كەنەسارى (تاريحي داستان)

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا ارنايمىن.

اۆتور.

تولعانىس. ەلەس. ءمىناجات.

قامىرىقتىم، قابارجىدىم، قامىقتىم –
نەتكەن تايعاق جولى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ !
دەي الام با – الىبى ەدى الىپتىڭ؟
دەي الام با – عارىبى ەدى عارىپتىڭ ؟
و، الايدا، ءوز ءجونى بار تاريحتىڭ!
ءوز جولى بار ۇلىپ وتەر ءبورىنىڭ،
ءوز جولى بار ءۇرىپ وتەر ءار ءيتتىڭ.
ءوز ءۇنى بار باقانىڭ دا… بالىقتىڭ.
ءوز ءۇنى بار كور-لاقاتتىڭ، تابىتتىڭ!
ءجونى بولەك، بىراق، ءتىرى تاريحتىڭ!..
كەيدە وسىلاي مۇڭ كەزەم دە، وي كەزەم،
ەلەس كەزەم، ءوز-وزىممەن سويلەسەم.
تىنىسىم دا، رۋحىم دا تاۋەلسىز –
كىم بار ماعان «قوي!» دەيتۇعىن، «قوي» دەگەن ؟!
مەن قيالدىڭ مىنگەن كەزدە پىراعىن،
ءسوز بولمايدى ور دەگەن دە، ءور دەگەن!
كولدە جاتىپ، مۇڭداسامىن شولمەنەن،
شولدە جاتىپ، سىرلاسامىن كولمەنەن…
بىراق سول ءتۇن… تۇرا قالعان كولدەنەڭ
سيقىر ءساتتى جەتكىزە المان سوزبەنەن!
مەن مۇندايدى باستان كەشىپ كورمەگەم!
پەتەربوردا… كۋنسكامەرا ىشىندە
باستار كوردىم ءتۇرلى-ءتۇرلى پىشىندە.
«حان كەنەنىڭ باسى مۇندا جوق پا؟» دەپ،
قاراي بەرىپ… تۇنشىعامىن تۇتىنگە.
كورىپ تۇرمىن – ءبىر ماڭدايدى وق تەسكەن،
ال ءبىر باستىڭ قاعىپ اپتى ءتىسىن دە!
بۇل نە ەلەس؟ ءوڭىم بە الدە، ءتۇسىم بە؟..
ءبىر داۋىس كەپ قۇلاعىما سارنادى:
«حان كەنەنىڭ ارمانى جوق، ارمانى!
ول – كەشەگى ءوز ەلىنىڭ زاڭعارى،
ول – بۇگىنگى ءوز ەلىنىڭ ارداعى!
ونىڭ باسى ازات بولعان بۇل جەردەن،
رۋح بولىپ قالاي ەلگە بارمادى؟
مۇمكىن ەمەس! قارا! ىزدە بار داعى!..»
ەلەس كەزىپ تاعى جۇرەم، تاعى مەن…
ىزدەرمەنەن… شۇباتىلعان قانىمەن.
ىزدەپ كەلەم… ىزدەپ كەلەم ءالى مەن.
مىنە! مىنە! و، قۇدىرەت، حان كەنە
كورىنىپ تۇر باسىمەنەن… بارىمەن!
ەلەستەدى…
ەلەس شىنعا اينالىپ
بارا جاتىر…. قالدى ءتىلىم بايلانىپ.
الاشا حان مازارىنىڭ باسىندا
سيىنىپ تۇر باھادۇرلەر سايلانىپ.
كەنە عانا جەكە دارا باباعا
ءمىناجات قىپ وتىر ەكەن ويلانىپ..
باسى تومەن، قوس تىزەدە قوس قولى
بىلاي دەيدى ول ىشتەي عانا تولعانىپ:

«و، الاشا حان!
قۇتتى ەكەن سەنىڭ قۇداي سىيلاعان نەسىبەڭ –
ءبىر ساتكە شىعىپ كورمەپسىڭ
حالقىڭنىڭ مىناۋ ەسىنەن.
انادان الا بولىپ تۋىپسىڭ،
كىندىك قانىڭدى سىردىڭ سۋىنا جۋىپسىڭ.
اكەڭ سەنىڭ حان ەكەن – قىزىلارىستان
الا بوپ تۋعان ۇلى ءۇشىن
جارىلا جازداپ نامىستان
باسىڭا اجال جاستاپتى،
داريا سۋىنا تاستاپتى.
سەنى سول كەزدە-اق ءتاڭىر قولداعان،
اجالىڭ سۋدان دا، وتتان دا بولماعان.
باتىرلىقپەن اتىڭ شىعىپتى،
دوسىڭ قۋانىپ، قاسىڭ بۇعىپتى.
مايقى بي – ماڭداي الدى بي ەكەن،
سوندا ساعان جاساعان سىيى ەكەن –
قول استىڭا ەڭ تاڭداۋلى ىرىكتى
بەرگەن ەكەن ءۇش ءجۇز باتىر جىگىتتى.
«ءۇش جۇزىڭمەن» ۇلان ەلدى مەڭگەرىپسىڭ،
قارانى حانعا تەڭگەرىپسىڭ.
ەل داۋلەتى ەسىلدەي تولىپتى،
تايىڭ تاڭباسىز، قويىڭ ەنسىز بولىپتى.
باسىنعانداردىڭ باسىن الىپ،
بالسىنگەندەردىڭ ءباسىن الىپ،
باستاپسىڭ سان-سان جورىقتى.
ۇلىتاۋ مەن كىشىتاۋدى جايلاۋ ەتىپسىڭ،
قاراقۇم، بورسىق قۇمدارىن قىستاۋ ەتىپسىڭ.
قاراكەڭگىر بويىندا حان اتانىپ،
ولە-ولگەنشە ادىلەت جولىن ۇستاپ ءوتىپسىڭ.
ەلىڭ ەل بولدى.
«التى سان الاش» اتاندى.
التى سان الاش «قازاق» بوپ،
جاۋگەر جۇرت بولدى قاھارلى.
سول، «الاش» پەن «قازاق» اتاۋى
ايىرىلماس تۇرپات العان-ءدۇر.
«الاش الاش بولعاندا،
الاشا حان بولعاندا» –دەگەن اڭىز جاتتالىپ،
سانامىزدا قالعان-ءدۇر.
كۇمىستەلگەن ەسىگىن كۇن شىعىسقا قاراتىپ،
قۇلىپتالعان ەسىگىن قۇبىلاعا قاراتىپ،
«الاشا حان سارايىن»التىنداتىپ سالدىردىڭ،
اتاعىڭدى التى اۋماققا تاراتىپ.
سول سارايىڭنىڭ سارقىتى،
قازاق ەلىنىڭ ار-قۇتى،
كوتەرىپ تۇرعان جەر ءتوسى،
وتكەن تاريحتىڭ وركەشى
«الاشا حاننىڭ ورداسى»
الاپاتتارعا ميزەمەي،
سىر ءتۇيىپ ىشكە، ۇندەمەي.
جانعابىل دەگەن وزەننىڭ
جاعاسىندا ءالى تۇر.
تاريحتىڭ كورىپ دۇرمەگىن،
بويىنا تۇسپەي بىردە ءمىن
ءتاڭىر قولىنان تۇسكەندەي،
ماڭگىلىك ءۇشىن بىتكەندەي،
قاراكەڭگىر بويىندا
كۇمبەزىڭ، مىنە، تاعى تۇر.

و، الاشا حان!
العاشقى قازاق ءوزىڭسىڭ
ەل بولدى سەنىڭ ەلىڭ شىن.
باسىڭا بۇگىن كەپ تۇرمىن –
قاسىرەت-مۇڭىم توگىلسىن،
ارۋاعىڭ ماعان كورىنسىن!
وتىز ومىرتقام بۇگىلسىن،
قىرىق قابىرعام سوگىلسىن!
ەگىلىپ كەلسەم – ەرگەنەك،
توگىلىپ كەلسەم – ءتورىمسىڭ.
ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك،
ءۇزىلىپ تۇر بەلىم شىن!
ءۇش ءجۇزىڭنىڭ ۇلكەن ورداسى
ۇلەسكە تۇسكەن ولجاداي بولدى.
حاندىعىڭ قۇلادى،
حالقىڭ جىلادى.
قۇلاعانىڭدى تۇرعىزسام دەپ ەم،
جىلاعانىڭدى كۇلگىزسەم دەپ ەم.
قازاق تا ءتاڭىر بالاسى ەمەس پە،
ەل قاتارلى جۇرگىزسەم دەپ ەم.
تىلەگىمە ورتاقتار تىك كوتەرىپ حان ەتتى،
قايراڭداعان قايران ەل مەنەن عانا دامەتتى.
باسىم جەرگە جەتكەنشە،
باقىتسىز وسى جۇرت ءۇشىن
سىلىپ بەرەرمىن سان ەتتى،
تۇرشىكتىرىپ قاسىمدى،
تىگىپ وتەرمىن باسىمدى!
ءاۋمين!»

***

ەڭ سوڭعى حان، ەڭ شەرلى حان، مىنە، وسى!
باسىن يگەن بۇكىل الاش دۇنيەسى
اق كيىزگە كوتەرىلىپ، كەنەنىڭ
حان اتانعان، قايتا تۋعان كۇنى – وسى!
ايان جۇرتقا – بەس جىل بولدى، مىنەكي،
كەلەدى ءالى قاس جاۋىمەن كۇرەسىپ.
وتقا ورادى اقمولانى، وردى دا،
قانى قاتىپ، قاسارىسىپ، سىرەسىپ.
كورىپ تۇرمىن حان كەنەنى… رۋحتى،
كەتەم ەندى سول رۋحقا ىلەسىپ….

وي. وردا. نىسانباي

«جار بول!» دەپ جەر تايانىپ تۇرەگەلدى،
سۇرلانىپ اشاڭ ءجۇزى، سۇلەلەندى.
سابىنان قىلىشىنىڭ قىسىپ ۇستاپ،
القالاپ تۇرعان جۇرتقا جۇرە بەردى.

كوپ بولعان جۇرەكتەرگە قان قاتقالى،
تۇنەرىپ ءتۇن كەتپەدى، تاڭ دا اتپادى.
قازاققا حان قىلامىز كەنەنى دەپ،
جينالعان التى الاشتىڭ ساڭلاقتارى.

زار زامان سارناسا دا ىزىڭداعان،
قازاقتىڭ سالتى ەشقاشان بۇزىلماعان.
حاندىقتىڭ تۋ تىكتەيتىن تۇسى وسى دەپ،
كۇمبەزىن الاشا حان ىرىمداعان.

قىركۇيەك قىرجيىپ تۇر، دالا سارى.
ۇلىتاۋ كوكجيەكپەن تالاسادى.
مىڭ سەگىز ءجۇز قىرىق ءبىر – سيىر جىلى –
حان بولعان ءساتى وسى ەدى كەنەسارى.

بويىنا بايسال بەرگەن شوشىعاننىڭ،
بار ەدى قاسيەتى وسى ماڭنىڭ.
«قايدا – دەپ – قايقى قىلىش تۇمەندەرىم؟!»
سۇستانىپ مازارى تۇر جوشى حاننىڭ.

باس ءيىپ، قۇران وقىپ مولاسىنا،
ءتاۋ ەتتى كەنەسارى باباسىنا.
مۇنىسى مىس تا بولدى، سۇس تا بولدى
سۇلتان، بي، تولەڭگىت پەن قاراشىعا.

بۇك ءتۇسىپ، بۇرىسكەندەي دالا مەن قىر.
قارقىلداپ قارعا، قۇزعىن الار دەگبىر.
قامىعىپ، قارا كوزدىڭ جاسىنداي بوپ،
مولدىرەپ اعىپ جاتىر قاراكەڭگىر.

مىنەكي، تاياۋ قالعان كۇن باتۋعا.
جۇرەكتى شەر-شەمەندەر سىزداتۋدا.
تۇيە ءجۇن سۇر شەكپەنىن سەرپىپ تاستاپ،
«اللا!» دەپ كەنەسارى ءمىندى اتىنا.

بۇل كەزدە ءبىر جىل بولدى تىنشىعالى.
كۇرسىنسە، كوكىرەكتەن مۇڭ شىعادى.
ۋاقىتشا ورىنبورمەن ءبىتىم جاساپ،
ۋلانىپ، دەم الا الماي تۇنشىعادى.

سويتسە دە وسى ءبىر جىل وڭدى بولدى.
ازعانا تىنشۋ تاپتى ەل جۇرەگى.
باسىنا حان كوتەرگەن جۇرتىن ويلاپ،
كەنەنىڭ ءىشى جىلىپ، ەلجىرەدى.

كەۋدەسى ويعا باتسا كەتەدى ۇلىپ.
بۇگىندەر جات قولىندا كەشەگى جۇرت.
ەرتەڭى نە بولادى ەسىل ەلدىڭ
ارتىنان ەرىپ شىققان كوتەرىلىپ.

«قازاق-اي، نەتكەن باقسىز ەل ەدىڭ سەن!
سوندا دا تىرەگىم – سەن،سەنەرىم – سەن.
قازاقتىق نامىسىڭدى قالعىتپايمىن،
ارتىمنان ۇران سالىپ ەرە بىلسەڭ!»

وسىلاي تولعانادى كەنەسارى.
ىشىنەن نيەت ەتىپ، جول اشادى.
بىلمەيدى، ءالى بۇلدىر بۇل قازاقتىڭ
ورىسقا بودان بولعان بولاشاعى.

نە شىعار قۇر بەكەرگە اشىنعاننان.
كەك الار ۋاقىت جەتتى باسىنعاننان.
ەل ءۇشىن بارىن سالىپ، باسىن تىگۋ –
امانات ابىلاي مەن قاسىمداردان.

اتاسى حان ابىلاي ناعىز باتىر،
سوڭىندا ۇلگى بولار سان ءىز جاتىر.
قازاقتىڭ باسىن قوسىپ كەتتى ەمەس پە
شوق شايناپ، جالىن جۇتىپ ءابىلمانسۇر!

شوشىدى ول بولاشاقتىڭ تۇمانىنان،
شوشىدى ول رەسەيدىڭ تۇزاعىنان.
تىرناعى سامۇرىقتىڭ ءبىر تيگەن سوڭ،
قايران ەل ايىرىلار تۇراعىنان.

قۋسا دا قۋ سۇيەك قىپ جاۋ قالماقتى،
داريعا-اي، تاعدىر تاعى سازعا اۋناتتى!
يىقتاپ ىشكە كىرىپ، بەكىنىس ساپ،
جازىقسىز جاتقان ەلدى تالماۋراتتى.

اكەسى قاسىم سۇلتان ارپالىستى،
«بەكىنىس سالدىرمان!» دەپ قانشا الىستى.
قازاقتىڭ قاسيەتتى جەرۇيىعىن
بەرمەۋگە ولە-ولگەنشە جان سالىپتى.

سۇلتاندى سۇم سۇعاناق الىستىردى.
ادىمىن كەڭ اشتىرماي، قارىس قىلدى.
اقىرى كوكشەتاۋدان ءتۇپ كوتەرىپ،
قوقاننىڭ حاندىعىنا بارىپ تۇردى.

قىرىق مىڭ شاڭىراقپەن قوقان باردى.
ارتىندا اتامەكەن، وتان قالدى.
ءدىلى ءبىر ءدىنى ءبىردىڭ ەمەستىگىن
وكىنىپ، بارماق شايناپ، كەش اڭعاردى.

قوقاننىڭ جولى نەتكەن قاتەرلى ەدى –
ءبىر باقىت سوردان باسقا اكەلمەدى.
تاشكەننىڭ قۇشبەگىسى الداۋىمەن
مەرت بولدى سارجان مەنەن ەسەنگەلدى.

ويلاعان قاسىم سۇلتان قول جيام دەپ،
قازاقتان قوقانداعى مول جيام دەپ.
اقىرى اجال تاپتى سول ساپاردان
تيگەندەي ءدال ماڭدايدان قاڭعىعان وق.

كەنەنىڭ ەستەن كەتپەس سول كەزدەرى،
ايقاسسا، الىسقانىن جەڭگەن ەدى.
سارجاننىڭ قاسىنا ەرىپ، مايدان اشىپ،
ەسىندە ماڭگى قالدى كورگەندەرى.

اجالى اعالاردىڭ «دوستان» كەلدى.
قاسىرەت كەرنەپ كەتتى اسپان-جەردى.
جالىنى ىشىندەگى ورتكە اينالىپ،
جۇرەكتە ءبىر الاپات باستالدى ەندى.

وسى كەك بەيبىت جولدى تاڭداتپادى،
وياندى اساۋ كوشكىن ار جاقتاعى.
بۇل كەزدە ءدىن وقۋىن وقىپ جۇرگەن
راحمان يشان قارتتان قارناقتاعى.

سۇلتاندى تەبىرەنتتى كەتكەن كەكتەر –
ەكەن عوي قوقاندىقتار ناق جەندەتتەر.
قارناقتان ۇستاپ الىپ كەنەنى دە،
زىندانعا سالىپ قويدى تاشكەندىكتەر.

سانسىراپ جۇتىپ ەدى ازا-مۇڭىن،
قايعىسىن تۇتىپ ەدى قازاعىنىڭ.
زىنداندا ءبىر جىل جاتىپ بوساپ ەدى،
قولىنان قوقان حانى ءمادالىنىڭ.

سىر ەدى ايتىلماعان ءبىر جاسىرىن –
كەز ەدى جولبارىستاي تۇلعاسىنىڭ.
شاقىرىپ شۋ بويىنا، قىرىپ سالدى
اسكەرىن سوزاقتاعى ءجۇزباسىنىڭ.

قايتاردى ازداپ كەگىن قان بوپ قاتقان،
جارق ەتتى اۋماي ءجۇزى الداسپاننان.
قوقاننىڭ قاندى قولدى ءجۇز اسكەرىن
سول جولى وڭدىرماي-اق الداپ سوققان.

كورسە دە تالاي ءومىر وتكەلەگىن،
تىلەگىن بەردى قۇداي كوكسەگەننىڭ.
جونەلدى جىگىتتەرىن ەرتىپ الىپ،
ارتىنان ۇلىتاۋعا كوشكەن ەلدىڭ…

سان رەت كوك بورىدەي ۇلىپ قالعان.
سان رەت قولىن سوزىپ كۇلىپتى ارمان…
تىرەدى اتتىڭ باسىن كەنەسارى
ارنايى اق ورداعا تىگىپ قويعان.
* * *

الپىس جىل حان ابىلاي قايتقانىنا،
جانىندا ازىرەت سۇلتان جاتقانىنا.
مۇڭ مەن شەر، قازا، قايعى، ۇرىس، سوعىس
جارق ەتكەن جاي سەكىلدى قاس قاعىمدا.

مىڭ جەتى ءجۇز سەكسەن ءبىر – ۇلۋ جىلى،
قازاقتى قاتتى سوعىپ، ءسۇرىندىردى.
ابىلاي اق تۋ تىككەن اق وردانى
قايتادان تىكتەلمەستەي ءبۇلىندىردى.

زەڭبىرەك كەڭ دالاعا سۇعىنعالى،
قازاقتىڭ شىرىلدادى شىبىن جانى.
تاعدىرى تاستاي قاتىپ تارپاڭ ەلدىڭ،
داۋىسى شىققان كەزى قۇلىنداعى.

الپىس جىل – الاس-قاپاس، يۋ-قيۋ.
ەل بولۋ مۇمكىن ەمەس، ەستى جيۋ.
بۇرعانشا اتتىڭ باسىن دەندەپ كىردى،
راقىمسىز رەسەيدەي سەستى ديۋ.

مۇڭ بولدى كەڭ جايلاۋعا كوشپەك دەگەن،
بۋراداي شوكتى قازاق كەسكەكتەگەن.
قايمانا قارا حالىق بىلاي تۇرسىن،
حاندىققا سۇلتان، تورە «حوش، حوش!» دەگەن.

توپىرلاپ تۋعان ۇلدار ابىلايدان،
كوزدەرى ورىس كورسە باجىرايعان.
ءماز بولىپ شەندى شەكپەن كيگەنىنە،
پاتشاعا، قولدان كەلسە، جاعىنا العان.

تەك قانا دارالانىپ، قاسىم شىققان،
جان ەدى مۇز شايناعان، جاسىن جۇتقان.
قالماق قىز توپشى انادان جالعىز تۋىپ،
تانباعان سۇلتاندىقتان، باتىرلىقتان.

تۋىپتى ول قان شەڭگەلدەپ جاتىرىنان.
ات جالىن تارتىپ مىنگەن باتىر ۇلان.
ورداسىن ابىلايدىڭ تىكتەر مە ەدى،
قاپتاعان قولداۋ كورسە جاقىنىنان؟!

قايران ەر قارا قاپاس شەرمەن كەتتى.
قارتايعان قارت بۋراداي ەلدەن كەتتى.

ونىڭ دا كوز الدىندا ولە-ولگەنشە
اق تۋى ابىلايدىڭ كولبەڭدەپتى.

سوردان سور ءۇستى-ۇستىنە جامالعاسىن،
ەر قاسىم تىگە المادى حان ورداسىن.
ايانىش، تايانىش تا تاپپاي كەتتى،
انادان جالعىز بولىپ جارالعاسىن.

جەتسە دە داڭقى كۇنگە، ايبىنى ايعا،
سول قاسىم كوپ كورىندى ءبىر قۇدايعا.
جولبارىس كەتتى ومىردەن اماناتتاپ،
ارمانىن كەنەسارى، ناۋرىزبايعا…

امانات – ۇرپاققا سىن، ادامعا سىن.
كۇيلەمەك جامان عانا زامانعا شىن.
قاسىمنىڭ كوكجال ۇلى كەنەسارى
تىكتەدى، مىنە، بۇگىن حان ورداسىن!

بۇل وردا – ورداسى ەكەن ابىلايدىڭ
قازاققا تۇرعان ءزاۋلىم بولىپ ايبىن.
جاڭارتىپ تۋىرلىعىن تۇتاسىمەن،
الدىرتقان ءساتى كەشە ەر بوپايدىڭ.

كەرەمەت بوپاي حانىم ءىس قىلىپتى،
تەكتىنىڭ تەكتىلىگىن ۇقتىرىپتى.
سۇيەگىن بۇل وردانىڭ كوكشەتاۋدان،
الدىرىپ، ءىنىسى ءۇشىن تىكتىرىپتى.

بۇل وردا اتاق-داڭقىن سان اسىرعان.
سۇيەگى كوكشەتاۋدىڭ اعاشىنان.
كوكتەپتى ءبىر جىل بويى كەرەگەسىن
شىن شەبەر شىققان كوپتىڭ اراسىنان.

باقانى التىندالعان سان قۇبىلار،
شابىلعان كۇمىسىندە تاڭ نۇرى بار.
تىگىلىپ كوكشەتاۋدا العاش رەت،
تىرەلگەن تۇركىستانعا تاعدىرى بار.

باۋ-شۋى مىڭ ورنەكپەن ادىپتەلگەن،
بۇل وردا جىر تىلىندە دارىپتەلگەن.
اكەسى ولگەننەن سوڭ قاسىم سۇلتان
كوكشەگە تۇركىستاننان الىپ كەلگەن.

بۇل سۇيەك سول تۇرعاننان تۇرىپ قالعان،
قازاقتاي قارا جۇرتتا ۇلىپ قالعان.
قالايدا وسى وردانى كوتەرەم دەپ،
قاسىمداي ءوتىپ كەتتى ۇمىتكەر جان.

تەكتى ادام تيەك كورمەس الاسانى.
بەكزاتقا بەلدى بۋعان جاراسادى.
الپىس جىل وتكەننەن سوڭ اق ورداعا،
تۇر، مىنە، باس سۇققالى كەنەسارى.

كورمەگەن داڭققۇمارلىق ءتىپتى مەڭدەپ،
ايقاسىپ اتى شىقتى كۇشتىمەن كوپ.
شىنىندا، كەنەسارى ويلاماعان،
اكەلىپ وسى وردانى تىكتىرەم دەپ.

سوندىرمەس كەۋدەدەگى جارىق كۇنىن،
ەر بوپاي نامىستىسى نامىستىنىڭ.
ءالدىسى، ايەل زاتتىڭ اقىلدىسى،
سويلەسەر قۇستىڭ داعى تاۋىپ ءتىلىن.

«بولمايدى تاقسىز پاتشا، ورداسىز حان.
ورداسىز – ول داعى ءبىر قورعانسىز حان» –
دەپ ويلاپ، قۇپيالاپ تەز الدىرىپ،
تىكتىرىپ قويعانىنشا ءسوز جاسىرعان.

بوپايدىڭ ايتقانى – سەرت، ءسوزى – پارمەن.
سوعىستىڭ سان ءتۇرلىسىن جانە كورگەن.
« كەنەنى قولدامادىڭ، قاتىنسىڭ!» دەپ،
كەتىسكەن كۇيەۋىنەن – سامەكەدەن.

سامەكە – شولاق اقىل، شولجاڭ سۇلتان.
ۇلتاراق ۇلىقتارعا بولعان سۇلتان.
كەكتەنىپ بوپاي سونداي قىلىعىنا،
اۋىلىن نەشە شاۋىپ، سالعان شۇرقان!

كوكەسى سول ەمەس پە كەلەكەنىڭ،
كوشكەنى سول ەمەس پە بەرەكەنىڭ –
قولىنان كەسە ءتۇسىپ كەتەدى ەكەن،
بوپايدىڭ اتى ەستىلسە سامەكەنىڭ.

قورلادى بوپاي بايىن «كون، شىرىك! – دەپ.
شىركىن-اي جىبەرەر مە ەم ءولتىرىپ !» – دەپ.
سامەكە بوپايعا ەرگەن نۇرقان ۇلىن
قارعادى «قانعا بوككىر بولتىرىك!» دەپ.

سول نۇرقان باتىر بولدى جاستان اسقان.
دۇشپانىن ءدال جۇرەكتەن، باستان اتقان.
ورىستىڭ تۇتقىنىنان سىتىلىپتى،
جولداسىن قاسىنداعى تاستاماستان.

وندايلار سيرەك تۋار ەلدەن مۇلدەم.
تاعدىردىڭ ەرتە ۋلانعان كەرمەگىنەن.
اكەگە نامىسى جوق ءبىر تۇكىرىپ،
كەتىپتى كوتەرىلىس دۇرمەگىمەن.

بوپايدىڭ كورمەگەنى، كورگەنى نە –
جاۋ كورسە قان تولاتىن كوزدەرىنە.
قىلىشپەن سايىسۋدى ات ۇستىندە
جاسىنان اينالدىرعان ەرمەگىنە.

ادامنىڭ بولمەي زورىن، الاساسىن،
كەۋدەسى بيىك شىڭمەن تالاساتىن،
قول باستاپ كەتەر ەدى، ءتۇيىپ تاستاپ،
قىلىنداي تۋ بيەنىڭ قارا شاشىن.

تۇرپاتى جولبارىستىڭ قانشىرىنداي.
سيپاتى – سارقىرىعان تاۋ سۋىنداي.
قىلپىعان كوك قىلىشى جارق ەتكەندە،
دۇشپانعا كورىنەتىن جان شىبىنداي.

كىم كورگەن «قىڭق» ەتكەنىن، اۋىرعانىن.
قىرانداي كەۋدە توستى داۋىلعا مىڭ.
«ورىسقا ارتىن ساتقان ەل ەمەس!» دەپ،
قاقساتقان ءۋاليحان اۋىلدارىن…

جىگىتتەر اتقا مىنگەن ىلعي مىقتى،
كوتەرىپ اق وردانى زورعا تىكتى.
قاسىنا حالقىن ەرتىپ حان كەلگەنشە،
بۇل ءىس تە تىنعان ەكەن تىڭعىلىقتى…

كوپ ويدان باسى اينالىپ، داڭعىرا بوپ،
وردانىڭ حان توقتادى الدىنا كەپ.
ىشىنەن ءسال ىرەنجىپ، قاباق شىتتى،
« بۇلارى ارتىعىراق بولدى ما؟» دەپ.

وسى جۇرت الدىن، ارتىن ويلاماي ما،
باياعى زامان قايدا، وردا قايدا؟!
ىرگەسىن حاندىعىنىڭ قىمتاپ السا،
ورداسى ءوز-وزىنەن ورناماي ما؟

سىڭگەنشە حان اتاعى قاشان ميعا،
كوك قارۋ، ازامات پەن اتان جينا!
حاندىعىن مويىنداي ما ەڭ اۋەلى
تاپسىنعان رۋسيا، قوقان، حيۋا.

تەنتىرەپ تەلىمدەنگەن جۇرتى مىناۋ
تۇرالاپ قالعان اتتاي تۇرقى مىناۋ.
اق وردا اسپان تىرەپ تۇرا الا ما،
بولعان سوڭ ءىشى دە جاۋ، سىرتى دا جاۋ.

كەۋدەسى باياعىداي اسقاق ەمەس.
جۇرەگىن جەپ-اق جاتىر اششى ەرەگەس.
تىكتىرىپ اق وردانى، سۇلۋ جايلاپ،
حانسىنىپ، قاھارسىنىپ جاتپاق ەمەس.

جاتا الماس بۇل ارادا وردا تىگىپ،
كەتەدى كۇن ەرتەڭ-اق جولعا شىعىپ.
التىن تاق ات ءۇستىنىڭ ءوزى ەمەس پە،
ارمان نە اتاق الساڭ جاۋ قاشىرىپ!

ەل ءۇشىن تۋ كوتەرىپ وتپەگى – زاڭ.
يىلمەي قاس دۇشپانعا كەتپەگى – زاڭ.
جەتكەنشە باسى جەرگە، سوعىس سالىپ،
اتانار ات جالىندا «كوشپەلى حان».

ۇققان بار، ۇقپاعان بار زارىن، مۇڭىن.
كوپ كوردى ۇستەم ەلدىڭ زالىمدىعىن.
قازاقتىڭ ەل بولارىن ءبىلىپ كەتسە،
السا دا ءدان ريزا ءتاڭىر بۇگىن!

بىلسە دە زالىمدىقتى جەڭە الماسىن،
تاۋعا دا، تاسقا داعى سوعار باسىن.
قالسا دا قايران جەردەن ايىرىلىپ،
حالقىنىڭ ءمارت سەنىمى جوعالماسىن!

«قازاعىم، قايعىم سەنسىڭ، قاراعىم-اي،
وڭ جاقتان سوعار قاشان سامالىڭ-اي!»
دەپ وكسىپ، ەسىن جيسا، تابىنىپ تۇر،
«كەنەكە، اتتان ءتۇس» دەپ ەر اعىباي.

باتىرى سۇيەپ-دەمەپ اتتان الدى.
ادامنىڭ ەڭ زورى وسى اسقارالى.
اتاقتى شۇبىرتپالى اعىباي بۇل –
ءوزىنىڭ وق قاعارى، تاس قامالى.

«ال ەندى اق تىلەۋمەن قادامداڭىز.
ارتقا دا، وڭعا، سولعا قارانباڭىز.
التى الاش باس قوساتىن التىن ءۇي عوي،
ورنىقتى بولسىن ءدايىم اق ورداڭىز!»

وسىنداي ايتىپ تىلەۋ قورشاعاندار،
اق كوڭىل، اق تىلەۋمەن ارسالاڭدار.
«قالايدا كەنەسارى حان بولسىن!» دەپ،
نيەت قىپ، وسى كۇندى اڭساعاندار.

حان كەنە بوساعادان اتتاي بەردى،
جەپ-جەڭىل، ءوزىن مۇلدەم جاستاي كوردى.
جورىسىن جاقسى ىرىمعا مۇنىڭ ءبارىن،
قاياۋلى قام كوڭىلدى تاستايدى ەندى.

كەنەنى قارسى الدى وردا اسقاق تۇرمەن،
جانارىن جالت-جۇلت الەم جاسقاپ بىردەن.
كوز تارتىپ ويمىشتالعان دودەگەسى،
ۋىعى باستىرىلعان اق باسقۇرمەن.

قوشقارات، شىنجارالى، تەرمە باسقۇر
ۋىق پەن كەرەگەنى جالعاپ جاتىر.
سالبىراپ الۋان-الۋان سالپىنشاعى،
ۋىقباۋ، شاڭىراق قورشاۋ ءتىپتى سال تۇر.

كوز تارتىپ اق جولاقتى ۇزىكتەرى،
جاراسقان اينالما قۇر جۇگىرتكەنى.
قاپتاعان وراما شي كەرەگەنىڭ،
ءون بويى شەكپەلەنگەن كۇمىستەلىپ.

وردانىڭ جەر ەدەنى تاقتايلانعان.
كىلەمدەر ءتۇرلى-ءتۇستى وتتاي جانعان.
وسىنشا كوپ اشەكەي، جالتىلداعى
تاعى دا حان كەنەگە جاقپاي قالعان.

شىنىندا حاننىڭ ءجۇزى كەيىستى ەدى،
مۇنشاما تىراشتىققا كەلىسپەدى.
– ءاي، كوسە، وسىندا اكەپ قويعان با ءوزى
ءسان مەنەن سالتاناتتى پەيىشتەگى؟ –

دەپ كەنە اعىبايعا بۇردى مويىن.
دەگەن جوق ءازىل ايتىپ، كۇلدىرەيىن.
«حان باسى حان بولمايدى سالتاناتپەن»، –
جەتكىزسەم دەگەن ەدى سول ءبىر ويىن.

الدىمەن بەردى بوپاي سوزگە نەگىز:
– الديار، بوتەن ويدى كوزدەمەڭىز.
قىلاتىن دۇشپان كوزى وسى وردا عوي،
بار ەدى بەلگى-بەدەر وزگە نەڭىز؟

بۇل ورداڭ سىرت كوزدەردىڭ مىسىن باسار،
داڭققۇمار، دۇنيەقوردىڭ قۇتى قاشار.
حاندىقتىڭ بارلىق شارتىن ۇستانساڭىز،
بىقسىعان ىشمەرەزدەر ءتىپتى ساسار!

كەنەگە وسى ءبىر ءسوز ۇناپ قالدى.
سىرتىنان كەلىسپەگەن سياقتاندى.
«ەر تۇرىپ، ايەل سويلەۋ نە جوسىق!؟» – دەپ،
بوپايدى ىشتەي مۇقاپ، سىناپ تا الدى.

– بۇل دۇنيە تار بولسا دا ات اينالىم،
بايقارسىز قاناتىڭىز قاتايعانىن.
وردانىڭ سالتاناتى – ەل مەرەيى،
جاۋعا – سۇس، دۇرىس ايتتى بوپاي حانىم!

ۇيرەنگەن حالىقپىز عوي كوشكەنگە ءبىز.
قونارمىز ويپاڭعا دا، توسكەيگە ءبىز.
قازاققا الپىس جىلدا ءبىر تىگىلگەن،
قاستەرلى اق وردانى كوپ كورمەڭىز.

ءبيشى مەن سايقىمازاق ويناتپاي-اق،
الىڭىز جاساۋىلدى سايلاپ-سايلاپ.
جاپ-جاسىل جانىپ تۇرعان جاسىن وتتاي
قويىڭىز وردا ۇستىنە بايراق بايلاپ…

ايتارىن ايتىپ شىعىپ اينالسوقتاپ،
نىسانباي تەز ارادا قالدى توقتاپ.
كەنەنىڭ قاباعىنا قاراي قالدى،
تۇر ما دەپ ابىلاي تۇتقان تۋدى جوقتاپ.

جالت ەتتى وتكىر كوزى حان كەنەنىڭ.
ۇشتىعىن ۇستاعانداي الدەنەنىڭ.
– نەلىكتەن جاسىل ءتۇستى تاڭداپ تۇرسىڭ،
سول تۇستە نە قاسيەت بار دەپ ەدىڭ؟

– تۇرعام جوق مەن وزىمشە سىر اشام دەپ.
نەمەسە وزىڭىزبەن ساناسام دەپ.
ەسىمدە اناۋ جىلى ايتقانىڭىز –
«جالعاندا جاسىل ءتۇستى ۇناتام» دەپ.

جىميىپ، كەنە سوندا قاسىن كەردى،
كەۋدەسى كوتەرىلىپ، باسىلدى ەندى.
شىنىندا ۇناتاتىن بالا جاستان
جاسىل كول، جاسىل شالعىن، جاسىل بەلدى.

ماسان بي جاسى ۇلكەنى وسى ارادا.
ايالداپ تۇرىپ قالعان بوساعادا.
باتاعا، باتۋاعا قاتىسام دەپ،
سابىلىپ جەتىپ ەدى كەشە عانا.

– ينشاللا، ايتقانى ءجون اقىلشىنىڭ،
مەن داعى وسى سوزگە ماقۇلشىمىن.
عاداۋات مايدانىندا پايعامبارىم
ۇستاعان دۇرىلدەۋىك جاسىل تۋىن.

اينالدىم ەل يەسى ازاماتتان.
ءوزىڭ دە ۇلگى الارسىڭ عاداۋاتتان، –
دەپ سويلەپ، شاريعاتتان ءبىراز سوقتى،
ءدىندار شال الدى-ارتىنا قاراماستان.

– حان يەم تۇرىپ قالدى نەگە بۇلاي؟
ىركىلتكەن شاريعاتتىڭ سەبەبىن-اي! –
دەپ كۇلىپ، حان يەسىن تورگە وزدىرىپ،
بۇل ءسوزدى بۇزىپ كەتتى ەر اعىباي…

* * *

وتىرىس مۇنداي كەزدە ءتۇندى اساتىن،
ۇلكەندەر زامان جايلى سىرلاساتىن.
بولعان سوڭ ەت جەلىنىپ، قول جۋىلىپ،
ماسان بي قايىردى ەندى ءبىر باتاسىن.

بارشاسى «ءاۋمين» دەسىپ بەت سيپادى.
اۋىرلاپ، ماۋجىراتىپ توق قۇرساعى.
تۇعجيىپ، ءتىس شۇقىسىپ، تۇنەرىسىپ،
بەينە ءبىر جوق سەكىلدى باسقا ايتارى.

قيسايىپ تاقيالار توبەلەردە،
قۇنارلى ەت سىڭبەي جاتىر دەنەلەرگە.
جاتقان جۇرت ىڭىرانىپ، سەلت ەتىستى،
تاماعىن كەنەسارى كەنەگەندە.

بۇل كەزدە كەلىپ قالعان قىمىز داعى،
كۇتىپ تۇر ەندى الدىدا ءتۇن ۇزاعى.
– نىسانجان، دومبىرا الشى،– دەدى كەنە،–
تاريحتى ايت ءوتىپ كەتكەن بۇرىندارى.

جاتقان جۇرت باس كوتەردى شىنتاقتاسىپ.
بارلىعى ءبىر ادامداي بۇل شاققا اسىق.
نىسانباي دومبىرا السا كەتۋشى ەدى،
اسقىنىپ، ارۋاقتانىپ، شىرقاپ، تاسىپ.

نىسانباي دومبىراعا قولىن سوزدى،
جان ەدى جاعى قۋشىق، قىران كوزدى.
– حان يەم، جوشى حاننان بەرى قاراي،
تولعايىن، پارمەن بولسا، ءبىراز ءسوزدى. –

دەدى دە دومبىراسىن دۇرىلدەتتى.
شايقالتىپ اق وردانى، دىرىلدەتتى.
باستادى ۇزاق جىرىن ءبىرازدان سوڭ،
قاي قۇلاق بۇل شىركىنگە تىگىلمەس-ءتى!

كوسىلىپ حاس تۇلپارداي جىراۋ كەتتى.
سىلەيتىپ، سىلكىپ، جىرتىپ مىناۋ كوپتى.
ەلەس بوپ سارى دالانىڭ ۇستىمەنەن
شاڭداتىپ قۇلان كوشتى، جىلان كوشتى.

جوشى ەكەن سونىڭ ءبارىن ايداعان حان،
بويىندا شىڭعىس قانى قايناعان حان.
ەكى وزەن – ەرتىس پەنەن ەدىلدەيىن
اراسىن جالپاق جاتقان جايلاعان حان.

شىڭعىستىڭ جول-جوراسىن ول ۇستانعان،
قاعانمەن تىزە قوسىپ سوعىس سالعان.
قازىرگى قازاق جەرىن بيلەپ-توستەپ،
كوكشەتاۋ، ۇلىتاۋدى قونىستانعان.

بولماعان تىرلىگىندە جاڭىلىسى،
جوشى دا ولگەن ەكەن – ءتاڭىر ءىسى.
سونان سوڭ باتىس جانە شىعىس بولىپ
ەكىگە ءبولىنىپتى جوشى ۇلىسى.

حان بولدى باتىسىنا باتۋ ۇلى –
ادامنىڭ اق بەرەنى، اقيىعى.
باتۋعا ەدىل بويى تۇتاس كونىپ،
سولتۇستىك حورەزم دە باس ءيىپتى.

تۇرعانداي تولقىپ كۇنى، تولقىپ ءتۇنى،
باتۋدىڭ ورىس ەلىن قورقىتتى ءۇنى.
قىرىمدى تۇتاسىمەن تۇگەل الىپ،
قاراعان قاپ تاۋىنىڭ سول تۇستىعى…

وردا ەجەن بيلىك قۇردى شىعىسىنا.
قۇدىرەت قۋات بەرگەن قىلىشىنا.
اراسىن التاي، ارال مەكەن ەتىپ،
ءتورت تاراپ قۇلاق تۇرگەن دابىسىنا.

ەرتىس پەن اق جايىقتىڭ جاعالاۋى،
بالقاش پەن ارالدىڭ دا پانا، باۋى،
تەپ-تەگىس قاراپ تۇرعان وردا ەجەنگە،
تاريحتىڭ ءدال وسىلاي شامالاۋى…

تەڭىزىن تەربەپ جىراۋ زامانداردىڭ،
ۇستىنەن قاراپ وتىر ءتامام جاننىڭ.
وردا ەجەن بيلىك قۇرعان وسى اۋماقتار،
قالانعان نەگىزى ەكەن اق وردانىڭ.

بۇل اۋماق التى الاشتىڭ قوس كەمەرى.
بابالار جاۋعا بەرمەي ۇستاپ ەدى.
بار قازاق اق وردانىڭ اياسىندا
اتانعان سول كەزدەردە قىپشاق ەلى.

جاۋلارى جاعالاسىپ، كوزىن سۇزگەن،
اق وردا ەكى ءجۇز جىل ءومىر سۇرگەن.
قازاقتىڭ حاندىعىنىڭ باسى سول دەپ،
عۇلاما شەجىرەشى ءسوزىن تىزگەن.

اق وردا قۇلاسا دا، حاندىق قالدى.
زامانا توعىستىردى سان جۇرتتاردى.
حاندىعى ابىلقايىر قىرىق جىلداي.
وزگەدەن ورەن شىعىپ، ساڭلاقتاندى.

اۋلەتىن وردا ەجەننىڭ بۇل ىسىرعان.
قان توگىپ، قاھار سەۋىپ قىلىشىنان.
تۇقىمى شايبانيدىڭ سول حاندىقتى
قىرىق جىل شىعارماعان ۋىسىنان.

بۇل حاندىق اق وردانىڭ مۇراسى ەدى،
قازاقتىڭ تۇماسى ەدى، تۇراسى ەدى.
سول الاپ، التىن الاپ، ارداقتى الاپ،
بولعانى ءبىزدىڭ مەكەن راس ەدى.

دۇنيەدە اۋما-توكپە نە تۇراق بار،
قۇيىلار ءاربىر كوزگە توپىراق بار.
تاعدىردىڭ تەزى جەتىپ، قۇلاپ تىنعان
حاندىعى ابىلقايىر وسى ۋاقتار.

ودان سوڭ ويپىل-تويپىل ءومىر ءوتتى.
سان سوعىس سان حالىقتى ەڭىرەتتى.
كوشپەلى وزبەكتەردىڭ بۇل وڭىردەن
ءبولىنىپ كەتەتۇعىن كەزى جەتتى.

اپشىعان ابىلقايىر نەمەرەسى –
مۇحاممەد شايبانيدىڭ كەزەڭى – وسى.
وزبەكتى اپ، ماۋارانناحر اسىپ كەتتى ول،
«شاتاعى شايبانيدىڭ» دەگەن – وسى.

ءور قازاق باسقا جولدى تاڭداماستان،
نايزا مەن قىلىشىنا قان جالاتقان.
باس بولدى كەرەي مەنەن جانىبەك حان،
تۋ ۇستاپ، تۋلاپ تۋعان حان باراقتان.

بالاسى قاسىم حان دا جانىبەكتىڭ
ۇستانعان ماقساتىنا كامىل جەتتى.
حاقنازار ودان كەيىن ەڭ ۇلى حان،
حالقىنىڭ ولە-ولگەنشە قامىن جەپتى.

بۇل تۇستا قازاق حالقى جايدى وركەنىن،
ءتۇيىلىپ، تالاي جاۋدىڭ العان شەبىن.
تۇسىندا قازاق ەلى قاتتى ورلەگەن
تاۋەكەل، ەسىم مەنەن ءاز تاۋكەنىڭ.

جايى وسى بۇل قازاقتىڭ حاندىعىنىڭ.
ەستىگەن ءتورت قۇبىلا جاڭعىرىعىن.
قاتايىپ قابىرعاسى قالعان كەزدە،
جاۋ جوڭعار بۇركە كەلدى قاندى جىنىن.

«اق تابان شۇبىرىندى، سۇلامادان»
قاڭعىرىپ، قازاق بار ما جىلاماعان؟!
تەك قانا تۋ كوتەرىپ ءابىلمانسۇر،
سول سوردان جۇرتىن امان شىعارا العان.

الىستى ول قىتايمەن دە ارىستانداي،
بىرەسە بولا قالىپ تابىسقانداي.
ورىستىڭ ويىن ءبىلىپ، ءتىلىن تاپتى،
الايدا، باس يگەن جوق عارىپ جانداي…
ءور اقىن ورلەي ءتۇستى اساۋ جاندى،
ول ەندى ابىلايدان قاسىمعا اۋدى.
قۇداي-اۋ، نەتكەن دارىن، نەتكەن ارىن،
سيدىرعان ۋىسىنا عاسىرلاردى!

ءمىز باقپاي تىڭداپ وتىر مەلشيگەندەر،
جاسىنان كۇي سۇيگەندەر، جىر سۇيگەندەر.
ارالاپ جۇلىن-جۇيكە، جۇرەكتەردى،
وتتاي بوپ قىزىل جالىن ءتىل سۇيرەڭدەر.

ەلەس بوپ وتكەن ءومىر قاراڭداعان،
جايداي بوپ جالاڭ قىلىش جالاڭداعان.
قاي عاسىر، قاي حاندىقتى جىرلاسا دا،
دەيدى اقىن: « زامان جامان، زامان جامان!»

ادامنىڭ ءدىر-ءدىر ەتەر قۇس جۇرەگى.
ءبىر ىزعار تۋ سىرتىنان ۇسكىرەدى.
قوقاننان قوپاڭ اتتى قىلت-قىلت ەتسە،
ءۇيسىننىڭ تۇلا بويى تىكسىنەدى.

ورتا ءجۇز جىلقى ىشىندە تەڭبىل ەدى،
كىشى ءجۇز تۇيە ىشىندە زەڭگىر ەدى.
تەڭبىل دە، زەڭگىر داعى بۇعىپ قالدى،
ورىستىڭ «ارس-ارس» ەتسە زەڭبىرەگى.

قوقانعا بەرىپ تىندى سىردىڭ بويىن،
جەتىسۋ، تۇركىستان مەن شۋدىڭ بويىن.
باياعى بالپاڭ باسقان زامان قايدا،
جالت ەتىپ وتە شىققان ءبىر كۇندەيىن.

ورىستىڭ بيلىك قۇرعان جاندارالى
قايداسىڭ، ەسىل، نۇرا، قارقارالى؟!
قايداسىڭ، قايعى جۇتقان اقتاۋ، ورتاۋ،
جەرۇيىق، جەر تورەسى ارقاداعى.

ەستىلگەن قاسىرەتتى سارىن، ءۇنىڭ،
قايداسىڭ، قارا جۇرتىم – قازىلىعىم.
قۇسمۇرىن، قۇسالانىپ تۇر ما ەكەنسىڭ
قازاقتىڭ ءبىرى ەدىڭ عوي قازىعىنىڭ!

ايرىلىپ جارقايىڭ مەن وباعاننان،
جاسىڭدى تيا المايسىڭ سورالانعان.
توبىلدىڭ توپىراعى ەسكە تۇسسە،
جەتىم ەل جەر باۋىرلاپ، دومالانعان!..

كەلگەندە وسى تۇسقا نىسان اقىن،
شابىتتىڭ كەنەسارى تۇسادى اتىن.
ەزىلگەن ەڭسەلەردى كوزبەن تۇيرەپ،
جاسادى «توقتات!» دەگەن يشاراتىن.

نىسانباي دومبىراسىن باياۋلاتتى.
بۇل كەزدە تاڭ دا اتۋعا تاياۋ قاپتى.
كۇن ەرتەڭ ءماسليحات قۇرماق بولىپ،
جاتۋعا ءجون-جونىنە اياڭداستى.

* * *

كىرپىك ىلمەي نىسانباي ۇزاق جاتتى،
سىرتتى كۇيىپ، ال ءىشى جىلاپ جاتتى.
تالماۋسىراپ، تالىقسىپ ەت جۇرەگى،
كەۋدەسىنەن باسقانداي ءبىر الباستى.

قالاي ءوزى، جىرلاۋدان شارشاعان با؟
باقىت سىيلاپ ءجۇرۋشى ەد بارشا جانعا.
جانى جاسىپ، جابىرقاپ قالۋشى ەدى،
كەڭ زاماندى كەپشەگى اڭساعاندا.

جيىرمادان جاڭا اسىپتى جاسى مۇنىڭ،
ەرنىن ءوبىپ كورمەپتى عاشىعىنىڭ.
تورەلەرگە ىلەسىپ، بىلمەي كەتتى
اماندىعىن ءبىر تۋعان جاقىنىنىڭ.

سارناۋشى ەدى نىسانباي بالا جاستان،
«تەك، تەگىنە» اكەنىڭ قاراماستان.
اقىندارمەن تىستەسىپ، جاعالاسقان،
شەجىرەشى شالدارمەن ارالاسقان.

مۇندا اكەلدى ءبىر اللا دەدەكتەتىپ،
جەلەپ-جەبەپ پەرىشتە كومەكتەسىپ.
ەركەسى بوپ وسى ەلدىڭ قالىپ قويدى،
باس جىراۋىن قاسىمنىڭ جەڭىپ كەتىپ.

ارداق تۇتىپ، ايالاپ اسىل ەردى،
قانشاما جىل قاسىمنىڭ قاسىنا ەردى.
ابىلايدان وتىز ۇل تاراسا دا،
بارلىعىنان سول قاسىم باسىم ەدى.

تاپقانى اناۋ جۇرت مۇڭىن مۇڭداعاندا،
ءتۇسىپ كەتتى ءتۇبى جوق شىرعالاڭعا.
جۇرەر مە ەدى امان-ساۋ كۇنى بۇگىن،
قوقان جاققا مويىنىن بۇرماعاندا!..

ءوتىپ كەتكەن، داريعا-اي، قانشا داۋرەن،
تاڭدى كۇتىپ، جول تاپپاي ءتۇن ىشىنەن!
كىم بىلەدى – كىم كەتىپ، كىمدەر قالار،
ايىرعانشى كۇرمەكتى كۇرىشىنەن.

حان كوتەردى كەنەنى كەشە عانا،
ەندى قازاق بەتكەيگە بەت الا ما؟..
شىر اينالىپ نىسانباي تۇرىپ قالار،
كەلگەن كەزدە شىرمالىپ وسى اراعا.

قالىڭ تۇمان تاراي ما تونە كەلگەن،
كىرگەن جىلان كەتەر مە كەرەگەڭنەن؟
قاراپايىم قالىڭ ەل دەمەس پە ەكەن،
«ارقالايدى توقىمىن تورەگە ەرگەن».

سولمايدى عوي ءۇمىتتىڭ گۇلى بىراق.
وي ويلاسام دەيدى اقىن تۇنىعىراق.
تاريح جىرىن جىرلاعان قاسىمعا دا،
قالىپ ەدى ءبىر كەزدە تىم-اق ۇناپ.

وندا بىراق باستاعان شىڭعىس حاننان.
قۇستى تىستەپ اۋزىمەن، كۇندى ۇستاعان.
ءۋاليدى «سوڭعى حان» دەپ سوققاندا،
قاسىم سۇلتان رەڭى تۇنگە ۇقساعان.

«ءۋاليدى، ءاي، نىسان، حان دەگەنىڭ –
اتا سالتتى كوزىڭە ىلمەگەنىڭ.
قازاق ەمەس، حان ەتىپ ورىس قويعان
ول كاپىردىڭ ورىنىن بىلمەگەنىڭ!».–

دەپ قابارىپ، ورنىنان تۇرىپ كەتكەن.
ۋاليگە ىزاسىن ىرىكپەستەن.
سودان بەرى نىسانباي وكىنۋلى –
سول ءبىر ءسوزدى نەگە ايتتى قۇرىپ كەتكەن!

ۋاليگە ۇزىن كەك تارقاماعان.
ەكى جاققا ەكەۋى شالقالاعان.
قاسىم سۇلتان اۋلەتى قاسقىر جۇرەك،
اماناتتاي سول كەكتى ارقالاعان.

ەسەنگەلدى، سارجان ەر جالىندادى.
كۇشىك سۇلتان بۇل جولعا سالىنبادى.
تارتىپ تۋدى قانىنا مۇسا سۇلتان،
كەنەسارى، ناۋرىزباي، ابىلعازى.

كەنەسارى جان تارتىپ كوبىنە-كوپ،
تىڭدايتۇعىن قاشاندا ءسوزىن ەلەپ –
باۋىرلارى – ناۋرىزباي، ابىلعازى،
وسى ەكەۋى ۇنايتىن وزىنە ەرەك.

سۇڭعاق بويلى ناۋرىزباي – سىمباتتى جان.
ات ۇستىنەن تۇسپەيتىن كۇنقاقتى جان.
سايىپقىران سارساداق، سايگەز اتقان،
سىلتەپ تە ۇرعان نايزاسىن، ىرعاپ تا ۇرعان.

جۇرگەن باتىر اعاسى جۇرگەن جولمەن.
شىرق ءۇيىرىپ نايزاسىن جالعىز قولمەن.
جايماشۋاق جاس جىگىت جايشىلىقتا،
بالادايىن اق كوڭىل كۇلمەڭدەگەن.

قوس مۇشەلگە بۇل ناۋان جاڭا جەتتى.
ءجۇردى كەشە ويناتىپ قارا كوكتى.
حاندىعىنا كەنەنىڭ بايعازىم دەپ،
ءبىر ناركەسكەن سوقتىرىپ الا كەپتى.

جۇمساق جۇرەك، سابىرلى، ءناتى بەرىك،
نۇر جۇزىنەن يمانى جاتىر ءورىپ.
قۇلىن-تايداي ويناقتاپ بوزبالالار،
جۇرەدى ىلعي ناۋاننىڭ قاسىنا ەرىپ.

اتتاستىرعان جوق ءالى قالىڭدىعى،
سۇلۋ بىتكەن سىرتىنان تانىر مۇنى.
بىرىنە دە سولاردىڭ قۇرىق سالماي،
جۇرگەنى سول بارلىعىن سارىلدىرىپ.

ءبىر ءىنىسى كەنەنىڭ – ابىلعازى،
حاتشىسى وسى سەنەتىن جانىنداعى.
ورىسشاعا جۇيرىك، تىم ساۋاتتى،
تىنىشتىعى جۇرتىنىڭ – ساعىنعانى.

«ءبىلىم، عىلىم ورىستان ۇيرەنسەك، – دەپ،
وقۋ وقىپ، ءبىر عاجاپ تۇرگە ەنسەك»، – دەپ،
ارماندارىن ايتادى نىسانبايعا،
كەيبىر ويىن قۇپيا ىممەن شەكتەپ.

تانيدى ونى نىسانباي تالىمىنەن،
ادىلەتسىز ىستەرگە جانى كۇيگەن.
ورىسشانى ۇيرەنگەن ءبىر تاتاردان،
ساباق الىپ جۇرگەندە «ءالىپ-بيدەن».

ءتىلىن ءبىلىپ، ۇيرەنگەن جازۋىن دا.
ءبىر دارىنى بار مۇنىڭ تانۋىندا.
عالىم بولار جىگىت قوي، امال قانشا،
قور بولادى-اۋ زاماننىڭ اعىمىندا!..

كۇرسىندى دە نىسانباي اۋناپ ءتۇستى.
تاڭ داعى اتىپ كەلەدى قايماق ءتۇستى.
باعاناعى ءوزى ايتقان ۇزاق جىردان،
شارشاپ قالعان سەكىلدى ايماق قۇتتى.

يت ۇرمەيدى، جىلقى دا پىسقىرمايدى.
ازدان كەيىن قۇبىلتىپ قۇس سايرايدى.
شاڭىراقتان قاراسا، ەكى-ءۇش جۇلدىز
سونەر وتتاي بولىمسىز ۇشقىندايدى.

ويلانبايىن دەسەڭ-اق وي قۋادى،
ويدىڭ ءوزى جيرەنتىپ، تويدىرادى.
باستىڭ ءىشى جاتقانداي ۋلاپ-شۋلاپ،
مىنە، تاعى شۋلادى قاي قۇلاعى؟

ەلەس بەرە باستادى كىل تورەلەر.
«تورە» دەسە قۋ جۇرەك ۇركە بەرەر.
ءبىرى بىلجىر بولعاندا، ءبىرى – تۇنجىر،
بوق-سىدىگىن تورەسىپ بۇركەمەلەر.

ءبىرى اسقاقسىپ، بىرەۋى ماڭعازدانار.
يت جەمەستى اساۋعا بارعان دا بار.
بۇت كورسەتۋ ءۇشىن تەك قالعان با ەكەن،
شىڭعىس حاننان تۇقىم بوپ قالعاندا ولار؟!

قايسىسىنان قازاقى شىراي كوردى،
ەڭسەنى ەزىپ، قۇزداي بوپ قۇلاي بەردى…
تۇرا قالدى اقىننىڭ كوز الدىنا
قوڭىرقۇلجا … بالاسى قۇدايمەندى.

جارقانات كوز، سيرەك قاس، سالپى ەرىندى،
ەل ىشىندە ەسىرسە، ەركە، جىندى.
قارسى كەلسەڭ، سول جەردە قانىڭدى ءىشىپ،
الۋعا بار سىپىرىپ جون تەرىڭدى.

ارعى اتاسى سامەكە حان دا بولعان.
ورتا ءجۇزدىڭ بەتىنە تاڭبا بولعان.
قىرىق مىڭداي جىلقىنى ايداپ ءجۇرىپ،
ەسىدەرتى دۇنيە مەن مالدا بولعان.

ەلدەن بۇرىن ەس تاپپاي ەدىرەڭدەپ،
اق پاتشاعا حات جازعان «بەرىلەم» دەپ.
ءدال سول كەزدە كەنەتتەن ءولىپ كەتتى،
ويلاماپتى ول شىركىن كومىلەم دەپ…

قۇدايمەندى باي بولعان ءوز اكەسى.
مال جيۋمەن شەكتەلگەن ارەكەتى.
وتىز مىڭداي جىلقى ايداپ، قونعان ەكەن
قوڭىرقۇلجا ۇلىنا «بەرەكەسى».

قوڭىرقۇلجا – ەڭ بايى سۇلتانداردىڭ.
ەسەپكە الىپ وتىرار ءبىر تامعانىن.
التى ارعىماق جىبەرىپ سياپاتقا،
اۋزىن العان ءبىرىنشى نيكولايدىڭ.

جاعا ءتۇستى پاتشاعا مۇنان كەيىن.
كەڭ اشىلدى ارانى قۇلعا بەيىم.
بوساتىلدى سالىقتان ونىڭ ەلى،
مىڭ سەگىز ءجۇز قىرقىنشى جىلعا دەيىن.

اعا سۇلتان وسىلاي كۇش تاستىرعان،
اقىلى مەن قۋلىعىن ۇشتاستىرعان.
تۇكىرىگى تۇكىرگەن جەرگە تۇسپەي،
دۋانىن اقمولانىڭ ۇستاپ تۇرعان.

قاراي الماي بەتىنە جان بالاسى،
اسىپ-تاسىپ تۇر ەدى مەيماناسى
بۇرق ەتتى دە كۇتپەگەن كوتەرىلىس،
قالعان جانداي بۇل كۇنى داۋدا باسى.

ازۋ ءتىسىن كەزى جوق قايراماعان،
بەس قارۋىن جاستانىپ سايلاماعان.
ءۇش جىل بۇرىن وسىدان كەنەسارى
ون ەك مىڭ جىلقىسىن ايداپ العان.

قوڭىرقۇلجا قۇلشىندى كەك الماققا.
ماقساتى دا بولمادى ونان باسقا.
ستارشىن كاربىشەۆ پەن بەس ءجۇز سولدات
باستاپ شىققان كەك الىپ ورالماققا.

جولى بولماي، كەنەنى تابا الماعان.
كەك الۋدىڭ جولدارىن امالداعان.
جاۋ اۋىلدى باسام دەپ انە-مىنە،
كوشكە ىلەسكەن كۇشىكتەي سالاڭداعان.

نايزاسىنا ىلە الماي ناعىز جاۋىن،
قايتپايىق دەپ قانداماي قارۋلارىن،
ايىرتاۋدا وتىرعان قىردى كەلىپ،
كۇشىك پەنەن سەيداقتىڭ اۋىلدارىن.

كىسىلىكتەن ول سولاي كەتكەن ادام،
بۇزىقتىعى شەگىنە جەتكەن ادام.
ەر-ايەلدى الپىستاي جەر جاستانتىپ،
الىپ قايتتى تۇتقىنعا سەكسەن ادام.

قىردى سولاي قازاعىن جازىعى جوق.
«ۇرپاعى عوي قاسىمنىڭ – ءبارىبىر!» دەپ.
اقمولانى العاندا كەنەسارى،
كەتتى-اۋ، اتتەڭ، قۇتىلىپ قارا جۇرەك!

كەنەسارى سول جولى باستان الدى.
قاھار سەپكەن جەر ەتتى اقمولانى.
قوڭىرقۇلجا، كاربىشەۆ جان ساۋعالاپ،
قاشىپ كەتكەن ءساتى وسى ماسقارالى!..

نىسانباي ەلەستەتىپ تورەلەردى،
ويىنان وي تۋىنداپ كەلە بەردى.
ىلعي اعا سۇلتاندار شەتتەرىنەن،
كەنەنىڭ دەگەنىنە كونە مە ەندى!..

اتادان اسىل شەكپەن – مۇرا كيگەن
سۇلتاندار ءبىر كەنەگە كۇنانى ۇيگەن.
بۇلاردىڭ كوپشىلىگى تاراعاندار
سامەكە، بوكەي مەنەن ۋاليدەن.

كەنەگە بۇلار قانشا قارىسپادى.
باس قوسىپ، انت ءىشىسىپ، نان ۇستادى.
ىشىندە ءۋاليدىڭ شىڭعىسى بار،
جانتورەنىڭ احمەت، ارىستانى.

نىسانباي احمەتتى تالاي كورگەن.
مىندەرىن بويىنداعى ساناي بەرگەن.
بادىراق باسپاق كوزدى، تالىس تاناۋ،
جان ەدى بويشاڭ بويلى، جاراۋ كەلگەن.

جاسىندا ورىنبوردان وقىپ كەلگەن.
سوندىقتان ورىسشانى جەتىك بىلگەن.
شەن الىپ، شەكپەن كيگەن شوڭنىڭ ءبىرى،
قازاقتى قان قاقساتىپ، وشىكتىرگەن.

اتاسى ايشۋاق تا حان بولعان جان،
ول داعى اق پاتشاعا اربالعان جان.
جانتورە ونىڭ ۇلى جاۋىز بولىپ،
قان مەنەن، جۇرگەن جەرى، زار بولعان جان.

ازۋىن قايراسا دا ول ايعا جانىپ،
اجالدان قۇتىلمادى ايلا تاۋىپ –
ءوزىنىڭ جاساۋىلى ەرىپ جۇرگەن
ءولتىردى ارقاسىنان نايزا سالىپ.

بالاسى سول جانتورە وسى احمەت
بىلەدى ەل بارىپ تۇرعان توزاقى دەپ.
تورعايدى بيلەپ تۇرعان اعا سۇلتان،
كەنەنىڭ كوزىن قۇرتپاي مازاسى جوق …

تورە مە؟!. توبەتتەر كوپ قارادان دا ––
نامىستان، جۇرداي بولعان، سانادان دا.
اناۋ ءبىر ەسەنەيلەر توبە بي بوپ،
ءوز ەلىن مال ورنىنا ساناعان با!؟

جاتسا دا بالا جىلاپ، انا جىلاپ،
كەۋدەسى كۇننەن-كۇنگە جوعارىراق.
شىنتاقتاس، تىزەلەس بوپ شىڭعىستارمەن،
زاڭىنا زار جىلايدى كەرەي –– ۋاق.

پاتشادان كەرەي –– ۋاق جۇدەگەن ەل.
بەس بولىس بەلىن بۋسا –– تۇرەگەلەر!
تىزەگە سالىپ ءبىتتى ەسەنەيلەر ––
دىڭكەنى قۇرتىپ ءبىتتى سو نەمەلەر!

ەسەنەي جىلان سىندى قارا شۇبار.
قۋلىعىن قولى جەتسە، سان اسىرار.
جۇيرىك ات، سۇلۋ قىزدى كورسە بولدى،
جان تاپپاي، الىپ بولماي الاسۇرار!

كەرەي مەن ۋاقتا كوپ اساۋ جاندى –
نايزا ءىلىپ، قىلىش ۇستاپ جاسانعان-دى.
ەسەنەي سول ەرلەردىڭ كوبىن ايداپ،
ۇلىققا «ەڭ جاقسى بي» اتانعان-دى.

قۇتىلماي بوداندىقتان، بورىشتان دا،
ايىرىلىپ جاتسا جۇرتى قونىستان دا،
جۇرەگى شىمىرىكپەي بايلاپ بەردى-اۋ
ەر تۋعان باۋىرلارىن ورىستارعا!..

ۋاي، دۇنيە-اي، وي دەگەنىڭ ويعا اسادى ––
جۋاننىڭ كوزى مالعا تويماس ءالى!
قازاقتىڭ قانىن ءىشىپ جاتىر ءبارى،
«تويدىم!»دەپ قاشان ەندى جايلاسادى؟!

ءبىر اسپان، ءبىر تاڭىرگە ءوتىنىش كوپ.
وسى عوي جاتقان ءتۇرىم كوسىلىپ كەپ.
ءدۇر ۇلدار تۋار ما ەكەن، تۋماس پا ەكەن،
دۇشپانىن تاستايتۇعىن ەكى بۇكتەپ!..

ەلىنىڭ ەستەن تانعان كورگەن كۇنىن،
وسىلاي ەل ىشىندە سوعىستى كىم؟
كەنەگە كەنەۋ بولعان جىلقىسى عوي
نار شوككەن نايمان مەنەن توبىقتىنىڭ

سوعىستى كىم سالىپتى سانامىزعا،
كەدەندى كىم تۇرعىزعان ارامىزعا.
كەنەگە قولىن سوزعان، قۇپيالاپ،
ار بولسىن قۇنانباي مەن تانا مىرزا.

…بۇل كەزدە جۇلدىز ءسونىپ، تاڭ دا اتقان.
ءبىر بالا ءتۇسىپ جاتىر ارعىماقتان.
ءبىر بالا ءمىنىپ كەتتى تاڭعا شاۋىپ،
ءدويدالا تۇلىمدارىن سالبىراتقان…

ا، كەنە، جالعىزسىڭ عوي، ارلىسىڭ عوي،
نىساننىڭ ساناسىندا قاڭعىسىن وي.
«قازاقتى قالعىتپايمىن!» دەسەڭ داعى،
ءوڭ بويدى جايلاپ الدى ۇرەي-سۇرەي!»

اسقىنىپ، ادال جولدى تاڭداماستان،
سۇلتاندار وسىلايشا قان جالاسقان.
نىسانباي ىڭىرسىدى كوزىن جۇمىپ،
اۋىرلاپ ازاپتى ويدان جانعا باتقان.

كەڭەس. جارعى جوباسى.

حان كەنە ءۇش كۇن بويى جيىن قۇردى.
جان تارتار جاقىندارىن ءسۇيىندىردى.
تىرناعىن ىشكە بۇگىپ جۇرگەندەردى
بەتتەتپەس بەدەلىمەن كۇيىندىردى.

بارىنەن ءماجىلىستىڭ ءمانى بولەك –
جول-جوبا، جورالعى مەن مامىلە كوپ.
ويلارىن ورتاعا ساپ وتىرعانسىپ،
ءار نەنىڭ الادى حان ءدانىن ەلەپ.

ول ءسوزىن تەرەڭدەردەن تولعايدى كوپ.
قاي رۋ قالاي ءبىزدى قولدايدى دەپ.
حاندىقتى قۇرۋ ءۇشىن اسكەر سانى
كەم تۇسسە جيىرما مىڭنان بولمايدى دەپ.

بۇل ءىستىڭ شىرماۋى بار، شىرعاسى بار.
ۋاقىتتىڭ سۋداي سۋسىپ تۇرماسى بار.
تالاسپاي، تارتىسپاي-اق ويلانىسىپ،
تەزىرەك سايلاۋ كەرەك مىڭباسىلار.

قاشاندا بوس تۇرماسىن وردا ماڭى.
وردانىڭ جاۋعا سۇسى سول بولادى:
جاساۋىل بەس مىڭ سىپاي دايىن تۇرسىن،
بويىندا بەس قارۋى – جاۋ جاراعى.

اسكەر بار – ادىلدىك پەن شىندىق باردا –
تەمىردەي ءتارتىپ بولسىن مىڭدىقتاردا.
ساتقىندىق، كىسى ءولتىرۋ دەگەن سىندى
اياۋسىز تيىم بولسىن سۇمدىقتارعا.

حاندىقتا بيلەر سوتى ۇستەم تۇرسىن.
بيلىگىن ىسپەن قىلسىن، كۇشپەن قىلسىن.
قاشاندا ەلدى قولدا ۇستاۋ ءۇشىن،
زۇلىم مەن جىلىمداردى سەسكەندىرسىن.

ەندى بي بي بولمايدى باس-باسىنا.
جانباسىپ كەتەر ولار جاقتاسىنا.
بيلەردى حاننىڭ ءوزى تاعايىندار،
قاراماي بايلىعىنا، باسقاسىنا.

توقتاتىپ «بۇ» دەگەندى «و» دەگەندى،
ۇستاۋ شارت اۋىزدىقتاپ تورەلەردى.
اكىمدىك جۇرگىزۋگە ءار قاشاندا
تاڭداۋ شارت تاپقىر مەنەن كورەگەندى.

بي مەنەن باتىرلارعا تاڭدامالى
بەلگىلى قاشاننان دا ەل قارارى.
ناق سولار نازار سالسا بارلىق ىسكە،
داۋ بىتكەن تەز شەشىلىپ، وڭدالادى.

بارىمتا، كىسى ءولىمى توقتاتىلسىن.
سوت ءىسى ادىلەتتى جاقتا تۇرسىن.
تاۋكە حان جازىپ كەتكەن «جەتى جارعى»
ەلەنىپ، ارقاشاندا باستا تۇرسىن.

بولمايدى قۇران مەنەن نان ۇستاماي.
ادال جول كاپىرمەنەن قابىسپاعاي.
زاڭدارىن مۇحاممەدتىڭ تۇتۋ كەرەك،
شاريعات جولدارىنان الىستاماي.

رۋلار اراسىندا جانجالدار كوپ.
جازىقسىز جاپا شەگىپ قالعاندار كوپ.
حان كەنە كەسىپ ايتتى: «بۇل جاراعا
ەم بولار ەستى جولدى تاڭداڭدار!» دەپ…

كەنەنىڭ ويى مىقتى، ءسوزى كۇشتى.
بارلىعىن ءوزى كەسىپ، ءوزى ءپىشتى.
بي، باتىر، سۇلتانداردىڭ ميلارىندا
مىڭ سان وي سەڭدەي بولىپ سوعىلىستى.

قۇرىلدى «حان كەڭەسى» وسى ارادا.
سويتپەسە، حان ەرتەڭدى توسا الا ما؟!
«كەڭەسى اقساقالدار» ءبىر -اق ساتتە،
شىنىندا شىعىپ قالدى بوساعاعا.

«بيلىكتەن – ءبىر بي وتىر – ءتۇستىم عوي!» دەپ…
«دۇنيەدەن – ءبىر تورە وتىر – كۇستىم عوي!» دەپ…
بىلدىرمەي ءبىر باي وتىر ىشكى مۇڭىن:
«بەكەرگە وسى جولعا ءتۇستىم عوي!» دەپ…

وسىلاي تاستاپ كەتتى تالايىن باق.
باسقانداي باسىن بۇلت، سامايىن اق.
حان كەنە كەدەي دەمەي، قارا دەمەي،
قويىپتى كەڭەسشىلەر تاعايىنداپ.

بيلىكتى جەرگىلىكتى باقىلاۋعا،
اسكەردى اش قالدىرماي اسىراۋعا،
ناسيحات، ۇگىت ءىسىن جۇرگىزۋگە
شىعاتىن بولدى ەرەكشە جاساۋىلدار.

بايلاردان بولدى «زەكەت» الىناتىن،
ديحاننان بولدى «ۇشىر» الىناتىن.
اتالدى حاتشى مەنەن ءتىلماش تاعى،
قاشان دا حان قاسىنان تابىلاتىن…

حان كەنە بۇل جيىندى ءۇش كۇن قۇردى.
قاباعى قارس مۇزداي قىستىڭ كۇنگى.
جۇبانتىپ بىرەۋلەردىڭ جىلاۋ جانىن،
جۇرەگىن بىرەۋلەردىڭ تىكسىندىردى.

«نەلەر تۇر ءبىز بىلمەيمىز توسىپ الدا.
جولعا – جاق، كوڭىلگە تاق بولسىن اللا!
قازاقتىڭ قايتا تۋار اق كۇنى ءۇشىن
شەيىتپىز وپات بولساق وسى جولدا!» –

دەپ كەنە تۇرىپ كەتتى ورىنىنان.
ءدىن امان بەت الپەتى تورىعۋدان.
ەندىگى جورىق جولى ەرەن بولماق
جاساعان بۇعان دەيىن جورىعىنان.

كەنەنىڭ ەندى سالار سوعىسىنا
ءبىر تويار قوقانى دا، ورىسى دا.
ازىرشە اتتىڭ باسىن بۇرا تۇرار
تورعايدىڭ بويىنداعى قونىسىنا.

تورعايدا. ءتۇس.

سان باتىر ساندال كوگىن الشاڭداتقان،
تورعايدىڭ دالاسى كەڭ جالپاق جاتقان.
بويىنان قاراكەڭگىر كەنەسارى
وسىناۋ ءور قونىستى اڭساپ قايتقان.

اڭسايتىن ءجونى دە بار وسى ارانى –
التىن ءتور ايماق قوي بۇل بوساعالى.
تورعايدىڭ ۇلان-بايتاق وڭىرىندە
قول جيىپ، باسىن ەلدىڭ قوسا الادى.

شۇكىرلىك ءۇمىتى كوپ ارقاداعى.
جاۋىنا جورىق جولىن تارتادى ءالى.
ارتىنان تۇتاسىمەن كوشىپ كەلدى
ءوز جۇرتى – اقمولا مەن قارقارالى.

ەركىندەپ، ەرۋ بولىپ، بيە بايلاپ،
اققۇم مەن قاراقۇمدى جاتىر جايلاپ.
تورعاي مەن جىلانشىقتان قاتار ءىشىپ،
ەرلەرى ات جاراتىپ، قارۋ سايلاپ.

باس تىگىپ، باتىر تۋعان ەرگە ىلەسىپ،
ايماعى سارىارقانىڭ كەلدى كوشىپ.
جينالدى ورتا ءجۇزدىڭ باتىرلارى،
تۋلارىن نايزاعا ءىلىپ، جەلبىرەتىپ.

سان جاراۋ جۇيىرىكتەر سابىلدى ەندى.
قاعادى قاس باتىرلار دابىلدى ەندى.

كەنەنى حان دەپ بىلگەن وزدەرىنە
شومەكەي، تورتقارا مەن تابىن كەلدى.

جەم، ەلەك،ىرعىز بويى اۋماعىنان،
مۇعالجار، جىلاندىداي تاۋلارىنان
كەلدى ولار كىشى ءجۇزدىڭ تۋىن ۇستاپ،
كۇن ءسونىپ قالارداي بوپ شاڭدارىنان.

حان كەنە ەندى نەگە توقتالادى –
قارا كۇز انە-مىنە بوپ قالادى.
جولبارىس جەمگە تۇسەر سياقتانىپ،
ول ەندى قوقان جاققا وقتالادى.

قوقاننىڭ وتكەن ابدەن ىزاسى بار.
الۋعا سونى كەنە تىم اسىعار.
قازاقتىڭ قانشا جەرىن تارتىپ الىپ،
سول ءۇشىن قانىن توكتى شىن اسىلدار.

اكە مەن اعالاردىڭ كەگى قايدا!؟
قازاقتىڭ جاۋدا قالعان ەلى قايدا!؟
قايتارىپ بودان جۇرتتى الا الماسا،
سەنگەن ەل مۇنى ەزگە جورىماي ما؟!

قوقاننىڭ ءدال استىنان سۋ شىعىپ تۇر،
بۇقارمەن ەكى اراسى ۋشىعىپ تۇر.
قازاقتىڭ باتىرلارى، مىنە، بۇگىن
قان اڭساپ، قىلىش قايراپ قۇلشىنىپ تۇر.

حيۋانىڭ حانى اللاقۇل اياق تارتار.
قوسىلماي بۇل سوعىسقا ساياق تارتار.
ورىسپەن تىزە قوسىپ سوعىسۋعا.
ويى بار كەنەمەنەن تاباقتاسار.

قاۋىپ از ءتونىپ تۇرعان بۇقاردان دا.
ۇقسايدى اياعىنان تۇسالعانعا.
قولداسا قۇداي، ارۋاق وسى جولى
قورلىعىن كورسەتەدى قوقان لاڭعا!

قورلىقتىڭ تانىتادى نە ەكەنىن!
قازاقتىڭ تانىتادى ەل ەكەنىن!
قالاسىن قالىڭ ورتكە قۇشاقتاتىپ،
كوزىنە كورسەتەدى كورەشەگىن!

ەرلەردىڭ قارداي بوراپ جاي – ساداعى،
اسپانىن ازاپ، توزاق ايقارادى!
قازاقتىڭ اتا جۇرتىن تۇگەل الىپ،
جەتى مىڭ شاڭىراعىن قايتارادى.

* * *

اناسى كىرمەۋشى ەدى تۇسىنە ءبىر.
جان ەدى توگىپ تۇرار كىسىگە نۇر.
ويلانىپ وتىر، مىنە، كەنەسارى،
وتكەندەي كوز الدىنان بۇكىل ءومىر.

ايكۇمىس بۇل كەنەنىڭ اناسى ەدى
بىرگە وتكەن ءسابي شاعى تاماشا ەدى.
ارۋاعىن ەسكە الۋدى ۇمىتىپتى،
تۇسىنە كىردى بۇگىن، قاراشى ەندى.

قولىندا اناسىنىڭ اساسى بار.
تۇرىندە، تىلىندە دە جاپاسى بار.
الدىندا بۇل جۇگىنىپ وتىر ەكەن،
بالاداي باباسىنان باتا سۇرار.

جانىنا اق پەرىشتە جاناسادى.
باسىنا اق كيمەشەك جاراسادى .
وسى ءبىر ءتۇسىن ويلاپ تۇندە كورگەن،
مەڭ-زەڭ بوپ كۇبىرلەيدى كەنەسارى:

«ا، جاراتقان!
انام كىردى عوي تۇسىمە!
تىك سويلەمەۋشى ەدى كىسىگە،
كىرپىكتەرى وقشا قادالىپ،
«قاڭسىپ قالدى عوي – دەدى – قارا جۇرت!».
نە دەدى تاعى؟..
باتىرلىق…. بايلىق…. دانالىق…
«ۇشەۋى دە سەندە جوق» –
دەدى مە؟..
الدە، دەگەن جوق،
ەستىلگەن شىعار سولاي بوپ.
دەسە ەگەر… مىناۋ قۇلاعىم
قالعانى جاقسى-اۋ كەرەڭ بوپ!
«بەس قارۋىڭ سايلى بولمايدى،
قونعان جەرىڭ جايلى بولمايدى!»
وسى دا سونىڭ ىمى ما؟
اي، انا! اي-انا!
ولاي دەمەگىن ۇلىڭا!
قاڭسىپ قالسا دا قارا جۇرت،
حالقىم قالسا دا قامالىپ،
جاسىمدى ىستىق جۇرەگىمدە قايناتىپ،
قاسىمدى توبە-تورىمدە ويناتىپ،
قاشان قالىپ ەم ومالىپ؟!
ءوزىڭ ايت، انا!
«باتىرلىعىڭ جوق» دەدىڭ بە؟
وت ويناپ تۇردى عوي كوزىڭدە.
«باتىرمىن!» دەپ قاشان دولداندىم؟
كەك قىلىشىن ەرتە قولعا الدىم.
«بايمىن!» دەپ قاشان ايتىپ ەم؟
جارلى-جاقىبايىممەن توڭعانمىن.
«دانامىن!» دەپ قاشان ايتىپ ەم؟
ەسىم كىرگەندە-اق بىلگەنمىن
ەسىم مەن قاسىم ساپ كەتكەن
قاسيەتىن سارا جولداردىڭ!
جازعىرا كورمە، جان انا،
كەزەڭىن كوردىم تاۋلاردىڭ،
تەرەڭىن كوردىم ورلاردىڭ!
تەبىرەنبەي جانىم تۇرا الماس،
تەبىرەنبەگەندەر، ءسىرا، وڭباس،
قوزداندىم داعى قوزعالدىم!
بىلمەيمىسىڭ سەن، اناشىم،
ۇلى بايتاقتان ءبىزدى قۋعانىن؟
كوسىلىپ جاتقان بەيبىت ەل
كوكىرەگىن جاسپەن جۋعانىن؟
جارق ەتكەن سوندا جاسىنداي
اكەم شىعىپ ەدى قاسىمداي.
ۇمىتىپ، الدە، قالدىڭ با،
ۇلىڭنىڭ مىناۋ جاسىماي،
اكەنىڭ جولىن قۋعانىن؟
ويتكەنى مەن…
ءوزىمنىڭ
ورەن ءبىتىمدى ەلىمنىڭ
قاندى جاسىن جەڭىممەن،
جەڭىممەن ەمەس، كەگىممەن
ءسۇرتۋ ءۇشىن تۋعانمىن!
اينالايىن اتاجۇرت
جاۋ تاباندا قالا ما،
قالاي توزەم تاباعا؟!
وركەنى ءۇشىن وسى ەلدىڭ،
ەرتەڭى ءۇشىن وسى ەلدىڭ
شىبىن جانىم ساداعا،
قىزىل قانىم ساداعا!
«بەس قارۋىڭ سايلى ەمەس!» –
دەدىڭ-اۋ سەن، اي، انا
وكسىگىمدى ءويتىپ سەن
القىمىما تاياما.
وڭدى-سولدى جاق تارتقان،
الدىعا اتقان، ارتقا اتقان
ناركەسكەنى
نايقالعان
تالاي جاۋدى قاقساتقان!
ادىرنادان كەتكەن وق،
جاۋعا قاھار توككەن وق
قىزىل جالىن بايلانىپ،
قىزۋلى ورتكە اينالىپ،
جاۋ قالاسىن جوق ەتكەن،
كورگەن كۇنىن كوپ ەتكەن!
ادىرناسىن اڭىراتقان،
جەبەلەرىن جامىراتقان
جۇزدىكتەرىم جۇرەكتى
ەمەس پە ەدى، اي انا!
تولعامالى اق بالتا،
بولات باستى كوك نايزا،
تىكتەپ تۋرا تيگەندە،
توزبەس ساۋىت، شاراينا!
ارتىندا الاش حالقى بار
جاسىل تۋىم شارق ۇرار!
تالاق ەتىپ سالتىمدى،
ساتىپ كەتسەم حالقىمدى،
مىنا مەنى انت ۇرار!
نايزا ۇستاعان ەرلەرىم
نامىسى جەر بوپ قالسا ەگەر،
كەڭ دۇنيە ماعان تار شىعار!
ءبىلدىڭ بە سونى، اي، انا؟!..
نامىسىمدى تاپتاعان
قوقانعا ەرتەڭ اتتانام.
«ار بول! بار بول!» دەۋشى ەدىڭ،
قامىمدى كوپ جەۋشى ەدىڭ،
سول باتاڭدى كەۋدەمنىڭ
تۇكپىرىنە ساقتاعام.
قولدا مەنى، اي-انا!…».

قوقان حاندىعى. مادەلى. جەڭىس.

ەرتەدە قوقان كىشىحاندىق بولعان.
قوسىلعان ەلدەي ەدى قاڭعىپ جولدان.
بۇقاردان ءبىر بۇيىرلەپ بولىنگەندە،
ەلىنە جەر-مەكەنى تارلىق بولعان.
يردان-بي باعىن اشقان بۇل حاندىقتىڭ،
جاساعان نەشە ءتۇرىن قۇرباندىقتىڭ.
ءاندىجان، نامانگان مەن مارگەلاندى
جاۋلاپ اپ، ازاماتىن قىلعان تۇتقىن.

نىعايعان حاندىق بولىپ، استامسىندى،
كورشىگە كوز الارتىپ، باتپانسىندى.
ءالىم بەك حان بولعان سوڭ بۇل قوقانعا،
باسقالار بولماي قالدى استار قۇرلى.

ءالىم بەك اتانباعان تەككە مىقتى،
الىسقان دۇشپاندارىن بوكتەرىپتى.
جەل ەستى ايدارىنان، داڭقى دۋلاپ،
العان سوڭ كىندىك قالا تاشكەنتتى.

ول قويدى جاۋگەرشىلىك تالاپتى العا،
كوز ءسۇزدى كوك جايلاۋ مەن ساباتتارعا.
سەمسەرىن سىلتەپ قالدى ءبىر كۇندەرى
تاشكەنت ماڭىنداعى قازاقتارعا.

ايىرماي قاسىن داعى، دوسىن داعى،
باستارى قازاقتاردىڭ قوسىلمادى.
كوز جۇمىپ، كوپ شاڭىراق قىتاي استى،
سونشالىق ءالىم بەكتەن شوشىنعانى.

ءالىم بەك ون جىل بويى قۇردى حاندىق.
ارتىندا ءىسى قالدى ءسوز قىلارلىق.
ودان سوڭ ومار حان بوپ كەلدى داعى،
سايرام مەن تۇركىستاندى الدى تارتىپ.

قازاقتار شىعا المادى قارا سوردان
قۇنىسىپ، قۇتىلمادى قۇرعان توردان.
سالىندى بەكىنىستەر – جولەك، مەركى،
شىمقورعان، كۇمىسقورعان، جاڭاقورعان.

ەرلەردىڭ كەۋدەسىندە تۇندى قاپا،
كۇلكىسىز، كۇرسىنۋمەن كۇندى ۇزارتا.
اۋەلدەن قوس بەكىنىس بوي كوتەرگەن –
اتاقتى اقمەشىت پەن اۋليەاتا.

قالىڭ ەل باز كەشكەن شاق جارىعىنان،
كەنەنىڭ ءۇمىت كۇتكەن دابىلىنان.
سۋىرداي ىندە قالعان ءىي بوپ كەتتى.
قوقاننىڭ قارۋىنان، سالىعىنان.

بۇل كەزدە مادەلى حان قوقانداعى.
حالقى ونى جاقسى كورىپ، حوش المادى.
بۇقاردان، حيۋادان دا قىسىم كورىپ،
بەلبەۋى بۇل حاندىقتىڭ بوساڭدادى…

حان جاتىر، مىنە، شالقىپ سارايىندا.
وتكىزدى ويىن-تويمەن جاز ايىن دا.
بۇلدىرلاپ كوزى جەتپەي بولاشاققا،
بىلمەيدى تارتار ءساتىن سازايىن دا.

قاسىندا حانپاشا ايىم – سۇلۋ حانىم.
ورتەۋدە كوكىرەگىن قىزىل جالىن –
اكەنىڭ جاس توقالىن ايەل قىلدى ول،
ەستىگەن مۇنداي سۇمدىق بۇرىندا كىم؟!

حانپاشا سۇلۋ ەدى، راسىندا،
بولەنگەن تال ءمۇسىنى كىل اسىلعا.
ول داعى ارسىزداردىڭ ارسىزى ەكەن،
ايتپەسە، بۇل قۇشاققا قۇلاسىن با؟!

قۇمارلىق قۇرىعىندا ءومىرى ءوتىپ،
مادەلى ماس بولادى كوڭىلى ەلتىپ.
«ماحاببات! ماحابباتىم!» دەي بەرەدى،
ارۋاعىن اكەسىنىڭ كۇڭىرەنتىپ.

ساناسىن سايتان بيلەپ،تۇمان باسقان.
ءدىندارلار تۇكىرىنىپ مۇنان قاشقان.
ءتۇس كوردى تۇندە عانا، جاتىر ەكەن
قىپ-قىزىل قالىڭ ورتتەن شىعا الماستان.

ويانىپ، «بۇل نە ەكەن؟» دەپ ويعا باتتى.
ءبىر ۇرەي تامىرلارىن بويلاپ اقتى.
ارتىنان تەز ۇمىتىپ كورگەن ءتۇسىن،
كۇناھار كۇپىرلىگى باستان استى.

اجالىن اڭعارمادى تۇسكە كىرگەن.
ءسوز بولدى ارام-ازعىن ىستەرىمەن.
بولجاماي التى ايدان سوڭ نە بولارىن،
تەك ءلاززات، تەك راحاتتى كۇتتى ومىردەن.

بىلمەدى ول ناس اڭىز بوپ قالاتىنىن،
توزاققا و دۇنيەدە باراتىنىن.
«حارام» دەپ، ءدىن جولىمەن ناسرۋللا
باۋىزداپ، باسىن كەسىپ الاتىنىن….

وسىلاي حان مادەلى جاتقان ەدى،
تاعى دا تاماشا ويعا باتقان ەدى.
«جاۋ شاپتى! جاۋ شاپتى!» دەپ اپالاقتاپ،
ۇستىنە باس قولباسشى اتتاپ ەندى.

جاستىقتان باسىن وقىس جۇلىپ الدى،
دەنەسىن ۇرەي قارىپ ءبىر ىزعارلى.
ەلەستەپ بۇقار حانى ناسرۋللا،
سۇسىمەن شوشىتقانداي تىم ىزبارلى.

«نە دەيسىڭ؟ نە دەيسىڭ؟» دەپ قىرىلدادى.
كوزىنە كورىنگەندەي شىبىن جانى –
قالاسىن قورشاپ السا ناسرۋللا،
ءدال بۇگىن توگىلمەي مە قىزىل قانى؟!..
قولباسشى: «كەنەسارى كەلدى!» دەدى…
بۇل حابار قالاي مۇنى سەندىرەدى؟
تورعايدا كەشە عانا جاتقان كەنە،
بۇل جەردە تۋى قالاي جەلبىرەدى؟

«انىقتاپ ايتشى!» دەدى قولباسىعا.
قولباسى جاڭا ءتۇستى ارناسىنا.
قالىڭ قول جەردى جارىپ شىققانداي بوپ،
سوزاقتى قورشاپ اپتى تاڭدى اتىرا.

كەنەگە سوزاق بىراق بەرىلمەي تۇر.
الايدا، ءۇمىت وتى كورىنبەي تۇر.
قازاقتىڭ قان اڭساعان قاسقىرلارى
قالادان قارىس-سۇيەم شەگىنبەي تۇر.

قالاعا وتتى جەبە وق اتۋدا.
قامالعا، ورعا تامان جاناسۋدا.
سوزاقتىق سۇر مەرگەندەر قاراپ قالماي،
ولار دا جاۋعا جەبە بوراتۋدا.

كەنەنىڭ كەلگەن قولى قالىڭ ەكەن.
دەپ تۇر عوي جاۋ قامالىن جارىپ وتەم.
بىلدىرمەي ءبىر-اق كۇندە باسىپ قالعان،
قانىشەر كەنەسارى زالىم ەكەن!..

بولدى ەندى مادەلىنىڭ كوزى اتىزداي.
ءبىر كۇيىپ، بىردە جاۋراپ توڭاتىنداي.
مىناۋ ءبىر قوقان دەگەن قالاسىندا
ومالىپ قالا ما ەندى سورى اشىلماي؟!.

كۇدىگى مادەلىنىڭ راس شىقتى ––
ەكپىنى حان كەنەنىڭ تىم-اق مىقتى.
قامال مەن ور قورشاعان سوزاقتىڭ دا،
قاقىراپ شاڭىراعى قۇلاپ ءتۇستى.

ساپ تۇزەپ سىر بويىندا دارالانعان،
بۇل كۇندە قامال بولعان، قالا بولعان ––
از كۇندە ويران بولدى بەكىنىستەر ––
اقمەشىت، جولەك پەنەن جاڭاقورعان.

قۇنىسىپ قوقاندىقتار دىرىلدەدى.
«نە شارا! نە شارا!» – دەپ كۇبىرلەدى –
كەرگىسەك، كەلىسپەسەك، كەيىن تارتساق،
كۇنگە دە زار بولامىز بۇگىندەگى.

ايتايىق «سەنى حان دەپ سانايىق، – دەپ،
تار كەزدە كومەگىڭە جارايىق، – دەپ.
ءبارىمىز ءبىر مۇسىلمان بالاسىمىز،
ماڭگىلىك وداق بولىپ قالايىق» – دەپ.

وسىلاي قوقاندىقتار ءسوز بايلاستى.
پالەدەن باسىن سولاي بايلاي قاشتى.
كەنەگە اسىل قارۋ، پۇل كوتەرىپ،
ءۇش ەلشى اتىن ەندى بوربايلاتتى…

ءۇش ەلشى كوپ ۇزاماي قايتىپ كەلدى.
جولدارى بولماعانىن ايتىپ كەلدى.
كەنە حان كەلىسپەپتى بۇل بوپساعا،
سونىمەن، بۇل ويلارى مانسۇق بولدى.

ايتىپتى كەنە ءسوزىن تىم نىعىزداپ:
«كىم ەكەن قويعان ەلدىڭ بىرلىگىن اپ؟!
مادەلى قالاي عانا ۇيالماستان،
ءيىلىپ «دوس» مويىنىن بىزگە بۇرماق؟

كىم جاۋلاپ الىپ ەدى مىناۋ ماڭدى؟!
قازاقتىڭ باسى سوردان شىر اينالدى.
كورسەتىپ قورلىق-زورلىق مومىن ەلگە،
قالايشا بولا قالدى تىم يماندى؟!

جەرىمە قالىڭ اسكەر كەلتىرگەن كىم؟!
مازاسىن كىمدەر العان ەركىن ەلدىڭ؟!
سارجان مەن ەسەنكەلدى، ءالجان سۇلتان،
قاسىمدى قاس جاۋىنداي ولتىرگەن كىم؟!

ءوزىمدى تۇتقىن ەتىپ، بايلاعان كىم؟!
مالىمدى ماتاپ الىپ، ايداعان كىم؟
حيۋامەن قاباتتاسىپ، قاتار سورىپ،
قازاقتىڭ جەرىن ەركىن جايلاعان كىم؟!

بىلەدى، بەسىكتەگى بالا مۇنى.
قوقانعا قور بوپ قالدى قازاق ۇلى .
قانشا جىل قاپتىڭ ءتۇبىن قاقتى ەمەس پە،
سالىعى –– زەكەتى مەن حارادجى!

قازاققا قوقان حانى نە ىستەمەدى؟!
بوپ قاپتى بىلمەگەندەي ەشتەڭەنى!
وتىرعان تاشكەندەگى قۇشبەگىسىن
شىركىن-اي، جەرگە تىعىپ كەتسەم ەدى!

ول جاۋىز كورمەي تۇر-اۋ ءتۇرىمىزدى،
ءتۇن قىلسام دەۋمەن ءجۇر عوي كۇنىمىزدى.
بيتتەي بوپ بوربايداعى سەمىرىپتى،
قاقساتىپ سىر بويى مەن ۇلى ءجۇزدى…

اكەسى مادەلەنىڭ ومار ەدى.
موينىندا كەتكەن قازاق وبالى ەدى.
ومارعا تەنتەك تورە قارسى شاپتى،
ءسال بولسا باسىن كەسىپ الار ەدى!

سول جولى تەنتەك تورە «اتتەڭ» دەدى.
ارتىندا ازداۋ بولدى اسكەرلەرى.
سايرام مەن شىمكەنتتە قامالىپ قاپ،
جەڭىلىپ، سول كەز ەدى جالت بەرگەنى…

مادەلى ءبىزدى قالاي «دوس» دەگىزەر.
دۇشپانمەن دوستاسپايدى كوشپەلىلەر.
ايتا بار وسى ءسوزدى، مادەلىگە،
ارتتارىن قىسار بولسىن قۇشبەگىلەر.

باستىسى –– بەرسىن قايتىپ ءبىزدىڭ جەردى.
سىر بويى اتا جۇرتتىڭ كىندىگى ەدى.
قازاقتىڭ قانشا جەرىن وتارلاپ اپ،
نەسىنە «دوس بولسام» دەپ دىلگىرەدى؟

ەل ءۇشىن تەرىم اقتى، قانىم اقتى.
مادەلى كەنەنى ءالى تانىماپتى!
قايتارسىن ءوز ەلىنە، بودان بولعان،
مۇنداعى سان مىڭداعان شاڭىراقتى!».

ەلشىلەر كەنە ءسوزىن ناقتاپ ايتتى
مالىمدەپ، مانەرىمەن جاقسى-اق ايتتى.
بىرەۋلەر قانىن تارتتى سۇپ-سۇر بولىپ،
بىرەۋلەر تاس كوزدەرىن اقشىرايتتى.

بارادى ءبىر وي حاننىڭ جانىن جالاپ –
مىناۋ ءورت ودان سايىن قابىنداماق.
جەر جايىن قىلا تۇرسىن تۇلكى بۇلاڭ،
ەلىنە كوشسە كوشسىن كوشەر قازاق.

كەڭەسىپ، ءدال وسىنداي شەشىم الدى،
الماسقا مۇنداي شەشىم نەسى قالدى؟!..
شاتتانىپ، حان كەنەنىڭ پارمەنىمەن
قالىڭ جۇرت تورعاي جاققا كوشىپ الدى.

كەنەسارىنىڭ سارىارقامەن قوشتاسۋ
نەمەسە
ءتورت جىلدىق بايان
سارىارقا ساعان شاعام ەندى مۇڭدى،
قىزىعىم ارتتا قالدى كەمدى كۇنگى.
ماڭ دالاڭ ماڭدايىما سيماسا دا،
كەۋدەمە سيدىرامىن كەڭدىگىڭدى.
كورەتىن كۇن بولا ما قايتا اينالىپ،
وزەن، كول، قالىڭ توعاي، سەڭگىرىڭدى!؟

سانامدى سانسىراتتى ۇلا ارمانىم،
بولاشاق قانداي بولار بىلە المادىم.
كوبەسى تىرناعىمنىڭ سوگىلگەندەي،
سوندا دا ءبىر قاناعات ىلە المادىم.
داريعا-اي، تۇگەل ورتەپ كەتەر مە ەدىم
ورىستىڭ قاپتاپ كەتكەن دۋاندارىن!

قوردام مەن قونىسىمدى اينالا الماي،
قولىمدى تارشىلىقتىڭ بايلاعانى-اي!
ءوزىڭدى دەربەس قىلسام دەگەن ويمەن،
ون جىلداي كۇرەسىپ ەم جاندى اياماي.
ارتىمنان سوڭعى ءتورت جىل تاعى ءتۇستى،
ۇمىتپەن ۇستايمىز دەپ الدەقالاي.

ازعانا شارتىما ورىس كەلىسپەدى.
اياعىم وڭعا باسسا «تەرىس» دەدى.
باۋىرىم، اۋىلىمدى قانعا بوياپ،
دۇشپاندىق ارەكەتى ورىستەدى.
بايبىشەم كۇنىمجاندى تۇتقىن ەتىپ،
نە كەلسە ويلارىنا سونى ىستەدى.

ورەكپىپ، ورتتەي جايلاپ اينالامدى،
ءتورت تۇلىك مالدى تۇگەل ايداپ الدى.
احمەت، ارىستانداي تورەلەردى
ايتاقتاپ، توبەتىندەي پايدالاندى.
باياعى بىتىمدەسۋ، شارتتاسۋ دا،
قىپ-قىزىل وتىرىك بوپ، جايعا قالدى.

سارىارقا-اي، مەن ىشىمنەن ەگىلەم عوي،
الدىمدا نە تۇرعانىن سەزىنەم عوي!
كەتپەسەم سەنى تاستاپ، الىس اۋىپ،
تىندىم بوپ، تىم ەرتەرەك جەڭىلەم عوي.
ءۇمىتىم اقتالا ما، اقتالماي ما،
ۇيسىنگە اۋسام دەگەن كەلىپ ەدى وي.

كەتەمىن تورعايدان دا، ىرعىزدان دا.
موينىمدى جاۋ ارتىما بۇرعىزعان با؟!
ۇيسىنگە جەتىپ الىپ، اسكەر جيىپ،
ءسوز سالىپ كورسەم دەيمىن قىرعىزعا دا.
قىرعىز دا مۇڭداس ەل عوي، باۋىر ەل عوي،
پەيىلىن سول بۇرادى، ءبىر بۇرعاندا!

سارىارقا-اي، ءور تورىڭدە وسكەن ەدىم،
كوكشەنىڭ كوك شالعىنىن كەشكەن ەدىم.
جاھاندا ساعان، ءسىرا، جەر جەتەر مە،
ءوزىڭدى ەندى ارتىما بوكتەرەمىن.
باۋىرىن ساعان توسەپ جىلاپ جاتىر،
ارتىمنان ەرەمىن دەپ كوشكەن ەلىڭ!

و، ءتاۋبا! مەن ورىسقا ۇستاتپادىم،
قورقاۋى، قورشاۋىنا ءمىز باقپادىم.
كانىگى كارى قاسقىر، ءسىرا الدىرماس،
شىنىندا، مەن دە سوعان ۇقساپ قالدىم.
اۋرە ەتىپ، ءتيىپ-قاشىپ سوعىسۋمەن،
الدامشى، اداستىرار ءىز تاستادىم.

ورىستار قانشاما رەت قاڭعىپ كەتتى،
جەتەتىن جەرلەرىنە ماڭگىپ جەتتى.
قايتەيىن، ايتسە داعى، امالىم نە،
جازىقسىز اۋىلداردى قان عىپ كەتتى!
اۋدىم دا مۇعالجارعا ۇلىتاۋدان.
الدارمەن جاساقتادىم ءاربىر شەپتى.

كەتەردە مۇعالجارعا تەك كەتپەدىم،
بۋراسىن دۇشپانىمنىڭ كەسكەكتەدىم.
ىزاسى احمەتتىڭ ابدەن وتكەن،
مەن سونىڭ اسكەرىنە بەتتەپ كەلدىم.
ءبىر كۇنى تىرپ ەتكىزبەي قورشاپ الىپ،
كورسەتتىم نە ەكەنىن وشتەسكەننىڭ!

سۇلتاندار سول ءبىر قولعا جيىلىپتى،
كەنەنى ۇستاي الماي كۇيىنىپتى.
«ا، قۇداي، جولىمىزدى قىلا كور!» دەپ،
بوز شالىپ، ارۋاقتارعا سيىنىپتى.
اقىرى، قىرىق ءتورتى اجال قۇشىپ،
سول ءبىر كۇن يماندارىن ءۇيىرىپتى!

سول كۇنى ولار توزاق ءتۇرىن كوردى.
ءدوپ كەلىپ، تىرناعىما ىلىنگەن-ءدى.
سارىارقا-اي، سەن كۋاسىڭ بارلىعىنا،
كوتەرىپ جاتىرسىڭ عوي بۇل ىزدەردى!
جەلىڭمەن جەر-دۇنيەگە تاراتارسىڭ، ––
كىمگە ايتام، ساعان ايتپاي شىنىمدى ەندى؟!

مەن ءۇشىن پەتەربوردا باس قاتىپتى.
نيكولاي گەنەرالىن قاقساتىپتى.
پاتشاسى ۇلىق ەلدىڭ ۇيالماستان،
ءۇش مىڭ سوم ءبىر باسىما اقشا تىكتى.
دەيدى عوي: «بۇراتانا ءبىر حالىقتىڭ
قانىشەر قاراقشىسى باسقا شىقتى».

كورسەتتىم وزدەرىنىڭ كورسەتكەنىن،
سول ءۇشىن قانشاما قان، تەر توكپەدىم.
وردامدى ءبىر اۋلاققا تىگىپ قويدىم،
قالقان عىپ مۇعالجاردىڭ وركەشتەرىن.
ورىستىڭ مەكەندەرىن شەكتە تۇرعان
تالقانداپ، مالىن ايداپ، ورتەپ كەتتىم.

مەن مۇنى ساعان ايتپان ماقتان ەتىپ،
ءار ءىسىم تۇرعان شىعار حاققا جەتىپ.
قايراتىپ قىلىشىمدى، قايناتتى قان.
دۇشپاندار ءور ءتوسىڭدى تاپتاپ ءوتىپ.
سەن ءۇشىن سەندەلدىم عوي، شەرلەندىم عوي،
وتىرمىن، مىنە، مۇنداي شاققا جەتىپ.

رەسەي ءبىراز تىزگىن تارتىپ كوردى.
ساندالماي، دەم الۋدى ارتىق كوردى.
بىزدەگى تۇتقىندارمەن الماستىرىپ،
بايبىشەم كۇنىمجاندى قايتىپ بەردى.
ەلشىسى «قاتارداعى سۇلتان بول» دەپ،
نازدانىپ، ناسيحاتىن ايتىپ كوردى.

سۇراعام ىرعىز بەنەن تورعايىمدى
ۇلىتاۋ، سارىسۋدى تال-قايىڭدى.
ەسىمنەن شىقپاۋشى ەدى ەسىل-نۇرا،
توسىنە كوپ تيگىزگەن ماڭدايىمدى.
الا الماي سونىڭ ءبىرىن، قاڭعىپ قالدىم،
سارىارقا، ءتۇسىندىڭ بە جاعدايىمدى؟!

ەندى مەن ءبىر وزىڭە «قوش! قوش!» دەيمىن.
كوشكەن جۇرت كوزدىڭ جاسىن توكپەك دەيمىن.
ءدام جازىپ قايتا ورالار كۇن بولار ما،
كارى ءولىپ، جاس بالدىرعان وسپەك دەيمىن.
داريعا-اي، دالامىزعا لىقسىپ تولساق،
ورتەڭگە قاۋلاپ شىققان كوك شوپتەيىن!

بەتىمدى جەتىسۋعا بۇردىم، مىنە.
«اللا!» دەپ اقبوز اتقا ءمىندىم، مىنە.
سىرتىمنان انە بىرەۋ سۇق قاداپ تۇر،
ارتىمنان كۇل شاشپاقشى كولگىر نەمە!..
كىرپىكتەن ەكى-ءۇش تامشى دومالادى-اۋ،
سەن بىراق كوز جاسىمدى كوردىم دەمە!..

ويجايلاۋدا. قىرعىزدار

كىم كورگەن ويجايلاۋداي جەر ءجانناتىن!
بارعان جان ەستەن تانىپ تاڭ قالاتىن.
باۋلارى جەتپىس ءتۇرلى جەمىس بەرىپ،
تاۋلارى كوشكەن بۇلتتى قارماناتىن.

قاق جارىپ ويجايلاۋدى لەپسى اعادى
كوك توعاي جاعاسىندا توپتالادى.
تابيعات سيعا تارتقان سۇلۋلىقتى
كورگەن جان پەيىش ءتورى دەپ قالادى.

ويجايلاۋ، مىنە، بۇگىن ابىر-سابىر.
تولىسقان ماۋسىم ايى بارىنشا ءبىر.
ءبىر جاقتا – جۇمىرتقاداي اپپاق ۇيلەر،
ءبىر جاقتا – ورىس تىككەن قالىڭ شاتىر.

اق ۇيلەر سالتاناتپەن نايقالىپ تۇر.
قۇشادى كوك كۇمبەزىن ايقارىپ نۇر.
وكشەسى جەرگە تيمەي جۇگىرگەن كوپ،
كەلبەتى ءبىر جيىننىڭ بايقالىپ تۇر.

كوپ شاتىر كوگەرەڭدەپ اسكەر تىككەن،
اسپەنسىپ تىلدەسكەندەي توڭىرەكپەن.
جاتىرقاپ، ادام تۇگىل مال شوشيدى
قاز قاتار قۇرىپ قويعان زەڭبىرەكتەن.

اسىلىپ جاتىر كىلەڭ تاي قازاندار.
اس باسشى ماڭايىندا بايبالامدار.
ءار ۇيدە ۇلىقتار مەن تورە، بيلەر،
جوق مۇندا جولى كىشى، مايدا ادامدار.

ورداداي ءبىر ۇلكەن ءۇي تىگىلىپتى.
ىرگەسى جەل جاعىنان ءتۇرىلىپتى.
ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇزدىڭ بي، سۇلتانى
القالاپ وتىر كەلگەن ءىرى ۇلىقتى.

جىبەرگەن وسى ماڭدى كەنەن قىلىپ،
نە دەگەن دەسەڭىزدەر كەمەلدىلىك –
ومبىدان كەرۋەن سۇيرەپ، ارناي كەلگەن
گەنەرال ۆيشنەۆسكي دەگەن ۇلىق.

بۇل ۇلىق پاتشاسى ءۇشىن تىگەر باسىن.
اڭداسا بولاشاقتى – بۇل اڭداسىن.
بەدەلدى، بەتتى ۇلىقتىڭ بىرەۋى – وسى
بيلەگەن باتىس ءسىبىر گۋبەرنياسىن.

تويمايتىن اران نەنى اڭساتپاعان،
تيسە دە ازسىنادى جالپاق عالام.
رەسەي ۇلى جۇزگە قۇرىق سالماق،
قوقان مەن قىتاي جاققا جالتاقتاعان.

بۇل ءوزى كوپتەن بەرگى ماقسات ەدى.
(اڭدىعان تىشقان ءبىر كۇن قاپ تەسەدى).
سيلىق كوپ بيلەر مەنەن سۇلتاندارعا،
سوندىقتان بۇل جيىننىڭ استا-توگى.

جينالدى بۇكىل ءۇيسىن بي، سۇلتانى.
جانىپ تۇر ورىستاردىڭ سيقىر شامى .
بولماعان بۇرىندارى بۇنداي جيىن –
وزگەرمەك ۇلى ءجۇزدىڭ «تىلسىم» شاعى.

جيىننىڭ باس بوپ جۇرگەن ۇيىتقىسى،
وزگەدەن «ءوزىم» دەگەن بيىك كىسى ––
كوسەمى دۋلاتتاردىڭ سۇيىك سۇلتان
بۇد جەردە گەنەرالدىڭ سۇيىكتىسى.

ورىسقا قوسىلۋعا تىم-اق اسىق.
وسى ىسكە جۇرەدى ىلعي ارالاسىپ.
ول بىلتىر ءبىر توپ بيگە حات جازدىرعان –
«بەرسە – دەپ – قاراتالدان دۋان اشىپ».
سول حاتتا كوپ وتىنگەن، كوپ جىلاعان.
«اسكەر بەر تىم قۇرماسا!» – دەپ سۇراعان.
كوپ قورلىق كورگەن قوقان، قىرعىزدان دا،
ەل-جۇرتتىڭ قامىن شىنداپ جەپ سۇراعان.

مۇنىسى ورىستارعا قاتتى ۇنادى.
كورىنىپ تۇرعان جوق پا جاقسى جاعى؟!
گەنەرال، قۇداي قوسسا، وسى جولى
شەپ-شەكپەن، التىن مەدال تاپسىرادى.

سۇيىككە وڭ يىعىن سۇيەي كەلگەن
مۇنداعى ءالي سۇلتان ءبىر – ولەرمەن.
جاۋلارى – ماتاي، سادىر، قاراكەرەي،
تۇنەرىپ ءالى دە وتىر تۇنەرگەننەن.

بۇل داعى ۇلىقتارعا شاعىمدانعان.
ايىرىلىپ قالعان تالاي قالىڭ مالدان.
قورعايتىن ورتا جۇزدەن اسكەر الۋ –
بۇل ءۇشىن قول جەتپەيتين ساعىمدى ارمان…

ۇلى ءجۇزدىڭ ءبيى مەن جۋانى دا
بۇل جيىندى باس شۇلعىپ، قۇپ الۋدا.
بولەن سۇلتان بولەكشە كورىنىپ ءجۇر –
اعا سۇلتان اياكوز دۋانىنا.

تۇندەي بولىپ تۇنەرىپ ويلانعاندا،
كۇندەي بولىپ كۇلەدى جايلانعاندا.
گەنەرالدىڭ قوسىنىن قوندىرعان سول
ءوزى جايلاپ وتىرعان ويجايلاۋعا.

بىرەۋلەرگە سويلەيدى باسەڭ كۇلىپ،
سونسوڭ الار تۇرىنە سۇس ەندىرىپ.
كەنەسارى كەلگەلى جەتىسۋعا
كەتكەندەيىن ارتىنا تىكەن كىرىپ.
ايىقپايتىن مۇڭ بولدى بۇل ءبىر ءوزى.
سەزەتىندەي ءبىر پالە، قۋ جۇرەگى.
دۇرلىكتىرگەن دۇلەيلىك ءدۇيىم ەلدى،
جەتىسۋدى قايتسە دە بۇلدىرەدى.

كەنەسارى بالقاشقا قۇلاپ جەتكەن،
قاماۋ دەگەن تۇبەكتى تۇراق تا ەتكەن.
سوڭىنان ورىس قولى قالماعان سوڭ،
ىلەنى كەشىپ-جالداپ بۇ جاققا وتكەن.

كوكتەمدە كوشى باستى كوكسۋ بويىن.
ۇيسىنگە بۇل قادامى توكتى ۇرەيىن.
مايتوبە، كۇرەڭكەيدى جايلاپ الدى،
بۇراتىن ءتۇرى دە جوق بەتتى كەيىن.

زاڭعا ەمەس، بۇرعان جان عوي قانعا بەتىن،
قىلىشىن سىلتەپ قالسا، جان بەرەسىڭ.
ورداسىن كەڭ جايلاۋعا تىگىپ قويىپ،
وتكىزدى كەشە عانا حان كەڭەسىن.

ول قاشان ايتقانىنان تانىپ، قايتتى؟!
الارىن الار جەردە الىپ قايتتى.
باسشىسى قالىڭ دۋلات – ءالي سۇلتان
الدىنا سالەم بەرىپ بارىپ قايتتى.

كىرمەس-اۋ بولەن سۇلتان بۇل ىستەرگە…
قايتەدى كەنە شىنداپ كىرىسكەندە؟
كەنەگە قاباق بەرىپ، ىعىپ وتىر
ماتايدى قىرىپ سالعان رۇستەم دە…

تۇبىنە باتار بولەن وي – تۇنەكتىڭ،
ورنى بار ورىندالار قاي تىلەكتىڭ؟
دۋلاتتىڭ بەتكە ۇستاعان باتىر، ءبيى –
رايى ۇنامايدى تويشىبەكتىڭ.

مىنەكي، ۇلى جيىن جاتىر ءوتىپ،
كاپىردى اۋزى تۇكتى جاقىن ەتىپ.
ءبىر دۇعا ىشتەن ايتتى بولەن سۇلتان،
«دىنىمە كىر جۇقتى-اۋ، – دەپ، – اقىرەتتىك!

انشەيىن شاراسىزدىق دۇعا قىلعان،
كىم اتتاپ كەتپەي جاتىر قۇرانىنان –
كەلدى عوي سۇلتان، بيلەر قارقارالى،
كوكپەكتى، اياكوزدىڭ دۋانىنان…».

بىلدىرمەي بولەن سۇلتان ءبىر كۇرسىندى.
ايتەۋىر، وسى ورىسقا دىلگىر سىندى.
ماڭىنا الاق-جۇلاق قاراپ قويدى
قالارداي بىرەۋ بايقاپ كىربىڭ سىردى…

ورتالاپ ورىس-قازاق كەڭەسى دە،
جاقىنداپ قالدى جيىن مارەسىنە.
جاپىرىپ كوك شالعىندى شىنتاقتاستى
قازاقتىڭ قاراسى دا، تورەسى دە.

كۇنىنىڭ شىلدە باسى وتى كۇشتى –
كەڭ ساراي بولماعانى وكىنىشتى.
كوك شاتىر كولەمدى ەتىپ تىگىپ تاستاپ،
ورىستار ورىندىققا وتىرىستى.

جارشى ايتتى: «جۇرت سوزىمە جۇگىنسىن،– دەپ، –
ىسكە اسپاق ۇلى پارىز، ۇلى مىندەت.
ءار ەلدىڭ مۇندا كەلگەن بي، سۇلتانى
قاز-قاتار، قارسى وتىرىپ ءتىزىلسىن » –دەپ.

قاز-قاتار، قارسى وتىردى سۇلتان، بيلەر.
اڭگىمە ساپ تيىلعان «ءۇي» دەر، «ءبۇي» دەر.
تىپ-تىنىش، تىنىپ قالدى بۇكىل ايماق،
توقتادى اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇيلەر.

ورىستىڭ ءبىر ۇلىعى تۇرەگەلدى،
سوزدەرىن سۋدىراتىپ جۇرە بەردى.
ورىسشا بىلەرى بار، بىلمەسى بار ––
ۇيىتىپ بارا جاتىر ءتامام ەلدى.

ءتانتى ەتىپ مۇنشا قازاق، مۇنشا ورىستى،
ايتەۋىر، نۇر شۋاققا ءبىر توعىتتى.
قازاقتار باس شۇلعىسىپ، يزەڭدەسىپ،
ورىستار تۇرەگەلىپ قول سوعىستى.

سونان سوڭ سويلەپ كەتتى جارشى – ءتىلماش،
سوزىنەن شەشەن ەكەن ءبىر جاڭىلماس.
«كۇپىر بوپ، كۇمان ويلاپ جۇرمەڭىزدەر،
كۇشىنە رەسەيدىڭ جان شىداماس.

ساتقىندىق رەسەيگە قىلماڭىزدار.
جولىنا كولدەنەڭدەپ تۇرماڭىزدار.
بەرەتىن انت – ۋاعداعا ادال بولىپ،
ۇلىقتىڭ ايتقان ءسوزىن تىڭداڭىزدار.

رەسەي قول استىنا كىرسەڭىزدەر،
اينىماي، ايتقانىنا جۇرسەڭىزدەر،
تىرناقتى، تۇمسىقتىدان ءجابىر كورمەي،
تۋادى باقىتتى ءومىر، بىلسەڭىزدەر!

كوپ قازىر ۇلى جۇزگە قاۋىپ دەگەن.
زۇلىمدىق شاشتان دا كوپ جاۋ ىستەگەن.
قوسىلسا بۇكىل ءۇيسىن رەسەيگە،
بولادى قاپتالعانداي ساۋىتپەنەن.

بىلەسىز بارلىعىڭىز قوقان لاڭىن،
كوردىڭىز حيۋا، قىتاي توپاندارىن.
رەسەي باۋىرىنا كىرسەڭىزدەر،
سەزەسىز ءبىر اللانىڭ حوش العانىن.

ورتا ءجۇز، بىلەسىزدەر، بۇگىن قالاي.
جالتاقتاپ جاۋدان قورقپاس بۇرىنعىداي.
راحاتىن دۋانداردىڭ كورىپ وتىر،
مويىندى بۇرىڭىزدار سوعان قاراي.

بۇل جيىن جاقسىلىقتىڭ جولاشارى.
قاشاندا ورىس-قازاق جاراسادى.
دەگەنمەن، ەلگە بۇلىك سالىپ وتىر
قانىشەر، قاراقشى حان كەنەسارى.

حان دەيمىز… قايداعى حان! قارا الباستى!
قۇمارتىپ قىزىل قانعا، جان الماقشى.
ەرتەڭىن، ەلىن-جۇرتىن ويلاعاندار
جۇرۋگە سوڭىنا ەرىپ بارا الماس-تى.

انت بەردىك رەسەيگە ادالدىققا!
انت بەردىك بارماس ءۇشىن جاماندىققا!
انت بەردىك كەنەسارى كوزىن قۇرتىپ،
كۇنى ەرتەڭ جەتەمىز دەپ اماندىققا!

ال ەندى «انت بەردىك!» دەپ داۋىستايىق،
انتتى اتتاپ، ادال جولدان اۋىسپايىق.
انت بەرىپ بولعاننان سوڭ بارلىعىمىز،
قازىرەت دۇعا وقىسىن قولىن جايىپ!».

اعىپ كەپ جارشى – ءتىلماش توقتاي قالدى.
كوزدەرى ورىستاردىڭ وتتاي جاندى.
«انت ەتتىك! انت ەتتىك!» دەپ دابىستاعان
داۋىسى قازاقتاردىڭ كوكتى اينالدى.
ورتاعا توسەلدى ءبىر كىلەم عاجاپ.
ۇستىنە موللا شىقتى «ەي، اللالاپ».
موللانىڭ ماسىسىنە، سالدەسىنە
ءمان بەرىپ قاراپ وتىر كىلەڭ قازاق.

داۋىسىن قوڭىرلاتىپ، قويۋلاتىپ،
ءورىلتپ، ورنەكتەتىپ، ويۋلاتىپ،
قازىرەت ءبىر سۇرەنى وقىپ كەتتى،
كوپشىلىك تىڭداپ وتىر بويى بالقىپ.

كاۋىر مەن مۇسىلماندى قاۋىشتىرىپ،
قازىرەت سۇرە وقىدى تاۋىپ تۇرىپ.
«انت قابىل، ينشاللا!» دەپ بەت سيپادى،
ساقالىن ساۋسىلداعان ساۋىپ تۇرىپ.

جيىننىڭ اسىراتىن سالتاناتىن
سونان سوڭ ءبىر ءىس بولدى ەل تامساناتىن .
ورتاعا ءالي سۇلتان شاقىرىلىپ،
گەنەرال كورسەتتى وعان مارحاباتىن.

ءاليدىڭ ءجۇزى بالقىپ، البىراۋلى.
موينىندا التىن مەدال سالبىراۋلى.
قازاقتا بۇل اتاققا جەتكەندەر از،
مىنانداي التىن تاعىپ قارعىباۋلى.

جانە الدى شەن مەن شەكپەن مارتەبەلى.
ءوزى دە وسى اتاققا داركەر ەدى.
شىنىندا اتاق-داڭقسىز ۇستاۋ قيىن،
تەڭىزدەي تولقىپ تۇرعان تارپاڭ ەلدى.

ءاليدىڭ اسىپ كەتتى داڭقى بۇل كۇن.
تاستادى تاڭ قالدىرىپ جالپى جۇرتىن.
سۇلتاننىڭ اتاق العان قۇرمەتىنە
اتىلدى وق زەڭبىرەكتەن التى دۇركىن.

زەڭبىرەك ءۇنى تاۋدى تىتىرەنتتى.
شاڭداتتى ويجايلاۋدى، تۇتىندەتتى.
كوپ قازاق – «ورىس ويران سالدى ما؟!» – دەپ،
بۇل جايدىڭ انىق سىرىن تۇسىنبەپتى.

جۇزىنە يمان تارتىپ، ءسال جىميىپ،
گەنەرال ءسوز سويلەدى التىن يىق.
قۇتتىقتاپ تۇرسا داعى ۇلى كۇنمەن،
سوزدەرى سەكىلدەندى ءدال بۇيىرىق.

ءسوز سابى گەنەرالدىڭ بىلاي بولدى:
بۇل ەلدىڭ قايعى-مۇڭىن قۇداي كوردى.
ويتكەنى – ورىس ەلى ۇلى جۇزگە
بەت بۇرىپ، قولىن سوزىپ، شىراي بەردى.

ۇلىقتار ەلدىڭ مۇڭىن ەسكەرىپتى.
شەككەن زار، جاپاسىن دا تەكسەرىپتى.
كىرگەن سوڭ رەسەيدىڭ قول استىنا،
كوڭىلى گەنەرالدىڭ حوش بولىپتى…

جيىنى ويجايلاۋدىڭ – ۇزاق شارۋا.
باستىسى – قول قويىلدى قۇجاتتارعا.
باسىلىپ باس بارماقتار، جۇرەك مورلەر،
شارت، شارا ماسەلەسى تۇراقتانعان.

تەربەتىپ، تەبىرەنتىپ، كۇڭىرەنتىپ،
ات شابىس ەرتەسىندە بولىپ ءوتتى.
قيساپسىز قۇيعان قىمىز، سويىلعان مال،
قىزىققا ۇلىقتاردىڭ كوڭىلى ءوستى…

قازاقتىڭ ءتىس تيگىزىپ قوڭدىسىنا،
سوڭىنا شاڭدى ۇشىرا، كوڭدى ۇشىرا،
جارتى ايدان استام جاتىپ ويجايلاۋدا،
ۇلىقتار قايتىپ كەتتى ومبىسىنا.

* * *

حان كەنە تىرەلگەندەي ءبىر تۇيىققا،
ويلارى تارتا بەرەر تۇڭعيىققا.
كوڭىلى ءبىر تولمادى ۇلى جۇزدەن،
السا دا جيىرما مىڭداي قول جيىپ تا.

الدى-ارتىن ومبى ۇلىعى وراسا دا،
سىرتىنان سۋىق سوزدەر بوراسا دا،
قوقاننان ەلدى ءبولىپ الۋ ءۇشىن
تەزدەتىپ قول جينادى كەلە سالا.

بولسا دا ءبىر وزىنە كۇدىكتەرى،
ءۇيسىننىڭ بي، سۇلتانىن ۇگىتتەدى.
كەنەنىڭ ۇندەۋىنە ءۇنىن قوستى
دۋلات پەن شاپىراشتى جىگىتتەرى.

سەكىلدى تاۋ شىڭىندا ۇزىن شىنار
باسىندا شاپىراشتى سۇرانشى بار.
دۋلاتتىڭ بايسەيىتتەي جاس باتىرى –
وسىلار ەڭ ايتۋلى ۇرانشىلار.

اكەسى بايسەيىتتىڭ ەر تويشىبەك
ءوز ەلىن كەلە جاتىر ورگە سۇيرەپ.
ءوزى بي، ءوزى باتىر بۇعان قازىر
دۋلاتتىڭ بوتبايىندا تەڭدەسى جوق.

ءومىرى مول شەجىرە تۇنىپ تۇرعان،
دۇشپانىن داڭقىمەنەن قىزىقتىرعان،
ءۇيسىننىڭ ەڭ تاڭداۋلى ۇلكەنى وسى
كەنەگە ءبىر بۇيرەگى بۇرىپ تۇرعان.

بوتبايدا باتىر تۋعان سىپاتاي بار،
اككى بي الدىن-ارتىن تۇتاس ويلار.
قارۋلى، قارا ءتىلدى ءھام اقىلدى،
ازۋى مۇقالماعان بۇتا شاينار.

سىپاتاي سىر بەرمەيدى، سىنالايدى.
كوڭىلى تاۋ سۋىنداي قۇلامايدى.
سىپايى سويلەسە دە، سىرداڭ تارتار،
كەنەگە وسىنىسى ۇنامايدى.

ال، رۇستەم حان كەنەگە نەمەرە اعا.
ول بۇعان شىنداپ سۇيەۋ بولا الا ما؟!
«قاسىڭا بارايىن» – دەپ ءسوز سالعان سوڭ،
«كەلسەڭ، كەل» دەگەن ەدى وسى اراعا.

بار ەدى جامان اتى ەل ايىرعان،
قىرعىن ساپ ماتايلاردى وراي ۇرعان.
بۇل داعى بۇلتاڭ قاعار ۇركەك اتتاي،
بەرمەكشى جىگىت جيناپ جالايىردان؟

حان كەنە ءبىر كۇرسىندى وسى تۇستا،
ءبىر مۇڭدى وي اكەلگەندەي توسىلىسقا.
ماڭدايعا سيماي كەتتى ەر ساۋرىق.
قىرعىزدان قازا تاۋىپ قاپىلىستا.

ويلاسا ساۋرىقتى جۇرەك سىزدار.
تۋار ما سول ءبىر ەردەي بىلەكتى ۇلدار.
قازاقتا ساۋرىقتار كوپ بولسا عوي،
ەلىنە سۇيەۋ بولار تىرەك شىڭدار!
جاسىندا جاۋ جولاتپاي جاسىن اتتى،
اساۋداي ارىندادى باسى قاتتى.
قىرعىزدار الداپ سوعىپ ولتىرگەندە،
قايعىردى قارا تۇتىپ شاپىراشتى.

بايتەرەك كۇنى جەتپەي قۇلادى عوي.
تاۋ تالىپ، قىر ەڭىرەپ، جىلادى وي.
كۇرسىندى تاعى كەنە، كۇيىپ ءىشى ––
وسىعان جالعىز ءوزى كىنالى عوي!

مازاسىز ماقسات-مۇددە تۇرعىزعان با،
ۋاعىندا تۋادى عوي جۇلدىزدار دا.
بيىلعى كوكتەمنەن-اق كەنەسارى
ءۇش رەت ۇندەۋ سالعان قىرعىزدارعا.

كەنە ايتتى: «تۋىس بولىپ قالايىق، – دەپ،
سالاۋات وتكەن ىسكە قىلايىق، – دەپ،
ءۇيسىن مەن قىرعىزداردىڭ قانىن سورعان
قوقانعا كوتەرىلىپ شىعايىق، –– دەپ.

جانە ايتتى –– ۋادەمە سەنىڭىزدەر.
سوڭىمنان ۇران سالىپ ەرىڭىزدەر.
سوزىمە قۇلاق اسىپ، كونسەڭىزدەر،
الدىما ءراسىم جاساپ كەلىڭىزدەر».

كەنەنىڭ وسى حاتى – شىندىعى ەدى،
قوستار دەپ ويلاپ ەدى قىرعىز ەلى.
قوقانعا پەندە بولعان ماناپتاردىڭ
بار عوي دەپ سەنىپ ەدى ءبىر بىلەرى.

شىنى مەن وتىرىگىن توعىستىرىپ،
قىرعىزدى ايتاقتادى ورىس ۇلىق.
«قوسىلىپ بۇلار كەتسە قيىن » عوي دەپ،
ەكەۋىن قويماق بولدى سوعىستىرىپ.

قازاقتى دەمەي قىرعىز «باۋىرلارىم»،
كورسەتتى قايتا-قايتا ساۋىرلارىن.
ءبىر ەمەس بىرنەشە رەت شاۋىپ كەتتى
كەنەنىڭ كەلىپ قونعان اۋىلدارىن.

بۇلقىنتىپ قىلىقتارى ەت جۇرەكتى،
دوعارتىپ دوس پەيىلىن، كەكشىل ەتتى.
قالشا بي باستاپ كەلگەن ەلشىلەردى،
ىزا بوپ، بيمەن قوسا تۇتقىن ەتتى.

بىلمەيدى –– ماقساتىنا جەتە الا ما،
ساپارىن جول ورتادان كەسە الا ما؟
قىرعىزدان دامە كۇتىپ قوسىلۋعا
تاعى دا ەلشى سالدى ەكى اراعا.

ايتەۋىر ءبىر ءۇمىتى جانسا-اق يگى،
جۇرەگى قانشا ورتەندى، قانشا كۇيدى!
اقىلعا كەپ قالعان با قىرعىز جاعى،
ەتەگىن ءبىر كۇندەرى تارتا جيدى.

باس قوسىپ، ءبىر بايلامعا تىرەلىپتى.
«قىرعىزدار –دەپ ويلادى – مىنە، ەندى ۇقتى».
«كەنەنىڭ كەلىستىك – دەپ – ايتقانىنا»،
مانابىن قالىعۇلداي جىبەرىپتى.

ءجىبيتىن ءساتى كەلىپ قاتقان كەكتىڭ،
داۋاسىن تاپقانداي بوپ باتقان دەرتتىڭ،
قىرعىزدىڭ تۇتقىندارىن بوساتتى دا،
قارۋىن قايتىپ بەردى تاستانبەكتىڭ.

تاستانبەك قىرعىزداردىڭ باتىرى ەدى.
تىرناعى قازاققا كوپ باتىپ ەدى.
ولگەن سوڭ «ولمەس» دەگەن باتىر ۇلى،
ماناپتار شىندىعىندا ساسىپ ەدى.

ءور باتىر وتەم دەگەن ەلىن ساتپاي
كەنەگە ءسوز سويلەدى ءتىلىن تارتپاي.
كەكتەنىپ، ادىرايىپ كوزى جاتتى
باسى ۇشىپ كەتكەن كەزدە سارىمساقتاي!..

ويدان وي تۋىندايدى قاشانداعى،
حان كەنە وي تاسقىنىن باسا المادى.
از عانا ۋاقىت ءوتتى قىرعىزدارعا
ءبىر ەمەس ەكى جورىق جاسالعالى.

ءبىرىنشى جورىق جايى بىلاي بولعان –
كەزى ەدى جەتىسۋعا قۇلاي قونعان.
كەنەدەن «كەلىسسەك» دەپ حات العان سوڭ
كوڭىلى ورمان ماناپ ىلايلانعان.

ورداڭداپ ورمان ماناپ شالقالادى،
قوسىلىپ، جانتاي ماناپ القالادى:
«بۇل ءبىزدى بيلەگىسى كەلىپ ءجۇر عوي،
تابانعا تاپتالسىن، – دەپ، –بار تالابى!»

«شىركىن-اي، بۇل كەنەنىڭ قۋىن، – دەدى، –
قىرعىزعا ويى بوتەن بۇنىڭ!» – دەدى.
ورالىپ ورمان ماناپ شالعايىنا،
ماناپتار توقتاماستان گۋىلدەدى.

كەنەگە بەردى اقىرى ورمان جاۋاپ:
«ۇلكەندى سىيلاۋ دەگەن – بولعان ساۋاپ.
سەن ەمەس، مەن حان بولىپ وتىرايىن،
وسىعان كەلىسىم بەر قورلانباي-اق.

ايتپەسە، بەرە الماسپىن ساعان تىزگىن،
باسىما سەن تىشارسىڭ جامان ءبىر كۇن.
قازاعىڭ مەن ەمەسپىن سەنەن قورقار،
كورەرسىڭ كوپ ۇزاماي زامان ىرقىن.

مەن – تەرەك ءبىر بۇتاعى وتالماعان.
جاۋىم جوق كەك قايتارىپ، ءوش الماعان.
جانىما كەلىپ الىپ، قولقا سالما،
جاقىنداۋ سەنەن كورى قوقان ماعان!

ەكپىنىن حان ەكەنسىڭ باسا الماعان،
وي كەلدى باس بولسام دەپ قاشان ماعان؟
بايقاپ قوي، باتىرسىنبا، اسۋىم بار
ابىلاي اتاڭ سەنىڭ اسا الماعان!»

ءبىلدىردى وسى سىندى ورمان ويىن.
ماڭىنا جانە بىرلەپ تولعادى ويىن:
«ەگەر دە ەر قىرعىزدىڭ ۇلى بولساڭ،
قازاققا قاڭعىپ جۇرگەن بۇرما مويىن!».

جانتاي دا جالپى جۇرتقا ءسوز ارنادى.
ول ءسوزىن ارناماسقا توزە المادى.
«ارعى اتام اتەكەنى قان قۇشتىرعان
قازاقتىڭ قاراكەرەي قابانبايى.

اتەكە ابىلايمەن كوپ الىسقان.
ارماندا كەتىپ ەدى سول ارىستان.
مەن قالاي كونە قويام ايتقانىنا –
ءوزىمنىڭ اتا جاۋىم – مىنا دۇشپان!»

وسىلاي وتىن كوسەپ ار-نامىستىڭ،
الاۋىن لاپىلداتتى جانعان ءىشتىڭ.
قازاققا بار قىرعىزدى دۇشپان ەتتى،
قوسىلىپ قوس مانابى سارباعىشتىڭ.

قارادى كەنە سوندا جاۋ-جاراققا.
ەرىكسىز بارىپ قالدى قول ساداققا.
ۇيسىننەن جيعان قولدى ەرتىپ الىپ،
توقتاماي تارتىپ كەتتى مەركە جاققا.

قوقاننىڭ مەركە دەگەن ءبىر قامالى.
قابارىپ، قاباق ءتۇيىپ، قىرلانادى.
سويتسە دە سۇرقى قاشىپ، ءدىر-ءدىر ەتتى،
كەنەنىڭ ەستىلگەندە ءمىر حابارى.

حان كەنە ءىس قىلماي-اق بۇلدىرەرلىك،
بولىپتى ءبىر وقيعا كۇلدىرەرلىك:
مۇحامەد – ءالي داتقا – قامالباسى
بۇتىنا قويعان ەكەن شىن جىبەرىپ.

سۋ جۇرەك، قورقاقتىعى انىق شىعىپ،
قاقپانى اشتى ەسىنەن تانىپ تۇرىپ.
كەنەگە كولدەنەڭدەپ تارتا بەردى
تۇلپارىن – اقاۋىزدى الىپ شىعىپ.

شىنىندا اقاۋىز ات تۇلپار ەدى،
بايگەدەن وزا شاۋىپ شىرقار ەدى.
حان كەنە ناۋرىزبايعا تارتۋ ەتىپ،
قازاقتىڭ تاقىم باستى سۇڭقار ەرى.

وسىلاي بۇلىنبەستەن مەركە قالدى.
كەنەنىڭ قانى قايناپ، ارقالاندى.
قىرعىزدىڭ كوپ اۋىلىن شاۋىپ الىپ،
الدىنا سالىپ قايتتى قانشا مالدى.

ول مالدى مال قىلام دەپ شۋلاتپادى،
سويىس قىپ اسكەرىن دە دۋلاتپادى.
«العانشا الىڭدار!» – دەپ جارلىق شاشىپ،
ءماز ەتتى باي-كەدەيدى دۋلاتتاعى…

كەنەنىڭ وي-ارمانى بىتپەس بولدى.
كەرەك قوي تارپىپ تاستاۋ تىستەسكەندى.
قىرعىزدى شىرق ءۇيىرىپ بيلەپ تۇرعان
نازارى اۋدى مىقتاپ پىشپەككە ەندى.

ۇلىدى سوعان قاراپ كوك ءبورىسى.
قايرالعان اق نايزانىڭ كوپتەن ۇشى.
الايدا، الدىن الا دايىندالدى
الىشەر – سول پىشپەكتىڭ قۇشبەگىسى.

الىشەر تۋمىسىنان پاڭ، ءور ەدى،
قوعاداي جاپىرىلعان توڭىرەگى.
قوقاندىق بۇل بۇزاقى قۇشبەگىنىڭ
قورلىعىن بۇكىل قىرعىز كورىپ ەدى.

حالىققا قاراپايىم تاڭ اتپادى،
ارتساتار بولىپ شىقتى ماناپتارى.
قوسىلىپ قوقانمەنەن ەلدى سورىپ،
قورقاۋداي جەمتىك كورگەن جالاقتادى.

مىنەكي، ورمان كەلدى قۇشبەگىگە.
بىلمەكشى – حان كەنەگە ىستەرى نە؟
ەكەۋى اقىلداسىپ، ايىلداردى
كوشىرۋ كەرەك دەستى ىشكەرىگە.

سىرت قىرعىز ىشكە قاراي اۋدارىلدى.
بار اسكەر جاسىرىنىپ تاۋعا كىردى.
قولباسشى بوكە سۇلتان جوسپار قۇرىپ،
بيىكتەن سالىپ تۇردى جاۋعا ءدۇربى.

حان كەنە سوعىسۋداي سوعىس سالدى.
اسكەرىن تاۋ ىشىنە توعىتقان-دى.
دالاداي ەمەس ەكەن تاۋ سوعىسى،
كەتەتىن «ءدات» دەگىزىپ ورىستاردى.

قىرعىزدار بەرىسپەستەن تۇرىپ الدى،
قازاقتىڭ تاۋ ىشىندە قۇرىدى ءالى.
پىشپەككە وتەمىن دەپ كەنە، ءسويتىپ،
اسكەرىن ءۇش جارىم مىڭ قىرىپ الدى.

ساقتادى ول بۇل جورىقتى مىقتى ەسىندە.
دۇشپانىن كەلەر جولى بۇكتەسىن دە.
قىرعىزدان جەڭىلمەي دە، جەڭە دە الماي،
قايتادان قايتىپ كەتتى يتكەشۋگە.

يتكەشۋ – شۋ بويىندا ساناتتى ايماق.
حان كەنە وسى جەردەن قانات جايماق.
بۇل جەرگە قامال سوقسام دەپ ويلادى
بۇيىردەن وتىرۋعا قارۋ سايلاپ.

ءسات سايىن كەنەسارى دۇلەيلەندى.
كەۋدەسىن الاتاۋعا تىرەي بەردى.
«بىزدەرگە كۇن بەرمەس – دەپ – قىرعىزدى السا»،
رۇستەم، سىپاتايلار ۇرەيلەندى.
كەنەگە اسكەر جيدى قۇپيالاپ،
ايتپەسە ءبىر پالەگە ۇشىراماق.
«شىققان ءسوز وتىز تىستەن…» دەگەندەيىن،
ءبارىبىر قۇلاقتاندى بۇكىل الاپ.

كەنەگە اعىپ-تامىپ قول جيىلدى،
بۇل جولى بۇرىنعىدان مول جيىلدى.
ەل ءىشى كەنىش ەكەن، راسىندا،
قارۋ مەن ازىق-تۇلىك كەلدى دە ءۇيدى.

ارىنا نامىس جۇگىن ارقالاتقان
باس قوستى شىن باتىرلار شارتاراپتان.
بارلىعى ءوز ەلىنىڭ ءبىر-ءبىر شىڭى
جاسىنان قىلىشىنا قان جالاتقان.

ارعىننان جاۋكە، شاكىر، تولەباي بار،
تابىننان قابان، قۇرمان، بۇقارباي بار.
قىپشاقتان جانىبەك پەن يمان باتىر،
اتاقتى شاپىراشتى بۇعىباي بار.

تامادان قول اكەلدى بارمەن داتقا،
شىمىردى باستاپ كەلدى بايزاق داتقا.
بوتبايدىڭ ءبىر باتىرى تولەپبەردى
جيناپ اپ جىگىتتەرىن مىنگەن اتقا.

سابىرلى، سالقىن قاندى، سانالى، ويلى
باتىر بار قۇدايبەرگەن قاراقويلى.
الشاڭداپ اققويلىدان بايەت كەلدى،
تولتىرىپ بەس قارۋعا تۇلابويدى.

سوعىسقا كەنەسارى بەك سايلاندى،
جاتقان قوز جۇرەكتەگى وتقا اينالدى.
قىرعىزدان بەتى قايتىپ وتكەن جولى،
كەتكەن ءوش كەلە-كەلە كەككە اينالدى.

«سەنىمىن ەرگەن ەلدىڭ اقتاسام، – دەپ
حاندىقتىڭ ابىرويىن ساقتاسام، –دەپ،
تولعاتتى –– قىرعىزداردىڭ وسى جولى
اسپانىن توبەسىنە تاستاسام» – دەپ.

كەزى كوپ باسىن بىراق تۇمان شالعان ––
جەتپەستەي ارمانىنا بۇل اڭساعان.
بوپايدىڭ وتكەن جولى كورگەن ءتۇسى
كولكىلدەپ، كوڭىلىنە كۇمان سالعان.

تالابىن تاۋعا سۇيرەپ، قىرعا سۇيرەپ،
جان – ارىن جىرعا سۇيەپ، نۇرعا سۇيەپ
جۇرەتىن ەر بوپايدىڭ بويىنداعى
ءدال جورۋ كورگەن ءتۇسىن – ءبىر قاسيەت.

ورداعا بوپاي سوندا ارناي ءتۇستى.
سۇرلانعان بەت بەينەسى قانداي سۇستى!
«حان يەم، – دەدى سوندا، – ءبىر ءتۇس كوردىم،
بۇرىندار كورمەپ ەدىم مۇنداي ءتۇستى.

مەن تۇندە ءتۇس ىشىندە ءتۇس كورىپپىن.
قىستىعىپ، ۇيىقتاپ جاتىپ تىستەنىپپىن.
ويانسام، شاشىم اپپاق قۇداي ەكەن،
«قۇداي-اۋ، نە بولدى؟!» دەپ سەسكەنىپپىن.

جىلادىم اق شاشىمدى جايىپ سالىپ،
جىعىلدىم بوساعاعا تايىپ بارىپ.
الديار، وسى ءتۇستىڭ ءتۇرى جامان،
توقتالىپ، بولاشاقتى بايىپتالىق.

دەمەپ ەم – تالابىڭدى بۇلدىرەيىن.
دەگەن ەم – ءتۇستىڭ ءتۇرىن بىلدىرەيىن.
جورىسام – مىنا ءتۇستىڭ سيقى ۇرەيلى،
ءبىر بۇلت قورشاپ تۇر-اۋ كۇندى دەيمىن.

ءوزىڭسىڭ بۇكىل ەلدىڭ بايتەرەگى.
ءوزىڭسىڭ باتىرلاردىڭ سايكەز وعى.
باس تارتىپ بۇل ساپاردان ءبىراز ۋاقىت،
تاعى دا ءبىر ويلانساڭ قايتەر ەدى!».

وسىلاي بولدى بوپاي جالىنعانداي.
تۇسىنە شىن يلانىپ، تابىنعانداي.
كەنەنىڭ كەۋدەسىنەن باسىپ قالدى
ءبىر كۇدىك جازدا جاۋعان قالىڭ قارداي.

دەدى حان: «كورىپ الام كورەتىندى.
ەل ءۇشىن بەرە الماسپىن نەگە ءوتىمدى!
جورىققا بەتتەپ تۇرعان شىقپاي قالسام،
ايتامىن مىنا جۇرتقا نە بەتىمدى؟!»

دەسە دە، كەۋدەسىنە كۇدىك جەتتى.
سول كۇدىك اش وزەگىن ءتىلىپ كەتتى.
«ءوزىڭ ءبىل، حان يەم»، –– دەپ ءسوزدى سوزباي،
تەز باسىپ بوپاي حانىم شىعىپ كەتتى.

سەزدىردى وسى ءتۇستىڭ ءوزى نەنى؟
سەنگەنى – تاۋەكەل مەن ءتوزىم ەدى.
قاسقايىپ قاسىنداعى ەرجان سۇلتان،
«تۇك تە ەتپەس، ءتۇس – تۇلكىنىڭ بوعى» دەدى…

كەنەنىڭ سودان بەرى جوق مازاسى.
بارادى كۇدىك-كۇمان باستان اسىپ.
سياقتى شىعا كەلگەن قارا بۇلت
تۇرعاندا توبەسىندە اسپان اشىق.

بۇل ءتۇستىڭ وزگە تۇستەن تىلسىمى وزگە،
جاي تاپپاي وتىر كەنە سىلكىنەرگە.
ەسىندە –– وسى بوپاي ءتۇسىن ايتقان
باتىردى جامانقارا ولتىرەردە.

«ءبىر ارقار –– دەگەن بوپاي ––اتىپ اپسىڭ،
قىزىعىپ مۇيىزىنە، باسىن اپسىڭ.
الگى باس قارق-قارق كۇلىپ سويلەپ كەتتى،
«ءاي، كەنە، – دەپ قويادى، – اقىماقسىڭ!».

ءسويتتى دە، ءتىرىلىپ اپ، شاۋىپ كەتتى.
كورىنبەي ءبىر قيانعا اۋىپ كەتتى.
باتىردى جامانقارا ولتىرمەگىن،
مىنا ءتۇس سۇم جۇرەكتى قاۋىپتى ەتتى».

حان كەنە بۇل سوزگە دە قاراماعان.
باتىردىڭ باسى دوپتاي دومالاعان.
جازىقسىز ەمەس ەدى جامانقارا
ءولتىرىپ، سان قازاقتى جارالاعان.

قازاسى جامانقارا داۋعا اينالدى
قان قاتىپ، قارا قىرعىز جاۋعا اينالدى.
تۇبىنە ساۋرىقتىڭ جەتىپ تىنىپ،
اراسى ەگىز ەلدىڭ ويراندالدى…

حان كەنە بۇل ءتۇس جايلى تىم ويلاندى.
جەرىنە ءبىر اينالعان ءجۇز اينالدى.
«نىسانباي بال اشسىن – دەپ – قوبىز شالىپ»، –
جۇمسادى ەرتەسىندە ناۋرىزبايدى.

نىسانباي قوبىز شالىپ، بال اشىپتى.
جانىنا قورقىت ءپىرى جاناسىپتى.
بالىنا تۇسكەن ەكەن ––حان يەسى
تۇماننان جول تابا الماي اداسىپتى.

وسىنى ايتىپ كەلدى باتىر ناۋان،
سيپاتى سارى ايازداي ساقىلداعان.
«تۋ بايلاپ، قىلىش قايراپ وتىرمىز عوي،
تۋسا دا اتتانامىز اقىرزامان!».

وسىلاي ءسوز ساپتادى البىرت ناۋان.
جاس جانىن جاماندىققا الدىرتپاعان.
حان كەنە ىنىسىنە ريزا بوپ،
دەدى ىشتەي: «العىس ساعان! العىس ساعان!»
كەكىلىك –– سەڭگىردەگى سوعىس. قازا.

كەكىلىك –– الاتاۋدىڭ ءبىر سالاسى.
قىرعىزبەن اققان شۋدىڭ وڭ جاعاسى.
توقپاقتىڭ كۇنشىعىسىن جاتىر الىپ،
بار دەيدى باۋىرىندا قازىناسى.

سەڭگىر تاۋ كەكىلىكتىڭ تەرىستىگى.
جوق مۇندا جاپان ءتۇزدىڭ كەڭىستىگى.
اتالعان كەكىلىك –– سەڭگىر سوندىقتان دا،
ءور ءتوستى، وزگە تاۋدان ەرەك ءتۇرى.

تۇنجىراپ تۇرادى ىلعي شۋعا ءتونىپ،
باتىرداي جاتىپ قالعان مۇڭعا شومىپ.
بۇل جەردەن بەس-اق اتتام مايتوبە تۇر،
كەۋدەسى وتكەن تاريح –– سىرعا تولىپ.

مايتوبە اسىراعان اش-ارىقتى.
بۇل جەردە نەلەر قىرعىن جاسالىپتى.
«مايتوبە» اتى جاقسى بولعانمەنەن،
قىرعىزدا «قاندى جەر» دەپ اتالىپتى.

شىنىندا، مەكەن ازداۋ مۇنداي جايلى.
وزەندى، قالىڭ نۋلى، قاراعايلى.
كوپ سوعىس وتكەن شىعار وسى جەردە،
بولعان سوڭ شەپ قۇرۋعا تىم ىڭعايلى.

تۋ تىككەن كەنەسارى وسى اراعا.
تۇر قازىر «تورگە وزسام!» دەپ بوساعادا.
باۋىرلاس، باستاس ەدى قازاق-قىرعىز،
ءبىر قىرعىن بولماق ەندى ەكى ارادا.

تاس ءتۇيىن دايىن بولدى قىرعىزدار دا.
سۇستانىپ قاراپ قاپتى شىڭ-قۇزدار دا.
مىڭ مەرگەن، قوس زەڭبىرەك شەپ شەتىندە،
ءبىر بۇزار جاۋ تۇمسىعىن بۇل بۇزعاندا.

قۋانتىپ قىرعىزداردى، تاڭداندىرتىپ،
قوقاننان اكەلىندى سامعال مىلتىق.
جينالىپ بۇكىل ەلدەن سۇر مەرگەندەر.
ءار قايسى ءبىر-بىرەۋدەن العان تۇتىپ.

كەنەگە تۇپكىلىكتى ءتۇيىپ كەكتى،
قوقان دا مىقتى اسكەرىن ءۇيىپ-توكتى.
تۇيەگە تىركەپ الىپ قوس زەڭبىرەك
ورىستىڭ جاساۋىلى الىپ كەپتى.

تاس ءتۇيىن! تۇرماس ەندى تارتىنشاقتاپ،
بيىكتەن زەڭبىرەگىن ارسىلداتپاق.
ءۇش ەلدىڭ قارۋىنا، اسكەرىنە،
قالايشا كەنەسارى قارسى شاپپاق؟!

ماناپتار ماسايراسىپ، بالپاڭداپ ءجۇر.
بۋسانىپ، بۇتقا تولىپ، تالتاڭداپ ءجۇر.
ايتسە دە، قوقان، ورىس ورتاسىندا،
جالتاڭداپ، جاعىمسىنىپ، جالپاڭداپ ءجۇر.

قۇرىعان قۇلقىن ءۇشىن ار-نامىستان،
ورمان مەن جانتاي ماناپ سارباعىشتان.
بۇعىدان بورامباي مەن ءاجىباي ءجۇر،
ۇرلەۋمەن ۇمىتتەرىن قارمانىسقان.

بەتىنە قاراماعان جان بالاسى،
سولتىدان ەسقوجانىڭ جانعاراشى.
كەنەنىڭ ءتىسى تيگەن بارلىعىنا،
كەۋدەدە سىزداپ تۇرعان بار جاراسى.

بارىنە باس بولىپ ءجۇر ورمان ماناپ،
ءار نەنى وڭنان قاراپ، سولدان قاراپ.
ءتۇن تۇسە بۇكىل بەتكە وت جاققىزدى،
قورقسىن دەپ كەنەسارى تۇرعان قاراپ.

شىنىندا شىمىركەنىپ بۇل ءبىر لەپكە،
حان كەنە شىن سيىندى قۇدىرەتكە.
دەپ قويدى كۇلىپ تۇرىپ اعىبايعا:
«قۇداي-اۋ، قىرعىز كوپ پە، جۇلدىز كوپ پە؟»

كۇن شىعا كەنەسارى قاقتى دابىل،
«ال ەندى، باھادۇرلەر، باق سىنا ءبىر!»
الدىمەن لاپ قويىسقان ۇران سالىپ –
كىلەڭ ەر، كىلەڭ ۇشقىر اتتىلار بۇل.

قىرعىزدار اسۋ اۋزىن بىتەپ العان،
بىرىنەن كەيىن ءبىرى كۇتەدى الدان.
كەنەنىڭ باتىرلارى ءىس قىلا الماي،
ىزادان جارىلارداي تۇتەپ العان.

اسۋعا نايزا ۇشىمەن ەندەر دەگەن
كوپ اسكەر تاۋ سوعىسىن مەڭگەرمەگەن.
بۇل جەردىڭ تاۋى دا جات، تاسى دا جات،
كەنەنىڭ وكپەسى ءوشتى وڭمەندەۋمەن.

زەڭبىرەك دۇلەي ءۇنىن توكتى ايبارلى،
دوبىنان الدىڭعى شەپ ورتكە اينالدى.
اسۋدىڭ اۋزىن السام دەپ بارعاندار
وعىنا مەرگەندەردىڭ كوپ بايلاندى.

قىرعىز جوق قورقىپ، ۇركىپ، قورعالاعان.
اسۋدان اجال وعى سورعالاعان.
بار ەدى ءبىر زەڭبىرەك كەنەدە دە
ورىستىڭ اسكەرىنەن ولجالاعان.

ءبىر ەمەس، بىرنەشەۋىن ولجا قىلعان،
قايىسار اربا بەلى سالماعىنان.
جانە دە جاۋعا جۇمسار دوپتارى جوق،
قاجەتسىز بولىپ قالعان سول جاعىنان.

ون دوپپەن ءبىر زەڭبىرەك الىپ شىققان،
تۇك پايدا تيمەي قويدى جارىقتىقتان.
دۇرسىلدەپ تاۋعا بارىپ ءتيىپ جاتتى
دوپتارى كومەيىنەن قاڭعىپ ۇشقان.

باتىرلار بارماق شايناپ، كۇيىنىستى.
ءدال مۇنداي كورمەپ ەدى قيىن ءىستى.
ءاربىر قول اسۋ جاققا بەت العاندا،
«اللا!» دەپ، ارۋاقتارعا سيىنىستى.

قىرعىزدىڭ ايلا-امالى باسىم كەلدى.
قازاقتىڭ ءبىر ەكپىنى باسىلدى ەندى.
«بۇعىباي ءبىر امالىن تاپپاس پا؟» دەپ،
ناۋرىزباي ءسوز تارتۋعا جاقىن كەلدى.

بۇعىباي ناۋرىزبايدى تىڭداپ بولدى،
ويمەنەن وسى تاۋدى شارلاپ كوردى.
ەسىنە ەندى ءتۇستى –– بىلەدى ەكەن
ۇرىلار جۇرەتۇعىن تارماق جولدى.

«ۇرى جول» قيىن تاۋدىڭ قياسىندا،
سىنايتىن اتتىڭ تۇياق، تۇراسىن دا.
بۇعىباي دەدى: «ناۋان، باستاپ جۇرسەم،
سول جولمەن ماعان ەرىپ شىعاسىڭ با؟»

ناۋاننىڭ كوزى سوندا ءبىر جارق ەتتى،
«جانسىڭ عوي، بۇقا اعام، – دەپ، – سۇڭقار تەكتى!».
اسۋعا ءىلىندىرشى اۋەلى»، – دەپ،
كوڭىلى جاس باتىردىڭ شىرقاپ كەتتى.

جۇرەگى «ءدۇرس-ءدۇرس» ەتىپ، توقتاماستان،
كەنەگە جەتىپ باردى قوستا جاتقان.
«جول تاپتىق اسۋعا!» دەپ الاۋلاپ تۇر،
قىزارىپ الماستاي بوپ شوقتا جاتقان.

ورنىنان اتىپ تۇردى حان قۋانىپ.
ءبىر قوستا وتىر ەدى جالعىز نالىپ.
«بەر ماعان وتىز جىگىت، –– دەدى ناۋان،
بۇزاتىن جاۋدىڭ شەبىن كەلدى ۋاقىت».

– ناۋانجان، وتىزىڭ از، – دەدى كەنە –
از قولمەن جاۋعا قاراي ەكىلەنبە.
–تيسە ەگەر تاۋ ىشىندە وتىز باتىر،
قايتپاسىن قالىڭ جاۋدىڭ بەتى نەگە؟! –

دەپ ناۋان اعاسىنا قاراي قالدى.
تاڭداي بوپ ۋىز بەتى ارايلاندى.
كورمەپتى وسىنداي ەر ومىرىندە،
بىلسە دە باتىر تۋعان تالايلاردى…

«اللا!» دەپ بۇعىبايدىڭ سوڭىنا ەرگەن
وتىز ەر ءجۇرىپ كەتتى «ۇرى جولمەن».
بۇعىباي بارىمتاشى، اڭشى دا ەدى ––
جولداردى ۇمىتپايتىن كوزى كورگەن.

بۇعىباي الدا ءجۇردى قۇلجاداي بوپ،
تىركەلدى وتىز باتىر تىرناداي بوپ.
تار جولدىڭ استى دا قۇز، ءۇستى دە قۇز،
تەڭسەلىپ تۇرعان سىندى جەر مەنەن كوك.

باتىرلار ءىلبىپ باسىپ جول قاشىرتتى.
ورتەنىپ، ورشەلەنىپ ورگە اسىقتى.
اسقاردىڭ اسۋ بەرمەس بيىگىنە
بولعاندا بيە ساۋىم زورعا شىقتى.

دەم الىپ، سوعىس جايىن ءبىراز ويلاپ،
جەر مەن جاۋ جاعدايىن تىم ابايلاپ،
قاپىدا قالىڭ قولدىڭ بۇيىرىنەن
ات قويدى قالىڭ قولعا «ابىلايلاپ».

تيگەندە العى شەپكە ەكپىندەي كەپ،
كورىندى تاۋدان تۇسكەن كوشكىندەي بوپ.
كەسكىلەپ جاياۋ-جالپى مەرگەندەردى،
شالما ساپ زەڭبىرەگىن كەتتى سۇيرەپ.

ءاپ-ساتتە اسۋ ءۇستى شاڭ بوپ كەتتى.
باستارى قىرعىزداردىڭ داڭ بوپ كەتتى.
اسۋدىڭ ءۇستى دە تار لاپ قويۋعا،
نە ىستەرىن بىلمەي ساسىپ، ەربەڭدەستى.

سالۋدا ورمان داتقا بايبالامدى،
اسۋدا قولى ەرىكسىز بايلانادى.
ءبىر كەزدە شىعا كەلىپ باتىر بەدەر:
«ەي، قازاق، جەكپە-جەك!» – دەپ ايعايلادى.

اتاقتى بەت باقتىرماس بەدەر باتىر
نايزاسىن بىلەپ ۇستاپ كەلە جاتىر.
«جەكپە-جەك» دەگەن سوڭ-اق توقتاۋ كەرەك، ––
اتادان مۇرا بولعان كونە ءداستۇر.

قازاقتار وشارىلىپ بوگەلۋدە،
«قايسىمىز شىعامىز؟» دەپ تۇنەرۋدە.
ناۋرىزباي شارت ءتۇيىنىپ، اتىپ شىقتى،
ءوزىنىڭ تۇرعان شاعى كەمەلىندە.

بەينە ءبىر جايدىڭ وعى سەكىلدەندى،
جاۋىنا «اجال!» دەگەن كەسىم بەردى.
جەر قۇشىپ ناۋرىزبايدىڭ نايزاسىنان،
باقىتسىز باتىر بەدەر كوسىلدى ەندى.

كىسىنەپ كۇرەڭ قاسقا ات شىعا بەردى.
سولتىنىڭ حاس باتىرى قۇلادى ەندى.
قىرعىزدار لاپ قويىستى سۇيەگىنە،
شاپپاستان نامىسىنا تۇرا ما ەندى!

باتىرلىق بۇقاربايدى بيلەپ كەتتى،
ارتىنان تاس قيىرشىق تۇيدەكتەتتى.
بەدەردىڭ سۇيەگىنە بۇرىن جەتىپ،
كوكپار عىپ كوكشولاقپەن سۇيرەپ كەتتى.

شاڭمەنەن كۇننىڭ ءجۇزى قۇرساۋلانعان.
ناۋرىزباي «جەكپە-جەك» دەپ شىرق اينالعان.
قىرعىزدىڭ ءبىر باتىرى وراز شىعىپ،
ول داعى ۇشىپ كەتتى ءبىر سايعاننان.

اعىباي وسى ءساتتى كۇتكەن ەدى –
جازىلدى قىلىشتاي بوپ بۇكتەمەلى.
ورازدىڭ ءزىل سۇيەگىن وڭگەرگەندە،
ساڭىلاق ساندىققوڭىر «مىڭق» دەمەدى.

اعىباي اعىپ-ۇشىپ ول دا كەتتى.
قوڭىر ات جەر-دۇنيەنى دوڭگەلەتتى.
ەڭىسكە سالىپ شاپقان قيىن ءتيىپ،
الدىنا حان كەنەنىڭ زورعا جەتتى…

* * *

ناۋرىزباي ويران سالدى جاۋ ۇستىندە،
ۇمىتتى قاتەردى دە، قاۋىپتى دە.
وققا ۇشىپ، نايزا قۇشىپ شەيىت كەتتى
شەتىنەپ ون ءبىر جىگىت تاۋ ۇستىندە.

شەگىنبەي قالعانداردى ارپالىستى،
اسۋدى تازالاۋعا جان سالىستى.
تويماي تۇر بىراق اسۋ كومەكەيى،
جۇتسا دا ەكى جاقتان قانشا ارىستى.

بارادى قان كەبەرسىپ، جان اۋىرلاپ،
جۇقارىپ جۇلىن-جۇيكە، سانا سىزداپ.
ناۋرىزباي ءبىر اشىققا شىققان كەزدە،
وق ءتيىپ مۇرتتاي ۇشتى اقاۋىز ات.

قازاق تا، قىرعىز داعى مۇنى كوردى،
جاس ناۋان شىبىن جاننان تۇڭىلەدى.
بۇقارباي شاۋىپ جەتىپ، سول ءبىر ساتتە
تورەسىن ات ۇستىنەن ءىلىپ ەدى.

قيقۋلاپ قىرعىز شاپتى سوڭدارىنان،
اعىباي شىعا كەلدى الدارىنان.
سوڭىندا شاكىر، قابان، مەڭدىبايلار،
شابىستى شىققانداي بوپ ءبىر ارمانىنان.

اسۋعا ەرجاننىڭ دا قولى جەتتى،
ىزا-شۋ كەرنەپ كەتتى توڭىرەكتى.
جالعىز ءسات – قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا
جان الىپ، جان بەرىسۋ بولىپ ءوتتى.

قىرعىزدار سەزدى مىقتاپ جايپالعانىن،
قازاقتار سەزدى جاۋدى قايتارعانىن.
ەرجاننىڭ جىگىتتەرى الىپ كەلدى
ناۋاننىڭ ءوز ءتول اتى – كەرتايلاعىن.

قول جەتتى قول ارتىنان تاۋ باسىنا،
جاۋ قاشتى سۇراي الماي ساۋعاسىن دا.
قاسقىرداي قويعا تيگەن شاپتى قازاق –
وسىلاي كەتكەن كەگىن الماسىن با؟!

قويىلدى قوس زەڭبىرەك تارتىپ العان،
شىعاتىن ۋاقىت كەلدى ءبىر قۇماردان.
دوپ ءتۇسىپ ويران-توپان بولىپ كەتتى
ورماننىڭ ورداسى جاق قالتىراعان.

بۇل كەزدە كۇن دە باتتى الاۋ باسىپ،
قىپ-قىزىل قان شاپاعىن جالاۋلاتىپ.
قىلىشتار قىنعا ءتۇسىپ، ال باتىرلار
توقتاتتى تۇلپارلارىن تاناۋراتىپ.

بىلمەككە بەت الىستى – كىم بار، كىم جوق؟
الۋ شارت قاس قارايماي ءبىر تۇگەندەپ.
ءبىر شەتتە قويداي بولىپ ءيىرىلىپ،
جارالى تۇتقىندار تۇر بۇرسەلەڭدەپ.

اۋزىندا كوپ قىرىلىپ بۇل اسۋدىڭ،
استىندا قالعان قازاق ۇلار شۋدىڭ.
كەتسە دە تالاي بوزداق ارماندا بوپ،
بۇل جەردە رەتى جوق جىلاسۋدىڭ.

ءبىر قاتەر –– ەرجان جوق بوپ تابىلمادى،
كەنەنىڭ جۇرەگى وت بوپ جالىندادى.
سارجاننان قالعان كوزدەن ايىرىلسا،
سانسىراپ، سارساڭ كەشىپ، سابىلعانى.

قارايىپ، قايعى كوشىپ ساناسىنان،
ىزدەتتى ولىكتەردىڭ اراسىنان.
تىم قۇرسا تابىلمادى مىنگەن اتى،
كورىندى قولعا تۇسكەن شاماسىنان.

ناۋرىزباي: «قىرعىز جاققا بارام، – دەدى، –
ەرجاندى تەز قۇتقارىپ الام!» – دەدى.
حان كەنە: «كۇن شىققانىن كۇتۋ كەرەك،
ازىرشە بۇل اڭگىمە ءتامام!» – دەدى.

* * *

جامان بوپ ورمان، جانتاي ۋ ىشكەننەن،
جاسىدى، جەڭىلدىم دەپ تىرەسكەننەن.
كوزدەرىن جارق ەتكىزىپ سول ءبىر شاقتا،
حات جەتتى سىپاتاي مەن رۇستەمنەن.

تۇر ەكەن حات مازمۇنى شۋاق توگىپ،
قاتالاپ قۇلاعانعا سۋات بولىپ.
بويلارىن شىمىرلاتتى ماناپتاردىڭ،
سيقىرداي ءبىر-اق ساتتە قۋات بەرىپ.

ول حاتتا: «دوستىعىمىز انىق، – دەپتى، –
ۇستايىق ءار قاشاندا جارىق بەتتى.
كەنەنى سان سوقتىرىپ، بۇگىن تۇندە
كەتەمىز بۇكىل قولدى الىپ! – دەپتى.

– كەتەمىز كەكىلىكتەن ورىن بەرىپ،
سەندەرگە دۇشپان بولىپ كورىنبەلىك.
تاڭ اتا «جاۋ قاشتىلاپ» ۇران سالىپ،
كەنەنى باسىپ قالسىن قولىڭ كەلىپ»…

بۇل جوسپار ورىندالدى!.. سولاي بولدى!
قىرعىزعا، ۇيسىنگە دە قولاي بولدى.
تار جەردە تاستاپ كەتىپ تۋىسقانى،
كەنەنىڭ زارلاعانىن قۇداي كوردى!

تاعدىر عوي، ءاربىر نارسە كەزەگىمەن،
كىم اسقان جازىمىشتىڭ كەزەڭىنەن.
حان كەنە ويدا جوقتا زارلاپ قالدى
ءوزىنىڭ قازاعىنان، ءوز ەلىنەن!

ول تۇردى قانى قاتىپ، جانى سۋىپ،
تاستادى تاعدىر مۇنى تاعى ىسىرىپ.
قاشقاندا، جولى بولماي، قولعا ءتۇستى
وتە الماي وزەنىنەن قاراسۋىق.

كوزدەگەن ءبىر ارمانعا ناق كىم جەتتى؟
كىم ءبىلسىن –– جامان، الدە جاقسىڭ جەتتى.
سوڭىنا ون ەكى مىڭ اسكەرىن اپ،
انەكي، ءبىر تۇكىرىپ ساتقىن كەتتى.

كىم نالا ايتا الادى قۇيىن، جەلگە؟
قۇدايدى قارعايدى ادام كۇيىنگەندە.
جالعاندا شىن وپاسىز دەۋشى ەدى عوي –
جولداسىن ساتىپ كەتكەن قيىن جەردە.

الداماي، السا جاقسى-اۋ كۇشى مىقتى،
كەنەنى الداپ وپقا ءتۇسىرىپتى.
اسپانعا قاراپ تۇرىپ «ءتاۋبا!» دەدى –
ناۋرىزباي جاۋ قولىنان سىتىلىپتى.

ول ەندى جولىن دا اڭداپ، جوعىن دا اڭداپ،
بولار-اۋ اعالاردىڭ كەگىن دە الماق.
ايتەۋىر، امان جەتسىن ەل شەتىنە،
وعان دا ورىس، قوقان تورىن جايماق.

كەلەدى كەنە، مىنە، تاس قورشاۋدا.
بولمايدى بۇدان بىلاي جوقتى اڭساۋعا.
ءوز باسى وتكەن كەككە وتەۋ بولار،
قىرعىزدان سۇرامايدى جانعا ساۋعا!

نىلدەي بوپ بۇزىلۋدا جان الەمى –
از عانا بۇل ساپاردان دامەلى ەدى.
التىنعا، اتاققا دا قىزىققان جوق،
كۇرەستى نامىسى ءۇشىن قازاق ەلى!

كەشەگى ەر دە قازاق، ءور دە قازاق –
بۇگىندەر بۇكىرەيىپ، جورعالاماق.
پەندە بوپ ورىس، قوقان اراسىندا،
جاسقانىپ، جەتىمدەي بوپ قورعالاماق.

جەتتى بۇل جەتىسۋعا قاڭعىرۋمەن،
كەزىندە ابىلاي سالعان «شاڭدى جولمەن».
مىنەكي، قانجىعادا كەلە جاتىر،
تۇتىلىپ مايتوبەدەي «قاندى جەردەن».

بۇل كەلدى وسى جەرگە ارناي باسىپ،
قازاقتى سىلكىنتسەم دەپ قالعان جاسىپ.
داريعا-اي، تىم بولماسا قالمادى عوي
ولەردە ءوز جۇرتىمەن ارمانداسىپ!

ون بەستە جولداس بولىپ اتتىڭ جالى،
بويىندا كۇش-قۋاتى تاسقىندادى.
«الاشتى اداقتاسام!» – دەگەن ەدى،
سول ماقسات جەتكىزبەدى، باس بۇرمادى.

ەندى كەش كوسەسە دە ارمان وتىن،
ەندى جوق، بۇرار ءساتى تاڭعا بەتىن.
تۇتاستاي قايتاراتىن بولدى قىرعىز
كەشەگى ابىلايدان قالعان ءوشىن.

سىپىرىپ باۋىر تەرى – ۇيەگىن دە،
يتىنە تاستار ما ەكەن سۇيەگىن دە!؟
سويتسە دە نۇر جالىندى وشىرە الماس،
لاپىلداپ لاۋلاپ تۇرعان جۇرەگىندە!

سول نۇرى كوك اسپانعا تارار ما ەكەن،
اۋالاپ الاشىنا بارار ما ەكەن؟!
بەسىگىن تەربەتىسىپ بەيبىت ەلدىڭ،
وت بولىپ وشاقتاردا جانار ما ەكەن؟!

بىلمەيدى-اۋ! بىلمەي كەتەر! كۇمانى كوپ.
بۇلىڭعىر بۇل جالعاننىڭ تۇراعى جوق.
ەسىمى ەل ەسىندە قالار ما ەكەن
ءداۋىردىڭ شەشىلمەيتىن سۇراعى بوپ؟!

تۋعالى تىنىش ءومىر ءبىر تاپپادى.
اۋلاقتا اششى جاسى بۇرشاقتادى.
جۇرە مە قاس دۇشپاننىڭ قۇلى بولىپ
«ۇلىم» دەپ ءۇمىت كۇتكەن ۇرپاقتارى؟

كۇن سايىن ءبىر ونەردى باستاپ قاسى،
ولاردىڭ بۇل قورلىقتان اسپاس باسى.
شىنىندا، بەكەر ەمەس، بەكەر ەمەس،
بوپايدىڭ تۇسكە كىرگەن اپپاق شاشى!

ءسۇرىنىپ بوساعادا جىعىلعانى –
كەتكەنى بۇل فانيدەن مۇنىڭ داعى.
باسىنىپ، باسقا شىعىپ توي جاسايدى-اۋ
زاماننىڭ زىمىستان مەن زۇلىمدارى!..

«ءتۇس اتتان!» داۋىس ۇردى قۇلاعىنا.
جەل ءتيدى سونەر-سونبەس شىراعىنا.
ەستىدى تۇڭعىش رەت مۇنداي ءسوزدى،
داق ءتۇستى دەگەن وسى، مىنە، ارىنا!

قىرىق بەس جىل بولىپتى تۋعانىنا،
جاسىنان اتا جولىن قۋمادى ما؟!
«ءتۇس اتتان!» دەپ زەكىدى ءبىر قارا قۇل،
شىنىمەن، ءتۇپ تامىرى قۋرادى ما؟

حان كەنە دەپ كۇرسىندى «وي، اللام-اي!»
تۇسىنەن بەينە شوشىپ ويانعانداي.
الدىنا اق وردانىڭ كەپ تۇر ەكەن،
كىرگىزدى ءبىر توپ قىرعىز ايالداماي.

بۇل ۇيگە جينالىپتى ءتامام قاسى.
ەشقايسى قول سوزبادى امانداسىپ.
ەسىنە تۇسە قالدى ەڭ العاشقى
وزىنە ارناپ تىككەن حان ورداسى.

وعان دا وي كەشۋمەن جەتىپ ەدى.
كەڭەيىپ، كەڭىپ ەدى كوكىرەگى.
مىناۋ ءبىر اق ورداعا كىردى، مىنە،
قازاقتىڭ سياقتى ءبىر جەتىمەگى.

حان كەنە بوساعادان قوزعالمادى
دەپ ەدى: «تورلەت، تورە!»، تورگە وزبادى.
جيىلعان كوپشىلىكتىڭ اراسىنان
جىمسيىپ جانتاي ماناپ ءسوز قوزعادى.

«حان كەنە، تورە كەنە، قالاي قالىڭ؟
انىقتاپ ماڭايىڭا قارايلاعىن.
قىرجيىپ، قىرجاڭ شايناپ قالعاندايسىڭ،
قىرعىزدىڭ الامىن دەپ بار ايماعىن.

قۇتىرىپ قۇداي بەرگەن نەسىبىڭە،
ەلىرىپ ەلگە سيماي ەسىرىپ ەڭ.
قازاقتىڭ ءتورىن بىلعاپ، مۇندا كەلىپ،
كىرە الماي تۇرسىڭ با ەندى ەسىگىمنەن؟

ايتشى ءوزىڭ قىرعىز ساعان نە قىلعانىن.
دەيسىڭ بە ءدال قاسىمنان تابىلمادىڭ؟
ورىسپەن سوعىسام دەپ ەل جىلاتتىڭ،
حالقىڭا قاستىق پا ەدى ساعىنعانىڭ؟

ورىسپەن وينايتۇعىن بالاسىڭ با؟
ودان دا كەلمەدىڭ بە جاراسىمعا؟
يەسى وت قارۋدىڭ ورىس دەگەن –
ول سەنىڭ كوك نايزاڭا قاراسىن با؟!

ەلىنە ەپتەستىرىپ بولار پانا
بەيىمدەۋ كەلمەس پە ەدى حان ورتاعا.
سەن بولساڭ، مۇندا كەلىپ، مەنى شاپتىڭ،
مەن سەنىڭ بارىپ پا ەدىم سارىارقاڭا؟!

ورىنداي الماعان سوڭ كەسىمىڭدى.
بۇرتاڭداپ، بۇزباق بولدىڭ ەسىگىمدى،
جاقسى جان بولماس پا ەدى كەشىرىمدى،
سەن نەگە نايزاعا ءىلدىڭ بەسىگىمدى؟!

كىناڭدى ويلاي الساڭ، ءبارىن ويلا.
سەن مۇندا حان ەمەسسىڭ، شادىرايما.
اتامدى اتەكەدەي قان قاپتىرعان،
سالەم ايت، بارعانىڭدا، ابىلايعا!

كەپ مۇندا ۇيسىندەردى كوتەرىپسىڭ.
نايزامەن جۇرتتى ايداۋعا توسەلىپسىڭ.
قىرعىزدى بىلمەيسىڭ-اۋ تاستا ويناعان
كەلسە دە بوي بەرمەيتىن نەشە مىقتىڭ.

حانى بوپ بۇكىل قازاق قاۋىمىنىڭ،
شەتىنەن ۇستامادىڭ اۋىرىنىڭ.
رۇستەم، سىپاتايىڭ بىردەي ساتىپ،
كورسەتىپ كەتتى، انە، جاۋىرىنىن!

تىم قوراش جان ەكەنسىڭ، الىپ دەسەك،
سونبەگەن شوقتى ءجۇرسىڭ تاۋىپ كوسەپ.
ءسوز ءبىتتى، ەندى بارىپ دەمىڭدى العىن،
وزىڭە سالىپ قويدىق مامىق توسەك!».

كەنەنى الىپ ءجۇردى جاساۋىلدار.
كىلكىلدەپ جۇرەك اينىپ، باس اۋىرلار.
جانتايدىڭ ءسوزى جەتتى سۇيەگىنە،
بولدى عوي ىشكىزگەندەي اتاۋىن ءزار.

جەتەلەپ ءبىر بوز ۇيگە الىپ كىردى.
تاعى دا باسى اينالىپ، تالىپ تۇردى.
ەشكىمگە ءتىس جارمادى، سىر بەرمەدى،
سۇم ءومىر ابدەن مۇنى جالىقتىردى.

شىنىندا،ءۇيدىڭ ءىشى شىرايلى ەكەن،
دەپ ەدى – زىندانىنا قۇلاي كەتەم.
ءۇي جايلى، قىزمەتشى جۇگىرىپ ءجۇر،
وسىلاي الدە مۇنى سىناي ما ەكەن؟

سابا تۇر بوساعادا مەلدەكتەگەن.
قازاقتى قاشان قىمىز شولدەتپەگەن!
ءبىر اياق ءىشىپ ەدى، ۇنامادى،
وسى عوي «جاۋدىڭ اسى – كەرمەك» دەگەن.

ازىراق تاتىپ كوردى جايادان دا.
مۇندايدا اس باتادى قاي ادامعا!
مامىققا جانتاي ايتقان سۇلاي كەتتى،
كىرپىككە ۇيقى ۇياتسىز تاياعاندا…

تۇسىنە تۇك قورقىنىش كىرمەپ ەدى،
سەزگەندەي ۇشىپ تۇردى بىردەڭەنى.
قاراسا، ورمان ماناپ قالشيىپ تۇر،
ايتقانى: «باتىر ءىنىڭ بىزگە كەلدى!»

حان كەنە «نە دەدىڭ؟» دەپ ءبىر اقىردى.
كورمەپتى ماناپ مۇنداي سۇراپىلدى.
كوزدەرى جاپ-جاسىل بوپ شانشىلعاندا،
بۇل جەردەن قاشقىسى كەپ… تۇرا تۇردى.

«ناۋرىزباي… ناۋرىزباي…» دەپ تۇتىعىپ تۇر
قوزعالىپ جۇتقىنشاعى، جۇتىنىپ تۇر.
جالتاقتاپ كۇزەتشىگە، وي ويلادى:
«ءولتىرىپ جىبەرمەسىن قۇتىرىق بۇل!»

ءبىر ساتتە بويىن جيىپ الدى ماناپ.
الدىندا حان كەنەنىڭ ءسان قۇراماق.
سىربازسىپ، سىزداپ سويلەپ جاۋاپ بەردى:
«ءوزى كەپ قولعا ءتۇستى قاندىبالاق!

ءوزىنىڭ سىزبەن بىرگە ولگىسى بار،
ولمەسە، ءوز قولىمەن كومگىسى بار.
شىعاردىق ءۇش تورەگە ۇكىم بۇگىن،
بىزدە دە قال قالمادى ەندى شىدار».

بۇل حابار شىبىن جانىن شىن شىعاردى –
«قاپ! قاپ!» – دەپ، باس بارماعىن قىرشىپ الدى.
«كورسەت!» دەپ ايتۋعا دا ءتىلى كەلمەي،
كەپتەلىپ كەڭىردەگى، تۇنشىعادى.

ءبىر كەزدە «كورسەت!» دەدى،تاعى اقىردى.
تورداعى ارىستانداي الاسۇردى.
ورمان تۇر باسىن شايقاپ، «بولمايدى» – دەپ،
قورلاپ تۇر قولعا تۇسكەن شاراسىزدى.

«ءۇش كۇندەي ءبىز ساقتايمىز ءۇش تورەنى، –
دەپ ماناپ مازاق ەتىپ، تىستەنەدى.
– دەم الىپ، ەت جەڭىزدەر، قىمىز ءىشىپ،
باسقاداي سۇراماي-اق ەشتەڭەنى.

ايتپاقشى، مىنا ءتوردى بىلەسىڭ بە؟
ەستىسەڭ جىلايسىڭ با، كۇلەسىڭ بە؟
ءۇيى بۇل قالشا ءبيدىڭ اعاسىنىڭ،
ونى ءوزىڭ بايلاپ ەدىڭ كۇرەسىنگە.

باتقانشا مامىق كورپە كوتەنىڭە.
اۋناي بەر اۋناعانشا توسەگىنە.
ءبىلىپ قوي بىراق تاعى، سەن جۇرەسىڭ
كەگىنىڭ قالشا ءبيدىڭ وتەۋىنە.

ناۋرىزباي ءوزى كەلدى، اڭعالاق پا؟
جارماسىپ بولماپ ەدى جاۋ-جاراققا.
ءبىز ونى باتىر بەدەر وتەۋى دەپ،
بەرەمىز اعاسىنا – جانعاراشقا.

بۇل ءسوزىم باردى ما ەندى ار جاعىڭا.
وسىلاي جەتتىڭ، تورە، ارمانىڭا.
وڭ قولىڭ ەكەن سەنىڭ ەرجان سۇلتان
سوندىقتان ءۇي تىكتىردىك وڭ جاعىڭا.

ءتور مەنەن كور لاقاتىن جالعاستىرىپ،
ءدال مۇنداي كۇنىڭ كوكتە تۇرماس كۇلىپ.
ەرتەڭسىز سۇلتانداردى، ايتسە داعى،
قايتەمىز ءبىر-بىرىمەن سىرلاستىرىپ».

مۇنى ايتىپ ورمان ماناپ كەتە باردى.
كەنەنىڭ قاسىرەتتەن شاشى اعاردى.
«كوزىمنىڭ جاسىن ەشكىم كورمەسىن» – دەپ،
توسەككە تاس بۇركەنىپ جاتا قالدى.

«ناۋانىم، – دەپ وكسىدى – نەگە كەلدىڭ؟
ءدال قازىر ەل-جۇرتىڭا كەرەك ەدىڭ.
سان ءتۇرلى تىعىرىقتان الىپ شىعىپ،
كوكەڭدى قولتىعىنان دەمەپ ەدىڭ!

تاعى دا «دەمەيىن» دەپ كەلىپ پە ەدىڭ؟
بالالىق قيالىڭا ەرىپ پە ەدىڭ؟
قان قاتقان جۇرەگىنە قاس دۇشپاننىڭ
مۇسىركەپ، اياعانىن كورىپ پە ەدىڭ؟

ءۇزىلىپ قالدىم با ەندى تامىرىمنان؟
كوز جازىپ قالدىم با ەندى جارىعىمنان؟
باق كەتتى-اۋ ماڭدايىمنان، قاراپ تۇرسام،
ات كەتتى-اۋ ات بايلايتىن قازىعىمنان!

ناۋانجان، سەن ەدىڭ عوي ساۋلەتىمىز.
ناۋانجان، سەن ەدىڭ عوي داۋلەتىمىز!
قۇدايدىڭ جازىپ قويعان جازۋى ما –
تەك قانا جاۋدان ولەر اۋلەتىمىز؟

باسىمدى تۇنەك بار ما تورلاماعان.
كوكەڭنىڭ جاسى، مىنە، سورعالاعان.
قان جۇتىپ، قاسىرەتپەن ارپالىسىپ،
قاپاستا جاتىر، انە، ەرجان اعاڭ!..»

قىرعىزدار كورسەتپەي-اق كۇش، بىلەكتى،
كەنەنىڭ جاعدايىن مۇشكىل ەتتى.
توزدىرىپ جۇلىن-جۇيكە، سانا، ميدى،
توزاقتىڭ تۋرا وزىندەي ءۇش كۇن ءوتتى.

ۇشەۋىن ءۇش توپ اتپەن الىپ ءجۇردى.
تۇپ-تۇيىق ءبىر اڭعارعا بارىپ كىردى.
تىلدەسىپ، ىمداسۋعا تاپپاي امال،
ءۇش سۇلتان ءبىر-بىرىنەن الىس تۇردى.

الدىمەن ناۋرىزبايدى اتتان الدى.
باتىردىڭ كوزى جايناپ، شوقتانادى.
ورەكپىپ، ءور كەۋدەسىن تاۋعا بەرىپ،
ءسۇزىلىپ كوك اسپانعا كوپ قارادى.

ساڭق ەتتى سونان كەيىن: «ەي، ماناپتار،
مەن ەمەس قيىن ساتتە تايعاناقتار.
سەندەردە مەن ۇستايتىن نايزا بار ما،
سەندەردە مەن مىنەتىن قانداي ات بار؟

بار بولسا، باس باتىرىڭ شىقسىن ماعان.
باتىر ما اتا جاۋىن تىقسىرماعان؟!
مەن ەدىم باتىر ناۋان – قان مايداندا
قىرعىزدى قۇيىرىققا قىستىرماعان!

حاس باتىر شىقسىن ماعان قارسى كەلىپ،
ونەرىن وسى جەردە ءبىر كورەلىك.
مەن جەڭسەم، حان كەنەنى بوساتىڭدار،
ءوزىمنىڭ وبالىم جوق، قالسام ءولىپ!».

قىرعىزدار تۇرىپ قالدى وشارىلىپ،
ناۋرىزباي ماناپتاردان توسادى ءۇمىت.
كەنەتتەن ورمان ماناپ قارق-قارق كۇلدى،
بارلىعى جاتىر جانە قوسا كۇلىپ.

دەدى ورمان كوكىرەگىن پاڭ كوتەرىپ:
«ەي، سۇلتان، جان ەكەنسىڭ قانعا جەرىك.
تورەنىڭ قانى ءتاتتى دەۋشى ەدى عوي،
ىشكىزىپ سونى ساعان كورسەتەلىك!

الىڭدار باسىن ەرجان اعاسىنىڭ،
ويىڭدار اڭعالاقتان قاراشىعىن.
كوز ەتىن جەسىن داعى، قانىن ءىشسىن،
ءبىر تويسىن قارنى ابىلاي بالاسىنىڭ!»

بايلادى ناۋرىزبايدىڭ قول-اياعىن،
بىرەۋلەر ايتىپ جاتىر «توبالارىن»
ءبىر جەندەت ەرجان باسىن شاۋىپ ءتۇستى،
«وزىڭە بولدى عوي – دەپ – ءوز وبالىڭ!»

ەرجاننىڭ قىزىل قانى بۇرقىرادى.
كەنەنىڭ شىبىن جانى شىرقىرادى.
بايلاۋلى قول-اياعى باتىر ناۋان
وكىرىپ، «ەرجەكەلەپ» بۇلقىنادى.

ناۋاندى شالقاسىنان سالدى كەلىپ.
ۋىستاپ قۇيدى اۋزىنا قاندى كەلىپ.
شىڭعىرىپ كىسىنەدى جىلقى بىتكەن،
قىپ-قىزىل اعىپ جاتقان قاندى كورىپ.

بولدى ما مۇنداي قورلاۋ بۇرىندارى؟
قىرعىزدىڭ سۇمدىق ەكەن ىرىمدارى –
ەرجاننىڭ ەكى كوزىن ويىپ الىپ،
اۋزىنا ناۋرىزبايدىڭ تىعىندادى.

تۇرعىزدى ناۋرىزبايدى بەتى قان-قان.
ءبىر قىرعىز قىلدان ەسكەن اكەلدى ارقان.
كەيبىرەۋ «بۇعان ەندى نە ىستەمەك؟» دەپ،
قىزىقتاپ قاراپ قالدى بولىپ اڭ-تاڭ.

ناۋاندى قوس اعاشقا كەردى بايلاپ.
قاسقىرداي حاس باتىر تۇر كوزى جايناپ.
تاعى دا شىعا كەلىپ الگى جەندەت،
ناۋانعا تاياپ باردى قارۋ سايلاپ.

«بار كۇشى بۇل باتىردىڭ وڭ قولىندا.
نايزاسى ءمۇلت كەتپەيتىن سوزعانىندا.
الدىمەن شاۋىپ تاستا وڭ جاق قولىن،
سودان سوڭ شاۋىپ تاستا سول قولىن دا!» –

دەپ جانتاي جەندەتىنە بەردى پارمەن.
باس جاندەت ناۋرىزبايعا كەلدى سانمەن.
ءاپ-ساتتە ەكى قولىن شاپقانىندا،
قالمادى جاس باتىردا ەندى دارمەن.

تىك تۇرىپ قۇلاماستان شوگىپ قالدى.
كەيبىرەۋ اياپ تا تۇر ارىستاندى.
«باسىن شاپ!» دەپ اقىردى جانتاي ماناپ،
ءوز قولى قىلىشقا دا بارىپ قالدى.

دومالاپ جاس باتىردىڭ ءتۇستى باسى،
قان-قان بوپ جەندەت كەتتى ءۇستى-باسى.
اسپانعا كەنەسارى قاراپ قاپتى،
جاپ-جاسىل كوزدەرىنەن ۇشقىن اتىپ.

«باقۇل بول، باۋىرىم!» – دەپ كۇبىرلەدى، –
پەيىشكە سەن جەتەسىڭ بۇگىن!» – دەدى
قارادى اسقار تاۋعا سودان كەيىن،
بەتىنەن بىلىنبەدى تۇڭىلگەنى…

وسى ءبىر سۇراپىلدى حالىق كوردى.
ىسىنە ماناپتاردىڭ قانىق بولدى.
ولتىرمەي حان كەنەنى بۇل ارادا،
جانتايدىڭ ورداسىنا الىپ كەلدى.

وردا تۇر بوي كوتەرىپ، وي كوتەرىپ،
جەڭىستىڭ شاتتىعىنا توي كوتەرىپ.
جىگىتتەر كىلەمدى الىپ ورتاداعى،
وگىزدىڭ ءبىر تەرىسىن جايدى اكەلىپ.

كەنەنى سول تەرىگە وتىرعىزدى.
كۇلكى مەن كەكەسىننىڭ وتى قىزدى.
«ال، كەنە، ءبىز الامىز باسىڭىزدى،
ماڭگىلىك وشىرەمىز وتىڭىزدى!

قۇدايدىڭ قالاۋىمەن، شاما جەتسە،
ءبىر زاۋال بولار دەپ ەك قارابەتكە»، –
دەپ جانتاي، قىلىش سايلاپ دايىن تۇرعان
ىم قاقتى ءوز تۋىسى قوجابەككە.

قىلىشقا حان كەنەنىڭ ءتۇستى كوزى،
جۇزىنەن سۋىق اجال ۇسكىرەدى.
باياعى تاستانبەكتىڭ الماسى ەكەن،
جوق ودان ەندى قورقىپ، تىكسىنەرى.

«بۇل ەلدىڭ بىرەۋى وسى ىرىسىنىڭ.
بۇل ەلدىڭ قۇرىشى وسى قۇرىشىنىڭ.
اداسپاي التىن باستى تاباتىنى-اي
قىرعىزدىڭ قاسيەتتى قىلىشىنىڭ!» –

دەپ كۇلدى راحاتتانىپ كەنەسارى.
جىم بولدى ەل بۇل كۇلكۇسىن كورە سالىپ.
قوجابەك قاتتى بوقتاپ، ءتىسىن قايراپ،
كەنەنىڭ باسىن قاقتى كەلە سالىپ.

باستاعى جاسىل جانار اشىق قالدى.
كورگەندەر جىپىلىقتاپ، جاسىپ قالدى.
وتىرعان جۇرەسىنەن ۇلى دەنە
سول كۇيى ءتىپ-تىگىنەن قاتىپ قالدى.
سوڭعى تولعانىس

ءبىر جارىم عاسىر ءوتتى سودان بەرى
قۇپيا سىردى قوزعاپ تەرەڭدەگى.
رۋحى حان كەنەنىڭ كوكتى شارلاپ،
قانشا ورلەپ، قانشاما رەت تومەندەدى.
قازاقتىڭ قازاقتىعى قاقپاقىل بوپ،
قانشا ءولىپ، قانشاما رەت كوگەرمەدى؟!
بەينەسىن سوڭعى حاننىڭ قالدى ساقتاپ
ەلىنىڭ جىر مەن داستان، ولەڭدەرى.
قازاقتىڭ قازاقتىعىن قالدى ساقتاپ
ەلىنىڭ ءور ەرلەرى، ولەرمەنى.
تايتالاس، تابان تىرەس، تارتىسۋمەن
ءبىر جارىم عاسىر ءوتتى سودان بەرى.

ءبىزدىڭ ءسوز سوزىندەي مە نارازىنىڭ؟
تەڭ باسقان ءساتى قايسى تارازىنىڭ؟
نازاسىن ۇمىتتىق پا ۇلى جۇرتتىڭ،
جازاسىن كەشىردىك پە جازالىنىڭ؟
تاريحتىڭ شەجىرەسىن وقىعاننىڭ
كوزىنەن قورعاسىنداي تامادى مۇڭ.
قىلىشىن سيپار ەدى ول بابالاردىڭ،
جەبەسىن سۇيەر ەدى ول ساداعىنىڭ!
حالقىنىڭ قاسيەتىن قاستەر تۇتقان
كوپتىگى قانداي عاجاپ سانالىنىڭ!
كەۋدەدە ءبىر ۇمىتتەر ۇشقىندايدى
كەنەنىڭ وتىنداي بوپ جانارىنىڭ.

كوتەرىپ جۇگىن وتكەن قارا ناردىڭ
باس يدىك ارۋاعىنا بابالاردىڭ.
ايتىلار سوزدەر بىراق ايتىلدى ما
اۋزىندا تۇرعان سىزداپ جارالاردىڭ؟
جاۋابىن جايداي ەتىپ بەرە الدىق پا
نامىسقا ءتيىپ جاتقان تابالاردىڭ؟
بەت قويىپ، بەلدى بۋىپ جۇرە الدىق پا
وكسىگەن وتەۋىنە ادال اردىڭ؟
ءالى دە ءبىزدىڭ تاريح بىتەۋ جاتىر
قۇلاعان ورنىنداي بوپ قالالاردىڭ.
وشپەيتىن زار زاماننىڭ قارا داعى –
سورعالاپ قالعان ءىزى قارا قاننىڭ!

جاسىنان جاۋ ءىلىنىپ نازارىنا،
«اتتانداپ» قارسى شاپقان اجالىنا،
كەشەگى كەتتى ەمەس پە كەنەسارى
ار ءىسىن اماناتتاپ قازاعىنا!
داڭق ءۇشىن، جاۋلاۋ ءۇشىن شاپقان جوق قوي،
ويرانداپ، ورىس-قوقان قامالىنا.
دۇشپانعا قولدى بولعان التىن باسى
تۇڭىلمەي، ءتوزىپ ءوتتى ازابىنا.
دۇنيە-اي، قىرعىزدا ولگەن دوستارىنىڭ
باستارىن ءىلدى قوقان بازارىنا!
باسى ەمەس تەك كەنەنىڭ، قانشا باستار
تالكەك بوپ، ءتۇستى جاۋدىڭ تابانىنا.

كەۋدەنى، كەنەنى ايتساق، قاري ما مۇڭ؟
تۋ ەتىپ كوتەرەمىز ءفاني – جانىن.
ءبىز بىراق قاماۋىنان شىقپاي ءجۇرمىز
باياعى باسقىنشىلىق قاعيدانىڭ.
كوڭىلگە مەدەۋ ەتتىك، بىلگەننەن سوڭ
وسەتىن ارتىمىزدا ءسابي بارىن.
شىركىن-اي، قازىپ، قاتتاپ قويار ما ەدىك،
تاريحتىڭ تىلسىمىنىڭ ءبارىن-ءبارىن!
شىركىن-اي، قايتا ورالتىپ الار ما ەدىك
زارلاعان زامانداردىڭ سارىندارىن!..
ءدال بۇگىن كەنەسارى كوتەرىپ تۇر
قازاقتىڭ نامىسى مەن ار-يمانىن!

---

ابۋباكىر قايران

 

Басқалармен бөлісе отырыңыз

Facebook

Twitter

Google+

VKontakte

WhatsApp

Telegram

Одноклассники

LinkedIn

Email

Copy link

Print