عىلىمنىڭ دامۋى كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك پروگرەسىندە شەشۋشى ءرول اتقارادى. الەۋەتى مەن تابيعي رەسۋرستارى مول قازاقستاندا عىلىمنىڭ دامۋى يننوۆاتسيالاردىڭ، تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ جانە تۇراقتى دامۋدىڭ كاتاليزاتورىنا اينالۋى كەرەك.
بيىل ءساۋىر ايىندا عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ وتىرىسى كەزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستانداعى عىلىمنىڭ دامۋى تۋرالى بىرەر ءسوز قوزعاپ، تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن.
قازاقستان پرەزيدەنتى ەلدەگى توتەنشە جاعدايلاردى بايلانىستىرا وتىرىپ، عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، بولجاپ، باعالاۋ كەرەگىن ايتا كەتتى.
“اپاتتى عىلىمي تۇرعىدان بولجاۋ، ونىڭ ىقتيمالدىعى مەن اسەرىنىڭ اۋقىمىن دەر كەزىندە باعالاۋ وتە ماڭىزدى. سۋ تاسقىنى، ورمان ءورتى جانە الماتىداعى جەر سىلكىنىسى وسىنى ايقىن اڭعارتتى. اشىعىن ايتساق، توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋ ىسىندە ايتارلىقتاي ولقىلىقتار بار. بۇل – جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر. ەڭ الدىمەن – بىلىكتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى. ءتيىستى عىلىمي قورىتىندى ساپالى جاسالمايدى”، دەدى توقاەۆ.
وسى ارقىلى پرەزيدەنت ەلدەگى ولقىلىقتى عىلىم ارقىلى وڭالتۋعا بولاتىنىن ەسكەرتتى. دەمەك، قازاقستانداعى عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋى
الدىمەن، مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە قازىرگى زامانعى جاراتىلىستانۋ پاندەرى بويىنشا وقۋ باعدارلامالارى مەن ادىستەمەلەرىن ەنگىزۋ بالالاردىڭ بويىنداعى دارىندىلىق پەن عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ەرتە انىقتاۋعا ىقپال ەتەدى. ءبىلىمدى ءىس جۇزىندە قولدانۋعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، STEM ءبىلىم بەرۋدى (عىلىم، تەحنولوگيا، ينجەنەريا جانە ماتەماتيكا) ەنگىزۋ قاجەت.
جوعارى وقۋ ورىندارىن قولداۋ: ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنا مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيا سالۋ جانە عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاتسيالار ءۇشىن بىلىكتىلىك ورتالىقتارىن قۇرۋ عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋى مۇمكىن. سونداي-اق اكادەميالىق ۇتقىرلىق جانە ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلاردىڭ شەتەلدە تاعىلىمدامادان ءوتۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋ قاجەت.
زەرتتەۋدى قارجىلاندىرۋ
مەملەكەتتىك گرانتتار مەن سۋبسيديالاردى ءبولۋ قاجەت عىلىمي زەرتتەۋلەرگە، اسىرەسە ەكولوگيا، مەديتسينا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سياقتى باسىم سالالارداعى مەملەكەتتىك گرانتتاردى قۇرۋ جانە ۇلعايتۋ عىلىمي بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋى مۇمكىن.
جەكە ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدى كۇشەيتۋ. جەكە سەكتورمەن ىنتىماقتاسۋ جانە ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ عىلىمي جوبالار مەن ستارتاپتاردى قارجىلاندىرۋعا كومەكتەسەدى. بۇل عىلىمعا ينۆەستيتسيا سالاتىن كومپانيالار ءۇشىن سالىق جەڭىلدىكتەرى مەن باسقا دا قارجىلىق ىنتالاندىرۋلاردى قامتۋى مۇمكىن.
ينفراقۇرىلىمدىق شارالار
عىلىمي پاركتەر، تەحنوپاركتەر جانە ينكۋباتورلار سياقتى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ يننوۆاتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا جانە عالىمدار مەن كاسىپكەرلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىنە ىقپال ەتە الادى. بۇل قۇرىلىمدار يدەيادان كوممەرتسيالاندىرۋعا دەيىنگى بارلىق كەزەڭدەردە قولداۋ كورسەتەدى.
عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ ءۇشىن زاماناۋي جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتۋ، سونىڭ ىشىندە تەحنيكا مەن تەحنولوگيانى جاڭارتۋ دا ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى. بۇل جاس عالىمداردى تارتىپ، عىلىمي جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا بولادى.
جاس عالىمداردى قولداۋ
جاس زەرتتەۋشىلەرگە ارنالعان ستيپەنديالار مەن گرانتتار: ماگيسترانتتارعا، اسپيرانتتارعا جانە جاس عالىمدارعا ستيپەنديالار مەن گرانتتار بەرۋ ولاردى عىلىممەن اينالىسۋعا ىنتالاندىرۋى مۇمكىن. سونداي-اق تاجىريبەلى عالىمدار وسكەلەڭ ۇرپاقپەن بىلىمدەرى مەن تاجىريبەسىمەن بولىسەتىن تالىمگەرلىك باعدارلامالارىن ازىرلەۋ ماڭىزدى.
جاستار اراسىندا عىلىمدى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان عىلىمي كونكۋرستار، فەستيۆالدار، كونفەرەنتسيالار جانە باسقا دا ءىس-شارالار وتكىزۋ عىلىمي قىزمەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەكتىڭ ايتۋىنشا، بيىل ەلدە عىلىمعا جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعى جوعارى.
“بىلتىر بىزدە 22 مىڭ عىلىمي قىزمەتكەر بولعان جاعدايدا، قازىر 25 473 ادامدى قۇرادى. ياعني جاستار عىلىمعا تارتىلا باستادى. بۇرىن عىلىمنان شىعىپ كەتكەن، شەتەلگە شىعىپ كەتكەن عالىمدارىمىز اقىرىنداپ قايتا باستادى”، دەگەن بولاتىن مينيستر.
ودان بولەك، حالىقارالىق جوبالارعا قاتىسۋ قاجەت. بۇل ەلىمىزدە جىل سايىن قارقىندى دامىپ كەلەدى. قازاقستاندىق عالىمداردى حالىقارالىق عىلىمي جوبالار مەن كونسورتسيۋمدارعا تارتۋ ءبىلىم مەن تەحنولوگيا الماسۋعا، سونداي-اق عىلىمي زەرتتەۋلەر دەڭگەيىن كوتەرۋگە ىقپال ەتە الادى.
شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن جانە ينستيتۋتتارمەن سەرىكتەستىك ورناتۋ ارقىلى دا عىلىمدا تاجىريبەنى ارتتىرا الامىز. الەمنىڭ جەتەكشى عىلىمي ورتالىقتارىمەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ زاماناۋي زەرتتەۋلەر مەن تەحنولوگيالارعا قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەدى، سونداي-اق اكادەميالىق الماسۋ مەن بىرلەسكەن جوبالاردى جەڭىلدەتەدى.
سونىمەن قاتار، عىلىمدا جاساندى ينتەللەكت يندۋسترياسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. ەل باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكت يندۋسترياسىن دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت كەشەندى قولداۋ كەرەگىن ايتادى. وسى ارقىلى ەلگە جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتاتىن ينستيتۋتتار كەرەگىن قوسا كەتتى.
قازاقستاندا عىلىمدى ىلگەرىلەتۋ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋدى، عىلىمي زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋدى، زاماناۋي ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋدى، جاس عالىمداردى قولداۋدى جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى قامتيتىن كەشەندى ءتاسىلدى قاجەت ەتەدى. مەملەكەتتىڭ، جەكە سەكتوردىڭ جانە عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرى ارقىلى عانا ەلىمىزدىڭ عىلىمي پروگرەسكە جانە يننوۆاتسيالىق دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋعا بولادى.
