مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ اتاپ وتكەندەي، بۇگىندە پارلامەنت پەن ماسليحاتتارداعى ايەلدەردىڭ ۇلەسى ارتتى. ارۋلارىمىز عىلىم، ءبىلىم، بيزنەس، مەديتسينا سالاسىندا، وندىرىستە جانە سپورتتا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ جاتىر. الەۋمەتتىك سالادا قانشاما ارۋلارىمىز حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ بويىنشا ەرەن ەڭبەك ءسىڭىرىپ ءجۇر. بۇل جولى الەۋمەتتىك سالادا اسا ماڭىزدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ جۇرگەن جاس مامانمەن سۇحباتتاستىق.
ۋماروۆا زۋلفيا الديبەكقىزى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى جاستار ساياساتى جونىندەگى كەڭەس مۇشەلەرى باستاماشىلىق ەتكەن «Jas Keñes Sıylyğy» جوباسىنداعى «Adamgerşılık» نوميناتسياسىنىڭ جەڭىمپازى، الماتى قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسى «جان سايا» داعدارىس ورتالىعىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتكەرى.
– زۋلفيا حانىم، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ەلىمىزدە گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ، ايەلدەر قاۋىمىن قولداۋ شارالارى قانشالىقتى دامىپ كەلەدى؟
– قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە مەملەكەت تاراپىنان ايەلدەرگە مىقتى قولداۋ كورسەتىلۋدە. گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىرشاما جۇمىستار اتقارىلدى. 2023-2030 جىلدارعا ارنالعان وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى. زاڭنامالىق دەڭگەيدە ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋدى جويۋ جانە تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى نورمالار قابىلداندى. ياعني، ايەلدەردىڭ تولىققاندى جۇمىس جاساۋىنا، بيزنەس باستاۋىنا جانە تاعى باسقا باعىتتاردا دامۋىنا بارلىق مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلىپ جاتىر.
مەملەكەتتىك قىزمەتتە، ساياساتتا جانە كورپوراتيۆتىك سەكتوردا ايەلدەردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىستار جالعاسۋدا. ستاتيستيكاعا سايكەس، 2022 جىلى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسى 55%-دان استام (46,5 مىڭ) بولدى، ولاردىڭ 39%-دان استامى (9,2 مىڭ) باسشىلىق لاۋازىمداردا قىزمەت ەتەدى. ساياسي لاۋازىمداردا 59 ايەل جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ قاتارىندا مينيسترلەر، اگەنتتىك، جوعارى اۋديتورلىق پالاتا جانە كونستيتۋتسيالىق سوت توراعالارى، وبلىس پەن قالا اكىمدەرىنىڭ ورىنباسارلارى بار.
شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسى 44,6%، ال كاسىپورىن باسشىلارىنىڭ 30%-دان استامى نازىك جاندىلار. ۇكىمەت باسشىلىق ورگاندارىندا ايەلدەردىڭ ۇلەسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ارتتىرۋ جونىندە شارالار قابىلداپ جاتىر.
جىل سايىن قارجىلىق جانە قارجىلىق ەمەس شارالار ارقىلى ايەلدەردىڭ كاسىپكەرلىگىنە قولداۋ ارتىپ كەلەدى. وسىلايشا، ولاردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرى ارتۋدا.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى بەرگەن مالىمەتتەرگە سايكەس، ەلىمىزدە 4,3 ميلليون ايەل جۇمىس ىستەيدى، بۇل جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ جالپى سانىنىڭ 48%-ىن قۇرايدى. ايەلدەردىڭ 35%-ى ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا، 32%-ى ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە عىلىم سالاسىندا، 14%-ى ونەركاسىپ، قۇرىلىس جانە كولىك سالاسىندا، ال 9%-دان استامى اۋىل شارۋاشىلىعىندا جۇمىس ىستەيدى.
وسى كورسەتكىشتەرگە قاراپ، ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ قوعامداعى ءرولى ايتارلىقتاي ارتقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا دا وڭ وزگەرىستەر بار. بالا بوسانۋ، جۇكتىلىك، ءسابي كۇتىمىنە بايلانىستى بەرىلەتىن بىرجولعى جاردەماقىلاردىڭ مولشەرى ۇلعايدى. كوپ بالالى انالاردى قولداۋ شارالارى جۇيەلەندى.
جالپى، مەملەكەت تاراپىنان ايەلدەرگە بايلانىستى كورسەتىلىپ جاتقان قولداۋ ءوز ناتيجەسىن بەرىپ جاتىر دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.
– حانىمدارىمىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن تاعى قانداي قوسىمشا جاعدايلار جاساۋ قاجەت؟
– ايەلدەردىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك قولداۋدان بولەك، وتباسى قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋ، ايەلدەر دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، تۇراقتى جانە ۇيلەسىمدى وتباسىلىق قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا كەلسەك، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە مەديتسينالىق سكرينينگتەر كەزەڭ-كەزەڭىمەن وتەدى. ايەلدەردىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارىن، قاتەرلى ىسىكتەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا تەكسەرىستەر جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى. سونىمەن قاتار رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كۋرستار مەن سەمينارلار وتكىزىلەدى.
قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ءوز دەنساۋلىعى مەن رەپرودۋكتيۆتى ماسەلەلەرى بويىنشا ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن ارنايى كۋرستار ۇيىمداستىرىلادى.
وسى شارالاردىڭ بارلىعى نازىك جاندىلاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. سونىمەن قاتار وتباسى قۇندىلىقتارىن نىعايتۋ ءۇشىن جاڭا مەملەكەتتىك جوبالاردى كوبەيتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
– ايەلدەردى قولداۋ ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسى قانشالىقتى ءتيىمدى؟
– وتان – وتباسىدان باستالادى. وتباسى باقىتتى بولسا، مەملەكەت تە داميدى. الايدا كەيبىر وتباسىلار مۇڭسىز، قامسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتسا، ەندى ءبىر وتباسىندا قيىندىقتار تۋىندايتىنى زاڭدىلىق.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا 49 داعدارىس ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ 17-ءسى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە تيەسىلى. ولار 8 الەۋمەتتىك باعىتتا كومەك كورسەتەدى. نەگىزگى ماقساتى – ايەلدەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋ.
بۇل ورتالىقتاردا ايەلدەر بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىنان وتەدى. بالالارعا ارنالعان سپورتتىق جانە شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەر، تەگىن باسسەينگە جازىلۋ سياقتى مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان.
مىسالى، الماتى قالاسىندا 8 اۋدان بار، ءار اۋداندا جەكە-جەكە وتباسىن قولداۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى.
داعدارىس ورتالىقتارىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولعان ايەلدەر تۇرادى. ءار ايەلگە كومەك كورسەتۋدىڭ جەكە ءىس-جوسپارى جاسالادى. ورتالىقتا ولار پسيحولوگيالىق، زاڭنامالىق، مەديتسينالىق كومەك الادى.
قاجەت بولعان جاعدايدا ەمحانالارعا تىركەلىپ، بالالارى مەكتەپكە ورنالاستىرىلادى، جاردەماقى الۋ جولدارى تۇسىندىرىلەدى. سونداي-اق ايەلدەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماسەلەسى شەشىلەدى. ماماندىعى جوق جاندار كۋرستاردا وقىپ، كاسىپكە ۇيرەنەدى.
داعدارىس ورتالىعىنا كەلگەن ايەلدەر 6 ايعا دەيىن تۇرا الادى. وسى ۋاقىت ىشىندە ولارعا تۇرعىن ءۇي، جۇمىس، ءبىلىم الۋ، مەديتسينالىق كومەك بويىنشا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىلەدى.
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى ستاتيستيكا نە دەيدى؟
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بۇرىننان بار ماسەلە. بىراق قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى مۇنداي وقيعالار تەز تارالىپ جاتىر.
مىسالى، بۇرىن اگرەسسورعا تەك ەسكەرتۋ جاسالسا، قازىر زاڭ قاتايىپ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. بۇل ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋداعى ماڭىزدى قادام دەپ بىلەمىن.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
سۇحباتتاسقان مەرۋەرت رايىم
