Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev atap ótkendeı, búginde Parlament pen máslıhattardaǵy áıelderdiń úlesi artty. Arýlarymyz ǵylym, bilim, bıznes, medıına salasynda, óndiriste jáne sportta úlken jetistikterge jetip jatyr. Áleýmettik salada qanshama arýlarymyz halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartý boıynsha eren eńbek sińirip júr. Bul joly áleýmettik salada asa mańyzdy jobalardy júzege asyryp júrgen jas mamanmen suhbattastyq.
Ýmarova Zýlfııa Áldıbekqyzy – Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Jastar saıasaty jónindegi keńes músheleri bastamashylyq etken «Jas Keñes Sıylyğy» jobasyndaǵy «Adamgerşılık» nomınaııasynyń jeńimpazy, Almaty qalasy Jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasy «Jan Saıa» daǵdarys ortalyǵynyń áleýmettik qyzmetkeri.
– Zýlfııa hanym, sizdiń oıyńyzsha, elimizde genderlik saıasatty júzege asyrý, áıelder qaýymyn qoldaý sharalary qanshalyqty damyp keledi?
– Qazirgi tańda elimizde memleket tarapynan áıelderge myqty qoldaý kórsetilýde. Genderlik teńdikke qol jetkizý úshin birshama jumystar atqaryldy. 2023-2030 jyldarǵa arnalǵan Otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasy bekitildi. Zańnamalyq deńgeıde áıelderge qatysty kemsitýdi joıý jáne teńdikti ilgeriletý jónindegi normalar qabyldandy. Iaǵnı, áıelderdiń tolyqqandy jumys jasaýyna, bıznes bastaýyna jáne taǵy basqa baǵyttarda damýyna barlyq múmkindikter qarastyrylyp jatyr.
Memlekettik qyzmette, saıasatta jáne korporatıvtik sektorda áıelderdiń úlesin arttyrý boıynsha jumystar jalǵasýda. Statıstıkaǵa sáıkes, 2022 jyly memlekettik qyzmettegi áıelderdiń úlesi 55%-dan astam (46,5 myń) boldy, olardyń 39%-dan astamy (9,2 myń) basshylyq laýazymdarda qyzmet etedi. Saıası laýazymdarda 59 áıel jumys isteıdi, olardyń qatarynda mınıstrler, agenttik, Joǵary aýdıtorlyq palata jáne Konstıtýııalyq sot tóraǵalary, oblys pen qala ákimderiniń orynbasarlary bar.
Shaǵyn jáne orta kásipkerliktegi áıelderdiń úlesi 44,6%, al kásiporyn basshylarynyń 30%-dan astamy názik jandylar. Úkimet basshylyq organdarynda áıelderdiń úlesin kezeń-kezeńmen arttyrý jóninde sharalar qabyldap jatyr.
Jyl saıyn qarjylyq jáne qarjylyq emes sharalar arqyly áıelderdiń kásipkerligine qoldaý artyp keledi. Osylaısha, olardyń ekonomıkalyq múmkindikteri artýda.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi bergen málimetterge sáıkes, elimizde 4,3 mıllıon áıel jumys isteıdi, bul jumyspen qamtylǵandardyń jalpy sanynyń 48%-yn quraıdy. Áıelderdiń 35%-y saýda jáne qyzmet kórsetý salasynda, 32%-y bilim, densaýlyq saqtaý jáne ǵylym salasynda, 14%-y ónerkásip, qurylys jáne kólik salasynda, al 9%-dan astamy aýyl sharýashylyǵynda jumys isteıdi.
Osy kórsetkishterge qarap, elimizde áıelderdiń qoǵamdaǵy róli aıtarlyqtaı artqanyn baıqaý qıyn emes. Áleýmettik qorǵaý salasynda da oń ózgerister bar. Bala bosaný, júktilik, sábı kútimine baılanysty beriletin birjolǵy járdemaqylardyń mólsheri ulǵaıdy. Kóp balaly analardy qoldaý sharalary júıelendi.
Jalpy, memleket tarapynan áıelderge baılanysty kórsetilip jatqan qoldaý óz nátıjesin berip jatyr dep senimmen aıta alamyz.
– Hanymdarymyzdyń ómir súrý sapasyn jaqsartý úshin taǵy qandaı qosymsha jaǵdaılar jasaý qajet?
– Áıelderdiń ómir sapasyn jaqsartý úshin áleýmettik qoldaýdan bólek, otbasy qundylyqtaryn nasıhattaý, áıelder densaýlyǵyn saqtaý, turaqty jáne úılesimdi otbasylyq qarym-qatynas qalyptastyrý qajet dep oılaımyn.
Densaýlyq saqtaý salasyna kelsek, qazirgi tańda elimizde medıınalyq skrınıngter kezeń-kezeńimen ótedi. Áıelderdiń sozylmaly aýrýlaryn, qaterli isikterdiń aldyn alý maqsatynda tekserister júıeli túrde júrgiziledi. Sonymen qatar reprodýktıvti densaýlyqty saqtaý máseleleri boıynsha kýrstar men semınarlar ótkiziledi.
Qyz-kelinshekterdiń óz densaýlyǵy men reprodýktıvti máseleleri boıynsha saýattylyq deńgeıin arttyrý úshin arnaıy kýrstar uıymdastyrylady.
Osy sharalardyń barlyǵy názik jandylardyń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan. Sonymen qatar otbasy qundylyqtaryn nyǵaıtý úshin jańa memlekettik jobalardy kóbeıtý kerek dep esepteımin.
– Áıelderdi qoldaý ortalyqtarynyń jumysy qanshalyqty tıimdi?
– Otan – otbasydan bastalady. Otbasy baqytty bolsa, memleket te damıdy. Alaıda keıbir otbasylar muńsyz, qamsyz ómir súrip jatsa, endi bir otbasynda qıyndyqtar týyndaıtyny zańdylyq.
Qazirgi tańda Qazaqstanda 49 daǵdarys ortalyǵy jumys isteıdi, onyń 17-si memlekettik mekemelerge tıesili. Olar 8 áleýmettik baǵytta kómek kórsetedi. Negizgi maqsaty – áıelderdiń ómir súrý deńgeıin jaqsartý.
Bul ortalyqtarda áıelder biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótedi. Balalarǵa arnalǵan sporttyq jáne shyǵarmashylyq úıirmeler, tegin basseınge jazylý sııaqty múmkindikter qarastyrylǵan.
Mysaly, Almaty qalasynda 8 aýdan bar, ár aýdanda jeke-jeke otbasyn qoldaý ortalyǵy jumys isteıdi.
Daǵdarys ortalyqtarynda turmystyq zorlyq-zombylyqtyń qurbany bolǵan áıelder turady. Ár áıelge kómek kórsetýdiń jeke is-jospary jasalady. Ortalyqta olar psıhologııalyq, zańnamalyq, medıınalyq kómek alady.
Qajet bolǵan jaǵdaıda emhanalarǵa tirkelip, balalary mektepke ornalastyrylady, járdemaqy alý joldary túsindiriledi. Sondaı-aq áıelderdi jumysqa ornalastyrý máselesi sheshiledi. Mamandyǵy joq jandar kýrstarda oqyp, kásipke úırenedi.
Daǵdarys ortalyǵyna kelgen áıelder 6 aıǵa deıin tura alady. Osy ýaqyt ishinde olarǵa turǵyn úı, jumys, bilim alý, medıınalyq kómek boıynsha jan-jaqty qoldaý kórsetiledi.
– Turmystyq zorlyq-zombylyqqa qatysty statıstıka ne deıdi?
– Turmystyq zorlyq-zombylyq burynnan bar másele. Biraq qazir áleýmettik jeliler arqyly mundaı oqıǵalar tez taralyp jatyr.
Mysaly, buryn agressorǵa tek eskertý jasalsa, qazir zań qataıyp, qylmystyq jaýapkershilikke tartylady. Bul áıelderdiń quqyǵyn qorǵaýdaǵy mańyzdy qadam dep bilemin.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
Suhbattasqan Merýert Raıym
