«ۇكىمەت حالىقتى جاپپاي ديەتاعا وتىرعىزىپ قويدى» -ساراپشى

3468
Adyrna.kz Telegram

ەلىمىزدەگى ماركەتينگتىك تالداۋ جانە زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى كۇنى كەشە قازاقتىڭ تۇتىنىپ جۇرگەن اس-اۋقاتىنىڭ ساپاسىنا ساراپتاۋ جاسادى. ەلدەگى كۇن كورىس سەبەتىنىڭ كولەمىن تارازىعا سالىپ كوردى. اتالمىش ورتالىق ماماندارى ارنايى زەرتتەۋ بارىسىندا  «قازاقستان حالقى ازىق-تۇلىكتى تۇتىنىپ جۇرگەن جوق، ۇتىلىپ ءجۇر»دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.  

بۇل رەتتە ورتالىقتىڭ ەكونوميست-ساراپشىسى مارال تورتەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، بىزدەگى ازىق-تۇلىك سەبەتىن وزگە ەلدەرمەن سالىستىرۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز. ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، تمد ەلدەرىمەن سالىستىرار بولساق، ىرگەمىزدەگى وزبەك اعايىنداردىڭ ءوزى بىلتىرعى جىلى، قازاقتاردان ەتتى كوبىرەك تۇتىنىپتى. سول ءتارىزدى قىرعىزدار دا قۇرت، قاتىق، ايران، ءسۇت دەگەندى ءبىزدىڭ ەلدەن كوبىرەك تۇتىنعان. تاجىكتەردىڭ دە ازىق-تۇلىك سەبەتى بىزدىكىنە قاراعاندا مولىراق. 

 بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى مارال تورتەنوۆا: 

«تمد ەلدەرى اراسىندا سوڭعى ءۇش جىلدا وزبەكستان حالقىنىڭ اربىرىنە شاققاندا ولار 120 كەلىدەي ەت تۇتىنعان. ال ءبىزدىڭ قازاقستان حالقى ءبىر جىلدا شامامەن ءار ادامعا شاققاندا 72 كەلى ەتتى مىسە تۇتىپتى. سول ءتارىزدى قىرعىزداردا ءبىر ادام اي سايىن 20  ليتردەي ءسۇت تۇتىنسا، بىزدە بۇل كورسەتكىش 9-11 ليتر. ءتىپتى حالىقتىڭ اراسىندا مۇلدە ءسۇت تۇتىنبايتىن، ەتتى الۋعا الەۋمەتتىك جاعدايى كوتەرمەيتىن وتباسىلار كوبىرەك كەزدەسكەن. تاجىكتەردىڭ ازىق-تۇلىك سەبەتىندە كوكونىس، جەمىس-جيدەك، ەت، ءسۇت ايران ونىمدەرى ءتىپتى تۇرمىسقا قاجەتتى تاعى باسقا زاتتار قوسىلىپ، بيىل ولاردا ازىق-تۇلىك سەبەتىنە 122 ءتۇرلى ءونىم ەنگەن.ال بىزدە بۇل ءتىزىم نەبارى 43 ءتۇرلى ونىمنەن قۇرالعان. ەۋروپا ەلدەرىندە ازىق-تۇلىك سەبەتىنە سەبەتىنە 250-300 ءتۇرلى ءونىم ەنەدى. ولارمەن ءتىپتى سالىستىرۋعا دا كەلمەيدى. شىندىعىن ايتقاندا ءبىزدىڭ ۇكىمەت حالىقتى جاپپاي ديەتاعا وتىرعىزىپ قويدى.  قازىر نە ەڭبەكاقىسىن الا الماي، العان كۇندە ونى قايدا جەتكىزەرىن بىلمەي اش قۇرساق جۇرگەن قاۋىمنىڭ قاراسى بارشىلىق. دەمەك بىزگە بولاشاقتا ناق وسى ازىق-تۇلىك سەبەتىن تۇتىنۋعا قاتىستى وڭ وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت»،- دەدى.  

   ول قانداي وزگەرىستەر بولۋى كەرەك؟ 

مامان العا تارتىپ وتىرعانداي، بىزگە الدىمەن كۇن كورىس سەبەتىنىڭ قۇرامىن وزگەرتىپ، تولىقتىرۋ كەرەك.  «قۇرامىنا 43 ءتۇرلى ءونىم كىرەتىن كۇن كورىس سەبەتى دامۋعا ۇمتىلعان ەل ءۇشىن وتە ارزان» دەيدى مامان. دەمەك ءبىز ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا  كۇن كورىس سەبەتىن ساپالى، ءارى قاۋىپسىز ەتۋ ماڭىزدى بولماق.

 بۇعان قاتىستى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اتامۇرات شامەنوۆ: 

 «بۇۇ مالىمەتىنە سايكەس الەمدە 795 ملن ادام نەمەسە ءاربىر سەگىزىنشى ادام اشتىق جاعدايدا ءومىر سۇرۋدە. 1,2 ملرد ادام اشقۇرساق بولۋدا، اشتىقتان كۇنىنە 10 مىڭ بالا جانە 25 مىڭ ەرەسەك ادام كوز جۇمۋدا. اشتىقتىڭ جاڭا ءتۇرى بۇل دامۋشى ەلدەردەگى ادامداردىڭ اشىعىپ ءجۇرۋى، ياعني بار بولعانى تاۋلىگىنە 2400–2500 ككال ورنىنا 1000–1800 ككال بولاتىن تاماق جەۋ. مۇنداي ادام سانى الەمدە 2 ملرد ەكەن. وسى جەردە ايتا كەتەيىن بەلارۋس ەلىندە فيزيولوگيالىق نورما ءار توپتى، ياعني جاستار مەن ەگدە ادامداردى ايىرا وتىرىپ ولاردىڭ تاعام تۇتىنۋ مولشەرىن كەلى جانە كيلوكالوريمەن بەلگىلەگەن. ال قازاقستاندا ونداي جاڭادان بەكىتىلگەن نورما جوق. ازىق-تۇلىكپەن وزدەرىن 100 پايىز  تەك 7 مەملەكەت، 70-80 پايىزبەن – 75 مەملەكەت، 50-60 پايىزبەن – 1 ملرد تۇرعىندار تۇراتىن 50 مەملەكەت قانا قامتاماسىز ەتەدى.ال ەسەپتەسەك، 1990 جىلدان بەرى جەر شارىندا ادام سانى 1,9 ميللياردقا كوبەيىپ وتىر، ياعني تاماققا دەگەن سۇرانىس كۇشەيۋدە. سوندىقتان حالقىن تاماقپەن قامتاماسىز ەتۋ بۇل مەملەكەتتىڭ ءوز حالقى الدىنداعى پارىزى عانا ەمەس، بۇل دەگەنىڭىز ۇشى-قيىرسىز سۇرانىس، ەشقاشان تاۋسىلمايتىن نارىق. بۇل قازاقستاننىڭ كەلەشەكتە ازىق-تۇلىك تۇتىنۋعا ساۋاتتى قاراۋ كەرەك ەكەنىن، وسى ماقساتتا ءتۇرلى ساۋاتتى جوبالاردى قولعا الۋ كەرەكتىگىن كورسەتەدى»،- دەيدى اتامۇرات شامەنوۆ. 

«ءبىز ءۇشىن بولاشاقتا ەكونوميكالىق مەحانيزمدەردى دۇرىس پايدالانعان ءجون» ەكەنىن ماماندار العا تارتىپ وتىر. ول ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنەن باستاپ، ونى تۇتىنۋ، ازىق-تۇلىك سەبەتىنىڭ قۇرامىن مولايتۋ ءتارىزدى جوبالارعا كىرىسىپ كەتكەن ءجون. 

«قازىر ازىق-تۇلىك سەبەتىنىڭ قۇرامىن مولايتىپ، ونداعى قاتىپ قالعان ءتىزىمدى وزگەرتكىمىز كەلەدى. ازىق-تۇلىك سەبەتى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىمەن ەسەپتەلەدى. ءبىزدىڭ ەلدە ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى 26915 تەڭگە. مىنە، قازاقستاندا ءبىر ادام وسى سوماعا ءبىر ايعا اس-اۋقاتىن، كيىم-كەشەگىن الادى، باسقا دا تۇتىنۋ قىزمەتتەرىن تۇتىنادى. قازىرگىدەي ينفلياتسيا دەندەپ تۇرعان كەزەڭدە 26 مىڭ تەڭگەگە  ادام جوق-جىتىگىن تۇگەندەي الادى دەپ ايتۋ قيىن. سوندىقتان ادامدار كيىم الاتىن كەزدە تاماعىنان تارتادى. تاماق الاتىن كەزدە كيىم كيمەي-اق جۇرۋگە ءماجبۇر. ال مۇنىڭ ارتى حالىقتىڭ كۇيزەلىسىن ارتتىرادى. ەندەشە بۇل ارادا ەكونوميكالىق تەتىكتەردى ساۋاتتى ەتۋ كەرەك. ەلدە جۇمىسسىزدىق، ينفلياتسيا بولماۋى ءۇشىن وتاندىق ءونىم شىعارۋدى قولداۋ كەرەك. وتاندىق ءوندىرىس ورىندارىن كوبەيتۋ كەرەك. بۇگىن اشىلىپ، ءۇش ايدان كەيىن جابىلىپ قالاتىن جۇمىس ورىندارى ەمەس، ناقتى ءتۇسىمى بار جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋ تەتىكتەرىن قاراستىرۋ كەرەك. سوندا حالىق اشقۇرساق بولمايدى، ورىنسىز ديەتادا جۇرمەيدى»،-دەدى ساراپشى مارال تورتەنوۆا. 

قارلىعاش زارىققانقىزى

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر