حالقىمىزدىڭ «قىرىق باتىر» اتالاتىن قىمباتتى قازىناسىن سان جىلدار بويى جادىندا ساقتاعان مۇرىن جىراۋدىڭ «قارادوڭ باتىر جانە ونىڭ ۇرپاقتارى» توپتاماسىنا جاتاتىن بىرنەشە جىرلاردىڭ ىشىندە «شورا باتىر» داستانى دا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرگە تولى.
اقتاش حان الپىس بيىنە «نارىك بالاسى شورانىڭ تۇلپارىن الىپ كەل» دەپ جۇمساۋىمەن وقيعا باستالادى. الپىس بي كەلىپ ءۇيدى شىر اينالىپ شاپقاندا تاسپاكەر سارايدىڭ ەسىگىن بۇزىپ قاشىپ شىعادى. مۇنى كورگەن نارىك ۇيىقتاپ جاتقان بالاسىن وياتىپ، جاعدايدى باياندايدى.
سوندا شورا جۇگىرىپ،
ۇيدەن شىقتى دالاعا.
بارارمىن وعان مەن دەدى،
قالايدا بولسا جەتەرمىن.
تاسپاكەردى جىبەرىپ،
ۇيدە قالسام نە ەتەرمىن؟
ءسويتىپ، قارا تۇلپاردى مىنگەن شورا بالبۇلاقتىڭ باسىندا دەمالىپ جاتقان الپىس ءبيدىڭ قاسىنا قۇيعىتىپ جەتەدى.
سۋىرىپ شورا قىلىشىن،
تارىلتتى الپىس ءبيدىڭ تىنىسىن.
تىرپ ەتكىزبەي بيلەردىڭ،
شىعارمادى دىبىسىن.
الپىسىنىڭ دا اتىن الادى،
ءار اتتىڭ شىلبىرىن،
ءار ءبيدىڭ موينىنا سالادى.
الپىسىن دا قۋادى،
بيلەرگە مۇشكىل تۋادى.
الپىس ءبيدى قۋالاپ اكەسى نارىكتىڭ الدىنا الىپ كەلسە، حان: «سەگىز كۇندە ەر شورا بارادى. اقتاش حانعا وسىنى ايتا بارىڭدار»، – دەپ، تۇتقىنداردىڭ قول-اياعىن بوساتىپ، ولاردى جونىنە جىبەرەدى. سورلارى ابدەن قايناپ، جالاڭاياق جۇگىرىپ ازاپ شەككەن، مويىندارىن شىلبىر قيعان الپىس بي اقتاش حانعا كەلىپ، كورگەن قورلىقتارىن زارلاپ ايتىپ بەرەدى. ءۇش كۇننەن سوڭ بۇكىل دۇنيەسىن تاستاپ، ۇشبوكەنباي دەگەن جەرگە بارىپ پانالايدى. دەمەك، شايقاسپاي جاتىپ-اق باتىردىڭ ايبارىنان قاتتى قورىققان اقتاش حاننىڭ ءحالى مۇشكىل.
جارلىسى مەن جاقىباي،
ەر شوراعا ەرەدى.
اقتاشتىڭ جەرىنە،
شۇبىرىپ جەتىپ كەلەدى.
تىگۋلى تۇرعان ۇيلەر بار،
جايىلىپ جاتقان قويلار بار.
ەشكىمنىڭ مالمەن ءىسى جوق،
ىشىندە جالعىز كىسى جوق.
ولجاعا باتىپ اش-ارىق،
يە بولدى دۇنيەگە.
وسىلايشا، قالىڭ نوعايلى مول پايداعا كەنەلەدى. وسىدان سوڭ شورانى قۇلىنشاق دەگەن دوسى ىزدەپ كەلىپ، اقتاشتى ودان ءارى قۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتادى. ەكى مىڭ كىسىسى بار اسكەرمەن شىققان اقتاشقا قارسى نوعايدىڭ ەكى جىگىتى لاپ قويادى.
اق سۇڭگىنى قولعا الىپ،
كەلگەن ەرلەر قوزعالىپ.
ۇستىندە بار-دى ەرلەردىڭ،
ىشىنەن كيگەن ساۋىتى،
قالماقتان ارتىق زاۋىتى.
سوندا سوعىس سالادى،
جۇلقىسىپ ەرلەر قالادى.
كۇننىڭ كوزى كورىنبەي،
جەردىڭ ءجۇزى شاڭ بولدى.
ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن سوعىستا،
قالماقتىڭ ءبىر مىڭى ولەدى.
ۇشقان قۇستاي جۇيرىك تاسپاكەرىمەن شورا الدىنداعى قالماقتى بۇتادايىن كورمەي، جاپىرا بەرەدى. قۇلىنشاق ەكەۋى دۇشپاندى ەكى جاقتان قىسىپ، ويرانداپ، قاندارىن سۋداي توگەدى. قالماقتى جەڭىپ، اششىباس شاتتىڭ بويىمەن شورا ەلىنە كەلسە، اكەسى قارتايىپتى. اتقا مىنەتىن جاعدايى قالماپتى. اناسى ۇلىنا كەلىن اكەلۋ كەرەكتىگىن قۇلاققاعىس ەتەدى. سويتسە، قازان قالاسىنىڭ حانى ادىلشەنىڭ قىزى حانجاننان حات كەلگەن ەكەن.
كەلەم دەگەن ەر ەدى،
اقسۇيەك تۋعان تورە ەدى.
ءوزى قولاي كورمەسە،
حابار بەرسىن وزىمە، – دەپ جولدانعان سالەمنەن-اق شورانىڭ بەينەسى سومدالا تۇسەدى. ءبىر اپتاداي تىنىققان سوڭ بۇرىننان ءسوز بايلاسقان عاشىعىنا بارۋعا باتىر قامدانادى. بۇل جولى دا شوراعا سەرىك بولىپ قۇلىنشاق ىلەسەدى. قاشاننان كۇتىپ جۇرگەن ادىلشە حان باتىرلاردى جاقسىلاپ قارسى الادى. ات شاپتىرىپ، التىن قاباق اتتىرىپ، ون كۇندەي ويىن-ساۋىق ۇيىمداستىرادى.
ارتىق تۋعان ەر شورا،
اتاڭ نارىك حان ەدى.
مىناۋ تۇرعان قازان دا،
اتاڭ تۋعان قالا ەدى.
بەرەيىن مىنگەن اتىمدى،
باسىما كيگەن ءتاجىمدى،
اتاڭنىڭ ۇستاپ تۇرسايشى،
مىناۋ قازىنا مۇراسىن.
بەرەيىن مۇرا مەن، – دەدى،
يە بول، بالام، سەن، – دەدى.
الايدا قايىن اتاسى ادىلشەنىڭ بەرگەن قىرىق تۇيە بايلىعىنان جانە ۇسىنعان بيلىگىنەن دە شورا باس تارتادى. ءسان-سالتاناتى جاراسىپ تىزىلگەن كەرۋەنمەن اتتانعان حانجاندى الىپ شورا ءوز ەلىندە ۇلان-اسىر توي جاسايدى. اتا-اناسىنىڭ قاسىندا سەگىز كۇندەي دەمالىپ، اۋناپ-قۋناپ جۇرگەنىندە تاعى دا قۇلىنشاقتان: «كوكوزەننىڭ بويىنا قالماقتار كەلىپ قالدى»، – دەگەن حابار جەتەدى. كولدەنەڭ جاتقان قاراتاۋ مەن سول جەرگە تاياۋ ماڭعىر تاۋلارىنىڭ قاسىنا جينالعان قالىڭ توپپەن شايقاسۋعا شورا بەلىن شارت بۋادى.
جينالدىڭ، قالماق، سەن دەدى،
مەن ءبىر نوعاي دەگەن ەل دەدى.
مەكەنىمدى سۇراساڭ،
ۇشقيان دەگەن جەر دەدى.
قاۋمالاپ تۇرساڭ سەن زاڭعار،
جاسقانبايمىن مەن دەدى.
شورانىڭ باتىل سوزدەرىنەن قالماقتىڭ حانى مۇساحاننىڭ ءوزى سەسكەنەدى. سونىسىن بىلدىرمەۋگە جانە كىدىرتۋگە تىرىسىپ، «بالدىرعانداي جاس جىگىت، سەن، سوندا قاي نوعايسىڭ؟» – دەپ قارسى ساۋال تاستايدى.
نوعايلىنىڭ ىشىندە،
اسىلىم ارتىق ارعىنمىن.
بەرگى اتامدى سۇراساڭ،
كوك نارلى تانامىن.
ىزدەگەنىم سۇراساڭ،
قالماقتىڭ بايتاق ەلى ەدى.
جەرىن الىپ قالماقتىڭ،
نوعايعا قونىس ەتەم دەپ،
مەن سول نوعايدىڭ ەرى ەدىم،
شورا دەگەن مەن ەدىم.
سويتەدى دە، اقىرىپ ۇران شاقىرىپ، ەكى مىڭ كىسى قالماققا قارسى تۇرا ۇمتىلادى. تىپتەن ەن مايداندا قالماقتان شىققان كوپ اسكەرمەن شايقاسقان كەزدە باتىرلارعا ولاردىڭ تۇلپارلارى تاسپاكەر مەن قاتۋكەر دە كوپ كومەگىن تيگىزەدى. جىلقىلاردىڭ شابىسىنىڭ ءوزى توپىراقتى سۋىرىپ، اينالا شاڭداتىپ، جاۋدى اداستىرادى. جيىرما كۇندەي جاۋمەن اياۋسىز سوعىسىپ، ناتيجەسىندە جەڭىسكە يە بولعان ەكى باتىر بيىك تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ، دەمالماقشى بولادى.
– مەنىڭ ارۋاعىم بار. كۇنشىعىستان ساعان ءبىر ايداھار جىلان كەلىپ سەنى جۇتام دەر، سوندا قولىڭدى سەرمەمە، قولىڭا قارۋ الما، ەگەر قارۋ جۇمساپ، قولىڭدى سەرمەسەڭ، وندا مەنى كورمەيسىڭ، – دەپ سول جەردە دوسىنا شورا سىرىن اشادى دا، ءوزى جاتىپ قالادى. سول ۋاقىتتا كۇنشىعىستان ءبىر ايداھار جىلان ىسقىرىپ قويا بەرەدى. جىلان قۇلىنشاقتىڭ قاسىنا كەلىپ اۋزىن اشىپ جۇتۋعا اينالادى. سوندا قۇلىنشاق بەلىندەگى الماستى سۋىرىپ الىپ، جىلاندى شابايىن دەگەندە، جىلان جوق بولىپ كەتەدى. ەندى ارتىنا اينالىپ قاراسا، شورا دا جوق، سوندا جەر ويىلىپ، شورانى جەر جۇتىپ كەتكەن ەكەن. ۇستىنە مىنەر ادام جوق ەكەنىن سەزدىرىپ، تۇلپار دا ءىشىن تارتىپ، جۇرمەي تۇرىپ الادى.
بەلدى بۋعان كوكبەرەن،
ەر قاسىندا ءىلۋلى.
قورامسا سالعان كوك جەبە،
قانجىعاعا بايلانىپ،
جىلاندى تاۋدىڭ باسىندا،
شورا باتىر قالىپتى.
جىلاعانمەن پايدا جوق،
قۇدايعا قىلار ايلا جوق.
جەرگە ءتۇسىپ كەتكەسىن،
شىعارىپ الار شارا جوق.
ەلىن سىرتقى جاۋلاردان قورعاعان، بوستاندىق ءۇشىن جانىن اياماعان باتىردى ەلى قاتتى جوقتايدى. كوز جاسىن توگىپ قۇلىنشاق قاتتى قايعىرادى. حانجان سۇلۋ بولسا، باتىردىڭ قورامساق پەن قىلىشىن ساندىققا سالىپ ساقتايدى.
باتىرىن ولىمگە قيماعان، بۇل تەك ءتاڭىردىڭ بۇيرىعى دەپ مويىنداعان حالىقتىڭ سول كەزەڭدەگى تۇسىنىگىن سول كۇيى قابىلداماسقا ءبىزدىڭ دە امالىمىز جوق. «ازاتتىق جولىندا، جاۋدى باسىندىرماۋ ماقساتىندا دۇشپاندارىمەن ايانباي كۇرەسەتىن ەرلەرىمىز ەل امان تۇرعاندا قاي داۋىردە دە بولا بەرەدى» دەگەن ۇعىم عانا ساناعا ءسىڭىپ، ماڭگى سالتانات قۇرا بەرەرى حاق.
