جالعان اقپاراتپەن جانە قوعامدىق سانانى مانيپۋلياتسيالاۋمەن كۇرەسۋ ءۇشىن اعارتۋشىلىق ناۋقاندار جۇرگىزىپ، سەنىمدى جانە تەكسەرىلگەن اقپارات كوزدەرىن جاريالاپ، حالىق اراسىندا سىني ويلاۋدى دامىتۋ قاجەت.
جالعان اقپارات تاراتقانداردى انىقتاپ، جازالاۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ جانە مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدى.
قارجى پيراميدالارى مەن ينتەرنەت-الاياقتىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن الاياقتاردان قورعانۋ ادىستەرى بويىنشا اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، الاياقتىقپەن كۇرەسۋ بويىنشا زاڭناما جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلەتتىكتەرى تۋرالى اقپاراتتاندىرۋ قاجەت. سونداي-اق قارجىلىق ينستيتۋتتارمەن جانە بانكتەرمەن جالعان سحەمالار تۋرالى اقپارات الماسۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋ كەرەك.
ءوز-وزىنە قول جۇمساۋدىڭ الدىن الۋ تۋرالى ءسوز بولعاندا، قيىندىقتار مەن دەپرەسسياعا ۇشىراعان ادامدارعا پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋ جانە كەڭەس بەرۋ ماڭىزدى. ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ ادىستەرى تۋرالى اقپاراتتىق ناۋقاندار جۇرگىزىپ، داعدارىستى جاعدايعا تاپ بولعاندارعا كومەك پەن قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. پسيحولوگيالىق كومەك پەن كەڭەس الۋعا جاعداي جاساۋ ماڭىزدى.
ينتەرنەت-الاياقتاردىڭ قۇرىعىنا تۇسكەن جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟
1. ترانزاكتسيانى بلوكتاۋ ءۇشىن تولەم جۇرگىزىلگەن بانككە نەمەسە تولەم جۇيەسىنە دەرەۋ حابارلاسىڭىز.
2. بولۋى مۇمكىن تەرگەۋ جانە اقشانى قايتارۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن وقيعا تۋرالى پوليتسياعا نەمەسە قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە حابارلاڭىز.
3. الاياقتىقتى دالەلدەۋگە كومەكتەسەتىن بارلىق دالەلدەردى (ەلەكتروندىق حاتتار، سكرينشوتتار، تۇبىرتەكتەر، ت.ب.) ساقتاڭىز.
4. بانك كارتالارىمەن نەمەسە تولەم جۇيەلەرىمەن بايلانىستى بارلىق شوتتارىڭىزداعى قۇپيا سوزدەردى وزگەرتىڭىز.
5. بولاشاقتا الاياقتىققا ۇرىنباۋ ءۇشىن ونلاين ساتىپ الۋ كەزىندە مۇقيات جانە مۇقيات بولىڭىز.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن ونلاين الاياقتىق تۋرالى ەسكەرتۋ ماڭىزدى، سەبەبى ول ادامداردى اقشانى، جەكە اقپاراتتى جوعالتۋدان جانە باسقا دا جاعىمسىز سالداردان قورعاۋعا كومەكتەسەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى كەڭ اۋديتوريانى الاياقتىقتىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرىنەن حاباردار ەتىپ، ادامدارعا ەسكەرتۋ جاساپ، جەلىدە قىراعىراق جانە مۇقيات بولۋعا كومەكتەسە الادى. ينتەرنەتتەگى الاياقتىق تۋرالى حابارلاۋ، سونداي-اق ونلاين قىلمىسقا قاتىستى زاڭناما مەن جاۋاپتاردى جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
جالعان اقپارات - ءبىر ادامنىڭ ءومىرى تۇگىلى، ءبىر مەملەكەت پەن ەكىنشىسىن سوعىسقا اپارۋى دا ابدەن مۇمكىن. جالعان اقپارات وتە قاۋىپتى ءارى بۇل اقپارات اعىنى تولعان زاماندا وتە قاۋىپتى دەۋگە دە بولادى.
جاڭالىقتار ءومىرىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى. اقپارات بارلىق جەردەن كەلەدى جانە مۇنداي تىعىز اقپاراتتىق ءورىستىڭ جاناما اسەرى جۇيكە جۇيەسىنىڭ شامادان تىس جۇكتەلۋى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جالعان بولىپ تابىلادى. كۇن سايىن سەنىمدى فاكتىلەرگە قاتىسى جوق حابارلامالار كوبەيىپ كەلەدى.
جالعان حابارلامالار ابايسىزدا ارەكەتتەرگە تۇرتكى بولىپ، ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەدى، قوعامدا دۇربەلەڭ تۋعىزادى
جالعان اقپارات پەن ساپاسىز جۋرناليستيكا كەشە عانا بولعان جوق. بىراق قول جەتىمدى ينتەرنەت پەن سمارتفونداردىڭ ارقاسىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ جىلدام تانىمال بولۋىنا جانە مازمۇندى تاراتۋ جىلدامدىعىنا بايلانىستى جاعداي ناشارلادى. كۇن سايىن ءبىزدى قاراما-قايشى جاڭالىقتاردىڭ اعىنى جاۋىپ جاتىر - بۇل گاز جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتەر باعاسىنىڭ ءوسۋى، اسكەري اگرەسسيا قاۋپى نەمەسە ۆيرۋستىڭ جاڭا شتاممى دەۋگە كەلەدى.
ءيا، اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق ارقىلى جالعان اقپارات تەز تارالادى. جاڭالىقتاردا نەمەسە تانىمال پلاتفورمالاردا جالعان اقپارات پايدا بولعان كەزدە، ول تەز تارالىپ، جوققا شىعارىلماس نەمەسە جويىلماس بۇرىن كەڭ تاراۋى مۇمكىن. ءبىز كورگەن جانە وقىعان اقپاراتقا سىن كوزبەن قاراپ، ولارعا سەنبەس بۇرىن فاكتىلەردى تەكسەرۋ ماڭىزدى.
قازاقستاندا سەنىمسىز اقپاراتتىڭ (فەيك جاڭالىقتار) تارالۋ پروبلەماسى وزەكتى كۇيىندە قالىپ وتىر جانە سوڭعى جىلدارى ءتىپتى وسۋدە. بۇل اقپارات وتە تەز جانە ءجيى دۇرىس تەكسەرىلمەي تارالاتىن الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردى بەلسەندى پايدالانۋ سياقتى بىرنەشە فاكتورلارعا بايلانىستى. سونداي-اق جالعان اقپاراتتان زارداپ شەگۋى مۇمكىن ازاماتتاردىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويىن قورعاۋ ماڭىزدى اسپەكت بولىپ تابىلادى. جالعان اقپارات جەكە تۇلعالار مەن ۇيىمداردىڭ بەدەلىنە ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرىپ، قوعامدا دۇربەلەڭ تۋدىرۋى مۇمكىن. ماسەلەنى كۇردەلەندىرەتىن بولساق، كوپتەگەن پايدالانۋشىلاردا شىنايى جانە جالعان اقپاراتتى اجىراتا الاتىن سىني ويلاۋ جانە مەديا ساۋاتتىلىق داعدىلارى جوق. وسىلايشا، فەيك جاڭالىقتاردىڭ تارالۋىنا قارسى كۇرەس تەك زاڭنامالىق شارالاردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار حالىق اراسىندا اقپاراتتىڭ حاباردارلىعى مەن سىني قابىلداۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋدى قامتيتىن كەشەندى ءتاسىلدى تالاپ ەتەدى.
قازاقستاندا جالعان اقپارات تاراتقانى ءۇشىن قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 274-بابىنا سايكەس، كورiنەۋ جالعان حابارلاما جاساۋ – زارداپتىڭ اۋىرلىعىنا قاراي ايىپپۇل سالۋعا، قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋعا نە جەتi جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
قازاقستاندا جالعان اقپارات تاراتۋعا قارسى زاڭ بار، بىراق ونىڭ تيىمدىلىگىن ءار ءتۇرلى باعالاۋعا بولادى. كەيبىر جاعدايلاردا جازا جەتكىلىكتى تۇردە قاتال بولماۋى مۇمكىن، بۇل ءاردايىم تەجەۋ قۇرالى بولا بەرمەيدى. دەگەنمەن، شامادان تىس ايىپپۇلدار ءسوز بەن ءسوز بوستاندىعىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن، بۇل ساقتىقتى قاجەت ەتەدى.
