قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى – ۇلتتىق مادەنيەت پەن ءداستۇردىڭ نەگىزى، حالىقتىڭ تاريحي دامۋىمەن تىعىز بايلانىستى. رۋحاني قۇندىلىقتار قازاق حالقىنىڭ ءومىر سالتىن، نانىم-سەنىمىن، ونەرىن جانە مورالدىق-ەتيكالىق نورمالارىن قالىپتاستىرادى.
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى ونىڭ مادەنيەتىندە، تىلىندە، داستۇرلەرىندە جانە ادەت-عۇرىپتارىندا كورىنىس تابادى. ولاردىڭ ىشىندە وتباسىلىق بايلانىستى، قوناقجايلىلىقتى، باتىرلىقتى، ادالدىقتى، تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىكتى جانە ءدىني سەنىمدەردى ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل قۇندىلىقتار حالىقتىڭ ءومىر سالتى مەن دۇنيەتانىمىنا اسەر ەتىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا مۇرا بولىپ بەرىلىپ كەلەدى.
ءتىل جانە ادەبيەت
ەلىمىز ءۇشىن ءتىل – وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. اتا-بابا ۇلتىمىزدىڭ شەكاراسىن شەگەندەپ، الەم مويىندايتىن مەملەكەت ەتىپ بەردى. سول مەملەكەتتىڭ انا ءتىلى بار. ول - قازاق ءتىلى.
قازاق ءتىلى — قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق يدەنتيفيكاتسياسىنىڭ نەگىزى، مادەنيەتىمىز بەن داستۇرلەرىمىزدىڭ ايناسى. ءتىل — حالىقتىڭ وي-ساناسى، رۋحاني دۇنيەسى، تاريحي جادى. قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى، كوركەمدىگى مەن تەرەڭدىگى ونىڭ ادەبيەتىندە، ءان-كۇيىندە، اۋىز ادەبيەتىندە كورىنىس تابادى.
ءتىلدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە ءرولى وتە ماڭىزدى. ول حالىقتىڭ دۇنيەتانىمىن، سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرىپتارىن ساقتاۋ مەن جەتكىزۋدىڭ قۇرالىن اتقارادى. قازاق تىلىندە بەرىلەتىن ءبىلىم، تاربيەنىڭ نەگىزىندە ۇرپاقتاردىڭ بويىندا پاتريوتيزم، ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.
سونىمەن قاتار، قازىرگى الەمدە قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ — ماڭىزدى مىندەت. ونى مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا، قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا بەلسەندى تۇردە قولدانۋ ارقىلى، جاستاردىڭ تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ قاجەت. ءتىلدى ساقتاۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن ۇلتتىق ءتىل ساياساتىن قالىپتاستىرۋ، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ وتە ماڭىزدى.
ءداستۇر مەن سالت
قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى — ونىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. بۇل داستۇرلەر ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ، حالىقتىڭ مادەنيەتىندە، ادەت-عۇرىپتارىندا تەرەڭ ءىز قالدىرعان. سالت-داستۇرلەر قازاق حالقىنىڭ ءومىر سالتىن، دۇنيەتانىمىن، الەۋمەتتىك قاتىناستارىن جانە رۋحاني بايلىعىن كورسەتەدى.
سالت-داستۇرلەردىڭ ىشىندە وتباسىلىق قۇندىلىقتار، قوناقجايلىلىق، باتىرلىق، ەڭبەكقورلىق، تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىك ەرەكشە ورىن الادى. مىسالى، "قوناققا ءتور بەرۋ" ءداستۇرى — قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىلىعىن، قادىر-قاسيەتىن بىلدىرەدى. وتباسى جانە تۋىسقاندىق بايلانىستارعا ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. "اتا-بابا ءداستۇرى" مەن "جاقسىلىق جاساۋ" ۇعىمدارى حالىقتىڭ مورالدىق-ەتيكالىق نورمالارىن قالىپتاستىرادى.
سونىمەن قاتار، قازاق حالقىنىڭ توي-تومالاق، ناۋرىز مەرەكەسى، قىز ۇزاتۋ، جىگىت قالىڭدىققا ۇسىنىس جاساۋ سياقتى داستۇرلەرى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتتەرى بولىپ تابىلادى. بۇل شارالار حالىقتىڭ بىرلىگىن نىعايتىپ، ۇلتتىق رۋحتى كوتەرەدى.
قازىرگى تاڭدا سالت-داستۇرلەردى ساقتاۋ — ماڭىزدى مىندەت. جاستار اراسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ، ءداستۇرلى ونەردى، مۋزىكا مەن فولكلوردى دامىتۋ ارقىلى، ءبىز رۋحاني مۇرامىزدى جاڭعىرتىپ، ۇلتتىق يدەنتيفيكاتسيامىزدى بەكىتە الامىز.
مۋزىكا جانە ونەر
قازاق مۋزىكاسى — ايرىقشا دىبىس، اۋەن، ريتم، ستيل ارقىلى كورىنىس تاباتىن ونەر ءتۇرى. قازاقتىڭ حالىق اندەرى مەن كۇيلەرى، اسىرەسە، دومبىرامەن ورىندالاتىن شىعارمالار، تەرەڭ سەزىم مەن تاريحتىڭ كۋاسى بولىپ تابىلادى. «كۇيلەر» — تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن، ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىن، باتىرلىقتى، ماحابباتتى، قايعىنى كورسەتەدى. ءداستۇرلى اندەر مەن كۇيلەر ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
ال قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ونەرى — قولونەر، بەينەلەۋ ونەرى، كەستەلەۋ، زەرگەرلىك ونەر — مادەنيەتىمىزدىڭ بايلىعىن كورسەتەدى. ءاربىر قولونەر بۇيىمى — شەبەردىڭ شەبەرلىگىن، شىعارماشىلىق قۋاتىن جانە ۇلتتىق داستۇرلەردى جاڭعىرتۋىن بىلدىرەدى. ولاردىڭ ارقايسىسى تاريحتان سىر شەرتەدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتايدى.
مۋزىكا مەن ونەر قازاق قوعامىندا الەۋمەتتىك بايلانىستى نىعايتۋدا، رۋحاني تاربيەدە، كوڭىل-كۇيدى كوتەرۋدە ماڭىزدى ورىن الادى. توي-تومالاق، مەرەكەلەر مەن مادەني شارالاردا ونەر كورسەتۋ — حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن، ىنتىماعىن ارتتىرادى.
ءبىلىم مەن عىلىم
قازاق قوعامىندا ءبىلىم ارقاشان جوعارى باعالانعان. اتا-بابالارىمىزدىڭ تاربيەسىندە "بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى" دەگەن قاعيدا ورىن العان. اۋىل مەكتەپتەرى مەن مەدرەسەلەر ءبىلىمنىڭ نەگىزگى وشاقتارى بولدى. ءبىلىم ارقىلى جاستاردىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمى، مورالدىق قۇندىلىقتارى قالىپتاستى.
سونداي-اق، قازاق حالقىنىڭ عىلىمعا قوسقان ۇلەسى زور. تاريحي كەزەڭدەردە ءال-فارابي، قانىش ساتباەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ سياقتى ۇلى تۇلعالار قازاق عىلىمىنىڭ دامۋىنا زور اسەر ەتتى. ولار ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزدى، مادەنيەتىمىزدى الەمگە تانىتتى.
بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ماڭىزى ارتا ءتۇستى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى كەزەڭىندە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە رەفورمالار جۇرگىزىلىپ، حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي وقۋ باعدارلامالارى ەنگىزىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى حالىقارالىق عىلىمي قاۋىمداستىققا ينتەگراتسيالانىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدە.
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى – ۇلتتىق يدەنتيچتىلىكتىڭ، مادەنيەتتىڭ جانە تاريحتىڭ نەگىزى. ءتىل، ءداستۇر، ءدىن، مۋزىكا، ءبىلىم جانە زاماناۋي رۋحاني قۇندىلىقتار – قازاق حالقىنىڭ رۋحاني الەمىن قالىپتاستىرادى. بۇل قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ مەن دامىتۋ – قوعامنىڭ بولاشاعى، ۇلتتىق بىرلىكتىڭ كەپىلى. رۋحاني قۇندىلىقتاردى جاستارعا جەتكىزۋ ارقىلى، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى جاڭعىرتىپ، ەلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك.
