قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن تۋما تالانت، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى جانىبەك كارمەنوۆ پەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى جارقىن شاكارىم — بوزبالا ساتتەن ونەر جولىن قاتارلاس باستاعان، كوپ جىلدار بويى ارالارى اجىراماعان ادال دوستار. وكىنىشكە قاراي، اجال قۇرىعى ءانشىنىڭ قادامىن الىسقا جىبەرمەدى.
بىراق ءوزى كەتكەنىمەن كوزىندەي بولىپ ارتىندا مول مۇراسى قالدى. ءان قورجىنىن ايتپاعاندا، تۇتىنعان تۇرمىستىق بۇيىمدارى ءبىر توبە. سولاردىڭ ءبىرى — جانىبەكتىڭ كۇمىس شاقشاسى. بۇل جادىگەر مەملەكەتتىك مۇراجاي قورىنا وتپەسە دە، جارقىن شاكارىم جەكە مۇراعاتىندا كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ وتىر.
وسى ۋاقىتقا دەيىن دارا دارىن تۋرالى ءارتۇرلى زەرتتەۋلەر جاسالىپ، كىتاپتار جارىق كوردى. دەگەنمەن بۇل اڭگىمە ونەر يەسىنىڭ ازاماتتىق قىرىن اشا تۇسەدى دەگەن ويدامىز.
جارقىن اعانىڭ ايتۋىنشا، جانىبەك كارمەنوۆ ءوز ورتاسىندا ءان ايتىپ، سەيىل قۇرعاندا اڭگىمەسىن ناسىباي اتا وتىرىپ، تۇزدىقتاعاندى جاقسى كورەدى ەكەن. ول كۇمىستەلگەن ءمۇيىز شاقشاسىن بەلبەۋدەگى تەرىدەن جاسالعان قورابىنان الىپ، الاقانعا سالعاندا، اينالاسىنداعىلار بەينە ءبىر بۇرىنعىنىڭ سال-سەرىلەرىن كورگەندەي تاڭعالاتىن كورىنەدى. ناسىبايدى اسا ءبىر ويلى قالىپپەن، بابىن كەلتىرىپ اتاتىن ساڭلاقتىڭ قولىنداعى شاقشاسىنا تالايلار قىزىعا قاراپتى. قاسىندا كۇندە جۇرگەن جارقىن اعا دا جانىبەكتىڭ ءوزى قاتتى باعالاپ، قاستەرلەپ ۇستايتىن بۇيىمىن وپ-وڭاي سىيلاي سالادى دەپ كۇتپەگەن كورىنەدى.
- مەن كونسەرۆاتوريادا، ول ەسترادالىق-تسيرك ۋچيليششەسىندە وقىپ جۇرگەن كەز ەدى. دومبىرادا كۇي تارتاتىن ونەرىمدى قاتتى سىيلايتىن جانىبەك ءبىر كۇنى مەنى قازاق ارتيستەرىنىڭ قارا شاڭىراعى «قازاقكونتسەرتكە» شاقىرتىپ جاتقانىن ايتتى. بارسام، سول ۋاقىتتاعى ديرەكتور اسىلعازى بەكباەۆ پەن قازاقتىڭ ايگىلى ءانشىسى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ توسىپ وتىر ەكەن. جۇسەكەڭ سالعان جەردەن «الگى جانىبەكتىڭ ايتقانى سەنبىسىڭ، كانە تارت دومبىراڭدى» دەدى.
ۇستازىم ساپارجان تورسىقباەۆ ۇيرەتكەن قىتاي قازاقتارىنىڭ يىقتان اسىرىپ تاستاپ، اينالدىرىپ تارتاتىن «ارناۋ» كۇيىن جانە 1967 جىلى قاراعاندى ءوڭىرىنىڭ كۇيشىسى اققىز احمەتوۆا اپامىزدىڭ تىكەلەي وزىنەن قاعىپ العان تاتتىمبەت كۇيلەرىن ورىندادىم. سالدەن سوڭ جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ ريزالىق كەيىپپەن مەنى توقتاتىپ، باسقا دا ونەرپازدارمەن بىرگە ءوزىنىڭ گاسترولدىك ساپارىنا قوساتىنىن باسقاداي دا تاپسىرمالارى بولاتىنىن شەگەلەپ، مەنى ءوزىنىڭ قاراماعىنا الدى. وسىلايشا جانىبەكتىڭ ىقپالىمەن قازىرگى زامان تىلىمەن ايتقاندا «كاستينگتەن» ءوتىپ، جۇسىپبەك اعامىزبەن ءتورت جىل بويى ەل ارالادىق.
ءبىر قىزىعى، جۇسەكەڭ جولعا شىققاندا كيىم-كەشەك سالعان قورجىنى مەن دومبىراسىن الىپ ءجۇرۋدى تەك ماعان تاپسىراتىن. بارعان جەرىمىزدە ۇننان جەلىم جاساپ، كونتسەرت افيشاسىن كوشە-كوشەگە جەلىمدەيمىن. كەشكىلىكتە «جۇسەكەڭنىڭ ءانىن تىڭدايمىز، جۇسەكەڭدى كورەمىز» دەپ، اعىلعان جۇرتتى ەسىكتەن كىرگىزىپ، بيلەتتەرىن تەكسەرەتىن جىرتۋشى دا مەن بولا قالامىن. سوندايدا جارىقتىق ريزا بولىپ «انا ەلگەزەكتىڭ ساحناعا شىعاتىن ۋاقىتى بولىپ قالدى، شاقىرىڭدار» دەپ حابارشى جىبەرەتىن. وندايدا ساحناعا جۇگىرىپ شىعىپ، كۇي ورىنداپ تا ۇلگەرەمىن. جۇسەكەڭ كونتسەرتتەن سوڭ دا جانىنان مەنى قالدىرمايدى. تۇنەيتىن ساتتە اياق-قولىن، جون-ارقاسىن ۋقالاتادى. ءوزى بيىكتەۋ، مامىق توسەككە جايعاسقاندى دۇرىس كورەتىن. مەن «ءاي، بالا» دەگەندە اتىپ تۇرۋعا ىڭعايلانىپ، تومەنگە، كيىزگە جايىلعان جايما توسەنىشكە بۇكتەلىپ جاتا كەتەتىنمىن.
سودان نە كەرەك، ءبىر كۇنى شۋ ستانساسىنا جەتكەندە، كونسەرۆاتورياداعى كۇزگى وقۋىم باستالۋعا تاياپ، تىقىرشىپ، مازام كەتتى. وسى كۇيىمدى وعاش كورگەن جۇسەكەڭ «كانە، ايت، نە بولعانىن» دەدى. ابىزداي دانالىعى بىلاي تۇرسىن، جۇسەكەڭنىڭ كوزى وتكىر بولاتىن. بەت-جۇزىنە تۋرا قاراي الماي، ادەتكە سالىپ، كىبىرتىكتەي، باسىمدى سيپاي بەردىم. اۋزىما ءسوز تۇسپەي، ابدىراپ قالدىم. «شىبىنداعان ات سياقتى باسىڭدى يزەپ، كەكىلىڭدى سيپاي بەرمەي، ايتساڭشى نە بولعانىن. ءتىل بار ما، سەندە» دەدى قاباعىن ءتۇيىپ. بۇل جولى داۋىسى ءتىپتى قاتقىل ەستىلدى.
«جۇسەكە… كونسەرۆاتوريا… الماتى… وقۋ….» دەدىم ءۇزىپ-جۇلىپ. اۋزىما «ەرتەڭ» دەگەن تاعى ءبىر ءسوز قوسا ءىلىندى. شىندىعىن ايتسام، مەندە جۇسەكەڭە دەگەن تىكەلەي ءسوز بولمايتىن. ول كىسى ۇنەمى ءوزى سويلەيتىن. مەن باسىمدى يزەپ، ايتقانىن ءاپ-ساتتە ورىنداۋعا ىڭعايلاناتىنمىن. سونىمەن ءىس بىتەتىن. ارامىزدا قالىپتاسقان وسى قاسيەتتەردى تاربيە سانايتىن، باعالايتىن.
جۇسەكەڭ ءمان-جايدى ۇققان سوڭ، ءبىراۋىز سوزگە كەلمەي، اكەلىك قامقورلىقپەن جاناشىرلىق تانىتتى. ءوزى ۆوكزالعا ەرتىپ كەلىپ، پويىزعا بيلەت اپەرىپ، قيماستىقپەن الماتىعا شىعارىپ سالدى. قوشتاسار ساتتە كۇمىس ساعاتى بار ەدى، سونى ءتوس قالتاسىنان الىپ، «مىناۋ، وزىڭە ارناعان سىيلىعىم بولسىن» دەدى. ءان ايتقاندا ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ جۇرەتىن، قالتاسىنداعى ورامالىن الىپ قولىما جانە ۇستاتتى. سونىمەن، پويىز جىلجي بەردى. كوزىنە جاس ۇيالاپ مۇڭايعان قالپى جۇسەكەڭ قالىپ قويدى، — دەيدى وتكەنگە كوز جىبەرگەن ونەر زەرتتەۋشىسى.
كەيىن جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ سىيلاعان سول ساعاتتى جارقىن اعا جانىبەككە بەرەدى. ونىڭ دا ۇلكەن سەبەبى بار.
1980 جىلى جارقىن شاكارىم «ونەر» باسپاسىنان پاتەر الادى. جاقسىلىق حاباردى ەستىپ، كوشىپ-قونۋ جۇمىستارىنا قولعابىس ەتۋگە قۋانىشى قوينىنا سىيماعان جانىبەك جەتەدى. تۋرا ءوز ۇيىنە كىرىپ جاتقانداي جانىن سالىپ جۇگىرىپ، 8 قاباتقا جۇك تاسىپ، ون رەت شىعىپ، ون رەت تۇسەدى. ونىسىمەن قويماي، شىپ-شىپ شىققان تەرىن سۇرتە تۇرىپ، «پاتەر العانىڭا سىيىم بولسىن» دەپ كۇمىس شاقشاسىن سىيعا تارتادى. اراسىندا «ناسىباي اتۋدى ۇيرەن» دەپ ازىلدەپ الادى.
بۇعان قاتتى ريزا بولعان جارقىن اعا تۋماسا دا تۋعانىنداي بولىپ كەتكەن دوسىنا «جۇسەكەڭنىڭ كوزى عوي» دەپ، ءانشى سىيلاعان ساعاتتى ۇسىنادى.
- قۋانىشىڭا ورتاق، قينالعاندا دەمەۋ بوپ جۇرگەن وسىنداي جاناشىر دوستان نە اياۋعا بولادى؟! جۇسەكەڭنىڭ ساعاتى جانىبەكتە جۇرسە نە ايىبى بار؟! «جۇسەكەڭنەن — جارقىنعا، جارقىننان — جانىبەككە جەتكەن تابارىك بولسىن» دەدىم. بۇل سوزىمە جاۋاپ رەتىندە جانىبەك ساعاتتى سىپ ەتكىزىپ، ءتوس قالتاسىنا سۇڭگىتتى دە جىبەردى، — دەيدى جارقىن شاكارىم.
ەكى ازاماتتىڭ اينىماس دوستىعىنىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى — 1971 جىلى تۇسكەن سۋرەت. بىردە جارقىن اعا ءانشى جانىبەكتىڭ ميليتسيا فورماسىن كيىپ العانىن كورىپ، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي تۇرىپ قالادى. ءىستىڭ ءمانىسىن تۇسىنبەگەن ارىپتەسىنە دە بىرەۋىن كيگىزەدى. ءسويتىپ، تويعان قوزىداي تومپيعان ەكەۋ اياق استىنان ءتارتىپ ساقشىسى بولىپ شىعا كەلەدى.
كەيىننەن بەلگىلى بولعانداي، قازاق سسر ىشكى ىستەر ءمينيسترى شىراقبەك قابىلباەۆ جانىبەكتى وسى مينيسترلىكتىڭ ءان-بي انسامبلىنە قىزمەتكە الىپ، پاتەر بەرگەن ەكەن. سول قۇرمەتتى اقتاۋ ءۇشىن بىرەر جىل جانىبەك كارمەنوۆ ءانشى-ميليتسيونەر، جارقىن شاكارىم كۇيشى-ميليتسيونەر اتانادى.
1971 جىلدىڭ 31 قىركۇيەك كۇنى تۇسىرىلگەن فوتوسۋرەت سىرتىنا جانىبەك «جاكە! ەكەۋىمىز پوگونعا قىزىققان ەمەسپىز عوي، مىناۋ باسقا تۇسكەن ۋاقىتتىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە ەسكەرتكىش بولسىن، ساقتايىق» دەپ قولتاڭباسىن قالدىرادى.
«جانىبەك كارمەنوۆ شىن مانىندەگى حالىق سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن ادام عوي. بۇگىنگى قازاقتىڭ ءاربىرىنىڭ ءوز جانىبەگى بار. وزىنشە اڭگىمەلەيدى. ال مەنىڭ جانىبەگىمنىڭ شاقشاسى مەن فوتوسۋرەتى جانىما وتتاي ىستىق، كيەدەي قاستەرلى» دەيدى كۇيشى.
قانشايىم بايداۋلەت، «ايقىن».
