قولدان ءبىر-ءبىر «كومپوزيتور»، «كادەت كورپۋسىن بىتىرگەن سال-سەرى» جاساۋ دا، حالىق اندەرىن جوقتىقتان شىققان جومارتتىقپەن اركىمگە ۇلەستىرىپ بەرۋ دە بولماي قالعان جوق. سونىڭ كەبىن «دۋداراي» ءانى دە كيدى. بىراق تا ونداي «جاڭالىق اشقىشتاردىڭ» شاتقاياقتاعان دالەلدەرى مەن قيسىندارى ەشكىمدى ونشا يلاندىرا قويمادى. بۇل ارادا دۋداراي مەن ءماريامنىڭ زامانداستارى اشىپ ايتپاعان، نە حاتقا ءتۇسىرىپ دەرەك قالدىرماعان ءدۇدامالدى جايتتىڭ باسىن اشا قويۋدىڭ قيىن ەكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. جالپى، ونىڭ كەرەگى دە شامالى. ەڭ باستىسى، بۇگىندەرى مۇنىڭ بارىنە انىق جاۋاپ تابا الماساق تا، ءوز زامانىندا وسىنداي ءبىر مۋزىكالىق دۇنيەنىڭ بولعاندىعىنا، ونى حالىق اراسىنا كەڭىنەن تاراعاندىعىنا، ءسويتىپ، ونى ءاۋ باسىندا شىعارعان كىسىنىڭ اتى ۇمىتىلىپ، ونىڭ شىنايى حالىق انىنە اينالىپ كەتكەنىنە كۋامىز.
بۇگىندەرى «دۋدارايدىڭ» نوتاعا تۇسكەن مۋزىكالىق ماتىنىنە قايتادان ۇڭىلسەك، كوپ نارسەنى اڭداۋعا بولادى. ونىڭ فورماسى، جاسالۋ جولى مەن ءتاسىلى، مەلوديانىڭ ءوربۋى، اۋەننىڭ ورىستەۋى، مۋزىكالىق پەريودتىڭ شۋماقپەن ءبىتىپ قانا قويماي، قايىرمادا ءارى قاراي جالعاسۋى، ينتوناتسيا مەن تەمبردىڭ قازاقىلىعى، ولاردىڭ بايىرعى اندەرىمىزگە ءتان ەكەندىگى، «بايانداۋ»، ياعني «ەپوس» پەن ليريزم ەلەمەنتتەرىنىڭ استاسىپ كەلىپ وتىرۋى، ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە ەتەنە كىرىگىپ كەتكەندىگى سونشالىق، ولاردىڭ جاي كوزگە ونشا انىق بولىپ بىلىنە دە بەرمەيتىندىگى، ءبىر جارىم وكتاۆاعا جەتەرلىك دياپازون، كەڭ تىنىس، تابيعي ماجور اۋەزدىگى، كەيدە ءۇشىنشى جاق پەن ءبىرىنشى جاقتىڭ ارالاسىپ كەلىپ وتىرۋى مامان كىسىنىڭ ءوزىن تاڭعالدىرادى.
ەڭ باستىسى، شارقىنىڭ «ءلايلا-ءماجنۇنى» مەن «تاھير-زۋھراسىنىڭ» ارالارىندا بولعان اسقاق، رومانتيزمگە تولى ماحابباتىن قاراپايىم ورىس قىزى مەن قاراپايىم قازاق جىگىتىنىڭ باسىنان كەزدەستىرگەنىمىز – توسىن جاعداي. اسىرەسە، «قور بولىپ، ءبىر جامانعا كەتكەنىمشە، الدىمنان قازۋلى كور تابىلسايشى» دەگەن جولداردى وقىعاندا ءماريامنىڭ كوڭىلى مەن سەزىمىنىڭ شىنايىلىعىنا، ىقىلاسىنىڭ ىستىق ەكەندىگىنە، ماحابباتىنىڭ مولدىرلىگىنە ەرىكسىز سەنەسىڭ. بۇل – كورسەقىزارلىق تا، جىل وتپەي جاتىپ سۋىپ قالاتىن سۇيىسپەنشىلىك تە ەمەس، «ون التى-ون جەتىگە جاڭا كەلگەن» ورىس قىزىنىڭ شىنايى جان سىرى، قالتقىسىز كوڭىلى. ءوزى – ءتۇبى تەرەڭدە جاتقان تۇنىق ءبىر دۇنيە. بۇل جەردە ەسكەرەتىن باستى نارسە – سول سەزىمدى مىنا ناعىز قازاقى ءاننىڭ شارتىمەن شىعارىلعان دۇنيەنىڭ ارتىعىمەن جەتكىزىپ جاتقاندىعى.
باسقا ۇلت وكىلىنىڭ، مىڭ جەردەن «قازاقتانىپ» كەتسە دە، مىناداي ونەر دۇنيەسىن شىعارا قويۋى ەكىتالاي.
وسى ارادا مىڭنان استام ءان-كۇيىمىزدى جيناپ، حالقىمىزعا ولشەۋسىز، ۇشان-تەڭىز قىزمەت ەتكەن، وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن زيالى كىسى ا.زاتاەۆيچتىڭ: «مەلودي كازاحسكيح پەسەن يمەيۋت گارمونيچەسكۋيۋ وسنوۆۋ ي پەريوديچەسكي سكلاد، ۆ وتنوشەني كوەگو حاراكتەرنىم ياۆلياەتسيا دۆۋكرات¬نوە پوۆتورەنيە گلاۆنوگو پرەدلوجەنيا، ۆمەششايۋششەگو ۆ سەبە چەتۆەروستيشيە، ۆسلەد زا كوتورىم پەسنيۋ زاكليۋچاەت پريپەۆ، يلي كوروتكي، يلي بولەە، يلي مەنەە راسپروسترانەننىي، يزلاگاەمىي ۆ توي جە يلي ۆ پوبوچنوي تونالنوستي. پريپەۆۋ ەتومۋ، وبىكنوۆەننو، پرەدشەستۆۋەت شيروكايا، ۆىدەرجاننايا فرازا…»، — دەپ جازعانىن ەسكە الا كەتكەن ورىندى. بۇل – قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، «قازاق اندەرىنىڭ دەنى ولشەمى جاعىنان 11 بۋىندى بوپ كەلەتىن 2 ولەڭ جولى مەن قايىرمادان جاسالادى» دەگەن ءسوز. ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جولدا العاشقى ەكى جول قايتالانادى. سودان كەيىن كادىمگى قايىرما باستالادى. وسىعان وراي مۋزىكالىق سويلەم قۇرىلادى. كوبىنە مۇنداي اندەردە اۋەن العاشقى ەكى جولدا دامىپ، ورىستەپ بارىپ، ءوز شارىقتاۋ شەگىنە جەتىپ تىنادى. بۇل، ءتىل عىلىمىمەن سالىستىرعاندا، كادىمگى سالالاس قۇرمالاس سويلەم سياقتى. راس، كەيدە ونىڭ ساباقتاسىپ كەلىپ، كۇردەلى سويلەم قۇرايتىن كەزدەرى دە كەزدەسەدى. بىراق پەريود، قاراپايىم تىلمەن ايتساق، مۋزىكالىق ماتىندەگى ابزاتس ونشا كۇردەلى بولا بەرمەيدى. بۇعان ءبىزدىڭ كەز كەلگەن ءانىمىزدىڭ قۇرىلىسى، جاسالۋ جولى مىسال بولا الادى. ماسەلەن، «جايدارمان» مەن «ساۋلەم-اي» – وسى تەكتەس. ءبىزدىڭ كوپ انىمىزدە شۋماق فورماسى ءجيى كەزدەسە بەرمەيدى. ءتىپتى قۇرىلىسى مەن جاسالۋ جولى جاعىنان كۇردەلى دەپ جۇرگەن «گاۋھارتاسىمىزدىڭ» ءوزىنىڭ العاشقى ءۇش جولىنىڭ اۋەنى جاي قايتالاۋ عانا، مەلوديا ءتورتىنشى جول مەن قايىرمادا عانا باسقاشا ىڭعايدا دامىپ، ءوربيدى. «سەكىرتپە» ءانى دە وسى ىڭعايدا شىعارىلعان. حالىق مۇنداي قۇرىلىسى كۇردەلى، دياپازونى كەڭ، «قيىن» اندەردى ونشا ايتا دا قويمايدى. ال فورماسى جاعىنان بۇلاردان دا كۇردەلى، بۇلاردان دا «قيىن» «دۋدارايدى» ىقىلاستانىپ ايتادى. مۇنداي پەريودى كۇردەلى، العاشقى ەكى جولدا عانا قايتالاناتىن، كۇردەلى ساباقتاس سويلەم شارتىمەن قۇرىلعان مەلودياسى ءۇشىنشى جولدا دامىپ، قايىرمادا ودان ءارى جالعاساتىن كۇردەلى شىعارمانى حالىقتىڭ ءانشى-كومپوزيتورلارىنىڭ وزىنەن دە تابا قويۋ قيىنداۋ. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، وسىنداي تاماشا ءان شىعارعان بەلگىلى حالىق كومپوزيتورىنىڭ باسقا ءانى نەگە جوق؟ ەگەر «دۋدارايدى» ءماريامنىڭ ءوزى نەمەسە باسقا بىرەۋ شىعارعان بولسا، ولار نەگە كومپوزيتورلىعىن ءارى قاراي جالعاستىرماعان؟ بۇدان بولەك «بۇل ءوزى بۇرىننان بار حالىق اۋەنى ەمەس پە، وعان ءماتىنى قايتادان شىعارىلعان جوق پا» دەگەن كۇدىك تە تۋادى. مۇنداي جاعدايدىڭ بولا بەرەتىنى بىزگە ەرتەدەن ءمالىم. ءتىپتى وسى ءاندى امىرەدەن جازىپ العان ا.زاتاەۆيچتىڭ ءوزى ءانشىنىڭ ەكىنشى شۋماققا كەلگەندە، «بالقاديشانىڭ» ءسوزىن ايتقانىنا تاڭعالادى. وسى ارادا ونىڭ: «…كاك وپرەدەليت ۆ بەزبرەجنەم مورە كازاحسكوگو پەسەننەگو تۆورچەستۆا، گدە وريگينال ي گدە ەگو ۆاريانتى؟ ۋسلىشيت كازاح نوۆۋيۋ دليا نەگو پەسنيۋ كاكوگو-نيبۋد اكىنا، پونراۆيتسيا ونا ەمۋ، ي پونەسەت ون ەە ۆ سۆوي، موجەت بىت، ي وچەن وتدالەننىي اۋىل، — پونەسەت تاكوۆو، كاك پودسكاجەت ەمۋ پاميات ي چۋتكوست مۋزىكالنوي ۆوسپريمچيۆوستي، كوە-چتو پەرەزابۋدەت، كوە-چتو يزمەنيت پو ليچنومۋ ۆكۋسۋ، پودستاۆيت درۋگيە سلوۆا، ي ۆوت ۋجە ۆاريانت گوتوۆ!» — دەگەنى ەسكە تۇسەدى. مىنە، وسىنداي سۇراقتى مۋزىكالىق ماتىنگە ۇڭىلگەندە، مىڭداپ قويا بەرۋگە بولادى.
كەڭ تىنىستى ءان اۋەنى ورتاشا ەكپىنمەن «ءماريام جاگور دەگەن ورىس قىزى» دەپ اسىقپاي باستالادى. دۋدارعا عاشىق بولعان ءماريامنىڭ ءوز ءسوزى ەمەس، مۇنى بەلگىسىز اۆتور ءۇشىنشى جاقتان باياندايدى. سودان كەيىن كەلەتىن: «ون التى-ون جەتىگە كەلگەن كەزى» دەگەن ەكىنشى جولدا دا بايانداۋ، قىز جونىندە سىرتىنان حابارلاۋ، اقپار بەرۋ بار. وسىعان سايكەس ءبىر-ءبىرىن قايتالايتىن وسى ەكى جولدىڭ مەلودياسىندا دا ليريزمنەن گورى «ەپيزم» باسىم. سول ەكى جولعا تيەسىلى، كۆينتا اۋقىمىنان شىقپايتىن، سابىرلى اۋەندى ۇزاقتاۋ ەتىپ سوزۋعا دا، ءتىپتى فەرماتا بەلگىسىن قويۋعا دا بولادى. مۇنى ءاننىڭ حاتقا تۇسكەن نۇسقاسىنا ۇڭىلگەندە انىق كورۋگە بولادى (نوتاعا تۇسىرگەن ءبىز، – ب.ا.):
مۇندا اسىقپاي باستالعان اۋەن دومينانتاعا كەلىپ از عانا تىنىستايدى. سودان كەيىن مەلوديا دومينانتادان ەكىنشى وكتاۆاداعى «دو» دىبىسىنا بارىپ، «رە»-گە جەتىپ، كەرى قايتادى دا، ءدراماتيزمدى كۇشەيتە ءتۇسىپ، «سونداعى ءماريامنىڭ ايتقان ءسوزى» دەي كەلە، تازا سۋبدومينانتانىڭ قاسيەتى بايقالاتىن ءVى باسقىشقا كەلىپ تۇرىپ الادى. ءسويتىپ، العاشقى ەكى جول مەن سوڭعى ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جول كونتراست سياقتى بولىپ سەزىلەدى. باعانادان بەرى دۋدار دەگەن جىگىتكە عاشىق بولعان ءماريام دەيتىن ورىس قىزىنىڭ بار ەكەندىگى جونىندە سىرتتاي عانا مالىمەت العان ءبىز ەندى ورىس قىزىنىڭ ىشكى سىرىنا، بولەكشە ءبىر ينتيمگە كۋا بولامىز. ءبىزدى ءليريزمى دە، ىستىق ىقىلاسى دا، سۇيىسپەنشىلىگى دە، ونىڭ تەمپەراتۋراسى دا انىق بايقالاتىن: «دۋدارايىم دۋدىم، ءبىر سەن ءۇشىن تۋدىم» دەگەن جولدار بىردەن باۋراپ الا قويادى. مۇنداعى «ءبىر سەن ءۇشىن تۋدىم» دەگەن جول بىزگە «مەن سەندىكپىن ولگەنشە» دەگەن سياقتى ەتەنە جاقىن بولىپ ەستىلەدى. وعان سەبەپ – ءاننىڭ ءۇشىنشى جاقتان باياندالۋى. ەگەر ءان ءماريامنىڭ ءوز اتىنان، «مەن دۋدارعا عاشىقپىن»، ت.ب. دەپ باستالسا، ءبىزدىڭ «بۇل قالاي» دەپ ويلانىپ قالۋىمىز دا مۇمكىن. بىراق وسى بايانداۋ قالپى ەكىنشى، ءۇشىنشى شۋماقتا ساقتالا بەرمەيدى. ولاردا ءماتىن ءۇشىنشى جاقتان ءبىرىنشى جاققا ەركىن ءوتىپ كەتىپ، ءان ءماتىنىنىڭ بىرتۇتاستىعى بۇزىلىپ، مەلودياداعى «بايانداۋ» ىڭعايى ەرىكسىزدەن ىشكى سىرعا، ينتيمگە، ليريزمگە اۋىسىپ الا قويادى. ا.زاتاەۆيچتىڭ «… ۆ گرومادنوم بولشينستۆە كازاحسكيح پەسەن مەلوديا ي تەكست نە سوستاۆلياەت نەرازدەلنوگو تسەلوگو، نە زاۆيسيات ودين وت درۋگوگو، ي نا داننىي ناپەۆ كازاح — سۆوبودنو راسپەۆاەت رازنىە پەسني…» دەيتىنى دە سوندىقتان. وسى ماتىندەگى الا-قۇلالىققا قاراپ، بۇل ءاندى شىعارعان كەزدە وعان ءار ادامنىڭ قاتىسقاندىعىن، ءوز تاڭبالارىن قالدىرعاندىعىن بايقايمىز. سول سەبەپتى دە بۇل جەكە ءبىر كىسى شىعارعان اننەن گورى اۆتورى الدەقاشان ۇمتىلىپ قالعان، ونى كەمەلدەندىرۋگە تالاي ادام قاتىناسقان كادىمگى حالىق ءانىن ەسكە تۇسىرەدى.
جالپى، بۇل ءان – مونولوگ ەمەس. ماتىندە كەزدەسەتىن «اششى كول، تۇششى كول» دەگەن سوزدەردەن شىعارمانىڭ جاعرافياسىن اڭداي قويۋ دا قيىن. تەك قانا «ورنىڭا ورىس، قازاق تالاسىپ ءجۇر»، «قولىندا ءماريامنىڭ وتكىر قايشى»، ت.ب. دەگەن جولداردان زامانا ىڭعايىن، ۋاقىت شاماسىن سەزۋگە بولادى. ءارى-بەرىدەن سوڭ بۇلار دا شارتتى. ولاردى كەيىنگى اۆتورلاردىڭ قوسۋى دا مۇمكىن. بۇل جەردە ەڭ باستى ەسكەرەرلىك جايت – ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جولدا قايتالاناتىن اۋەننىڭ كەلەسى جولداردا ءوربىپ ءارى قاراي دامىپ، قايىرماعا جەتەردە تولىق كادەنتسيالانباي، ءالى دە جالعاسىنىڭ بارلىعىن سەزدىرىپ تۇرىپ الاتىنى. سودان كەيىن كەلەتىن قايىرمانىڭ اۋەنى – شۋماقتاعى اۋەننىڭ زاڭدى جالعاسى. ءسويتىپ، شۋماق پەن قايىرما وزگەشە ءبىر كۋپلەت فورماسىن جاساپ، ۇلكەن پەريود رەتىندە كوزگە تۇسەدى. ال مۇنداي نارسە حالىق اندەرىندە ءجيى كەزدەسە بەرمەيدى. بۇعان قاراپ وتىرىپ، سازگەردىڭ كومپوزيتسيا جاساۋدا ابدەن توسەلگەندىگىن، بەلگىلى ءبىر مۋزىكالىق فرازانى ءوربىتىپ، تۇرلەنتىپ، دامىتا الاتىندىعىن، سەكۆەنتسيامەن تانىس ەكەندىگىن، دياتونيكانىڭ، تابيعي ماقامنىڭ قىر-سىرىن جاقسى بىلەتىندىگىن، جالپى، ءان شىعارۋدا تاجىريبەسىنىڭ كوپ ەكەندىگىن انىق بايقايمىز. تاعى ءبىر نازار اۋدارارلىق جايت – مەلوديانىڭ سونشالىقتى قازاقىلىعى، ورىس مەلودياسى اسەرىنىڭ جوقتىعى. ەگەر بۇل ءاندى ءماريام شىعارا قويعان جاعدايدا ول شىعارماعا بويىنا انا سۇتىمەن سىڭگەن اۋەننىڭ، تىم قۇرىعاندا، ونىڭ كەيبىر شتريحىنىڭ، ينتوناتسيانىڭ، تەمبردىڭ، ت.ب. اسەر ەتپەي قويۋى مۇمكىن دە ەمەس. مۇنى ەسكەرمەگەندە،
ءماريام دۋدارعا اسا «قازاقشا» عاشىق، ونىڭ «ورىسقولدىلىعى» سەزىلمەيدى. ودان تىس، وتكەن عاسىردىڭ باس جاعىندا قازاقتاردىڭ وزدەرى «استىما مىنگەن اتىم –گەنادۋشكا» دەپ، «نان سۇراپ» جەيتىن ورىسشا بىلگەنىنە ماقتانىپ، اۋىل قىزدارىنا قىر كورسەتىپ جۇرگەندە، ورىس رومانستارىنا ەلىكتەپ، ولارعا جاڭادان ءماتىن شىعارىپ ايتا باستاعاندا، قاراپايىم ورىس قىزىنىڭ قازاق ءانى مەن ولەڭىنىڭ ىرعاعى مەن ولشەمىن وسىنشاما جاقسى ءبىلىپ، قازاق مەلودياسىنىڭ ۇردىسىمەن فورماسى اسا كۇردەلى تۋىندىنى شىعارا قويدى دەگەنگە سەنە قويۋ قيىن.
بىزدىكى – قازاق مەلودياسىن زەرتتەپ جۇرگەندە باسقا تۇسكەن ءدۇدامالدى ايتۋ عانا. بۇل جەردە، كىم شىعارسا، سول شىعارسىن، فورماسى كۇردەلى، اۋەنى كومپوزيتسيانىڭ وسى زامانعى تەحنيكاسىنىڭ شارتىمەن دامي، ءوربي العان، ءتۇرى مازمۇنىنا ساي، گارمونيالىق نەگىزى مەن مۋزىكالىق پەريود جاساي الاتىن ىڭعايى بار، حالقىمىزدىڭ ءان سالاسىنداعى ءبىر ءىنجۋ-مارجانى رەتىندە ەسەپتەلىنەتىن «دۋداراي» اتتى كلاسسيكالىق دۇنيەنىڭ بارلىعىن ماقتانىش ەتكەنىمىز ءجون. وعان مىنا تۋىندى، قاي جاعىنان الساڭ دا، لايىق.
بەگىلدا الدامجار، «انا ءتىلى».
