قازىر ەلىمىزدە قازاقستانعا قىتايدان ەنەتىن 55 زاۋىت ماسەلەسى قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان كەز. قاراپايىم حالىق قازاقستان مەن قىتاي ەلىنىڭ بىرىككەن وسى جوباسىنا قاتىستى بىرقاتار كۇماندى پىكىرلەر ايتقانىمەن، ءبىزدىڭ اتقارۋشى بيلىك اتالمىش جوباعا شاڭ جۋىتپاي وتىر.
جالپى، قىتاي تاراپى الەمدىك قاۋىمداستىقتى نىعايتادى دەپ، «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» اتتى جىبەك جولىن دامىتۋ يدەياسىن ۇسىنعالى بەرى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس تەرەڭگە بويلاپ بارادى. قازىردە قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ 25 پايىزىن قىتاي كومپانيالارى ءوندىرىپ جاتىر. قىتايمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن جىلدار ارالىعىندا قازاقستان ارقىلى قىتايعا 100 ملن توننادان استام مۇناي، 180 ملن شارشى مەتر گاز جىبەرىلگەن. ەندى بولاشاقتا قازاقستان مەن قىتاي قارجىلىق قۇنى 28 ملرد دوللاردى قۇرايتىن تاعى 55 كاسىپورىندى ياعني زاۋىتتى بىرلەسىپ قۇرعالى وتىر.
نەگىزىنەن قىتاي ينۆەستيتسياسى بۇعان دەيىن مۇناي گاز سالاسىنا، مەتال وندىرۋگە، لوگيستيكا سالاسىنا، ەنەرگەتيكا سالاسىنا قۇيىلىپ كەلدى. ال 2016 جىلدان بەرى قىتاي كومپانيالارى ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا دا ينۆەستيتسيا قۇيا باستادى. قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا مال بورداقىلاۋ، مال ءوسىرۋ، اگرو-ءونىم الۋعا قاتىستى قىتايمەن بىرلەسىپ 19 جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. جوبانىڭ قۇنى 1 ملرد 735 مىڭ دوللاردى قۇرايدى.
ايتسە دە، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جاڭاباي الدابەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قىتاي قارجى بەرەدى دەپ ەسىكتى ايقارا اشىپ قويۋدىڭ وزىندىك قاۋىپتى تۇستارى دا بار. سوندىقتان بولاشاقتا ەلدەگى قىتايمەن بىرلەسكەن كومپانيالارعا مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتكەن ابزال.
«قىتايدىڭ حالقى جەردىڭ جوقتىعىنان ۇيلەرىنىڭ توبەسىنە ەگىن ەگىپ سودان ءونىم الىپ وتىرعان حالىق. قازاقتىڭ كەڭ بايتاق جەرى قىتايدىڭ كوزىنىڭ قۇرتى. سوندىقتان ەلىمىزگە ەنگەن قىتاي كاسىپكەرلەرى قازاقستاننىڭ الىپ جەرىن يگەرۋ ءۇشىن كۇشىن سالادى. مىنە وسىدان قورقۋ كەرەك. قازاقتىڭ جەرىنىڭ بايلىعىنىڭ ارقاسىندا تالايلار كوك قاعازدى اينالىمعا سالىپ، بايلىققا كەنەلىپ جاتىر عوي. سوندىقتان قىتاي كومپانيالارمەن بىرلەسكەندە باقىلاۋ پاكەتىنىڭ باسىم بولىگى قازاقستان تاراپىندا بولۋى كەرەك»،- دەيدى جاڭابااي الدابەرگەنوۆ.
ماماننىڭ پايىمىنشا، بولاشاقتى ءبىزدىڭ ۇكىمەت وسىعان قاتتى نازار اۋدارۋى ءتيىس. ماسەلەن، مۇناي وندىرۋگە قاتىستى كومپانيا قۇرىلسا ونىڭ 80 پايىز باقىلاۋ پاكەتى قازاقستاندىكى ال ققالعان 20 پايىزى قىتايدىكى بولسا دە جەتكىلىكتى. وسىلايشا باقىلاۋ پاكەتىنىڭ باسىم بولىگىن وزىمىزگە الۋ ارقىلى تارازى باسىن ۇستاپ تۇرۋعا بولادى.
«اتتەگەن-ايى، قايسىبىر كومپانيالاردا قىتايدان كەلگەن ماماندار ءبىزدىڭ وتاندىق مامانداردان جوعارى جالاقى الادى. تۋرا سونداي جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىق مامان 200 مىڭ السا، تۋرا سونداي جۇمىس اتقاراتىن قىتايدان كەلگەن مەنەدجەر 400 مىڭ الاتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى. مىنە، مۇنىڭ بارلىعىنا مەملەكەتتىك باقىلاۋ بولۋى كەرەك. ولاي ەتپەسەك كۇنى ەرتەڭ قىتاي ينۆەستيتسياسى بىزگە ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرۋ دە مۇمكىن»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم.
جالپى، قىتاي ينۆەستيتسياسى نەگىزىنەن مۇناي-گاز، تاۋ-كەن، ەنەرگەتيكا سالاسىن يگەرۋگە سالىنىپ كەلەدى. قازىر قازاقستاندا:
- «قاراجانباس»-CITIC مۇناي كومپانياسى;
- كاسپي اۋماعىنداعى مۇناي كومپانياسى
- يركول مەن كازاتومپروم
- مويناق تەتس پەن اتاسۋ – الاشانكوۋ
- كازترانسويل مەن سNODC
- گازپروۆود جانە بەينەۋ-
- CNPC-اقتوبەمۇنايگاز
- كازترانسگاز جانە Trans-Asia ءتارىزدى ءىرى كومپانيالار قىتايمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ جاتىر.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ:
«ءار ەلدىڭ ەكونوميكاسى دامۋى ءۇشىن ۇلتتىق ەكونوميكاسى كۇش الىپ وتىرۋى كەرەك. ول ءۇشىن ارينە بىزدەگى ءار سالادا وتاندىق ساۋاتتى ماماندار جاساقتالۋى ءتيىس. بىزدەگى بانك سالاسى بولسىن، اگرو سالا، مۇناي-گاز، بارلىق سالالار ساۋاتتى مەنەدجەرلەردەن قۇرالۋى كەرەك. سول ءتارىزدى سىرتتان ينۆەستورلاردى تارتۋ كەزىندە دە وتە ساۋاتتى بولۋ كەرەك. قازاقستاندا ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاسالعان. سوعان وراي بىزدە ولاردان ناقتى-ناقتى تالاپ ەتە بىلگەنىمىز ءجون. قازاق جەرىنىڭ ارقاسىندا وزدەرى دە پايداعا باتىپ وتىرعاننان كەيىن ولار دا ءبىزدىڭ تالاپتارىمىزدى ورىنداۋعا ولار مىندەتتى. سوندىقتان قىتايمەن بىرلەسكەن زاۋىتتار جۇمىسىن باستاردا ۇلتتىڭ مۇددەسىن، ۇلتتىڭ تاعدىرىن باستى نازاردا ۇستاعان ءجون. /الپاۋىت ەلدىڭ الدىندا جۇتىلىپ كەتپەۋدى ويلاۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال»،-دەدى جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
قارلىعاش زارىققانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
