Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev atap ötkendei, bügınde Parlament pen mäslihattardaǧy äielderdıŋ ülesı artty. Arularymyz ǧylym, bılım, biznes, medisina salasynda, öndırıste jäne sportta ülken jetıstıkterge jetıp jatyr. Äleumettık salada qanşama arularymyz halyqtyŋ äl-auqatyn jaqsartu boiynşa eren eŋbek sıŋırıp jür. Būl joly äleumettık salada asa maŋyzdy jobalardy jüzege asyryp jürgen jas mamanmen sūhbattastyq.
Umarova Zulfiia Äldibekqyzy – Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ janyndaǧy Jastar saiasaty jönındegı keŋes müşelerı bastamaşylyq etken «Jas Keñes Sıylyğy» jobasyndaǧy «Adamgerşılık» nominasiiasynyŋ jeŋımpazy, Almaty qalasy Jūmyspen qamtu jäne äleumettık baǧdarlamalar basqarmasy «Jan Saia» daǧdarys ortalyǧynyŋ äleumettık qyzmetkerı.
– Zulfiia hanym, sızdıŋ oiyŋyzşa, elımızde genderlık saiasatty jüzege asyru, äielder qauymyn qoldau şaralary qanşalyqty damyp keledı?
– Qazırgı taŋda elımızde memleket tarapynan äielderge myqty qoldau körsetılude. Genderlık teŋdıkke qol jetkızu üşın bırşama jūmystar atqaryldy. 2023-2030 jyldarǧa arnalǧan Otbasylyq jäne genderlık saiasat tūjyrymdamasy bekıtıldı. Zaŋnamalyq deŋgeide äielderge qatysty kemsıtudı joiu jäne teŋdıktı ılgerıletu jönındegı normalar qabyldandy. Iаǧni, äielderdıŋ tolyqqandy jūmys jasauyna, biznes bastauyna jäne taǧy basqa baǧyttarda damuyna barlyq mümkındıkter qarastyrylyp jatyr.
Memlekettık qyzmette, saiasatta jäne korporativtık sektorda äielderdıŋ ülesın arttyru boiynşa jūmystar jalǧasuda. Statistikaǧa säikes, 2022 jyly memlekettık qyzmettegı äielderdıŋ ülesı 55%-dan astam (46,5 myŋ) boldy, olardyŋ 39%-dan astamy (9,2 myŋ) basşylyq lauazymdarda qyzmet etedı. Saiasi lauazymdarda 59 äiel jūmys ısteidı, olardyŋ qatarynda ministrler, agenttık, Joǧary auditorlyq palata jäne Konstitusiialyq sot töraǧalary, oblys pen qala äkımderınıŋ orynbasarlary bar.
Şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktegı äielderdıŋ ülesı 44,6%, al käsıporyn basşylarynyŋ 30%-dan astamy näzık jandylar. Ükımet basşylyq organdarynda äielderdıŋ ülesın kezeŋ-kezeŋmen arttyru jönınde şaralar qabyldap jatyr.
Jyl saiyn qarjylyq jäne qarjylyq emes şaralar arqyly äielderdıŋ käsıpkerlıgıne qoldau artyp keledı. Osylaişa, olardyŋ ekonomikalyq mümkındıkterı artuda.
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı bergen mälımetterge säikes, elımızde 4,3 million äiel jūmys ısteidı, būl jūmyspen qamtylǧandardyŋ jalpy sanynyŋ 48%-yn qūraidy. Äielderdıŋ 35%-y sauda jäne qyzmet körsetu salasynda, 32%-y bılım, densaulyq saqtau jäne ǧylym salasynda, 14%-y önerkäsıp, qūrylys jäne kölık salasynda, al 9%-dan astamy auyl şaruaşylyǧynda jūmys ısteidı.
Osy körsetkışterge qarap, elımızde äielderdıŋ qoǧamdaǧy rölı aitarlyqtai artqanyn baiqau qiyn emes. Äleumettık qorǧau salasynda da oŋ özgerıster bar. Bala bosanu, jüktılık, säbi kütımıne bailanysty berıletın bırjolǧy järdemaqylardyŋ mölşerı ūlǧaidy. Köp balaly analardy qoldau şaralary jüielendı.
Jalpy, memleket tarapynan äielderge bailanysty körsetılıp jatqan qoldau öz nätijesın berıp jatyr dep senımmen aita alamyz.
– Hanymdarymyzdyŋ ömır süru sapasyn jaqsartu üşın taǧy qandai qosymşa jaǧdailar jasau qajet?
– Äielderdıŋ ömır sapasyn jaqsartu üşın äleumettık qoldaudan bölek, otbasy qūndylyqtaryn nasihattau, äielder densaulyǧyn saqtau, tūraqty jäne üilesımdı otbasylyq qarym-qatynas qalyptastyru qajet dep oilaimyn.
Densaulyq saqtau salasyna kelsek, qazırgı taŋda elımızde medisinalyq skriningter kezeŋ-kezeŋımen ötedı. Äielderdıŋ sozylmaly aurularyn, qaterlı ısıkterdıŋ aldyn alu maqsatynda tekserıster jüielı türde jürgızıledı. Sonymen qatar reproduktivtı densaulyqty saqtau mäselelerı boiynşa kurstar men seminarlar ötkızıledı.
Qyz-kelınşekterdıŋ öz densaulyǧy men reproduktivtı mäselelerı boiynşa sauattylyq deŋgeiın arttyru üşın arnaiy kurstar ūiymdastyrylady.
Osy şaralardyŋ barlyǧy näzık jandylardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan. Sonymen qatar otbasy qūndylyqtaryn nyǧaitu üşın jaŋa memlekettık jobalardy köbeitu kerek dep esepteimın.
– Äielderdı qoldau ortalyqtarynyŋ jūmysy qanşalyqty tiımdı?
– Otan – otbasydan bastalady. Otbasy baqytty bolsa, memleket te damidy. Alaida keibır otbasylar mūŋsyz, qamsyz ömır sürıp jatsa, endı bır otbasynda qiyndyqtar tuyndaityny zaŋdylyq.
Qazırgı taŋda Qazaqstanda 49 daǧdarys ortalyǧy jūmys ısteidı, onyŋ 17-sı memlekettık mekemelerge tiesılı. Olar 8 äleumettık baǧytta kömek körsetedı. Negızgı maqsaty – äielderdıŋ ömır süru deŋgeiın jaqsartu.
Būl ortalyqtarda äielder bılıktılıktı arttyru kurstarynan ötedı. Balalarǧa arnalǧan sporttyq jäne şyǧarmaşylyq üiırmeler, tegın basseinge jazylu siiaqty mümkındıkter qarastyrylǧan.
Mysaly, Almaty qalasynda 8 audan bar, är audanda jeke-jeke otbasyn qoldau ortalyǧy jūmys ısteidı.
Daǧdarys ortalyqtarynda tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ qūrbany bolǧan äielder tūrady. Är äielge kömek körsetudıŋ jeke ıs-jospary jasalady. Ortalyqta olar psihologiialyq, zaŋnamalyq, medisinalyq kömek alady.
Qajet bolǧan jaǧdaida emhanalarǧa tırkelıp, balalary mektepke ornalastyrylady, järdemaqy alu joldary tüsındırıledı. Sondai-aq äielderdı jūmysqa ornalastyru mäselesı şeşıledı. Mamandyǧy joq jandar kurstarda oqyp, käsıpke üirenedı.
Daǧdarys ortalyǧyna kelgen äielder 6 aiǧa deiın tūra alady. Osy uaqyt ışınde olarǧa tūrǧyn üi, jūmys, bılım alu, medisinalyq kömek boiynşa jan-jaqty qoldau körsetıledı.
– Tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qatysty statistika ne deidı?
– Tūrmystyq zorlyq-zombylyq būrynnan bar mäsele. Bıraq qazır äleumettık jelıler arqyly mūndai oqiǧalar tez taralyp jatyr.
Mysaly, būryn agressorǧa tek eskertu jasalsa, qazır zaŋ qataiyp, qylmystyq jauapkerşılıkke tartylady. Būl äielderdıŋ qūqyǧyn qorǧaudaǧy maŋyzdy qadam dep bılemın.
– Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Sūhbattasqan Meruert Raiym
Ūqsas jaŋalyqtar
