ءبىز - نۇرگەلدى ابدىعاني (abai.kz), ومىرزاق اقجىگىت (qazaquni.kz) جانە مەن - الماتىعا ارنايى كەلىپ ارىز-شاعىم ايتىپ، ءبىزدى ارىسقا شاقىرعان ۇبايدوللا، ومىرزاق اقساقالداردىڭ وتىنىشىمەن ارىستىق اعايىنداردىڭ جاعدايىن كوزبەن كورۋگە بارعانىمىزدى بىلەسىزدەر. مەنىڭ وسىندا فەيسبۋك پاراقشامداعى تىكەلەي ەفيردەگى سوڭعى ونشاقتى ۆيدەونىڭ ءبارى دە سول ارىستاعى اعايىننىڭ جاعدايى تۋرالى بولدى...
ۇكىمەت جەتەكشىسى اسقار ءمامين مەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ 1 تامىزعا دەيىن ارىستاعى قيراعان ۇيلەر مەن عيماراتتاردىڭ 90% قالپىنا كەلتىرىلدى دەپ ەسەپ بەرگەن ەدى. بۇل اقپاراتتىڭ شىندىققا جاناسپايتىنى، كەرىسىنشە جۇمىستىڭ 90% بىتپەگەنى ايتىلىپ، حالىق نارازىلىعى تۋىنداپ وتىر. ارىستاعى جاعدايدى الماتىعا كەلىپ، جۋرناليستەرگە اشىق جەتكىزگەنى ءۇشىن ۋبايدۋللا ءسۇيىنباي دەگەن زەينەتكەرگە اۋداندىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باسشىلىعى حابارلاسىپ، قوقان-لوققى كورسەتكەن، ارنايى شاقىرتۋ قاعازىن بەرمەي، تەك تەلەفون ارقىلى سەس كورسەتكەن. ايتىلعان دەرەكتەردىڭ راس-وتىرىگىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىز الماتىدان ارىسقا ارنايى بارىپ، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى حابار تاراتتىق. ەكى كۇندە، شامامەن، 70-تەن استام ءۇيدى ارالاپ، ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. ء"بىزدىڭ دە ۇيگە ءجۇرىڭىزشى، ءبىزدىڭ ءۇيدى ءتۇسىرىڭىزشى" دەپ سوڭىمىزدان "قۋىپ" كەلىپ، "جەتەكتەگەندەي" بوپ ءوز ۇيلەرىنە ەرتىپ بارعان ادامدار بار، ءبىز فيزيكالىق تۇرعىدا بارىپ ۇلگەرمەگەن قانشاما ادام بار... بۇگىندە ءبىز بارىپ ۇيلەرىن كورىپ ۇلگەرمەگەن ارىستىق اعايىنداردىڭ كوپشىلىگى ءوز ۇيلەرىن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، ۆاتساپ ارقىلى جولداپ جاتىر. ارينە، ءبىر پوستتا ءبارىن قامتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعان جوقپىن، ول مۇمكىن دە ەمەس. الايدا بارلىق ارىز يەلەرىنىڭ ايتار شاعىمى دا، مۇڭ-زارى دا، ۇيلەرىنىڭ جاعدايى دا ءبىر-بىرىنە ۇقساس، بىردەي كارتينا دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ەڭ الدىمەن بايقاعانىمىز - ارىستاعى ۇيلەردىڭ شاتىرىنىڭ ءبارى بىركەلكى قىزىل، جاسىل، سۇر ءتۇستى پروفناستيلمەن جابىلعان. ارىسقا بارماي تۇرىپ، ول تۋرالى ەسەپتىك ۆيدەودان دا كورگەن ەدىك. كورىپ، ارىستىڭ 90 پايىز قالىپقا كەلتىرىلگەنىنە كوزىمىز سەنگەن ەدى. سويتسەك، ول كوزبوياۋ ءۇشىن - قالا ۇستىنەن تىكۇشاقپەن كورسەتكەندە نەمەسە ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، حالىققا كورسەتۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە شاتىرلار جاڭارتىلعانىن تۇسىندىك. شاتىردىڭ استىنداعى جاعداي مۇلدە ءبىز ويلاعانداي ەمەس.
ارينە، جارىلىستان اسا زارداپ شەكپەگەن، ونشا قاتتى زالال كەلمەگەن، تەك ەسىك-تەرەزەلەرى، شاتىرى قيراعان ۇيلەر دە جەتكىلىكتى ەدى. نەگىزىنەن، اسا كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتپەيتىن، اسىرەسە ورتالىق كوشەلەردەگى ۇيلەردى ازىن-اۋلاق قارجىمەن "سىلاپ-سيپاعانى" كورىنىپ تۇر. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، قيراعان جانە قابىرعالارى ىرسيىپ سوگىلىپ، قاقىراپ، قۇلايىن دەپ تۇرعان ۇيلەر...
ارىس بويىنشا 17 سەكتور بولسا، ءار سەكتورعا ورتا ەسەپپەن 400-500 ءۇيدى قالپىنا كەلتىرۋ مىندەتتەلگەن.
ءبىزدى ارنايى شاقىرعان، ارىز-شاعىمىن ارقالاپ كەلگەن - ۇبايدوللا، ومىرزاق اتالار 14 سەكتوردان بولعاندىقتان، جۇمىسىمىزدى سول سەكتوردان باستادىق. بۇل سەكتوردىڭ قۇرىلىسىنا الماتى قالاسى جاۋاپتى. بۇل سەكتوردىڭ جۇمىسىن تۇرعىندار نولگە باعالاپ وتىر دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ودان باسقا، 1, 4, 9, 15 سەكتورلارداعى كەيبىر ۇيلەردى كوزىمىزبەن كورۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
1 سەكتورعا جاۋاپتى اتىراۋ وبلىسى جانە جەتىساي اۋداندىق اكىمدىگىنىڭ قۇرىلىس جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋىنا دا، اتقارىلعان جۇمىستارىنا دا كوڭىل تولارلىقتاي.
4 جانە 9 سەكتور - نۇرسۇلتان قالاسى مەن پاۆلودار وبلىسىنىڭ جۇمىستارىنا حالىق نارازى.
كەيىپكەرلەردىڭ سوزىنە، كوزىمىزبەن كورگەن دەرەكتەرگە نازار اۋدارساق: (ازىرشە 5-6 ادامنىڭ ءسوزىن قاعازعا ءتۇسىرۋ مۇمكىن بولدى... نۇرگەلدىنىڭ تابليتساسى دايىن بولعاندا، قوسىمشا جاريالاۋعا ۋادە بەرەمىز):
1. ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك مۇسا شوقانوۆ: 11ح12 ءۇيىم بولعان. 2007-دە تۇرعىزعانمىن. جارىلىستان قابىرعالارى 6 سم اشىلىپ كەتتى. ارنايى كوميسسيا كەلىپ، قابىرعالاردى كۇشەيتەمىز (تەمىرمەن قۇرساۋلايمىز) دەدى. كەيىن اكىم مارات قادىرباەۆ، ساراپشى كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن ءۇيدى قيراتۋعا شەشىم قابىلداپ، ءۇي بۇزىلدى. سودان بەرى ءالى قۇرىلىس باستالمادى. الماتىدان كەلىپ، تەكسەرگەن ءتورت بەس رەت ساراپشى ماماننىڭ ەشقايسىسى قورىتىندى قاعاز بەرمەي وتىر. ءۇيدىڭ جوباسىن سىزىپ بەرەتىن ادام جوق، ونى ءوزىڭ سىزىپ اكەل دەيدى. ءۇيدىڭ بۇزىلعانىن راستايتىن قۇجاتتى بەرمەي وتىر. اۋلامنان ەكى سنارياد شىقتى. دالادا جاتقان دۇنيە-مۇلكىم جارامسىز بولىپ قالدى، ونىڭ وتەماقىسىن بەرە مە، جوق پا بىلمەيمىن. اكەم دە ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك. قازىر شىمكەنتتە پاتەر جالداپ تۇرامىز. ارىستاعى جارىلىسقا بايلانىستى مورالدىق شىعىن رەتىندە ءار تۇرعىنعا 100 مىڭ تەڭگەدەن بەرىلەدى دەگەن. وسى ۇيدە ون ادام تىركەلگەنبىز. بىراق قالاي ەكەنى بەلگىسىز، ۇيدەگى 5 ادامدى باسقا اۋدانداردا تۇرادى دەپ تىركەتىپ جىبەرىپتى. اقشا بەرمەۋدىڭ امالى. بىلايشا ايتقاندا، ادامنىڭ سىرتىنان جالعان قۇجات جاساعان. جارىلىس كەزىندە قاراۋسىز قالعان 3 قوي مەن 2 ەشكىم ءولىپ قالدى. ولاردىڭ دا قۇنىن كىمنەن سۇرارىمدى بىلمەيمىن. قورا-جايلاردى قالپىنا كەلتىرمەيمىز، ءۇيىڭدى ىستەگەنىمىزگە ريزا بول دەيدى. بىراق ءالى ءۇيدىڭ ىرگەتاسى دا قۇيىلعان جوق. ماعان سول ءۇيدى سالۋعا كەتەتىن شىعىندى اقشالاي بەرسە، ءوزىم-اق ءۇيىمدى سالىپ الار ەدىم...
2. اۋەلحان نازارقاسىمۇلى: جوعارىدان قاراعاندا بىركەلكى، ادەمى بوپ كورىنۋى ءۇشىن ۇيلەردىڭ تەك شاتىرىن جوندەپ جاتىر. پرەمەر مينيستر اسقار ءمامين كەلەدى، ەشكىممەن جولىقپايدى، مۇعالىمدەرمەن عانا كەزدەسەدى. مۇعالىمدەر ءبارى جاقسى، ادەمى، ۇكىمەتكە راحمەت دەگەننەن باسقا نە ايتادى. پرەمەر كەلگەندە كولىكتەردى توقتاتىپ باسقا جاققا جاسىرادى، كەزدەسەم دەگەن ادامداردى ۇيلەرىنە قاماپ، شىعارمايدى. باسشىلار قالاي كەلدى، سولاي كەتىپ جاتىر. وسىنى كورىپ وتىرعان حالىق كوتەرىلۋگە شاق قالىپ تۇر. ءۇيى قيراعان كۇيەۋى جوق، التى بالانىڭ اناسى دالادا ءجۇر. ماعان سەن كوپ شۋلاي بەرمە، ءۇيىڭدى ىستەمەي قويامىز دەيدى.
3. ۋبايدۋللا ءسۇيىنباي: ارىس حالقىنىڭ جاعدايى ءماز ەمەس. مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى بەرىپ جاتقان اقپاراتتار وتىرىك. اسقار ءمامين ارىسقا ءۇش رەت كەلدى. حالىقپەن ءبىر دە ءبىر رەت كەزدەسكەن جوق. ۆيتسە پرەمەر جەڭىس قاسىمبەك تە كەلدى. ولار حالىققا جاقىندامايدى، ەشتەڭە تۇسىندىرمەيدى. شوكەەۆ 4 ماۋسىمدا ەرگوبەك مادەنيەت ۇيىندە حالىقپەن كەزدەسىپ، ءبىر ايدا ءبارىن ءبىتىرىپ بەرەمىز دەگەن. قازىر 14-ءشى سەكتورداعى 527 ۇيدەن 100-ءى عانا بىتكەن. تىنىش جاتقان ەل ەدىك. مەن ەكى قاباتتى ءۇي سالىپ بەر دەپ جاتقان جوقپىن. مەنىڭ ءۇيىمدى ءالى باستاعان جوق. ال باستاعان ۇيلەردىڭ شاتىرىن اشىپ تاستاپ، ءالى كىرىسپەي وتىر. ءبىزدىڭ سەكتورعا جاۋاپتى الماتى اكىمدىگى، قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باستىعى نۇربول نۇرساعاتوۆ كەلىپ وزدەرىڭ جوندەي بەرىڭدەر دەپ ايتقان. كۇن بىزدە قاتتى ىستىق بولىپ جاتىر. ەسىك تەرەزەمىز اشىق، ءۇيدىڭ شاتىرى جوق بولسا دا سول ىستىققا شىداپ وتىرمىز. قۇرىلىسشى ماماندار 14 سەكتوردان جۇمىسى جاقسى ۇيىمداستىرىلعان باسقا سەكتورلارعا كەتىپ قالىپ جاتىر. جۇمىس كۇشى جەتىسپەيدى. مەنىڭ الماتى مەن استانادا ءۇيىم بار، بۇزىلعان ءۇيىمدى ءوزىم ىستەتىپ الام، بىراق ماسەلە جاعدايى جوق حالىقتا. قوستاناي وبلىسى جاۋاپتى سەكتوردا دا جۇمىس دۇرىس ءجۇرىپ جاتقان جوق. شوكەەۆ 4 شىلدەدەن بەرى حالىقپەن كەزدەسپەدى. قالادا جارىلعىش زاتتار كوپ، ءالى زالالسىزداندىرىپ جاتىر، سوندا دا ەلدى قاۋىپسىز دەپ ارىسقا الىپ كەلدى.
4. ومىرزاق امىرەەۆ: ءۇيىمنىڭ قابىرعاسى 4-6 سم اجىراپ كەتكەندىكتەن بۇزىپ، قايتا سالامىز دەگەن. كەيىن جاماپ-جاسقاۋعا بولادى دەپ شەشىم شىعاردى. نۇربول نۇرساعاتوۆ كەلىپ، رەمونتتاي سالايىق، كەلىسسەڭىزشى دەپ كوندىرىپ ءجۇر.
5. ەرالى بايگەليەۆ: اقشاسىن قولدارىڭىزعا بەرەمىز دەگەسىن ءوز ءۇيىمىزدىڭ شاتىرىن ءوزىمىز جاپتىق. 160 مىڭ تەڭگە بەرۋ كەرەك ەدى، سونىڭ 50 مىڭىن عانا الدىق. باسقا كورشىلەر دە كەلىسىلگەن اقشالارىن الا الماي ءجۇر.
ابزال قۇسپان - زاڭگەر: كوزبوياۋشىلىق - مەملەكەتتىك ماسشتابتا بولىپ وتىر. بۇزىلىپ، ءسۇرىلىپ، قايتادان سالىنۋى كەرەك ۇيلەرگە، جەڭىل جوندەۋ جۇمىستارى جەتكىلىكتى دەپ قايتادان شەشىم قابىلداعان. بۇل ۇيلەر و باستا دۇرىس سالىنباعان دەگەن ارنايى كوميسسيانىڭ شەشىمىن باسشىلىققا الىپ وتىر. بۇل كىنانى تۇرعىنداردىڭ وزىنە ارتۋ ءۇشىن جاسالعان ايلا. جارىلعان قابىرعالاردان دالا كورىنىپ تۇر. ال كوميسسيا ۇلكەن تەسىكتەردى جاسىرىپ، شاعىن عانا جارقىنشاقتاردى كورسەتكەن. ارىس قالاسىنداعى 66 الەۋمەتتىك نىساننىڭ 62-ءسى قيراعان. مۇنداي الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىس نورمالارى مەن ستاندارتتارىنا ساي سالىنادى. سونىڭ وزىندە تالاپقا ساي دەگەن عيماراتتاردىڭ 95% قيراپ تۇر. مىقتى عيماراتتىڭ وزىنە ۇلكەن زاقىم كەلگەندە، ساماننان سالىنعان قاراپايىم ۇيلەر تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ بۇل ۇيلەرگە جەڭىل-جەلپى جوندەۋدىڭ كەرەگى جوق. زاقىم كەلگەن ۇيلەر ءسۇرىلىپ، قايتادان سالىنۋى كەرەك. ازاماتتىق زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس، اتاپ ايتقاندا، ازاماتتىق كودەكستىڭ 3 ءبولىمى (مىندەتتەمەلىك قۇقىق), 271 بابىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، زيان كەلتىرۋشى زياننىڭ ورنىن تولتىرۋى ءتيىس. بۇل جەردە مەملەكەت كىنالى. زيان كەلتىرگەنىن وزدەرى مويىندادى جانە قيراعان دۇنيەلەردى قالپىنا كەلتىرۋگە، زياننىڭ ورنىن تولتىرۋعا مىنەتتەمە الدى. سويتە تۇرا، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى شوكەەۆ «قورا، جاي، ساراي دەگەندەردى ءبىز سالمايمىز، جوندەمەيمىز، ول ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە كىرمەيدى»، - دەپ ايتىپتى. كىنانىڭ قاساقانا نەمەسە ادەيى جاسالعان دەگەن ەكى فورماسى بولادى. بۇل ابايسىزدا جاسالعان، سالعىرتتىق، ونىڭ ىشىندە قىزمەتتىك سالعىرتتىق سالدارىنان كەلتىرىلگەن زالال، زيان. بۇل زالالدىڭ ورنىن مەملەكەت تولتىرۋعا مىندەتتى. وسىلاي جالعاسا بەرسە زاڭگەرلەردىڭ باسىن قوسىپ، ۇكىمەتتى سوتقا بەرۋدەن باسقا امال قالمايدى. وندا بيلىك حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا ۇلكەن ماسقاراعا ۇشىرايدى.
ساۋلە ابىلداحانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
