سوڭعى ءۇش ايدان بەرى گونكونگتىڭ مىڭداعان تۇرعىنى پەكين ۇسىنعان "قىلمىسقا كۇدىكتىلەردى قىتاي، ماكاو جانە تايپەيگە بەرۋ تۋرالى" زاڭ جوباسىنا قارسى شەرۋلەتۋدە. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىتايدىڭ گونكونگ شەكاراسىنا اسكەر اپارعانىن جارىسا جازىپ جاتىر. گونكونگ پەن قىتايدىڭ اراسىنداعى تەكە-تىرەستە كىم جەڭىسكە جەتۋى مۇمكىن؟ كورشىمىزدى ابىگەرگە سالعان بۇل وقيعا قازاق ەلىنە قالاي اسەر ەتەدى؟
تامىزدىڭ 14 كۇنى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ گونكونگتەگى داعدارىستى شەشۋ ءۇشىن قىتاي باسشىسى سي تسزينپينمەن جەكە كەزدەسۋگە ءازىر ەكەنىن ايتتى. بۇل تۋرالى ترامپ ءوزىنىڭ Twitter پاراقشاسىندا "پرەزيدەنت سي گونكونگ ماسەلەسىن جىلدام ءارى ادامدىقپەن شەشكىسى كەلسە، شەشە الارىنا كۇمانىم جوق. جەكە كەزدەسەيىك پە؟" دەپ جازدى. كەلەسى ءبىر جازباسىندا ترامپ "قىتاي مەن اقش اراسىنداعى ساۋدا جانجالى شەشىلۋىنىڭ ءبىر العىشارتى - قىتاي بيلىگىنىڭ گونكونگكە ادامدىقپەن قاراۋى" دەدى.
گونكونگ بيلىگى ميتينگكە تۇرتكى بولعان كۇدىكتىلەردى قىتايعا بەرۋ زاڭىنان باس تارتتى. الايدا شەرۋگە شىققاندار گونكونگ اتقارۋشى بيلىگى باسشىسىنىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتىپ جاتىر. حالىقتىڭ ميتينكە شىعۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر جانە قىتاي شەكارا ماڭىنداعى اسكەرىن كوتەرىلىستى باسۋعا پايدالانباي ما؟
ساراپشى ەستاي بوجاننىڭ ايتۋىنشا، گونكونگتاعى نارازىلىق ءبىر عانا زاڭ جوباسى ءۇشىن بولعان جوق. ول بۇل ماسەلەدە گونكونگ داعدارىسىنىڭ قانداي كەزدە پايدا بولعانىنا ءمان بەرۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتەدى.
– اڭگىمە گونكونگتاعى دەموكراتيالىق تالپىنىستاردا عانا ەمەس، ونىڭ ارتىندا بىرنەشە دەرجاۆالاردىڭ ويىنى ءجۇرىپ جاتىر. سەبەبى، گونكونگ قىتايدىڭ قارجى وتكەلى بولىپ سانالادى. دامىعان ەلدەردىڭ قارجىسى گونكونگ ارقىلى قىتايعا كىرسە، سول سەكىلدى قىتايدىڭ قارجىسى گونكونگ ارقىلى سىرتقا اعىلىپ جاتىر. بۇل ويىنداردى ءتۇسىندىرۋ دەربەس ءبىر تاقىرىپ. ال، ەندى بەيجىڭنىڭ قارۋ قولدانۋ-قولدانباۋى دەگەنگە كەلسەك، ارينە، قارۋلى كۇش قولدانۋدى مۇلدە بولمايدى دەپ ەشكىم كەسىپ ايتا المايدى. پەكين قانداي تاكتيكالىق، ستراتەگيالىق قادامعا بارادى، ونى تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. قازىر ەرەۋىلدەرگە قارسى «اقپاراتتىق شابۋىل» جاساپ جاتقانىن بىلەمىز. بىراق، كۇش قولدانۋ قازىرگى كەزدە بەيجىڭ ءۇشىن مۇلدە ءتيىمسىز حارەكەت. ەگەر بەيجىڭ وزىنە دەگەن قىسىمدى اۋىرلاتقىسى كەلمەسە مۇنداي قادامعا بارا قويمايدى. سەبەبى، گونكونگ قىتاي عانا ەمەس، بريتانيا، اقش، وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى، ەۋروپا ەلدەرى سەكىلدى كوپ جاقتى مۇددەلەردىڭ توعىسقان جەرى. گونكونگقا اتىلعان وق باتىس ەلدەرىنىڭ قىتايدى سانكتسيالاۋىنا تولىق سەبەپ بولا الادى، – دەيدى ول.
ارينە، ەكونوميكالىق سانكتسيا قىتايدىڭ جاندى جەرى بولىپ سانالادى. سوندىقتان دا اتالعان مەملەكەت گونكونگ ماسەلەسىندە ءۇش ايدان بەرى باتىل ارەكەتكە بارا الماي وتىر. ال ىرگەمىزدەگى كورشى ەلدىڭ ىشىندەگى جاعداي قازاق ەلىنە قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟
– كورشىلەس ەلدەر مەن ايماقتارداعى بولىپ جاتقان وقيعالار ءوزىنىڭ سالماعىنا قاراي بىزگە دە اسەر ەتەدى. ءبىز الىس جاتقان شىعىس جانە وڭتۇستىك شىعىس ازياعا نازار اۋدارماعانىمىزبەن، قىتايدىڭ ورتالىق ازياداعى ىقپالىنىڭ ارتۋىنا سول وڭىردەگى ەلدەردىڭ تىكەلەي جانە جانامالاي اسەرى بولدى. بۇل دا ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ. قىتاي دەموكراتيالىق وزگەرىستى كۇتىپ تۇرعان ەل. بۇگىن بولماسا ەرتەڭ بۇل ەلدە قانداي دا ءبىر جاڭارۋ بولۋى مۇمكىن. باتىس ەلدەرىنىڭ دە كوزدەيتىنى سول. ال گونكونگ پەن تايۋان (تايۆان) وسى وزگەرىستەرگە قوزعاۋشى كۇش. قىتاي سياقتى ىقپالدى ءارى قۋاتتى كورشىڭدە دەموكراتيالىق وزگەرىستەر بولىپ جاتسا، بىزگە جامان بولماس ەدى. گونكونگ ماسەلەسىنىڭ بىزگە ىقپالىن وسى جاعىنان قاراعان دۇرىس بولار. ال مەن، ءسىز ايتقانداي، قىتايدىڭ اگرەسسيۆتى قاتەرىنىڭ سونشالىقتى كۇشتى ەكەنىنە سەنە المايمىن. بەيجىڭنىڭ بىزدەن دە باسقا باس اۋىرتاتىن ماسەلەسى شاش ەتەكتەن – دەيدى ول.
قوعام بەلسەندىلەرى «ەلدە ءادىل سايلاۋ ءوتىپ، دەموكارتيالىق مەملەكەت بولۋىمىز كەرەك» دەپ ايتىپ جاتادى. الايدا ىرگەمىزدەگى رەسەي مەن قىتايدا وڭ وزگەرىس بولماي، ءبىزدىڭ ەلدە جاعىمدى جاڭالىق بولۋى مۇمكىن ەمەس. سوڭعى كەزدەرى رەسەيدە دە نارازىلىق شەرۋلەرى جيىلەپ، پۋتين رەجيمىنە قاتەر توندىرە باستادى. ساراپشىلار كرەملدىڭ تۇبىنە باتىس سالعان سانكتسيالار جەتەتىنىن ايتادى. ال قىتاي گونكونگ ماسەلەسىن شەشۋدە اسكەردىڭ كومەگىنە جۇگىنسە ەكونوميكالىق قىسپاققا قالادى. بۇل – مەملەكەت شاڭىراعىنىڭ شايقالۋىنا الىپ كەلەتىن قاتەرلى قادام. ايتسە دە، بيلىك نارازىلاردىڭ تالاپتارىنا كونسە، ەل ىشىندەگى نارازى كوڭىل-كۇيدە جۇرگەندەر باس كوتەرەدى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، قىتاي ەكى وتتىڭ ورتاسىندا تۇر.
سەرىك جولداسباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
