بيىلعى 2019 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنەن باستاپ، ەلىمىزدە از قامتىلعان وتباسىنداعى ءار بالاعا 21 مىڭ تەڭگەدەن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعايىندالدى. سول-اق ەكەن، كوپ بالالى انالار «ۇكىمەت ءبىزدى قاناتىنىڭ استىنا الا باستادى، تۇرمىسىمىزعا ءمان كىرەدى» دەپ ۇمىتتەنگەنى دە راس. دەگەنمەن ارادا ءۇش اي وتپەي جاتىپ، بۇل باستامادان شي شىقتى.
ەلىمىزدەگى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنىڭ مالىمەتىنشە، ااك-ءتى زاڭسىز الىپ كەلگەندەردىڭ بارى راستالعان. مىسالى، الماتى قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، ديليارا يمانقۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگە دەيىن الماتىدا ااك الىپ وتىرعان 3784 وتباسى تەكسەرىلىپ، ولاردىڭ ىشىندە 299-ى بۇل ساناتقا جاتپايتىنى بەلگىلى بولعان.
«ولاردىڭ باسپانالارى بار، قىمبات كولىكتەرى، ءتىپتى دۇكەندەرى دە بار بولىپ شىقتى. بۇل وتباسىلار قۇجات تاپسىرعان كەزدە تابىستارىن جاسىرىپ قالعان. ارتىنشا ولاردىڭ بۇل ارەكەتى اشىلىپ قالدى. قازىر 53 وتباسى ءوز ەرىكتەرىمەن قازىنادان العان قارجىلارىن قايتاردى»،-دەيدى ديليارا يمانقۇلوۆا.
مىنە، وسىلايشا ارنايى تەكسەرۋ بارىسىندا جاعدايى بار، ءزاۋلىم ۇيلەرى ءتىپتى دوڭگەلەتىپ وتىرعان كاسىبى بار وتباسىلاردىڭ دا بۇل كومەكتى الىپ كەلگەنى ءمالىم بولدى.
ءبىر عانا الماتىدا ەمەس، رەسپۋبليكامىزدىڭ ءبىرشاما ايماقتارىندا قازىر وسىنداي تەكسەرۋلەر قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. وسىدان بولار، ءبىرشاما كوپ بالالى انالار «ۇيىمىزگە قاشان تەكسەرۋ كەلەدى دەپ قورقىپ وتىراتىن بولدىق»،- دەيدى.
ماسەلەن، الماتى وبلىسى، بايسەركە اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ءتورت بالانىڭ اناسى گۇلنياز بەردىقۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا، اۋىلداعى ءبىرشاما وتباسىلار تەكسەرىستەن قورقىپ ۇيىنە قاجەتتى تۇرمىستىق زاتتاردى الا الماي وتىر. ونىڭ ىشىندە كەيىپكەرىمىزدىڭ ءوزى دە بار.
«كورشى اۋىلداعى تانىستارىمىز «تەكسەرىس كەلىپ، ۇيدەگى كىلەم، تەلەديدارعا دەيىن ەسەپكە الدى» دەيدى. سودان ۇيىمىزگە تەلەديدار الايىق دەسەك، قورقىپ وتىرمىز. 4 بالاعا 84 مىڭ تەڭگەدەي جاردەماقى تۇسەدى. شىنتۋايتىندا ونى ءبىر ايعا تاماققا ۇنەمدەپ جەتكىزەمىز. ال وتاعاسى اراسىندا جالدانىپ جۇمىس ىستەپ، تابىس تابادى. بىرەۋدىڭ سىلاعىن جاسايدى. ەندى بىرەۋدىڭ تەمىرىن دانەكەرلەيدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ بالالارىمىزدى كيىندىرەمىز. ءتىپتى سول قوسىمشا تابىس كوزىن ەسەپتەيتىنى تۋرالى دا ايتىلىپ قالادى. سوندا وسى ۇكىمەتتىڭ بەرگەن ازىن-اۋلاق اقشاسى بىزگە جەتپەيدى عوي. ايەۋىر ءبىر جىرتىعىمىزعا جاماۋ بولعانى راس. بىراق 84 مىڭ تەڭگەنى ءتورت بالاعا جەتكىزۋ قيىن»،-دەيدى گۇلنياز بەردىقۇلوۆا.
جالپى، ااك-كە قاتىستى كەلتىرە بەرسەك مىسال كوپ. ءبىر بىلەرىمىز، وسى جاردەماقىنى الىپ وتىرعان انالاردىڭ راسىمەندە تەكسەرىستەن ۇركىپ قالعانى شىندىق. وعان سەبەپ، بىزدەگى بيۋروكراتيالىق شەشىمدەردىڭ شامادان تىس كوپتىگى ەكەنىن ماماندار دا العا تارتىپ وتىر.
بۇل رەتتە «اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشى مامانى توعجان شاياحمەتوۆا بىلاي دەيدى:
«ءبىز تاياۋدا زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. سوندا اڭعارعانىمىز، ۇيدە جۇمىس ىستەمەي وتىرعان ايەلدەردىڭ 76,0 پايىزى بولاشاعىنا قاتتى الاڭدايدى. سەبەبى ولاردى ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعدايلار تولعاندىرادى. ولار ەلدەگى الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ كوڭىلدەن شىقپايتىنىن، ونى راسىمدەۋدەگى قۇجات جيناۋدىڭ قيىندىعىن، ءار بالاعا تولەنەتىن جاردەماقى كولەمىنىڭ ماردىمسىزدىعىن ءسوز ەتكەن. مۇنى مەن دە قوشتار ەدىم. مەن گەرمانيا، گوللانديا ەلدەرىندە بولدىم. اتالمىش ەلدەردە ايەل ادامنىڭ ەكى بالاسى بار ما، ول ايەل جۇمىسسىز با، مەملەكەتتىك ورگاندار دەرەۋ وعان جاردەماقى راسىمدەيدى. بالا كۇتىمىنە بايلانىستى ول ەلدەردە ايەلدەرگە ارنايى جالاقى تولەنەدى. جاپونيانىڭ «بالا كاپيتالى» اتتى ارنايى باعدارلاما قابىلداپ جاڭا تۋعان بالاعا مەملەكەتتىڭ ارنايى كاپيتال سالۋى، كورەي ەلىندەگى «بالا رەسۋرسى» باعدارلامالارى بىزگە ساباق بولاتىن دۇنيە. اتتەگەن-ايى ءبىزدىڭ اتقارۋشى بيلىكتىڭ مۇنداي ۇردىستەردى ەسكەرە بەرمەيتىندىگى. ءبىز ءار بالاعا 21 مىڭ تەڭگە تاعايىنداپ، ونىڭ ءوزىن اسقان بيۋروكراتيالىق تەكسەرىستەدەن وتكىزىپ، قانشاما قۇجات جيناتۋ ارقىلى بەرىپ جاتىرمىز. انالاردىڭ سول تەكسەرۋدەن قورقىپ ۇيلەرىنە قاجەتتى زات الا الماۋى، بۇل نەنى اڭعارتادى؟! بۇل ەلدىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋگە ەمەس، كەرىسىنشە، ەلدى «جارىماي كەدەي بولىپ وتىر» دەگەنگە ۇندەيدى ەمەس پە؟! سوندىقتان بولاشاقتا بۇعان قاتىستى ساۋاتتىراق باعىتتاردى قولدانۋ كەرەك دەپ ويلايمىن» دەيدى.
ماماننىڭ پايىمىنشا، ءوزى وقىپ ءبىلىم العان، گەرمانيا مەن گوللانديا ەلدەرىندە بالا باعىپ ۇيىندە وتىرعان ايەلدەرگە بالانىڭ سانىنا قاراي 900-1200 ەۆرو كولەمىندە مەملەكەتتىك جالاقى تولەنەدى. بۇعان قوسا ول ەلدەردە ءۇش بالاسى بار انالار قوعامدىق كولىكتەردە تەگىن جۇرە الادى. سونداي-اق ولار كوممۋنالدىق تولەماقىنىڭ 50 پايىزىن عانا تولەيدى.
«بۇل ەلدەردە كوپ بالالى وتباسىلارعا ارنالعان ارنايى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك دۇكەندەر جەلىسى بار. ول دۇكەندەردەن انالار ارنايى جەڭىلدىك كارتاسى ارقىلى ساۋدا جاسايدى. ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك الادى. وزگە ەلدەردىڭ كوپ بالالى انالارىنا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. ال بىزدە اينالدىرعان 21 مىڭ تەڭگەنى سان-ساققا جۇگىرتىپ ارەڭ بەرەدى. اينالىپ كەلگەندە جوعارىدا جۇمساق كرەسلودا وتىرعانداردىڭ ءوزى سول 21 مىڭ تەڭگەنى ءبىر اي تۇگىلى ءبىر اپتاعا دا جەتكىزە المايدى عوي»،-دەيدى ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا.
قارلىعاش زارىققانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
