يسلام الەمىندەگى دەسترۋكتيۆتى -تەرروريستىك ۇيىمدار مەن راديكال توپتاردىڭ 90% پايىزى سوپىلىق تاريقاتتار

13768
Adyrna.kz Telegram

قازاقستانداعى سوپىلىق باعىتتاعى تۇرىك جاماعاتتارىنىڭ دامۋ الەۋەتى ولارعا ءتيىستى دەڭگەيدە نازار اۋدارۋ قاجەتتىگى ءپىسىپ-جەتىلگەنىن ايعاقتايدى.
نۇرشىلار – بۇگىنگى تاڭدا تۇركيادا ەڭ كوپ تارالعان جاماعاتتاردىڭ ءبىرى. ءدىني ۇستانىمدارى سوپىلىق باعىتتاعى يسلامعا نەگىزدەلگەن. نۇرشىلار جاماعاتى وزدەرىن ساياساتتان الشاق دەپ تانىتادى. ولار ءوز ماقساتتارىن وسى زاماندا «تەك يماندى ساقتاۋ» دەپ تۇسىندىرەدى. دەگەنمەن بۇل جاماعات ءبىر عانا تۇلعانىڭ (س.نۇرسي) شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىن دارىپتەپ، ونىڭ كوزقاراستارى مەن يدەيالارىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى ءوز سەنۋشىلەرىن كىتاپتارمەن اقپاراتتىق تۇرعىدان وقشاۋلايدى.
قازاقستانداعى نۇرشىلار توبىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن جاستار قۇرايدى. اعىم مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن جاستار قازىرگى زامانعى جاڭا اقپاراتتار اعىمىنان، زاماناۋي قۇندىلىقتاردى سىڭىرۋدەن، زايىرلىلىق قاعيداتتاردى مەڭگەرۋدەن شەتتەتىلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە جاماعات يدەولوگياسىن ۇستانعان جاستاردىڭ زياتكەرلىك دامۋىنا ءارى قازاقستانداعى مۇسىلمان ازاماتتاردىڭ ىشكى بىرلىگىنە كەرى اسەر ەتەدى.
ف.گۇلەن باستاعان قوعامدىق قوزعالىس الەمدە ءجۇز مىڭداعان ادامدى بىرىكتىرىپ وتىر. ونىڭ قۇرىلىمىنا كوپتەگەن قورلار، كومپانيالار، ءبىلىم بەرۋ ورىندارى، بيزنەس كورپوراتسيالار، باسپا ۇيلەرى كىرەدى. الماتى قالاسىنداعى قازاق-تۇرىك ءبىلىم بەرۋ قورى (كاTEV) وسى جاماعاتقا تيەسىلى. بۇل قور قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىن قارجىلاندىرادى. سۇلەيمەن دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت تە وسى اعىمنىڭ وقۋ ورنى بولىپ تابىلادى.
ليتسەي وقىتۋشىلارى وزدەرىنىڭ دىندارلىعىن جاسىرىپ ۇستايدى. ياعني، ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇمىستارى جاسىرىن جۇرگىزىلەدى. سونداي-اق قوزعالىس ءدىني ۇيىم رەتىندە ەشبىر ەلدە تىركەلمەگەندىكتەن ولاردىڭ قىزمەتىن مەملەكەت تاراپىنان تۇراقتى باقىلاۋعا الۋ وزىندىك قيىندىقتار تۋدىرادى.
قازىرگى تاڭدا گۇلەن قوزعالىسى تۇركيانىڭ وزىندە مەملەكەتتى باسقارۋ تەتىكتەرىن قولعا العان اسا ۇلكەن ساياسي-ەكونوميكالىق كۇشكە اينالدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ماقساتىندا بۇل فاكتوردىڭ ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان ەسكەرىلۋى ماڭىزدى.
سونىمەن قاتار قاداعالاۋ شارالارى ىسكە اسىرۋ ارقىلى ەل اۋماعىنداعى قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىنىڭ ساياسيلانعان ءدىني يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋشى ورتالىقتارعا اينالۋ مۇمكىندىگىنىڭ الدىن الۋ قاجەت.
«ىقىلاسشىلار» جاماعاتىنىڭ اۋديتورياسى زيالى قاۋىمعا، بيزنەس وكىلدەرىنە باعىتتالعان. بۇل جاماعات جەتەكشىلەرىنىڭ وزدەرىندە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ءدىني ءبىلىم بولماعاندىقتان قازاقستان ازاماتتارىنا قانداي دا ءبىر كۇشتى يدەولوگيالىق تۇرعىدان ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى از. قازىرگى كەزدە بۇل جاماعاتتىڭ تۇركيانىڭ وزىندە ارەكەت ەتۋ بەلسەندىلىگى تومەندەگەن.
دەگەنمەن، «ىقىلاسشىلار» جاماعاتىنىڭ ءدىني كوزقاراستارى قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ توڭدىرەدى. ويتكەنى ولاردىڭ رۋحاني دۇنيەتانىمى مەن ساياسي كوزقاراستارى ەلىمىزدەگى مۇسىلمان حالىقتارى ۇستانعان ءداستۇرلى ءدىني كوزقاراستاردان ەرەكشەلەنەدى. ۇيىم شەتەلدەن باسقارىلادى، شەتەلدىك قورلار تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى، سونداي-اق شەتەلدىك ەمميسارلاردان ءدىني دارىستەر الادى. وسىعان وراي بۇل ۇيىمنىڭ قىزمەتىن باقىلاۋعا الۋدىڭ دا وزىندىك ماڭىزى بار.

سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتىنىڭ وكىلدەرى قازاقستانعا 1995 جىلدان باستاپ ەنە باستادى. ولاردىڭ پانسيوناتتارى قايىرىمدىلىق قورلار نەگىزىندە 1997 جىلدان باستاپ ادىلەت مينيسترلىگىندە رەسمي تىركەۋدان وتكەن. قازىرگى تاڭدا سۇلەيمەنشىلەردىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى 46 قايىرىمدىلىق مەكەمەسى «الشاڭ جىبەك جولى» قايىرىمدىلىق مەكەمەلەر قاۋىمداستىعىنا بىرىككەن. قمدب مەن اتالمىش قاۋىمداستىق اراسىندا 2014 جىلى 14 ناۋرىزدا ىنتىماقتاستىق جونىندەگى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
دەگەنمەن قازاقستان وڭىرلەرىندەگى ءدىني احۋالدى زەردەلەۋ جۇمىستارى بارىسىندا اتالمىش مەموراندۋم شارتتارى بارلىق وبلىستاردا تولىعىمەن ورىندالا بەرمەيتىنى انىقتالدى. جەكەلەگەن وڭىرلەردە ءىس جۇزىندە قاۋىمداستىق وكىلدەرىنىڭ قمدب-نىڭ جەرگىلىكتى ماماندارىمەن ساناسپايتىنى، جاماعاتشىلدىق-جىكشىلدىك تۇرعىلارىن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جۇزەگە اسىرىپ وتىرعانى بايقالادى.
دەگەنمەن وزىندىك يدەولوگياعا نەگىزدەلگەن بۇل مەكەمەلەر قىزمەتىندە جاماعاتشىلدىق پسيحولوگيا قالىپتاستىراتىن جىكشىلدىك كوزقاراستاردىڭ بار ەكەنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. سوندىقتان سۇلەيمەنشىلەر پانسيوناتتارى قىزمەتىن قاداعالاۋ جۇمىستارى ارى قاراي جەتىلدىرۋ جانە قر زاڭنامالارىن تولىققاندى ورىنداۋدى قامتاماسىز ەتۋ ايرىقشا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
«ءمانزىل» جاماعاتى  تۇركىلىك ناقشبانديا تاريقاتىنىڭ تارماعى بولىپ تابىلادى. جاماعاتتىڭ «سامارقاند توبى» دەگەن اتاۋمەن بىرنەشە مەديا سالالارى جۇمىس جاسايدى. ولاردىڭ قاتارىنا كىتاپ باسپاسى، تەلەارنالار، راديوستانتسيالار، جۋرنالدار، اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر كىرەدى.
رومانتيكالىق-باتىرلىق يدەيالارعا نەگىزدەلگەن بۇل ۇيىمنىڭ يدەولوگياسى جاستارعا ءوز اسەرىن تيگىزىپ، ولاردى ادىلدىك جولىندا قۇربان بولۋعا دايىندايدى.
قازاقستان اۋماعىنا جاماعاتتىڭ ەڭ جاقىن شتابى قىرعىزستاندا ورنالاسقان. قىرعىستاندا جاماعات وكىلدەرى وزدەرىنىڭ مەشىتتەرىندە، قوعامدىق ۇيىمدارىندا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزەدى. قازاقستاندا بۇل جاماعاتتىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرى استانا، الماتى، شىمكەنت جانە تۇركىستان قالالارىندا كەزدەسەدى. سوندىقتان جاماعاتتىڭ قازاقستان اۋماعىندا ءوز يدەيالارىن تاراتۋ مۇمكىندىگى بار ەكەندىگى قاداعالاۋ نازارىنا الىنۋى قاجەتتىگىن نەگىزدەيدى.
«توپباششىلار» اتىمەن بەلگىلى بولعان «ماحمۋد حۋداي ۆاكۆى» جاماعاتى قايىرىمدىلىق قورلار ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءدىني ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرگە (مەدرەسەلەر، ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارى، يمامدار ينستيتۋتى) دەمەۋشىلىك كورسەتۋ، قايىرىمدىلىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋمەن اينالىسادى. ءوز قىزمەتتەرىن جالعاستىرۋ ماقساتىندا بارىنشا بەيبىتشىل، ىمىراشىل جولدى تاڭدايدى. وعان بۇگىندە ولاردىڭ قمدب-مەن ىنتىماقتاستىق نەگىزىندە بىرلەسە جۇمىس جاساۋى مىسال بولا الادى.
دەگەنمەن، جاماعات قازاقستاندا دەمەۋشىلىك جاساۋمەن قاتار ءدىني ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ءوز وكىلدەرىن دارىسكەر ۇستاز رەتىندە جىبەرىپ، جاماعاتپەن مۇددەلەس ازاماتتاردىڭ سانىن ارتتىرۋدى ماقسات ەتەدى. وسىعان وراي جاماعاتتىڭ ءدىني ۇستازداردى سىرتتان كىرگىزۋىن شەكتەپ، تەك دەمەۋشىلىك جۇمىستارمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ءجون.
«يسمايل-اگا» جاماعاتى نەمەسە «ماحمۋدشىلار» دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى ءدىني اعىمنىڭ قاتاڭ ۇستانىمدارى قوعامدا ءجيى سىنعا ۇشىراپ، ءوز ىلىمدەرىنىڭ كەڭىنەن تارالۋىنا كەدەرگى بولىپ وتىر. ويتكەنى جاماعات جاڭادان قوسىلعان ادامدارعا كوپتەگەن تالاپتاردى قويۋ ارقىلى ولاردى وزدەرىنەن الشاقتاتىپ الۋدا. سوندىقتان جاماعاتتىڭ زايىرلى قوعامداعى ومىرگە بەيىمدىلىگى تومەن.
ءوز ءدىني قاعيداتتارىن بارىنشا قاتاڭ ۇستانىپ، كوسەمدەرىنىڭ ءپاتۋالارى مەن ۇكىمدەرىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن جاماعات وكىلدەرى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءبىر-بىرىمەن بايلانىس ورناتىپ، جۇيەلى جۇمىس جاسايدى. قازاقستان اۋماعىندا ءالى كەڭىنەن تاراپ كۇش الىپ ۇلگەرمەگەنىمەن جاماعات مۇشەلەرى الماتى جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا كەزدەسەدى.
اتالعانداردان تىس قازاقستان اۋماعىندا يسلام باعىتىنا نەگىزدەلگەنىمەن ءارتۇرلى ماقساتتارعا قىزمەت ەتەتىن باسقا دا بىرقاتار اعىمداردىڭ قىزمەتى نەمەسە ىقپالى بايقالۋدا.
«تابليعي جاماعات» ۇيىمىنىڭ ءدىني ۇستانىمدارى قوعامنىڭ ءدىني كوزقاراستار تۇرعىسىنان جىكتەلۋىنە وزىندىك اسەر ەتەدى. ونىڭ مۇشەلەرى مەن ءىزباسارلارىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتار مەن مىندەتتەردى ەسكەرمەۋى «تابليعي جاماعاتتىڭ» دەسترۋكتيۆتى سيپاتقا يە ەكەندىگىن كورسەتەدى.
ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىنىڭ تومەندىگىنەن ولاردىڭ بۇرىس باعىتتاعى راديكالدى-ەكسترەميستىك اعىمداردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ قاۋپى ارتا تۇسپەك. ۇيىم ۇستانىمدارىندا ەلىمىزدىڭ تاريحي جانە مادەني ومىرىندە قالىپتاسقان ءداستۇرلى بولىپ تابىلاتىن حانافي باعىتىنداعى يسلامنىڭ قاعيدالارىنا قايشى تۇستار دا كەزدەسەدى.
اتالعان ءدىني ۇيىمنىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى قىزمەتىنە تىيىم سالىنعاندىعىنا قاراماستان ۇيىم مۇشەلەرى ناسيحاتىنىڭ ەل اۋماعىندا جالعاسىن تاۋىپ وتىرعاندىعى ولاردىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ زارداپتارى جونىندەگى اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ ءالى دە وزەكتى ەكەنىن ايعاقتايدى.
«حيزب-ۋت-تاحرير» ۇيىمىنىڭ ۇستانعان باعىتى مەن ماقساتى الەم جۇرتشىلىعىن الاڭداتىپ، دىندەر اراسىندا ىرىتكى سالۋدى كوزدەيتىندىكتەن تاياۋ شىعىستاعى مەملەكەتتەر، سونداي-اق، يوردانيا، پاكىستان، رەسەي، گەرمانيا، وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستان جانە ت.ب. ەلدەر اتالمىش ۇيىمنىڭ ءوز ەلدەرى اۋماعىندا قىزمەت ەتۋىنە رەسمي تۇردە تىيىم سالدى. ۇيىم جۇمىسىنا قازاقستان اۋماعىندا دا سوت شەشىمىمەن تىيىم سالىنعانى بەلگىلى.
اتالمىش ۇيىمنىڭ يدەولوگياسى مەن ءىس-ارەكەتتەرى زايىرلى مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمىن بۇزۋعا، زايىرلى الەۋمەتتىك-قوعامدىق ينستيتۋتتاردى جويۋعا باعىتتالعان. اتالمىش ۇيىم جاقتاستارىنىڭ ەل اۋماعىندا ءالى دە كەزدەسەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالمىش ۇيىمعا ءتان يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋشى اقپاراتتار لەگىنە توسقاۋىلدى كۇشەيتكەن ءجون. سونداي-اق تۇرعىن حالىق اراسىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرۋ ماڭىزدى.
«مۇسىلمان باۋىرلار» قوزعالىسىنىڭ باستى ماقساتى – شاريعاتقا نەگىزدەلگەن يسلام مەملەكەتىن قۇرۋ ەكەنى بەلگىلى. ۇيىم قىزمەتىنە 2005 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە تىيىم سالىنعانى بەلگىلى.
«مۇسىلمان باۋىرلار» ۇيىمى قازاقستاندا ارەكەت ەتپەگەنىمەن، بۇل ۇيىمنىڭ كوزقاراستارى كوپتەگەن ەكسترەميستىك دەپ تانىلعان ۇيىمداردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپ بولعاندىعىن ەسكەرۋ قاجەت. سونىمەن قاتار اتالمىش ۇيىمنىڭ ءدىني-ساياسي كوزقاراستارى ەگيپەت جانە ليۆان ەلدەرىنەن ءبىلىم الىپ كەلگەن قازاقستاندىق جاستار اراسىندا تارالۋ قاۋپى بار. سوندىقتان «مۇسىلمان باۋىرلار» ۇيىمىنىڭ يدەولوگيالىق ىقپالىن الدىن الۋ ماقساتىندا عالامتور رەسۋرستارىندا جانە تۇرعىن حالىق اراسىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلگەنى ءجون.
ناقشبانديا سوپىلارى جانە قۇربانالى جاماعاتى قازاقستان اۋماعىندا بەلسەندى ارەكەت ەتەتىن قوزعالىس بولىپ تابىلادى. 2009 جىلى تاريقات جەتەكشىسى قوقاندىق يبراحيم حازىرەت دۇنيەدەن ءوتىپ، ۇستازدىق قىزمەت قازاقستاندىق ناسريددين ابدۋۆويتوۆكە ءوتتى. وسى كەزەڭدە قۇربانالى احمەد ءوز جاماعاتىمەن ناسريددين باسقارعان جاماعاتتان ءبولىنىپ شىقتى.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەرىندە قۇربانالى احمەد جاماعاتىنىڭ كەڭىنەن تارالۋ ءۇردىسى بايقالادى. دەگەنمەن وڭىرلىك ءدىني احۋالدى زەردەلەۋ جۇمىستارى بارىسىندا قازىرگى قوعامدا قۇربانالى احمەد تۇلعاسى مەن جاماعاتىنا قاتىستى بىرتەكتى پىكىر قالىپتاسپاعاندىعى اڭعارىلدى. جاماعات مۇشەلەرى مەشىت جاماعاتىنىڭ اراسىندا ءدىني نەگىزدەگى پىكىر قايشىلىقتارىن تۋدىرۋدا. سونىمەن قاتار
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تيىم سالىنعان "تاليبان", " وزبەكستان يسلام قوزعالىسى " ، تاجىكستانداعى " يسلام " پارتياسى، " حيزبۋت -تاحرير", " مۇسىلمان باۋىرلارى" ت.ب ەكسترەميستىك توپتاردىڭ بارلىعى سوپىلىق ءدىني-ساياسي يدەولوگياسىنان باستاۋ الاتىنىن ەسكەرتەمىز.

سول ءۇشىن جوعارىدا اتالعان سوپىلىق تاريقاتتاردىڭ كەيبىر قايشىلىقتى ءىس-ارەكەتتەرى قازاقستانداعى دەسترۋكتيۆتى سوپىلىق جاماعاتتار قىزمەتىن قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن نەگىزدەيدى.

وسمان نۋري توپباش

ماحمۋد ۋستا وسمانوگلى

سۋلەيمان حيلمي تۋناحان

مۋحاممەد راشيد ەرول

مۋحاممەد يۋسۋف كاندەحلاۆي

تاكيۋدين ناباحاني

حاسان ال باننا

مۋللا ومار

 تۇراربەك قۇسايىنوۆ

"دەموس " قب توراعاسى

پىكىرلەر