Sońǵy úsh aıdan beri Gonkongtiń myńdaǵan turǵyny Pekın usynǵan "qylmysqa kúdiktilerdi Qytaı, Makao jáne Taıpeıge berý týraly" zań jobasyna qarsy sherýletýde. Buqaralyq aqparat quraldary qytaıdyń Gonkong shekarasyna ásker aparǵanyn jarysa jazyp jatyr. Gonkong pen Qytaıdyń arasyndaǵy teke-tireste kim jeńiske jetýi múmkin? Kórshimizdi ábigerge salǵan bul oqıǵa Qazaq eline qalaı áser etedi?
Tamyzdyń 14 kúni AQSh prezıdenti Donald Tramp Gonkongtegi daǵdarysty sheshý úshin Qytaı basshysy Sı zınpınmen jeke kezdesýge ázir ekenin aıtty. Bul týraly Tramp óziniń Twitter paraqshasynda "Prezıdent Sı Gonkong máselesin jyldam ári adamdyqpen sheshkisi kelse, sheshe alaryna kúmánim joq. Jeke kezdeseıik pe?" dep jazdy. Kelesi bir jazbasynda Tramp "Qytaı men AQSh arasyndaǵy saýda janjaly sheshilýiniń bir alǵysharty - Qytaı bıliginiń Gonkongke adamdyqpen qaraýy" dedi.
Gonkong bıligi mıtıngke túrtki bolǵan kúdiktilerdi Qytaıǵa berý zańynan bas tartty. Alaıda sherýge shyqqandar Gonkong atqarýshy bıligi basshysynyń otstavkaǵa ketýin talap etip jatyr. Halyqtyń mıtınke shyǵýynyń astarynda ne jatyr jáne qytaı shekara mańyndaǵy áskerin kóterilisti basýǵa paıdalanbaı ma?
Sarapshy Estaı Bojannyń aıtýynsha, Gonkongtaǵy narazylyq bir ǵana zań jobasy úshin bolǵan joq. Ol bul máselede Gonkong daǵdarysynyń qandaı kezde paıda bolǵanyna mán berý kerek ekenin eskertedi.
– Áńgime Gonkongtaǵy demokratııalyq talpynystarda ǵana emes, onyń artynda birneshe derjavalardyń oıyny júrip jatyr. Sebebi, Gonkong Qytaıdyń qarjy ótkeli bolyp sanalady. Damyǵan elderdiń qarjysy Gonkong arqyly Qytaıǵa kirse, sol sekildi Qytaıdyń qarjysy Gonkong arqyly syrtqa aǵylyp jatyr. Bul oıyndardy túsindirý derbes bir taqyryp. Al, endi Beıjińniń qarý qoldaný-qoldanbaýy degenge kelsek, árıne, qarýly kúsh qoldanýdy múlde bolmaıdy dep eshkim kesip aıta almaıdy. Pekın qandaı taktıkalyq, strategııalyq qadamǵa barady, ony tap basyp aıtý qıyn. Qazir ereýilderge qarsy «aqparattyq shabýyl» jasap jatqanyn bilemiz. Biraq, kúsh qoldaný qazirgi kezde Beıjiń úshin múlde tıimsiz hareket. Eger Beıjiń ózine degen qysymdy aýyrlatqysy kelmese mundaı qadamǵa bara qoımaıdy. Sebebi, Gonkong Qytaı ǵana emes, Brıtanııa, AQSh, Ońtústik Shyǵys Azııa elderi, Eýropa elderi sekildi kóp jaqty múddelerdiń toǵysqan jeri. Gonkongqa atylǵan oq Batys elderiniń Qytaıdy sankııalaýyna tolyq sebep bola alady, – deıdi ol.
Árıne, ekonomıkalyq sankııa Qytaıdyń jandy jeri bolyp sanalady. Sondyqtan da atalǵan memleket Gonkong máselesinde úsh aıdan beri batyl áreketke bara almaı otyr. Al irgemizdegi kórshi eldiń ishindegi jaǵdaı qazaq eline qalaı áser etýi múmkin?
– Kórshiles elder men aımaqtardaǵy bolyp jatqan oqıǵalar óziniń salmaǵyna qaraı bizge de áser etedi. Biz alys jatqan Shyǵys jáne Ońtústik Shyǵys Azııaǵa nazar aýdarmaǵanymyzben, Qytaıdyń Ortalyq Azııadaǵy yqpalynyń artýyna sol óńirdegi elderdiń tikeleı jáne janamalaı áseri boldy. Bul da óz aldyna bólek taqyryp. Qytaı demokratııalyq ózgeristi kútip turǵan el. Búgin bolmasa erteń bul elde qandaı da bir jańarý bolýy múmkin. Batys elderiniń de kózdeıtini sol. Al Gonkong pen Taıýan (Taıvan) osy ózgeristerge qozǵaýshy kúsh. Qytaı sııaqty yqpaldy ári qýatty kórshińde demokratııalyq ózgerister bolyp jatsa, bizge jaman bolmas edi. Gonkong máselesiniń bizge yqpalyn osy jaǵynan qaraǵan durys bolar. Al men, siz aıtqandaı, Qytaıdyń agressıvti qateriniń sonshalyqty kúshti ekenine sene almaımyn. Beıjińniń bizden de basqa bas aýyrtatyn máselesi shash etekten – deıdi ol.
Qoǵam belsendileri «Elde ádil saılaý ótip, demokartııalyq memleket bolýymyz kerek» dep aıtyp jatady. Alaıda irgemizdegi Reseı men Qytaıda oń ózgeris bolmaı, bizdiń elde jaǵymdy jańalyq bolýy múmkin emes. Sońǵy kezderi Reseıde de narazylyq sherýleri jıilep, Pýtın rejımine qater tóndire bastady. Sarapshylar Kremldiń túbine Batys salǵan sankııalar jetetinin aıtady. Al qytaı Gonkong máselesin sheshýde áskerdiń kómegine júginse ekonomıkalyq qyspaqqa qalady. Bul – memleket shańyraǵynyń shaıqalýyna alyp keletin qaterli qadam. Áıtse de, bılik narazylardyń talaptaryna kónse, el ishindegi narazy kóńil-kúıde júrgender bas kóteredi. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, qytaı eki ottyń ortasynda tur.
Serik JOLDASBAI
"Adyrna" ulttyq portaly
