موڭعوليا پرەزيدەنتى ۋحنااگين حۋرەلسۋح تۇركياعا جاساعان مەملەكەتتىك ساپارى اياسىندا شىڭعىس حاننىڭ نەمەرەسى قۇلاعۋ حان سالدىرعان جازعى سارايدىڭ قيراعان ۇيىندىلەرىن كورىپ، موڭعول-تۇرىك ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنىڭ بارىسىمەن تانىستى. بۇل تۋرالى 19 قاڭتاردا «مونتسامە» جازدى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ءتىلشىسى.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1259 جىلدىڭ كۇزىندە بۇل ولكەدەن ءوتىپ بارا جاتقان قۇلاعۋ حان جايلاۋى مەن جەر بەدەرىنىڭ قولايلى ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ساراي سالۋعا شەشىم قابىلداعان. قۇرىلىس جۇمىستارى 1261 جىلى باستالىپ، 1265 جىلى اياقتالعان.
موڭعوليا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن يزميردەگى كاتيپ چەلەبي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بىرلەسكەن جوباسى بولىپ سانالاتىن تۇركولوگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋ توبى 2022 جانە 2023 جىلدارى ۆان پروۆينتسياسىنىڭ چالدىران اۋدانىندا ارحەولوگيالىق بارلاۋ جانە سىناق قازبالارىن جۇرگىزىپ، جازعى سارايدىڭ قيراندىلارىن تاپقان ەدى.
زەرتتەۋ بارىسىندا تاريحي دەرەككوزدەردە الاداگ نەمەسە الاگ تاۋىنداعى قالا دەپ اتالعان ەلحان قۇلاعۋ جازعى سارايىنىڭ جالپى اۋدانى 900ح1200 شارشى مەتردى قۇرايتىنى انىقتالدى. ودان بولەك، قازبا جۇمىستارى بارىسىندا بويالعان قۇمىرالاردىڭ كەسەكتەرى دە تابىلدى.
موڭعوليا باسشىسى 760 جىل بۇرىن سالىنعان جازعى سارايدىڭ ارحەولوگيالىق ورنىنا بارىپ، قۇلاعۋ حاننىڭ تاس مۇسىنەمىن تانىستى. ءوز سوزىندە ول عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، اۋقىمدى قازبالار مەن زەرتتەۋلەردى جالعاستىرۋدى قولدايتىنىن جەتكىزدى.
