Biz - Nurgeldi Ábdiǵanı (abai.kz), Ómirzaq Aqjigit (qazaquni.kz) jáne men - Almatyǵa arnaıy kelip aryz-shaǵym aıtyp, bizdi Arysqa shaqyrǵan Ubaıdolla, Ómirzaq aqsaqaldardyń ótinishimen arystyq aǵaıyndardyń jaǵdaıyn kózben kórýge barǵanymyzdy bilesizder. Meniń osynda feısbýk paraqshamdaǵy tikeleı efırdegi sońǵy onshaqty vıdeonyń bári de sol Arystaǵy aǵaıynnyń jaǵdaıy týraly boldy...
Úkimet jetekshisi Asqar Mámın men Túrkistan oblysynyń ákimi Ómirzaq Shókeev 1 tamyzǵa deıin Arystaǵy qıraǵan úıler men ǵımarattardyń 90% qalpyna keltirildi dep esep bergen edi. Bul aqparattyń shyndyqqa janaspaıtyny, kerisinshe jumystyń 90% bitpegeni aıtylyp, halyq narazylyǵy týyndap otyr. Arystaǵy jaǵdaıdy Almatyǵa kelip, jýrnalısterge ashyq jetkizgeni úshin Ýbaıdýlla Súıinbaı degen zeınetkerge aýdandyq polıııa bóliminiń basshylyǵy habarlasyp, qoqan-loqqy kórsetken, arnaıy shaqyrtý qaǵazyn bermeı, tek telefon arqyly ses kórsetken. Aıtylǵan derekterdiń ras-ótirigine kóz jetkizý úshin biz Almatydan Arysqa arnaıy baryp, áleýmettik jeli arqyly habar tarattyq. Eki kúnde, shamamen, 70-ten astam úıdi aralap, óz kózimizben kórdik. "Bizdiń de úıge júrińizshi, bizdiń úıdi túsirińizshi" dep sońymyzdan "qýyp" kelip, "jetektegendeı" bop óz úılerine ertip barǵan adamdar bar, biz fızıkalyq turǵyda baryp úlgermegen qanshama adam bar... Búginde biz baryp úılerin kórip úlgermegen arystyq aǵaıyndardyń kópshiligi óz úılerin vıdeoǵa túsirip, vatsap arqyly joldap jatyr. Árıne, bir postta bárin qamtýdy maqsat etip otyrǵan joqpyn, ol múmkin de emes. Alaıda barlyq aryz ıeleriniń aıtar shaǵymy da, muń-zary da, úıleriniń jaǵdaıy da bir-birine uqsas, birdeı kartına desek, qatelespeımiz. Eń aldymen baıqaǵanymyz - Arystaǵy úılerdiń shatyrynyń bári birkelki qyzyl, jasyl, sur tústi profnastılmen jabylǵan. Arysqa barmaı turyp, ol týraly eseptik vıdeodan da kórgen edik. Kórip, Arystyń 90 paıyz qalypqa keltirilgenine kózimiz sengen edi. Sóıtsek, ol kózboıaý úshin - qala ústinen tikushaqpen kórsetkende nemese vıdeoǵa túsirip, halyqqa kórsetý úshin birinshi kezekte shatyrlar jańartylǵanyn túsindik. Shatyrdyń astyndaǵy jaǵdaı múlde biz oılaǵandaı emes.
Árıne, jarylystan asa zardap shekpegen, onsha qatty zalal kelmegen, tek esik-terezeleri, shatyry qıraǵan úıler de jetkilikti edi. Negizinen, asa kúrdeli jóndeýdi qajet etpeıtin, ásirese ortalyq kóshelerdegi úılerdi azyn-aýlaq qarjymen "sylap-sıpaǵany" kórinip tur. Bizdiń aıtpaǵymyz, qıraǵan jáne qabyrǵalary yrsıyp sógilip, qaqyrap, qulaıyn dep turǵan úıler...
Arys boıynsha 17 sektor bolsa, ár sektorǵa orta eseppen 400-500 úıdi qalpyna keltirý mindettelgen.
Bizdi arnaıy shaqyrǵan, aryz-shaǵymyn arqalap kelgen - Ubaıdolla, Ómirzaq atalar 14 sektordan bolǵandyqtan, jumysymyzdy sol sektordan bastadyq. Bul sektordyń qurylysyna Almaty qalasy jaýapty. Bul sektordyń jumysyn turǵyndar nólge baǵalap otyr desek, artyq aıtqandyq emes. Odan basqa, 1, 4, 9, 15 sektorlardaǵy keıbir úılerdi kózimizben kórýdiń sáti tústi.
1 sektorǵa jaýapty Atyraý oblysy jáne Jetisaı aýdandyq ákimdiginiń qurylys jumystaryn uıymdastyrýyna da, atqarylǵan jumystaryna da kóńil tolarlyqtaı.
4 jáne 9 sektor - Nursultan qalasy men Pavlodar oblysynyń jumystaryna halyq narazy.
Keıipkerlerdiń sózine, kózimizben kórgen derekterge nazar aýdarsaq: (ázirshe 5-6 adamnyń sózin qaǵazǵa túsirý múmkin boldy... Nurgeldiniń tablıasy daıyn bolǵanda, qosymsha jarııalaýǵa ýáde beremiz):
1. Birinshi toptaǵy múgedek Musa Shoqanov: 11h12 úıim bolǵan. 2007-de turǵyzǵanmyn. Jarylystan qabyrǵalary 6 sm ashylyp ketti. Arnaıy komıssııa kelip, qabyrǵalardy kúsheıtemiz (temirmen qursaýlaımyz) dedi. Keıin ákim Marat Qadyrbaev, sarapshy komıssııanyń sheshimimen úıdi qıratýǵa sheshim qabyldap, úı buzyldy. Sodan beri áli qurylys bastalmady. Almatydan kelip, teksergen tórt bes ret sarapshy mamannyń eshqaısysy qorytyndy qaǵaz bermeı otyr. Úıdiń jobasyn syzyp beretin adam joq, ony óziń syzyp ákel deıdi. Úıdiń buzylǵanyn rastaıtyn qujatty bermeı otyr. Aýlamnan eki snarıad shyqty. Dalada jatqan dúnıe-múlkim jaramsyz bolyp qaldy, onyń ótemaqysyn bere me, joq pa bilmeımin. Ákem de birinshi toptaǵy múgedek. Qazir Shymkentte páter jaldap turamyz. Arystaǵy jarylysqa baılanysty moraldyq shyǵyn retinde ár turǵynǵa 100 myń teńgeden beriledi degen. Osy úıde on adam tirkelgenbiz. Biraq qalaı ekeni belgisiz, úıdegi 5 adamdy basqa aýdandarda turady dep tirketip jiberipti. Aqsha bermeýdiń amaly. Bylaısha aıtqanda, adamnyń syrtynan jalǵan qujat jasaǵan. Jarylys kezinde qaraýsyz qalǵan 3 qoı men 2 eshkim ólip qaldy. Olardyń da qunyn kimnen surarymdy bilmeımin. Qora-jaılardy qalpyna keltirmeımiz, úıińdi istegenimizge rıza bol deıdi. Biraq áli úıdiń irgetasy da quıylǵan joq. Maǵan sol úıdi salýǵa ketetin shyǵyndy aqshalaı berse, ózim-aq úıimdi salyp alar edim...
2. Áýelhan Nazarqasymuly: Joǵarydan qaraǵanda birkelki, ádemi bop kórinýi úshin úılerdiń tek shatyryn jóndep jatyr. Premer mınıstr Asqar Mámın keledi, eshkimmen jolyqpaıdy, muǵalimdermen ǵana kezdesedi. Muǵalimder bári jaqsy, ádemi, úkimetke rahmet degennen basqa ne aıtady. Premer kelgende kólikterdi toqtatyp basqa jaqqa jasyrady, kezdesem degen adamdardy úılerine qamap, shyǵarmaıdy. Basshylar qalaı keldi, solaı ketip jatyr. Osyny kórip otyrǵan halyq kóterilýge shaq qalyp tur. Úıi qıraǵan kúıeýi joq, alty balanyń anasy dalada júr. Maǵan sen kóp shýlaı berme, úıińdi istemeı qoıamyz deıdi.
3. Ýbaıdýlla Súıinbaı: Arys halqynyń jaǵdaıy máz emes. Memlekettik aqparat quraldary berip jatqan aqparattar ótirik. Asqar Mámın Arysqa úsh ret keldi. Halyqpen bir de bir ret kezdesken joq. Vıe premer Jeńis Qasymbek te keldi. Olar halyqqa jaqyndamaıdy, eshteńe túsindirmeıdi. Shókeev 4 maýsymda Ergóbek mádenıet úıinde halyqpen kezdesip, bir aıda bárin bitirip beremiz degen. Qazir 14-shi sektordaǵy 527 úıden 100-i ǵana bitken. Tynysh jatqan el edik. Men eki qabatty úı salyp ber dep jatqan joqpyn. Meniń úıimdi áli bastaǵan joq. Al bastaǵan úılerdiń shatyryn ashyp tastap, áli kirispeı otyr. Bizdiń sektorǵa jaýapty Almaty ákimdigi, qurylys bóliminiń bastyǵy Nurbol Nursaǵatov kelip ózderiń jóndeı berińder dep aıtqan. Kún bizde qatty ystyq bolyp jatyr. Esik terezemiz ashyq, úıdiń shatyry joq bolsa da sol ystyqqa shydap otyrmyz. Qurylysshy mamandar 14 sektordan jumysy jaqsy uıymdastyrylǵan basqa sektorlarǵa ketip qalyp jatyr. Jumys kúshi jetispeıdi. Meniń Almaty men Astanada úıim bar, buzylǵan úıimdi ózim istetip alam, biraq másele jaǵdaıy joq halyqta. Qostanaı oblysy jaýapty sektorda da jumys durys júrip jatqan joq. Shókeev 4 shildeden beri halyqpen kezdespedi. Qalada jarylǵysh zattar kóp, áli zalalsyzdandyryp jatyr, sonda da eldi qaýipsiz dep Arysqa alyp keldi.
4. Ómirzaq Ámireev: Úıimniń qabyrǵasy 4-6 sm ajyrap ketkendikten buzyp, qaıta salamyz degen. Keıin jamap-jasqaýǵa bolady dep sheshim shyǵardy. Nurbol Nursaǵatov kelip, remonttaı salaıyq, kelisseńizshi dep kóndirip júr.
5. Eraly Baıgelıev: Aqshasyn qoldaryńyzǵa beremiz degesin óz úıimizdiń shatyryn ózimiz japtyq. 160 myń teńge berý kerek edi, sonyń 50 myńyn ǵana aldyq. Basqa kórshiler de kelisilgen aqshalaryn ala almaı júr.
Abzal Quspan - zańger: kózboıaýshylyq - memlekettik masshtabta bolyp otyr. Buzylyp, súrilip, qaıtadan salynýy kerek úılerge, jeńil jóndeý jumystary jetkilikti dep qaıtadan sheshim qabyldaǵan. Bul úıler o basta durys salynbaǵan degen arnaıy komıssıanyń sheshimin basshylyqqa alyp otyr. Bul kináni turǵyndardyń ózine artý úshin jasalǵan aıla. Jarylǵan qabyrǵalardan dala kórinip tur. Al komıssııa úlken tesikterdi jasyryp, shaǵyn ǵana jarqynshaqtardy kórsetken. Arys qalasyndaǵy 66 áleýmettik nysannyń 62-si qıraǵan. Mundaı áleýmettik nysandar qurylys normalary men standarttaryna saı salynady. Sonyń ózinde talapqa saı degen ǵımarattardyń 95% qırap tur. Myqty ǵımarattyń ózine úlken zaqym kelgende, samannan salynǵan qarapaıym úıler týraly ne aıtýǵa bolady? Bul úılerge jeńil-jelpi jóndeýdiń keregi joq. Zaqym kelgen úıler súrilip, qaıtadan salynýy kerek. Azamattyq zańnama talaptaryna sáıkes, atap aıtqanda, Azamattyq kodekstiń 3 bólimi (mindettemelik quqyq), 271 babynyń talaptaryna sáıkes, zııan keltirýshi zııannyń ornyn toltyrýy tıis. Bul jerde memleket kináli. Zııan keltirgenin ózderi moıyndady jáne qıraǵan dúnıelerdi qalpyna keltirýge, zııannyń ornyn toltyrýǵa minetteme aldy. Sóıte tura, Túrkistan oblysynyń ákimi Shókeev «qora, jaı, saraı degenderdi biz salmaımyz, jóndemeımiz, ol bizdiń mindetimizge kirmeıdi», - dep aıtypty. Kinániń qasaqana nemese ádeıi jasalǵan degen eki formasy bolady. Bul abaısyzda jasalǵan, salǵyrttyq, onyń ishinde qyzmettik salǵyrttyq saldarynan keltirilgen zalal, zııan. Bul zalaldyń ornyn memleket toltyrýǵa mindetti. Osylaı jalǵasa berse zańgerlerdiń basyn qosyp, úkimetti sotqa berýden basqa amal qalmaıdy. Onda bılik halyqaralyq qaýymdastyq aldynda úlken masqaraǵa ushyraıdy.
Sáýle ÁBILDAHANQYZY
"Adyrna" ulttyq portaly
