عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭورىنداۋشىلىق مانەرى – ەتنوستىق مادەنيگەنوفوندىمىزعا قوسىلعان داستۇرلىانشىلىك مەكتەپتىڭ وزىق ۇلگىسىنىڭ بىرىەكەنى بەلگىلى. الايدا تاريحى، ءبىتىم-بولمىسى ءالى دە جان-جاقتى زەرتتەلۋى، ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىلۋى كەرەك. ونەرتانۋ عىلىمى ءۇشىن ءسوزسىز ۇلكەن پايدا. كەيىنگى زەرتتەۋشىلەرگە باعىت-باعدار، نۇسقا-جول بولاتىنى جانە انىق. ءبىز دە عاريفوللا اتا قۇرمانعاليەۆقا قاتىستى تىكەلەي ءوزىمىز كۋا بولعان جايتتاردى،جيناقتاعان دەرەكتەرىمىزدى شاما-شارقىمىزشا سارالاپ، سۇرىپتاپ ۇستاز ونەرناماسىنا بويلاۋدى ءجون سانادىق.
ناتيجەسىندە «عاريفولا سال» اتتى دەرەكتى حيكايات، «حالىق كومپوزيتورى، اقىن مۇحيت سال مەرالىۇلىنىڭ ادەبي مۇراسى» دەگەن مونوگرافيا جازىلعان ەدى. بۇلار كەزىندە ىقشامدالىپ ءتۇرلى مەرزىمدى باسىلىمداردا، عىلىمي جۋرنالداردا جاريالانعان-دى. كەيىن باسپادان جيناق بولىپ شىقتى. باتىس ولكەسىنىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرى تاريحىنا قاتىستى ناقتى مالىمەتتەر بىلگىسى كەلگەن قارىنداس ءۇشىن جاڭا اتاپ وتكەن زەرتتەۋلەرىمىزدەگى دەرەكتەردى قايتا جۇيەلەپ، ەل نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. سونىمەن، عاريفوللانىڭ اكەسى قۇرمانعالي 1880 جىلى تۋعان. التى اعايىندى ەكەن. اشىپ تاراتساق مىنالار: قۇرمانعالي (قوڭقىش), ىقسانعالي، حاميدوللا ء(مامي), بازەكە، ءۋاليوللا، عۇبايدوللا. بۇلاردىڭ ءبارى دە داۋلەتتەن ورەدى. داۋلەت – دوسىمنان. ال، دوسىم – شۇرەتتەن. شۇرەتتىڭ دوسىمنان باسقا جاڭگىر، ەسەن، ەسىم، ساقىپ اتتى دا ۇلدارى بولعان. وسى جەردە «قازاق سسر-ءنىڭ حالىق ءارتيسى عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ جونىندە» دەپ تۇزىلگەن قولىمىزداعى گەنەولوگيالىق شەجىرەنى نازارعا ۇسىنا كەتەيىك. كەستەدە بىلاي: «بايۇلى – الاشا – اتىمىس – قازبەك – شوتقارا – قاسابولات – شۇرەت – دوسىم – داۋلەت – قۇرمانعالي – عارەكەڭ». وندا «سحەمانى جاساعان فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى عۇبايدوللا ايداروۆ» دەپ قوسا تاڭبالانعان. سالىستىرا قاراعاندا، شەجىرە ءبىز تاراتقان ادامدار اتتارىن دالمە-ءدال قايتالايدى جانە سونى ەسىمدەرمەن ودان ءارى تولىقتىرا تۇسەدى. عاريفوللانىڭ شەشەسى جاڭىل 1885 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. ول – ىسىقتىڭ قىزى ەدى، ونىڭ سارى ىسىعى.اكەسى قۇرمانعالي 1913 جىلى وپات بولادى، ىلە كوپ ۇزاماي 1918 جىلى اناسى دا فانيدەن باقيعا وتەدى. ءسويتىپ قارشاداي بالا تۇلدىر جەتىم قالادى. بىراق، اعاسى عۇبايدوللانىڭ ارقاسىندا جوقتىق كورمەيدى. سەزىمتال باۋىردىڭ القاۋىمەن بالا عاريفوللا انشىلىك جولعا تۇسەدى. «ۇلتتىق سانانىڭ قالىپتاسۋىنىڭ باستاۋى سول ۇلت قۇرامىنداعى جەكە تۇلعالاردىڭ يگى ادەتتەرىنەن باستالادى»، – دەگەن تۇجىرىم شىندىققا نەگىزدەلگەن. عاريفوللا: «مەن بالا كەزدەن قۇمارلاندىم انگە. قاراتوبە جاقتا ابۋعاليدىڭ قۇمارى، ساعىمقوجا، سارتاي، جارىلقاعان، نۇرماقان دەگەن جىرشىلار بولدى. حالىق سولاردى تاماشالايتىن توي-توپىردا، ولاردىڭ اۋەن-سازدارىن بوساعادا تىڭداپ وتىرىپ-اق قاعىپ الاتىنمىن. اعالارىم – حاميدوللا، عۇبايدوللا مەنى ساندىقتىڭ ۇستىنە شىعارىپ ماقتاپ-ماقتاپ ءان سالعىزادى. كەيدە وزدەرى ادەپسىزدەۋ ولەڭدەردى دە ۇيرەتىپ قويادى، ونى دا ايتقىزىپ قىران-توپان كۇلكىگە باتاتىن»، – دەپ ەسكە تۇسىرەتىن-ءدى ونەردەگى العاشقى قادامى تۋراسىندا. الەۋمەتتىك ورتاسىنىڭ ىقپالى – ءجاسوسپىرىم عاريفوللا دارىن-قابىلەتىنىڭ ودان ءارى دامىپ جەتىلۋىنە نەگىز قالاي تۇسكەن. ول اتاقتى سال مۇحيتتىڭ تۋعان نەمەرەسى، ءناۋدىڭ ۇلى شايقىدان دا ساباق الادى. بۇل جونىندە اكادەميك احمەت جۇبانوۆ بىلاي دەپ جازىپتى: «…عۇبايدۇللا، حاميدۇللالار اقكولدىڭ قۇمىن قىستاپ، جازدا شۇبارقۇدىق، قۇمساي، سارالجىن ارالارىندا كوشىپ جۇرەتىن. …مۇحيت بالالارى …كوشىپ جۇرەتىن جىمپيتى ماڭى الىس بولماي، عاريفوللا شىنتاس، شايقىمەن كەزدەسىپ تۇراتىن بولدى. بۇل ەكەۋى مۇحيتتىڭ ءان رەپەرتۋارىن دا، ورىنداۋشىلىق ءادىسىن دە قاز قالپىندا الىپ قالعان، كەيبىر جاعدايلاردا مۇحيتتان كەم تۇسپەيتىن مۋزىكا قايراتكەرلەرى بولدى. عاريفوللا ەندى شىنتاس پەن شايقىعا ءان جاعىنان شاكىرت بولىپ، ولاردىڭ قاسىنا ەرىپ ەل ارالادى. ء…بىر جاعىنان وزدەرى دەم الۋ ءۇشىن، ەكىنشىدەن ۇيرەنە بەرسىن دەپ، ايت-تويدا، بازار-جيىندا شىنتاس، شايقى ءاندى كوبىنە عاريفوللاعا ايتقىزادى». وسى ماسەلەگە بايلانىستى ءوزىمىز تالاي رەت قۇلاعىمىزبەن ەستىگەن، ۇستازىمىزدىڭ ءجيى قايتالاپ ايتاتىن مىنا ءبىر سوزدەرى دە ءالى كۇنگە دەيىن جادىمىزدا: «مەن ءاندى شايقىدان ۇيرەندىم. مۇشەل جاسقا تولار-تولماستان قاسىنا ەرىپ، اتقوسشىلىقتا ءجۇردىم. ۋاي، ونىڭ انشىلىگى سۇمدىق ەدى. تور توبەل اتى بولدى. قايدا جيىن-توي، سوندا اكەتەتىن مىنگەستىرىپ. ات ۇستىندە ءان سالادى سوندايدا، جازىق دالادا كەلە جاتىپ. ءبىرازدان سوڭ: «ال، عاريفوللا، سەن سال»، – دەيدى. بوگەلمەيمىن، باسام. ءانىمدى اياقتاعان سوڭ جارىقتىق: «وي، قۇلدىعىم، ءتۇبى مىقتى ءانشى بولاسىڭ»، – دەپ باۋىرىنا قىساتىن. سوندا دەيمىن-اۋ، شايقىنىڭ ە-ەڭ جوعارعى داۋىسىنا ءۇنىمدى ءۇش تىنىس الىپ بارىپ ارەڭ تەڭەستىرەتىنمىن. «ديداردى» سالعاندا… قۇداي سالماسىن، ايتاتىنى جوق»، – دەيتىن ىلعي دا. وسى تۇستا توقتالا كەتپەسە بولمايتىن ءبىر جايت بار: قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىنىڭ انشىلىك ءداستۇرى تۋرالى، ونىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وشپەي، ۇزىلمەي جەتكەن تاريحىن ءسوز قىلساق، قالىڭ بايتاققا ءالى دە كۇنگەيىنەن كولەڭكەسى باسىم بەلگىسىز تۇستارى جەتەرلىك. سونىڭ ءبىرى – جايىق قازاقتارىنىڭ (گەوگرافيا عىلىمىبويىنشا اقتوبە جەرى دە جايىق الابىنا جاتادى) مۇحيت ۇلگىسىندەگى ءان مەكتەبىنىڭ ءوز دارەجەسىندە قايماعى بۇزىلماي ساقتالۋىندا اتقارعان ەڭبەگى، وزىندىك ورنى بار ايتۋلى دارىن يەسى شايقى ونەرناماسى. ەسىمى تيىسىنشە اتالىپ، باعالانۋى كەرەك-اق. شايقى ءانشى بابامىزدىڭ باۋىرىندا ونەرگە بەيىم، وتە زەرەك بولىپ وسەدى. جىمپيتىدا، كەيىن ەلەكتە ەكى كلاستىق ورىس مەكتەبىندە وقىعان. اتاسى سال مۇحيتتىڭ اندەرىن بابىنا كەلتىرە سالىپ تۋعان وڭىرىنە اتاعى جايىلادى. سكريپكا مەن دومبىرانى شەبەر تارتادى. تازبالا، ساۋلەباي، بوعدا، ابىل كۇيلەرىنىڭ ناسيحاتشىسى، ۆيرتۋوز دومبىراشى ەكەن. مۇنى:«مۇحيت …ورىستىڭ اندەرىن دە ايتىپ، بي مۋزىكاسىن دومبىراعا تارتاتىن بولعان. اسىرەسە … ىنىلەرى: ءجۇسىپ، اقجان، ساقىپ، شايقى (نەمەرەسى.- ب.ك.) – بەسەۋى قوسىلىپ ورىستىڭ «نەۆوزۆراتنوە ۆرەميا» دەگەن ءۆالسىن تارتقاندا ورىس پوسەلكەسىنىڭ تىڭداۋشىلارى ۇيىپ قالادى ەكەن…» – دەگەن مالىمەت كوزدەرى بەكىتە تۇسەدى. شايقى ومىردەن ەرتە وزادى. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ نەشە جاسىندا وپات بولعانى جونىندە ەش ناقتى مالىمەت جوق. ا.زاتاەۆيچ: «شايحا كاراتاەۆ، ۆنۋك زنامەنيتوگو مۋحيتا كاراتاەۆا، پو وبششەمۋ پريزنانيۋ سچيتاۆشيسيا دوستوينىم پرەەمنيكوم سۆوەگو ۆەليكوگو دەدا، ناسلەدنيكوم ەگو گرومادنوگو داروۆانيا ي پرودولجيتەلەم ەگو پەسەننىح تراديتسي. ك سوجالەنيۋ، منە نە دوۆەلوس س نيم پوزناكوميتسيا ي زاپيسات ەگو يسپولنەنيا، حوتيا پروجيۆاۆشيە ۆ ورەنبۋرگە ۋرالتسى، سوچۋۆستۆوۆاۆشيە موەمۋ ترۋدۋ، ي سترەميليس ۋسترويت ناشۋ ۆسترەچۋ. سلۋچيلوس تاك، چتو كوگدا يز ورەنبۋرگا (نە پومنيۋ حوروشو، ۆ 22 يلي 23 گودۋ!) بىلا پوسلانا تەلەگرامما، پريگلاشاۆشايا ەگو پريبىت يز دجامبەيتى، گدە ون سوستويال نا سلۋجبە، – پريشەل وتۆەت، چتو بەدنىي شايحا تولكو-چتو سكونچالسيا»، – دەپ جازىپ كەتىپتى. ا.زاتاەۆيچتىڭ ءوزى بۇرىن كورمەگەن شايقىنىڭ دارىنىنا وسىلايشا ءتانتى بولۋى، ودان تىڭ شىعارمالار جازىپ الا الماعانىنا وكىنىش قىلۋى، سىرتتاي ءبىلۋى – ءىنىسى عۇبايدوللانىڭ دا ول جايىندا جاقسى لەبىزدەر ايتىپ، ەتنوگرافقا مالىمەتتەر بەرۋىنەن. بۇعان ەتنوگرافتىڭ:«گۋبايدوللا مۋحيتوۆ – ۆنۋك زنامەنيتوگو ۋرالسكوگو بايانا مۋحيتا، ۆ 1920-1921 گوداح سوستويال كۋرسانتوم ورەنبۋرگسكوي كاۆالەريسكوي شكولى كوماندنوگو سوستاۆا»، – دەگەن ءوز دەرەگى ارقىلى كوز جەتكىزۋگە بولادى. 1983-85 جىلدارى ۇيىندە ءجيى بولىپ، عاريفوللا اتامىزبەن سۇحباتتاسىپ جۇرگەن كۇندەردە مىنا ءبىر دەرەكتى سان مارتە بايان قىلىپ ەدى بىزگە: «شايقىنى ەستيارلاۋ كەزىمدە كوردىم، – دەيتىن. – قۇمشىق، حانكولگە كەلىپ ءان سالىپ جۇرەتىن. اققۇباشا، جۇقالتاڭ جىگىت ەدى. ءان ايتقاندا كۇپ-كۇرەڭ بولىپ كەتەتىن. شايقى 1922 جىلى كوكتەمدە قايتتى – 1921 جىلى تاۋىق جىل ەدى.ۇمىتپاسام، سول وتىزدىڭ ار جاق، بەر جاعىندا بولاتىن. ول – شىنتاس قاراتاەۆتان ون جاستاي كىشى-تۇعىن». ءانشىنىڭ «شايقى 1922 جىلى كوكتەمدە قايتتى – 1921 جىل تاۋىق جىلى ەدى» دەپ ەسكىشە جىل ساناۋ ءۇردىسىن قوسارلاپ ايتۋىنان ۇلى ۇستازدىڭ قاشان وپات بولعانىن پايىمداي الامىز. گريگوريان كالەندارى ەسەبىمەن جاڭا جىلدىڭ قاڭتاردا، ال، كونەشە ناۋرىزدىڭ 22-ىندە كىرەتىنى بارشاعا ايان. سوندا عاريفوللا بۇرىنعى جىل قايىرۋ داعدىسىمەن شايقىنىڭ دۇنيەدەن وتكەن مەرزىمىن ناقتىلاپ وتىر. دەمەك، شايقى گريگوريان كالەندارى بويىنشا 1922 جىلدىڭ كوكتەمىندە، بۇرىنعىشا تاۋىق جىلىنىڭ ياعني، 1921 جىلدىڭ اياعىندا ولگەن. ويتكەنى، عاريفوللا – ەسكىلىكتى داۋىردە تۋىپ، سول زاماننىڭ ءۇردىس-سالتىن كورگەن، تاربيەسىن بويىنا سىڭىرگەن كىسى-ءتىن. شىعىستىق جىل قايىرۋ عۇرپىن سوزىنە قوسارلاۋى سودان. (جالپى وسى ءتارىزدى ادەتتەر ۇستاز بويىنان ءجيى كورىنىس بەرىپ قالاتىن) ا.زاتاەۆيچ تە: «1922 جىل، الدە 1923 جىل، ورىنبوردان جىمپيتىعا حابار جىبەرگەنىمىزدە شايقى قايتىس بولدى دەگەن جاۋاپ الدىق»، – دەيدى جوعارىدا. دەرەكتەر ءبىر-بىرىمەن سايكەس كەلەدى دەپ سانايمىز. شايقى ءانشى 1922 جىلى باقي بولعان، بۇرىنعىشا تاۋىق جىلى ، ياعني 1921 جىلى. ەندى ەكىنشى جايتكە كوشەلىك. ول – شايقىنىڭ تۋعان جىلى. عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ: «ۇمىتپاسام، سول وتىزدىڭ ار جاق، بەر جاعىندا بولاتىن»، – دەگەن سوزدەرىمەن پروفەسسور قۇبىش مۇحيتوۆتىڭ دا پىكىرى ۇندەس. «ومىردەن ەرتە كەتكەن»، – دەپ ەدى بىزگە. الايدا، تۋعان، ولگەن جىلىن تاپ باسىپ ايتا المادى. سونداي-اق، ۇستاز مالىمەتى شايقىنىڭ شىنتاس قاراتاەۆتان ون جاستاي كىشى ەكەندىگىنەن جانە حاباردار قىلىپ وتىر. مۇحيتتىڭ نەمەرە اعايىنى، قاراتاي سۇلتاننىڭ ءبىر ءناسىلى – شىنتاس 1884 جىلى تۋعان. شايقى بۇدان ون جاستاي كىشى بولسا، وندا 1894 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. ارينە، ناقتى دالدىكتەگى ەمەس ماعلۇماتتارعا سۇيەنىپ ەسەپتەگەندىكتەن بىرەر جىلعا بەرى اۋىتقۋىمىز مۇمكىن. بىراق، شاما – دۇرىس. 28-29 جاستاردا كوز جۇمعان. پىكىرىمىز جوعارىداعى مالىمەتتەرمەن جاناسادى. ونەرتانۋشى عالىم زەينۇر قوسپاقوۆ ءوزىنىڭ «سىر تارتساق تاريحىنان انشىلىكتىڭ» اتتى ەڭبەگىندە عاريفوللا مەن شايقىنىڭ كەزدەسۋىن بىلاي دەپ كورسەتەدى: «ءان اراسىنداعى اڭگىمەدە شايقى ورامالىمەن تەرشىگەن ماڭدايىن ءسۇرتىپ: «ەندى اۋىلدىڭ التى اۋىزىنان ايتاتىن ادام بار ما؟ – دەپ اينالاسىنا قاراپ ەدى، ونى قۇپتايتىن جان تابىلا قويمادى. – ويپىرماي، بۇكىل اۋىلدا ءان ايتاتىن ءانشى بولماعانى ما؟ – دەگەندە عاريفوللا سۋىرىلىپ شىعىپ، اندەتە جونەلەدى. ءالى دومبىرا تارتۋدى بىلمەيتىن ول اۋزىن الاقانىمەن قاعىپ، مۇحيت اندەرىن شىرقايدى. ەستەن كەتپەيتىن كەزدەسۋدى عارەكەڭ: – شايقى ورنىنان تۇرىپ، مەنىڭ ماڭدايىمنان ءسۇيدى. ءوزىنىڭ دومبىراسىن ماعان بەردى دە:– قاراعىم، قايىرشىنىڭ دورباسى بولادى، ءانشىنىڭ دومبىراسى بولادى. مىنا دومبىرا مەنى دە ءبىراز جەتەلەدى. سەنى دە ءبىر قاراعا جەتكىزەر. ءما، سەن ال، – دەيدى». كوڭىلگە قونىمسىز. بۇل – اقيقاتىندا ز.قوسپاقوۆتىڭ ءوز ءسوزى شايقىنىڭ اۋزىنا سالعان. شايقىعا «مىنا دومبىرا مەنى دە ءبىراز جەتەلەدى. سەنى دە ءبىر قاراعا جەتكىزەر. ءما، سەن ال» دەگىزۋى ونى بىزگە جاس جىگىت ەمەس، ولەر شاعىنا تايانعان قارت ادام قىپ ەلەستەتەدى. بۇدان بۇرىن كەلتىرىلگەن مالىمەت كوزدەرى قالاي دەسەك تە شايقىنىڭ جاس كەتكەنىن ءشۇباسىز ايعاقتايدى. ءسوز ەتكەن بۇل جايتتار، شىندىققا جاناسىمسىز اڭگىمەلەر كەيىنگىلەردى اداستىرادى. ا.زاتاەۆيچ شايقىنىڭ قايعىلى ءولىمىن بىلاي دەپ جانە تاڭبالاپ كەتىپتى: «پري ەگو سمەرتي پريسۋتستۆوۆال دجۋماگاليەۆ، سووبششيۆشي منە پريۆوديمۋيۋ زدەس ليۋبيمۋيۋ پەسنيۋ پوكوينوگو «ارمان» (نەسبىۆشيەسيا مەچتى!), – پەسنيۋ، كوتورۋيۋ ون، پو ەگو سلوۆام، نايگرىۆال نا دومبرە ەششە مينۋت زا دەسيات دو كاتاستروفى، پوكا جەستوكي پريستۋپ كاشليا نە زادۋشيل ەگو نا سمەرت!» شايقىنىڭ سول سۇيىكتى ءانى «ارماندى» ونىڭ جاقىن ارالاسقان دوسى، دەرەكتە اتى اتالعان باق جۇماعاليەۆ نوتاعا جازدىرتقان. نوتاسى فورتەپيانوعا لايىقتالىنىپ تۇسىرىلگەن. تىڭداپ كورگەن ەدىك، مۇڭ تابى، ساعىنىش سازى بايقالىپ تۇردى. باق – جىمپيتى ۋەزى، جاقسىباي بولىسىنا قاراستى 7-اۋىل تۇرعىنى. شايقىنىڭ سان قىرلى ونەرى، دارىنى تالايلارعا كوپ ىقپالىن جاساعان. بەلگىلى دومبىراشى، كومپوزيتور ورازعالي سۇيىنبەكوۆ تۋرالى پروفەسسور تىمات مەرعاليەۆ بىلاي دەپتى: «دومبىرا تارتۋدى العاش اكەسىنەن ۇيرەنىپ، كەيىن مۇحيت، شايقى سىندى انشىلەردى تىڭداپ، ونەرگە ءبىرجولا دەن قويادى». ورازعالي – ابىل، بوعدا، قاۋەن، ەسباي سىندى كۇيشىلەر ءداستۇرىن جالعاستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە تانىلعان كىسى. «جىگەر»، «كوكتەم شابىتى»، «تۇلپار ءدۇبىرى» تاعى باسقا دا شىعارمالارى بار. ول انشىلىكتى دە ۇستانعان. سونداي-اق، اكەسى ناۋمەن بىرگە تۋعان شوڭنىڭ بالاسى، ونەر تاريحىندا اتى قالعان لۇقپان دا شايقىدان ابىلدىڭ «ابىلىن»، «ناراتۋدى»، «قىزىل قايىڭ» اتتى كۇي ۇيرەنەدى. وسى دەرەكتەر شايقىنىڭ ايگىلى انشىلىگىنە قوسا داۋلەسكەر كۇيشى ەكەندىگىن، ونىڭ جولىن ۇستانعان شاكىرتتەرى دە نۇسقا كورسەتكەن ۇستاز ەڭبەگىن جاندىرعانىن ايعاقتايدى. ءبىر قىزىعى ونىڭ ەسىمى دە بولمىسىنا ءدوپ كەلەدى. «شايقى» اراب ءسوزى، مىناداي ماعىنالار بەرەدى ەكەن: ا) ۇستاز، ۇيرەتۋشى، تاربيەشى; ءا) اقساقال، ءدىن باسشىسى; ب) عالىم. قازىرگە شەيىن شايقى ونەرناماسى ارنايى زەرتتەۋ نىساناسىنا ىلىكپەي كەلەدى. بىزدىكى سول تۇستى كورسەتۋ، نازار اۋدارتۋ-دى. ارينە، شايقىعا قاتىستى ءسوز ءالى دە قوزعالار، تىڭنان ماعۇلماتتار قوسىلار. بىراق، ءبىز ۇعىنۋعا مىندەتتى نارسە – مۇحيت انشىلىك مۇراسىنىڭ ورنەگىن، ناقىش-ماشىعىن بويىنا جورگەگىنەن سىڭىرگەن ءبىر تۋار دارىن – عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ ارقىلى شايقى ونەرناماسىن تانۋ. مۇحيت پەن عاريفوللانى ساباقتاستىرۋشى التىن كوپىر – شايقى. ول وسى ەكى تۇلعا ارالىعىنداعى ءوز ورنىن الۋى ءتيىس. جايىق ءوڭىرىنىڭ انشىلىك ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋداعى وزىندىك ءرولى ۇلكەن، ايشىقتى دا جوعارى داۋىس يەسى، دارىندى شايقىنىڭ بولمىسىن ونىڭ شاكىرتى، الاشتان ءان وزدىرعان عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ ءۇنى، ءان سالۋ مانەرى ارقىلى عانا ەلەستەتە الامىز.اكادەميك ا.جۇبانوۆتىڭ ءوز ەڭبەكتەرىندە ونىڭ ەسىمىن اركەز جىلى لەپەسپەن اتاپ وتىرۋى، قازاق مۋزىكاسىنىڭ بىرەگەي ەتنوگرافى ءام زەرتتەۋشىسى ا.زاتاەۆيچتىڭ ۇلى دارىندى ءدايىم وكىنىشپەن ەسكە الۋى، انشىلىك دابىسى شىرقاپ الىسقا كەتكەن سال عاريفوللانىڭ عۇمىر بويى ۇستاز ۇنىنە تامسانۋمەن ءوتۋى – شايقى ونەرناماسىنىڭ قانشالىقتى قۇندى ەكەنىن اڭعارتادى. جادتا مىقتاپ ۇستار – جايت.عاريفوللانىڭ ءومىربايانى تۋراسىندا: «قۇرمانعاليەۆ عاريفوللا 1.01.1909 جىلى تۋعان، قازىرگى ورال وبلىسى قاراتوبە اۋدانى اقكول سەلوسى»– دەپ تاڭبالانعان وعان قاتىستى دەرەكتەردىڭ بارىسىندە. ۇستازدىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن ەدىك: «1907 جىلعىمىن»،– دەپ ايتقانىن. العاش العان تۋ تۋرالى قۇجاتىنا ءتۇرلى بەلگىسىز سەبەپتەرمەن «1909 جىل» بوپ ءتۇزىلىپ كەتكەن. ارينە، مۇنى قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ماقسات – اقيقاتتى دا قوسا كورسەتىپ ءوتۋ-ءدى. عاريفوللا: «جامال دەگەن قىزدىڭ ۇزاتىلۋىندا ەدى، ەل نازارىنا العاش ىلىگۋىم. اكەسى شىنىبەك جاقىن اعايىن، تويعا ارنايى شاقىردى. تاڭعا شەيىن ءان سالدىم سوندا. سودان كەيىن-اق، اۋىلدا جيىن-ساۋىق وتسە مەنى ىزدەيتىن بولدى»، – دەپ ەدى ءبىر اڭگىمەسىندە. شىنىبەكتىڭ اكەسى – جايقوجا. جايقوجا – بالاتايدان. بۇلار دا – شوتقارا، ايباس – شوتقارا. عاريفوللاعا شۇرەتتەن قوسىلادى. شىنىبەك – ورتا شارۋا، كوزى اشىق، ورىس تىلىنە جەتىك بوپتى. ايەلىنىڭ ەسىمى – ايداي، دەيدى. ودان بەردىعالي، جامال اتتى پەرزەنتتەر تۋعان. بەردىعاليدان – مالدىباي (1927 جىلى تۋعان). جامال 1922 جىلى رۋى – بارامىق قارابالا دەگەننىڭ بالاسى باكەگە تۇرمىستانادى. شايقىنىڭ التىن ديدارىن كورىپ، ودان تاعىلىم العان العىر شاكىرت عاريفوللا ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن كۇننەن كۇنگە وسىرە بەرەدى. بۇرىنعى سال-سەرىلەردىڭ ۇستاناتىن ءداستۇر-قالىبىنا ەلىكتەيدى. جۇيرىك مىنەدى. اتاقتى بايگى بەرمەس سۇر اتى دا عاريفوللا ەسىمىن ەل اراسىندا ايگىلەي تۇسەدى. ول ەندى ءوزىنىڭ تۋعان وڭىرىمەن شەكتەلىپ قالمايدى كورشى ەلدەردى ارالاپ كەتەدى. بۇنى اكادەميك ا.جۇبانوۆ بىلاي دەپ كۋالاندىرادى: «…1927 جىلى عاريفوللا ويىل اۋدانىندا، بورتە بولىستارىندا (ورىنبورعا قاراستى 1-ءى جانە 2-ءى بورتە بولىستارى دەگەن بولدى. ا.ج.), ورىنبوردىڭ قالاسىندا، نە بارى ءۇش ايداي انمەن ەل ارالادى. ودان كەيىن گۋرەۆ وبلىسىندا (قازىرگى اتىراۋ وبلىسى — ب.ك.), قاراعاشتا، تابىندا بولدى. بۇل جۇرگەن جەرلەرىنىڭ بارىندە دە عاريفوللا اسا سىيلى ءانشى، قۇرمەتتى قوناق، حالىققا ءوتىمدى دە، سۇيكىمدى دە ونەرپازى بولىپ قابىلداندى»، – دەيدى. وسىدان كەيىن كوپ ۇزاماي، – ونەرىمەن ءوستىپ ۇنەمى ەلدىڭ كوز الدىندا ءجۇرىپ بولمىسىنىڭ جۇرتقا جاقسى تانىلۋىنان بولار، – وعان باسشىلىق قىزمەت تىزگىنى ۇستاتىلادى. بۇعان قولىمىزداعى ونىڭ نازارعا ۇسىنىلىپ وتىرعان تومەندەگى ەڭبەك تۋرالى قۇجاتىنىڭ كوشىرمەسى ناقتى كۋالىك بەرەدى.
| پوستۋپلەنيە | ۋحود س دولجنوستي | دولجنوست | مەستو رابوتا |
| س ءىح-28 | ءىح-1930 | سەكرەتار كاراتيۋب.س/سوۆەتا | كاراتيۋب.س/سوۆەتا زاپ.كاز.وبل. كز.بيرليك، كاراتيۋبينسكي ر/ن زكو |
| 1930 | 1931 | بريگادير | كز.بيرليك، كاراتيۋبينسكي ر/ن زكو |
| 1931 | 1932 | سەكرەتار | كز.بيرليك، كاراتيۋبينسكي پ.سوۆەتا |
| 1931 | 1932 | سەكرەتار | كاراتيۋبينسكي پوس.سوۆەتا زكو |
| ءى-1932 | ءVى-34 | پرەدسەداتەل | كز.بيرليك، كاراتيۋبينسكي ر/ن زكو |
| ءVى-1934 | ارتيست-سوليست تەاترا | وپەرا ي بالەتا يم.ابايا كاز.تەاتر گ.الما-اتا |
بورىباي كارتەن،
جوعارى ساناتتاعى مۋزىكا مامانى،
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماگيسترى
