قازاق كينوسى – ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ اجىراماس بولىگى. كينو ارقىلى قوعامنىڭ تاريحي كەزەڭدەرى، ۇلتتىق بولمىس پەن زاماناۋي ۇردىستەرى كورىنىس تابادى. وسى باعىتتا كينونىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن زەرتتەيتىن كينوتانۋ عىلىمىنىڭ ماڭىزى زور. رەسپۋبليكامىزداعى كاسىبي كينوتانۋ مەكتەبىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان نوگەربەك باۋىرجان رامازانۇلى 1993 جىلى الماتىنىڭ تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كينو ينستيتۋتىندا العاش رەت ءوزىنىڭ شەبەرحاناسىن اشىپ، وتاندىق جاس تۇلەكتەردى قاناتىنىڭ استىنا جيناپ، بولاشاق كينوتانۋشىلاردى دايارلاۋعا قادام باسادى. سول العاشقى مۇزبالاق كينوتانۋشىلار قاتارىندا ناۋرىزبەكوۆا گۇلجان قۇرمانعاليقىزى دا بولدى.
قازاق كينوتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، ءومىرىن كينو پەداگوگيكاسىنا ارناپ، جاس كينوتانۋشىلاردى تاربيەلەۋدە ۇلكەن ەڭبەك سىڭىرگەن گۇلجان قۇرمانعاليقىزى تۋرالى ءسوز قوزعاۋ – قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىنە دەگەن قۇرمەتتىڭ بەلگىسى. عيبراتتى عۇمىرىندا گۇلجان قۇرمانعاليقىزى – ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا وزىندىك ورنى بار ۇلاعاتتى ۇستاز، تاجىريبەلى باسشى، ءارى تەرەڭ زەرتتەۋشى بولا ءبىلدى. وقۋىن تامامداعاسىن ءبىلىم العان وشاعىندا پەداگوگيكالىق قىزمەت جولىن باستاپ، ۇستازىنىڭ ىزگى جولىن جالعاستىردى. ول شاكىرتتەرىنە ساپالى ءبىلىم مەن ءتالىم-تاربيە بەرۋدى باستى ماقسات ەتىپ، بىلىمىمەن دە، ادامي قاسيەتتەرىمەن دە ۇلگى بولا بىلگەن قۇرمەتتى تۇلعا. تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ «كينو جانە تۆ» فاكۋلتەتى مەن «كينو تاريحى مەن تەورياسى» كافەدراسىنداعى باسشىلىق قىزمەتىندە ۇجىمدىق باسقارۋدىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ەنگىزىپ، ۇيىمشىلدىق پەن كاسىبيلىكتى ۇيلەستىرە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرگەن بىرەگەي جان. كاسىبي ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا وقۋ ورداسىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسۋىمەن قاتار بىرنەشە جىل حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكەن ەۋرازيا كينوفەستيۆالىنىڭ «التىن كەزەڭىندە» جاڭاشىل باستامالارعا جەتەكشىلىك ەتكەنى ءالى كۇنگە سانامىزدا سايراپ جاتىر.
ءبىز بىلەتىن گۇلجان قۇرمانعاليقىزى قازاق كينوسىنىڭ تاريحىن، ونىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن تەرەڭ زەردەلەي وتىرىپ، ۇلتتىق كينوتانۋدىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك نەگىزىن قالىپتاستىرۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ءار زەرتتەۋ ماقالاسى قازاق كينوسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ تاريحي دامۋى مەن ەستەتيكالىق قۇندىلىقتارىن جان-جاقتى تالداۋعا باعىتتالدى. ۇلتتىق كينەماتوگرافتىڭ دامۋ ۇردىستەرىن، رەجيسسۋرا مەن ستسەناري ونەرىنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىن، كينو ءتىلى مەن ونىڭ ەستەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن قالامىنا تيەك ەتتى. كينو ونەرىنە دەگەن شىنايى قۇشتارلىعى ونى ءاردايىم جاڭا ىزدەنىستەرگە جەتەلەپ وتىرعانى حاق.
كينوتانۋشىنىڭ مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىنا جانە ونىڭ كينەماتوگرافيالىق بەينەلەنۋىنە قاتىستى جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرى وتاندىق كينوتانۋ عىلىمىندا ەرەكشە ورىن الادى. ول اۋەزوۆتىڭ قازاق كينو ونەرىنە ىقپالى، ونىڭ پروزاسىنان ەكرانعا كوشكەن شىعارمالارداعى كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى كەڭىنەن تالداۋ جاسادى. اۋەزوۆتىڭ ادەبي مۇراسى مەن ۇلتتىق كينەماتوگرافتىڭ ءوزارا بايلانىسىن زەرتتەي وتىرىپ، قازاق كينوسىنىڭ تاريحي-مادەني نەگىزدەرىن تەرەڭ اشۋعا ۇلەس قوستى. ونىڭ «اۋەزوۆ جانە كينو» ەڭبەگى مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى مەن ونىڭ ەكراندىق ينتەرپرەتاتسياسىنا تەرەڭ كينوتانۋشىلىق تالداۋ جاساۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. زەرتتەۋشى اۋەزوۆ شىعارمالارىنداعى حاراكتەرلىك كەيىپكەرلەردىڭ ەكراندا بەينەلەنۋ ەرەكشەلىكتەرى، ولاردىڭ كوركەمدىك جانە رەجيسسەرلىك ينتەرپرەتاتسياسى زەرتتەۋ نىسانىنا اينالعان.
اباي بەينەسىنىڭ بيوگرافيالىق جانر اياسىندا سومدالۋى – ۇلتتىق كينەماتوگرافياداعى ماڭىزدى قۇبىلىس. بۇل تۇرعىدا گۇلجان ناۋرىزبەكوۆا ابايدىڭ ەكراندىق تۇلعاسىن تالداپ، ونىڭ ادەبي مۇراداعى جانە كينوداعى كوركەمدىك تابيعاتىن سالىستىرادى. سونىمەن قاتار، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دەرەكتى كينو كەيىپكەرى رەتىندەگى بەينەسى – ونىڭ مادەني-اعارتۋشىلىق جانە ادەبي مۇراسىنىڭ كينو ونەرى ارقىلى ناسيحاتتالۋىن ايقىندايتىن ماڭىزدى اسپەكتىلەردىڭ ءبىرى. زەرتتەۋشىنىڭ ەڭبەگى اۋەزوۆ شىعارمالارى مەن ونىڭ كينو ونەرىندەگى بەينەسىنە اناليتيكالىق تۇرعىدان قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل زەرتتەۋ ۇلتتىق كينەماتوگرافيا مەن ادەبيەت بايلانىسىن، سونداي-اق تۇلعانىڭ ەكرانداعى رەپرەزەنتاتسياسىن تۇسىنۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.
ۇستاز رەتىندە كينو پەداگوگيكاسىندا گۇلجان قۇرمانعاليقىزى جاڭا وقىتۋ ادىستەرىن ەنگىزىپ، ستۋدەنتتەرىنىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋداردى. كوپتەگەن دارىندى كينوتانۋشىلاردىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. ونىڭ دارىستەرى تەك تەوريالىق ءبىلىم بەرۋمەن شەكتەلمەي، كينو ونەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن كاسىبي شەبەرلىكتى سىڭىرۋگە نەگىزدەلدى. ستۋدەنتتەرىنە ءاردايىم شىعارماشىلىق ىزدەنىستى، سىنشىل ويلاۋدى جانە ۇلتتىق كينو مۇراسىن تەرەڭ ءتۇسىنۋدى ۇيرەتتى. ۇستازدىق جولىندا ول كوپتەگەن شاكىرتتەرىنىڭ عىلىمعا، كينو زەرتتەۋ ىسىنە بەت بۇرۋىنا سەبەپكەر بولدى. ونىڭ ءتالىمىن العان شاكىرتتەرى بۇگىنگى تاڭدا قازاق كينو ونەرىنىڭ، قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ، كينو پەداگوگيكاسى، سىنشىلىق سىندى ارتۇرلى سالالاردا جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە. شاكىرتتەرىنىڭ جەتىستىكتەرى ۇلاعاتتى جاننىڭ ەڭبەگىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ايشىقتاي تۇسەرى انىق.
گۇلجان قۇرمانعاليقىزى ەسەلى ەڭبەك جولىندا ۇلتتىق كينەماتوگرافتىڭ دامۋىنا بەلسەندى ارالاسىپ، جاڭا تولقىن رەجيسسەرلەرىمەن، ستسەناريستەرمەن شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتتى. ول قازاق كينوتانۋىن شەتەلدە تانىتۋعا زور ۇلەس قوسىپ، كوپتەگەن حالىقارالىق بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ، اكادەميالىق ۇتقىرلىق بويىنشا وزگە ەلدەردىڭ كينو زەرتتەۋشىلەرىمەن تىعىز بايلانىس ورناتتى. قازاق كينوتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋى ءۇشىن ونىڭ عىلىمي جانە پراكتيكالىق بازاسىن نىعايتۋ ماڭىزدى ەكەنىن ۇعىنعان جانە سونىڭ جولىندا بەلسەندى قىزمەت اتقارعان اياۋلى جان. بۇل باعىتتا ارنايى وقۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋ، كينو زەرتتەۋشىلەرىن دايارلاۋ، كينوتانۋ ەڭبەكتەرىن باسىپ شىعارۋ جانە حالىقارالىق عىلىمي بايلانىستاردى ارتتىرۋ قاجەت ەكەندىگىن ۇنەمى العا تارتىپ وتىردى. وسى ورايدا، كينوتانۋشى مامانداردىڭ ءرولى ارتا تۇسپەك. ويتكەنى، قازاق كينوسىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىنە باعا بەرىپ قانا قويماي، بولاشاعىنا دا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى ساراپشىلار – كينوتانۋشىلار ەكەنىن ەسكەرىپ، سونى جادىمىزعا قۇيا بىلگەن گۇلجان قۇرمانعاليقىزىنىڭ ءار اقىلى مەن كەڭەسى كوكەيىمىزدە جاتتالىپ قالدى.
قازاق كينوتانۋ عىلىمىندا وزىندىك سارا جولىن قالىپتاستىرعان كينوتانۋشى راۋشان وسپانوۆا، روزا ابدۋللاحاتوۆا، قاتەش الىمباەۆا، كۇلشارا ايناعۇلوۆانىڭ ءىزىن باسىپ، جولىن جالعاعان گۇلجان قۇرمانعاليقىزىنىڭ ەسىمى كينو پەداگوگيكاسى مەن قازاق كينوسى تاريحىندا ماڭگىلىككە ساقتالارى انىق. ارداقتى ۇستازىمىز قازاق كينوسىنىڭ جاناشىرى، بىلىكتى پەداگوگ جانە تەرەڭ ويلى عالىم رەتىندە كينو ونەرىن سۇيەر جانداردىڭ جادىنان وشپەيدى.
قادىرلى گۇلجان قۇرمانعاليقىزى – بويىنا تەرەڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى سىڭىرگەن، اينالاسىنا قۇرمەت پەن جاناشىرلىق تانىتا بىلەتىن ەرەكشە تۇلعا. ونىڭ ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ، كىشىگە ىزەت ءبىلدىرۋى – تەك ادەپ قانا ەمەس، رۋحاني كەمەلدىلىكتىڭ بەلگىسى دەپ تۇسىنەمىن. ۇلتتىق مادەنيەت پەن ونەرگە جاناشىرلىق تانىتىپ، ونىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ جولىندا ول ءوزىنىڭ ادىلەتتىلىگىمەن، كەڭ جۇرەكتى بولمىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. كافەدراداعى ۇلكەن كلاسسيك اقساقالداردان باستاپ، ونەر مەن عىلىمعا ەندى عانا قادام باسقان ورىمدەي جاستاردىڭ باسىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋ – ۇلكەن شەبەرلىك پەن ەپتىلىكتى قاجەت ەتەتىن ءىس. بۇل قاسيەت كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ال گۇلجان قۇرمانعاليقىزى وسى جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، ءار بۋىننىڭ ءوزارا ۇيلەسىمدى قارىم-قاتىناستا بولۋىنا ىقپال ەتە ءبىلدى. ونىڭ ادىلەتتى كوزقاراسى مەن جاناشىرلىعى اينالاسىنداعى ادامدارعا دەمەۋ بولىپ، اركىمنىڭ ءوز جولىن تابۋىنا مۇمكىندىك بەردى. پاراساتتى تۇلعا ۇلكەندەردى سىيلاپ، ولاردىڭ تاجىريبەسى مەن دانالىعىن باعالاي بىلسە، جاستارعا سەنىم ارتىپ، ولاردىڭ بويىنداعى تالانت پەن جىگەردى قولداۋعا ءاردايىم دايىن تۇراتىن. كوزى ءتىرى بولعاندا بيىل مەرەيلى 65 جاسقا تولار ەدى... گۇلجان قۇرمانعاليقىزىنىڭ ادامگەرشىلىك بولمىسى، مەيىرىمى مەن ەڭبەككە دەگەن تالاپشىلدىعى – اينالاسىنداعى ادامدارعا ۇنەمى ۇلگى بولىپ قالارى حاق. ونىڭ تەك ءوز ورتاسىندا عانا ەمەس، كينوگەرلەر ءۇشىن دە قادىرلى تۇلعا رەتىندە تانىلىپ، رۋحاني ۇندەستىكتىڭ، شىعارماشىلىق ساباقتاستىقتىڭ جارقىن كورىنىسىن قالىپتاستىرۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتە بىلگەنى جانعا مەدەۋ...
گۇلىم كوپبايقىزى،
كينوتانۋشى
