ۇلتتىق ويىن – ۇلت يگىلىگى

قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى بەس تۇرگە بولىنەدى. ولار: اڭعا، مالعا بايلانىستى، سونداي-اق ءتۇرلى زاتتارمەن وينالادى. ايگولەك، اۋدارىسپاق، باعاناعا ورمەلەۋ، بورىكتاستاماق، بۇعىباي، بۇقاتارتىس، بۇرىش، جاسىرىنباق، جاياۋ جارىس، كوكپار، كورشى-كورشى، كۇرەس، قارامىرزا، قاسسىڭ با، دوسسىڭ با؟، ورىن تاپ، وتىرماق، ساناماق، سۇراق-جاۋاپ، تاسىمالداۋ، تەڭ كوتەرۋ، تىمپي-تىمپي، ۇشتى-ۇشتى، اساۋ ۇيرەتۋ، اق سۇيەك، باستاڭعى، ينە جاسىرماق، التىباقان، توعىزقۇمالاق، اسىق ويىندارى، وسى سەكىلدى ويىندار كىم-كىمنىڭ دە كوڭىلىن كوتەرىپ، دۇنيەتانىمىن ارتتىرىپ، ەڭبەككە باۋليدى، شيرىقتىرىپ، شىنىقتىرادى. ال ات ومىراۋلاستىرۋ، اۋدارىسپاق، جورعا جارىس، كوكپار تارتۋ، تەڭگە الۋ، قىز قۋ، قىز جارىسى، ت.ب. ات سايىسىنداعى كەيبىر ۇلتتىق ويىندار وليمپيادا ويىندارىنىڭ جوسپارىنا ەنگىزىلگەن.

كوكپار. 

اۋەلگى اتاۋى «كوك ءبورى» سوزىنەن شىققان. بۇرىندارى مال باققان كوشپەلى حالىقتار كوك ءبورىنى سوعىپ العاندا ولىگىن ات ۇستىندە سۇيرەلەپ، ءبىر-بىرىنەن الا قاشىپ، ءماز-مەيرام بولعان. كەيىن ول ۇلتتىق ويىنعا اينالعان. كوكپار ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ دا سۇيىكتى ويىنى. كوكپار جاپپاي تارتىس جانە دودا تارتىس بولىپ ەكىگە بولىنەدى. 1949 جىلى ەلىمىزدە كوكپار جارىسىنىڭ جاڭا ەرەجەسى بەكىتىلدى. الاڭ كولەمى قاتىسۋشىلار سانىنا سايكەس دايىندالادى. ەگەر ءار كوماندا 5 ادامنان بولسا، الاڭنىڭ ايماعىنىڭ ۇزىندىعى 300 مەتر، ەنى 100 مەتر; 10 ادامنان بولسا 500ح200 مەتر; 15 ادامنان بولسا 700ح300 مەتر; 20 ادام بولسا 1000ح500 مەتر. كوكپاردا باسى كەسىلگەن سەركە تارتىلادى. «دودا جانە جەكە تارتىس» اتالاتىن ەكى ءتۇرلى ءادىستىڭ ەكەۋىندە دە ات پەن جىگىت سىنعا تۇسەدى. قازىر كوپ جەردە دودا تارتىس قانا وينالىپ ءجۇر. كوكپاردىڭ بۇل ءتۇرى كورەرمەندى قىزىققا بولەيتىن ءادىس. ال جەكە تارتىستىڭ شارتى بويىنشا ءوز توبىنان ەكى-ەكىدەن تارتىس­كەرلەر شىعارادى. سايلانعان ءتورت جىگىت وزدەرىنىڭ قايرات-كۇشىن ەلگە تانىتادى. تارتىلاتىن سەركەنى ءبىر بالا وڭگەرىپ الىپ، الدىن الا ساراپشىلار بەلگىلەگەن ءبىر جارىم شاقىرىمداي جەرگە اپارىپ تاستايدى.تارتىسقا شىققان جىگىتتەر سەركەگە بارعاننان كەيىن تالاسا-تارماسا تۇرىپ، جەردەن ءىلىپ الۋ امالىن جاسايدى. قايسىسى بۇرىن ءىلىپ السا، تاقىمىنا باسىپ، قارسىلاسىنا ىرىق بەرمەۋگە تىرىسادى. ول دا جارماسىپ، بوس سيراقتى تاقىمعا باسىپ، تارتىسا باستايدى. سەرىكتەرى جولداستارىن جەبەيدى. قايسىسى كوكپاردى  جۇلىپ السا دا سەرىگىنە بەرەدى. ول ءوز توبىنا قاراي الا قاشادى. قارسىلاسى قۋالايدى. جەتىپ ۇستاسا، قايتا تارتىسادى. وسى ارادا كوكپاردى جۇلىپ العان جىگىت تەز قيمىلداپ، قارسىلاس توپقا اپارىپ تاستايدى. ال اتى جۇيرىك جىگىتتەر تارتىس كەزىندە لاق قولىنا تيسە، جەتكىزبەي كەتۋى مۇمكىن. كوكپار تارتۋعا ارالاسا المايتىن قارتتار، بالالار كوكپارشى جىگىتتەردىڭ وسى ويىندارىن قىزىقتايدى. جۇيرىك ات پەن مىقتى جىگىتتىڭ قايراتىنا سۇيسىنەدى.

جامبى اتۋ. 

شاۋىپ كەلە جاتقان اتتىڭ ۇستىنەن نىسانانى ءدال كوزدەپ، اتىپ ءتۇسىرۋ ماقساتىنا نەگىزدەلگەن. بۇل ويىننىڭ نۇسقالارى باسقا حالىقتاردا دا كەزدەسەدى. شىعۋ تەگى اسكەري ويىننىڭ  پايدا بولۋىمەن بايلانىستى بولعان،  ونىڭ قاجەتتىگى XVIII عاسىرعا دەيىن ساقتالعان. مۇنداي جارىس وتكىزىلەتىن مەرەكەلەردە بيىك  باعانا، بولماسا ۇزىن سىرىق (داراق) قادالىپ، ونىڭ ۇشار باسىنا نىسانا رەتىندە جامبى (كۇمىس قۇيماسى، اي قاباق، التىن قاباق) ىلىنەتىن بولعان. ونى قىلمەن نەمەسە جىبەك جىپپەن بايلاعان. اتپەن شاۋىپ كەلە جاتقان كىسى ساداقپەن جامبىنى اتىپ ءتۇسىرىپ، جەڭىسكە جەتۋگە تىرىسقان. نىسانانى دالدەۋدىڭ باسقا دا  تۇرلەرى كەزدەسكەن. سوڭعى كەزدە مىلتىق (كارابين، ۆينتوۆكا، پيستولەتتەر) ءجيى پايدالانىپ ءجۇر. جامبىنى، كوبىنەسە ىلىنگەن ءجىپتى كوزدەپ اتىپ تۇسىرەدى. جامبى اتۋ قازاق ساربازدارىنىڭ اسكەري دايىندىعىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ ەسەپتەلگەن.

قىز قۋ. 

قازىرگى تاڭدا بۇل ويىننىڭ ەرەجەسى جاسالىپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلدى. قازاقستاندا قىز قۋدىڭ العاشقى سپورتتىق جارىستارى 1923 جىلى وتكىزىلدى. سودان بەرى مەرەكەلىك باعدارلامالارعا ەنگىزىپ كەلەدى. قىز قۋ جارىسىندا اتقا مىنگەن جىگىت اينالىپ قايتاتىن جەرگە دەيىن الدىندا اتپەن شاۋىپ بارا جاتقان قىزدى قۋىپ جەتىپ، ونىڭ بەتىنەن سۇيۋگە ءتيىستى. بۇل – جىگىتتىڭ جەڭگەنى. قۋىپ جەتە الماسا، قايىرا شاپقاندا قىز جىگىتتى، ونىڭ اتىن قامشىنىڭ استىنا الادى. بۇل – قىزدىڭ جەڭگەنى.

اۋدارىسپاق. 

بۇل ەپتىلىكتى، يكەمدىلىكتى، كۇشتىلىكتى، تاپقىرلىقتى، باتىلدىقتى، ات قۇلاعىندا ويناۋدى تالاپ ەتەتىن سپورتتىق ويىن. سايىسكەرلەر ءبىر-ءبىرىن جەكپە-جەك باسەكەدە ات ۇستىنەن اۋدارىپ ءتۇسىرۋى كەرەك. جارىس جەكەلەي جانە كوماندالىق جۇيەمەن جۇرگىزىلەدى. اۋدارىسپاققا ۇلكەن تويلاردا ارنايى جۇلدە تاعايىندالادى. وعان ون سەگىز جاستان اسقان قارۋلى جىگىتتەردىڭ قاتىسقانى ءجون. اۋدارىسپاق ويىنىنىڭ ەرەجەسى بويىنشا سايىسقا قاتىسۋشىلار سالماقتارىنا قاراي ءۇش توپقا ءبولىنىپ، كۇش سىناسادى. ءوزىنىڭ باسەكەلەسىن اتتان اۋدارىپ تۇسىرگەن نەمەسە ونىڭ دەنەسىن جەرگە تيگىزگەن سپورتشى جەڭىسكە جەتەدى.

توعىزقۇمالاق.

قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى ويىندارىنىڭ ءبىرى، اقىل-وي ويى­نى – توعىزقۇمالاق.
سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ونىڭ شىعۋ تاريحى 4 مىڭ جىلدىق كەزەڭدى قامتيدى. ال كەيبىر مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ پايدا بولعان كەزى بۇدان دا كوپ ۋاقىت بولۋى ابدەن مۇمكىن. توعىزقۇمالاق ويىنى ارنايى تاقتادا ەكى ادام اراسىندا وينالادى. ويىن تاقتاسى – 2 قازان، 18 وتاۋ، 162 قۇمالاقتان تۇرادى. ويىن باسىندا ءار ويىنشىعا ءبىر قازان، توعىز وتاۋعا توعىز-توعىزدان سالىنعان سەكسەن ءبىر قۇمالاق تيەسىلى. العاشقى ءجۇرىس جاساعان ويىنشىنى – باستاۋشى، قارىمتا ءجۇرىس جاساعان ويىنشىنى – قوستاۋشى دەپ اتايدى. كەيدە باستاۋشى ءۇشىن اق جاعى، قوستاۋشى ءۇشىن قارا جاعى دەگەن تىركەستەردى قولدانىلادى. قازىرگى تاڭدا رەس­پۋبليكادا ونىڭ جەكە قاۋىمداستىعى بار، وبلىس ورتالىقتارىندا توعىزقۇمالاقتى ۇيرەنەمىن دەۋشىلەرگە قاۋىمداستىقتىڭ بولىمشەلەرى مەن ۇيىرمەلەرى اشىلعان.
«قازاق كۇرەسى» مەن «توعىزقۇ­مالاق» ويىنى حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى. جاستارىمىز سپورتتىڭ وسى تۇرلەرىنە قاتتى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كوپتەپ تارتىلۋدا. بۇل ەكەۋى وليمپيادالىق ويىندار قاتارىنا ەنۋدىڭ ءسال-اق الدىندا تۇر. سونداي-اق بۇركىتشىلەرىمىز دە جىلدان-جىلعا تابىسقا جەتۋدە. بۇعان دالەل، بۇركىتشىلەرىمىز دۋباي، انگليا، بولگاريا سىندى بىرقاتار ەلدەرگە بارىپ، باپتاۋلى بۇركىتىن «قانسونارعا» – حالىقارالىق جارىستارعا سالىپ، جەڭىس تۇعىرىنان كورىنىپ ءجۇر. ودان باسقا «جەكپە-جەك»، «بەس قارۋ»، «ەر جىگىت ويى­نى» سەكىلدى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جارىستار ۇيىمداستىرۋ قارقىن الىپ كەلەدى.

تەڭگە الۋ.

جەردە جاتقان تەڭگەنى اتپەن شاۋىپ كەلە جاتىپ ءىلىپ الۋ ۇلكەن شاباندوزدىق تاجىريبەنى تالاپ ەتەدى. تەڭگەنى جەردەن ءىلىپ العاندارعا بايگە بەرىلەدى. تەڭگەنى ءىلىپ الا الماي، اتتان اۋىپ قالىپ جاتاتىندار دا كوپ بولادى. كەيدە ءبىر اۋىلعا كەلىن ۇزاعىراق جىلداردان كەيىن ءتۇسىپ، بەتى اشىلعاننان كەيىنگى ساۋىق-سايراندا ىرىم ءۇشىن دە وينالادى. سوندا جاس كەلىن ءوزىنىڭ شولپىسىن نە القا كۇمىستەرىن ورامالعا ءتۇيىپ، ءبىر قارىستاي تەرەڭ قازىلعان، قولدىڭ باسى عانا سياتىن شۇڭقىرعا سالىپ قويادى. سايگۇلىك مىنگەن جىگىتتەر ءجۇز، ءجۇز ەلۋ مەتردەي جەردەن ەكپىندەتە شاۋىپ كەلىپ، سول اعىنىمەن  شۇڭقىرداعى ورامالدى ءىلىپ اكەتۋگە ءتيىس. شۇڭقىر تۇسىندا ىركىلىپ، توقتاۋعا نە اتتىڭ شابىسىن باسەڭدەتۋگە بولمايدى. كىمدە-كىم ورامالدى ءىلىپ اكەتسە، ونى وزىنە تارتىلعان جاس كەلىننىڭ تارتۋ سىيى دەپ بىلەدى.

اق سۇيەك.

اي سۇتتەي جارىق ءتۇن­دەرى، جازدى كۇنى قىزدار مەن جىگىتتەر، بالالار ارالاسىپ ويناي بەرەدى. ويىنعا ەرتە كەزدە ءىرى قارانىڭ قۋراعان قۋ جىلىگى پايدالانىلعان. سوندىقتان ويىن دا «اقسۇيەك» اتانعان. ويىنعا كەلگەندەر ەكى توپقا بولىنەدى. باستاۋشى اق سۇيەكتى اۋەلەتىپ الىسقا لاقتىرادى. باسقالار اي ساۋلەسىنە شاعىلىسا جارقىلداعان اق سۇيەكتەن كوز ايىرماي قاراپ، قاي شاماعا تۇسەتىنىن باقىلايدى. اق سۇيەك جەرگە تۇسكەن سوڭ، باستاۋشى: «ال ىزدەڭدەر» دەپ بۇيىرادى. ءبارى ىزدەيدى. اق سۇيەكتى تاپقانى: «مەن تاپتىم!» دەپ ايقايلايدى دا، اق سۇيەكتى جوعارى كوتەرىپ كورسەتكەننەن كەيىن سورەگە قاراي جۇگىرە جونەلەدى. قارسىلاستارى ونى قۋىپ جەتىپ ۇستاپ الۋعا ءتيىس. ۇستالىپ قالسا، ول اق سۇيەكتى ءوزىن ۇستاعان ويىنشىعا بەرەدى. ول ءارى قاراي جۇگىرەدى. ءسويتىپ، اق سۇيەكتى قاي توپتىڭ ويىنشىسى سورەگە جەتكىزسە، سولار جەڭىمپاز اتانادى. جەڭىلگەن توپ ءان سالىپ نەمەسە باسقا دا ونەرلەرىن ورتاعا سالۋى ءتيىس.

اقشامشىق (ساقينا سالۋ).

جەرەبە ارقىلى ءبىر قىز، ءبىر جىگىت ورتاعا شىعادى. باسقالارى ەكى قولدارىن ۋىستاعان كۇيى تىزەلەرىنىڭ ۇستىنە قويىپ وتىرادى. قىز قولىنداعى ساقينانى ءار ويىنشىنىڭ ۋىسىنا سالعانداي ىڭعايمەن ويىنعا قاتىناسۋشىلاردى تۇگەل ارالاپ وتەدى. سودان كەيىن جىگىتكە: «ساقينانى تاپ!» دەپ بۇيىرادى. بارلىق ويىنشى ساقينانى ىزدەي باستاعان جىگىتكە قاراپ، قۋىستانىپ سەزىكتەگەندەي كەيىپ بايقاتادى. جىگىت ءوزى ۇيعارعان ويىنشىدان: «ساقينانى بەر!» دەپ سۇرايدى. تاپسا، ساقينانى ۇستاپ وتىرعان ويىنشى ايىپ تارتادى. تاپپاسا، ىزدەۋشىنىڭ ءوزى ايىپتى. ال ايىپتىڭ وتەۋى كوپشىلىكتىڭ قالاۋى بويىنشا ورىندالادى. ول كوبىنە ءان سالۋ، جۇمباق شەشۋ، جاڭىلتپاش ايتۋ، سالماق كوتەرۋ سەكىلدى قىزىقتى بولادى. وسىدان كەيىن ورتاعا كەلەسى جۇپ قىز بەن جىگىت شىعارىلادى. بۇل ويىندا قىزدار جاعى تەك ساقينا سالۋشى عانا بولادى. ال ىزدەۋشى – جىگىت. ول ءار ويىنشىنىڭ الدىنا بارعاندا ءازىل ايتىپ، كۇلدىرىپ ءجۇرۋ نەمەسە باسقا دا ادىستەر ارقىلى ساقينانى ۇستاپ وتىرعان ويىنشىنى وڭاي تاۋىپ الۋىنا بولادى.

تىمپي.

ويىنعا قاتىسۋشىلار شەڭبەر جاساپ، دوڭگەلەنە وتىرادى. ويىن­دى جۇرگىزۋشى: «ال ويىندى باستايمىز، ءبارىڭ تۇگەل تىم-تىرىس تىمپي!» دەپ بۇيىرادى. بۇدان كەيىن بىردە-ءبىر ويىنشى دىبىس شىعارماۋى، ءۇن قاتپاۋى كەرەك. مۇندا جۇرگىزۋشى عانا سويلەۋگە ەرىكتى. جۇرگىزۋشى ازىلكەش، كۇلدىرگى بولۋى كەرەك. ول ءازىل-قالجىڭ سوزدەردى ايتىپ نەمەسە كۇلكىلى ءىس-قيمىلمەن قالاي دا بىرەۋدى كۇلدىرۋدىڭ امالىن جاسايدى. قالجىڭ جىر دا ايتادى. بۇل جەردە تەك قالجىڭ ولەڭگە قاتىسۋشىلاردىڭ اتىن قوسىپ، شامداندىرماۋ كەرەك. جاڭىلىستىرۋ ءۇشىن نەشە ءتۇرلى سۇراقتار قويىپ، كوزدەرىنە تونەدى. بىرەۋ ابايسىز جاڭىلىپ سويلەسە نە كۇلىپ جىبەرسە، ايىپ تارتادى. ايىپتى ولەڭ ايتادى، ءان سالادى نە بي بيلەيدى.

باستاڭعى.

اۋىلداعى ۇلكەن كىسىلەر ءبىر جاققا قوناققا نەمەسە باسقا سەبەپتەرمەن كەتكەن جاعدايدا قىز-كەلىنشەكتەر باس قوسىپ، ءبىر ۇيگە جينالادى. ءسويتىپ، «باستاڭعى» ويىنىن وتكىزەدى. مۇندا ءبارى ەمىن-ەركىن ويناپ-كۇلىپ، قىسىلىپ-قىمتىرىلماي سىرلاسادى. بۇل ويىنعا قىزداردىڭ قالاۋى بويىنشا جاس جەڭگەلەرى دە قاتىسادى. قازاقتىڭ وتباسى تاربيەسىندەگى «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەگەن قاتال ءتارتىبى قىز بالانىڭ ءجونسىز جۇرۋىنە جول بەرمەيدى. ول بۇكىل وتباسىنىڭ ابىرويى. ونىڭ ۇيىنەن سەبەپسىز نە رۇقساتسىز ۇزاپ شىعۋى اتا-انانىڭ نامىسىن قورلايدى. باستاڭعى – قىزداردىڭ ءۇي ءىشى شارۋاسىندا ءوز بەتىمەن ەركىن ارەكەت ەتۋىنىڭ ءبىر شاراسى. باستاڭعىعا جينالعان قىزداردىڭ ارقايسىسى ءتاتتى-ءدامدىنى، قۇرت-مايدى ۇيدەن الا كەلىپ، ورتاق داستارقانعا سالادى. تاماقتى وزدەرى ازىرلەيدى. بۇل ويىننىڭ استارىندا ۇلكەن تاربيەلىك ءمان جاتادى. قىزدار وسى ويىن ارقىلى قوناق كۇتۋدىڭ، تاباقتى مۇشەلەپ تارتۋدىڭ ءجونىن ءىس جۇزىندە ورىنداپ بايقاۋعا بەيىمدەلەدى. بۇل جەردە ولەڭ ايتىلمايدى، شۋ بولمايدى. الايدا باسقا ويىن وينالىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرەدى. ۇلكەن كىسىلەر بايقاۋسىز كەلىپ قالىپ، كوزدەرىنە تۇسپەۋ ءۇشىن قۇرت-ماي، ءتاتتى بەرىپ، ءۇي ماڭىندا سەنىمدى، ءتىل العىش بالالاردى قاراۋىل قىلىپ قويادى. ويتكەنى بۇل قىلىقتارىن ۇلكەن كىسىلەردىڭ ءبىلىپ قويۋىن ابەستىك دەپ ۇعادى. باستاڭعى – قازاق قىزدارىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى ويىنى.

التىباقان.

قاتىسۋشىلار سانىنا شەك قويىلمايدى. التىباقان دالادا، الاڭدا، الاڭقايدا كوبىنە كوكتەم، جاز كەشتەرىندە وتەدى. التىباقان ويىنىنا ۇزىندىعى 3,5-4 مەترلىك التىباقان جانە ءۇش مىقتى ارقان كەرەك. التىباقان ارقايسىسى ءۇش-ۇشتەن موسى ءتارىزدى ەتىلىپ اراقاشىقتىعى 50-70 سانتيمەترگە جەرگە توبەلەرى ءتۇيىستىرىلىپ ورنىقتىرىلادى دا وعان كولدەنەڭ ارقالىق اعاش بايلانادى. ال ءۇش ارقاننىڭ ۇشىن سول كولدەنەڭ ارقالىققا بەكىتەدى. دايىن بولعان التىباقانعا ادەتتە قىزدار مەن بوزبالالار جۇپ-جۇپ بولىپ، الما-كەزەك اۋىسىپ تەربەلەدى دە اۋەلەتە ءان شىرقايدى. قالعان ويىنشىلار ءوز كەزەكتەرى كەلگەنشە انگە قوسىلادى. كوڭىلدى كۇلكى، شات-دۋمان ءتۇننىڭ بىرۋاعىنا دەيىن سوزىلادى.

قىز كادە. 

بۇل ويىندا ۇزاتىلاتىن قىزدىڭ جەڭگەلەرى مەن كۇيەۋدىڭ قوسشىلارى تارتىسقا تۇسەدى. ويىندى قىز جاعىنىڭ جەڭگەلەرى باستايدى. ولار «قالىڭسىز قىز بولسا دا، كادەسىز كۇيەۋ جوق» دەپ جول-جورا جاساتتىرادى. ەكى جاق ءازىل-قالجىڭ قاعىستىرىپ، ونەر جارىسىنا تۇسەدى. كەيبىر ايماقتاردا ۇزاتىلعالى وتىرعان قىزدى ۇيدەن كىلەمگە سالىپ كوتەرىپ الىپ شىعىپ، ءدال اتتانار ساتتە ويىندى باستايتىن بولعان. ال قازاقستاننىڭ كەيبىر وڭىرلەرىندە «قىز كادە» قىزدى اتتاندىرۋدان ءبىر كۇن بۇرىن وتكىزىلگەن.

ارقان تارتۋ. 

بۇل ويىندى ويناۋ ءۇشىن الدىمەن بەس-التى ويىنشى تارتقاندا ۇزىلمەيتىن ارقان دايىنداپ الۋ قاجەت. ارقان تارتىسۋ ءار جەرلەردە ءارتۇرلى بولادى. ورتاعا ءبىر سىزىق بەلگىلەپ، ويىنعا قاتىسۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى دە، ارقاندى ەكى جاققا تارتادى. تارتىستا قاي توپ الگى سىزىقتان وتكىزىپ اكەتسە سول توپ جەڭىسكە جەتەدى. بۇل ويىن قاتىناسۋشىلاردىڭ كۇش-قۋاتىن دامىتۋعا، تازا اۋادا دەمالىپ، ەڭبەكتەنۋگە ۇيرەتەدى.

تامىرى تەرەڭنەن تارتىلعان ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى حالىق قۇندىلىقتارىنىڭ اجىراماس بولىگى. سوندىقتان ونىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ، دەنى ساۋ، ورەسى بيىك ۇرپاق تاربيەلەۋدە سەنىمدى قۇرالعا اينالدىرا بىلسەك ۇتقانىمىز. اتا-بابالارىمىزدىڭ قالدىرعان وسىناۋ مۇراسىنا ىسىمىزبەن ادالدىق تانىتساق، ارينە، وزىمىزگە پايدا. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى ەرلىكتى، وجەتتىلىكتى، باتىلدىلىقتى، شاپشاڭدىلىقتى، ەپتىلىكتى، تاپقىرلىقتى، تاباندىلىقتى، بايسالدىلىقتى، ت.ب. مىنەز-قۇلىقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن بىرگە كۇش-قۋات مولدىلىعىن، بىلەك كۇشىن، دەنەنىڭ سومدالىپ شىنىعۋىن قاجەت ەتەدى. سونىمەن بىرگە بۇل ويىندار ادىلدىك پەن ادامگەرشىلىكتىڭ جوعارعى پرينتسيپتەرىنە دە نەگىزدەلگەن. سانامالاي بەرسەڭىز، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ تۇرلەرى وتە كوپ.

دايىنداعان يساتاي قورعانباەۆ، نۇرلان قۇمار، «انا ءتىلى».