اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ امەريكالىق كومپانيالارعا باسقا ەلدەردەگى شەنەۋنىكتەر مەن ساياساتكەرلەرگە پارا بەرۋگە تىيىم سالاتىن زاڭنىڭ قولدانىلۋىن توقتاتۋدى بۇيىردى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى DW-گە سىلتەمە جاساپ.
دۇيسەنبى كۇنى اق ءۇي باسشىسى اقش-تىڭ ادىلەت مينيسترلىگىنە 1977 جىلدان بەرى قولدانىستا بولعان شەتەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى زاڭدى (Foreign Corrupt Practices Act, FCPA) قولدانباۋدى مىندەتتەيتىن جارلىققا قول قويدى. ول بۇل زاڭنىڭ ورىندالۋى امەريكالىق بيزنەستىڭ شەتەلدەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن تومەندەتەتىنىن مالىمدەدى.
ترامپتىڭ پىكىرىنشە، پارا بەرۋدەن قاۋىپتەنگەن امەريكالىق كاسىپكەرلەر شەتەلدىك باسەكەلەستەرىنە قاراعاندا تەڭسىز جاعدايدا قالىپ، بيزنەسپەن اينالىسۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلادى.
"بۇل امەريكا ءۇشىن الدەقايدا كوپ بيزنەس اكەلەدى", – دەدى ترامپ اق ۇيدەگى كابينەتىندە جارلىققا قول قويۋ كەزىندە جۋرناليستەرگە. جارلىقتىڭ ماتىنىندە بۇل زاڭ اقش مۇددەسىنە زيان كەلتىرەتىنى اتاپ كورسەتىلگەن.
Reuters اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، دونالد ترامپ بۇل زاڭدى ءوزىنىڭ العاشقى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىندە-اق جويۋدى كوزدەگەن. ول دجيممي كارتەر پرەزيدەنتتىگى كەزىندە قابىلدانعان زاڭدى "سۇمدىق" دەپ اتاپ، "بۇكىل الەم امەريكالىقتاردىڭ بۇل زاڭدى ساقتايتىنىنا كۇلەدى" دەپ مالىمدەگەن.
سونىمەن قاتار، ترامپ باس پروكۋرور پەم بونديگە وسى زاڭعا قاتىستى قازىرگى جانە وتكەن ارەكەتتەردى تالداپ، ونى قولدانۋدىڭ جاڭا نۇسقاۋلىقتارىن دايىنداۋدى تاپسىردى.
Transparency International حالىقارالىق سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ۇيىمى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ جارلىعىنا دەرەۋ جاۋاپ بەردى. ۇيىمنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل شەشىم اقش-تىڭ جاھاندىق سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋدەگى ماڭىزدى قۇرالىنىڭ كۇشىن جويادى.
2024 جىلى اقش ادىلەت مينيسترلىگى مەن باعالى قاعازدار جانە بيرجالار جونىندەگى كوميسسيا FCPA اياسىندا 26 ءىستى تەرگەۋگە العان. جىل سوڭىنا قاراي كەمىندە 31 كومپانيا بۇل زاڭ اياسىندا تەكسەرىلۋى كەرەك بولعان.
اقش-تىڭ شەتەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى زاڭى (FCPA) قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن بىرقاتار كومپانيالارعا بىرنەشە رەت قولدانىلعان.
ەڭ اتىشۋلى ىستەردىڭ ءبىرى – "قازاقگەيت" (Kazakhgate). بۇل وقيعادا امەريكالىق كاسىپكەر دجەيمس گيففەن قازاقستاندىق جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرگە مۇناي كەلىسىمشارتتارىن الۋ ءۇشىن ميلليونداعان دوللار پارا بەردى دەپ ايىپتالعان. تەرگەۋ بارىسىندا بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمى ءجيى اتالدى. وفشورلىق شوتتار ارقىلى قوماقتى قاراجات اۋدارىلىپ، امەريكالىق ينۆەستورلارعا ءتيىمدى كەلىسىمدەر جاسالعانى بەلگىلى بولدى. نازارباەۆ رەسمي تۇردە ايىپتالماعانىمەن، بۇل جانجال اقش بيزنەسى مەن قازاقستان بيلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە تىعىز بايلانىستا بولعانىن كورسەتتى.
2018 جىلى الەمدەگى ەڭ ءىرى ينۆەستيتسيالىق بانكتەردىڭ ءبىرى Goldman Sachs اقش-تىڭ شەتەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى زاڭى (FCPA) اياسىندا تەرگەۋگە الىندى. بانك مالايزيا شەنەۋنىكتەرىنە پارا بەرگەنى ءۇشىن ايىپتالدى. 2009 جىلى مالايزيا ۇكىمەتى ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋ ءۇشىن "1MDB" مەملەكەتتىك قورىن قۇرعان. Goldman Sachs بۇل قورعا 6,5 ميلليارد دوللار كولەمىندە وبليگاتسيا شىعارۋعا كومەكتەسكەن. الايدا كەيىننەن بۇل قاراجاتتىڭ باسىم بولىگى ۇرلانعانى انىقتالدى. تەرگەۋ ناتيجەسىندە بانك كەلىسىمشارت الۋ ءۇشىن مالايزيالىق شەنەۋنىكتەرگە پارا بەرگەنى بەلگىلى بولدى. قازاقستاندا Goldman Sachs-تىڭ اتى سىبايلاس جەمقورلىق جانجالدارىمەن اتالعان جوق. دەگەنمەن، بانك Astana International Exchange (AIX) بيرجاسىنىڭ اكتسيونەرلەرىنىڭ قاتارىنا ەنگەن. بۇل بيرجا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلعان استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى (AIFC) اشىلعان كۇنى ىسكە قوسىلعان.
دەپۋتات ەرمۇرات باپي قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ جۋىرداعى كەزدەسۋىن اقش-تاعى ىقتيمال قىلمىستىق ىسىمەن بايلانىستىردى.
ءباپيدىڭ ايتۋىنشا، اقش ادىلەت مينيسترلىگى الەمدىك كلەپتوكراتتارعا قاتىستى جاڭا قىلمىستىق ءىس دايىنداپ جاتىر. ەگەر بۇعان دەيىن بۇل ىسكە اقش ازاماتتارى، كومپانيالارى، ساقتاندىرۋ ۇيىمدارى جانە ساراپشىلار تارتىلعان بولسا، ەندى اقش سۋبەكتىلەرىنىڭ قىزمەتىن پايدالانعان كەز كەلگەن شەتەلدىك ساياساتكەرگە قارسى ءىس قوزعالۋى مۇمكىن.
سونداي-اق، باپي قازاقستاندا بۇرىنعى پرەزيدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعى مەن جەكە ومىرىنە قاتىستى مالىمەتتەردى قۇپيالاۋ تۋرالى تۇزەتۋلەر قابىلدانۋىن وسى داۋعا دايىندىقتىڭ ءبىر بولىگى بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى.
